Interlingua 2
Interlingua 2 –
Aurreco postaren jarraipena içanen da hau, non interlingua hizcunçatic abiaturic panorama lexico internationalaren ikuspegui berria aurkezten ari baicara.
Jaquin badaquit, ikuspegui hau orain arte nehorc ez duela eguin euscal munduttoan, nationearteco hitzen clavea emaiten baitut modu didactico batean.
Euscarari 40.000 bat hitz falta çaizquiola errana dugu behin baino guehiagotan. De facto, hitz mulço handi hau euscaldunen buruetan egon badago, angles, frances eta gaztelanian eguinico ikasquetei esquer. Gascoineraren eraguina ere handia içan da urthe luceetan.
Guehien bat idazteco orduan erabilcen diren verbac dira hizcunça horietan, baina asco eguneroco vicitzarat ere iraganac dirade, bakoitzaren maila culturalaren arauera.
Interlingua 2
Hemen officiala den euskara batuan ez dago invitatu (inbitatu) aditza ez eta familiaquide çucenic ere.
gonbidatu baicic ez da aguercen:
gonbidatu = gomitatu
gonbidapen
gonbit = gomit
gomitatu Leiçarragaren hitza ere bada.
Gure inguruco hizcuncetan invitar eta convidar ditugu. Eta haien derivatuac. Biac.
Batueran ez. Eta ez da euscaldunec invitatu, invitatione (invitacio, invitacino) erraiten ez daquitelacotz. Neuc maiz ençuten ditut. Erizpidea berceric eta bercerena da. Total illogicoa.
Dakussagun invitatu eta familiarrac.
Ez duçue çuec hauetaricoren bat ençun euscaldunei?
invitatu
invitable = invitagarri
invitatione
invitatore = invitatzaile
invitatorio
invitatorial
invite
RE
reinvitatu
reinvitatione
Hau erraiteco bergonbidatu edota birgonbidatu iracurriac ditut nic.
Eta orain invitaturen ahaide den convitaturen familiacoac:
convitatu = convidatu = gombidatu
gombidatu
gombidapen
gombidatzaile
convite = convit
gombit = gombite
gombitu = gombidu
Batueraz, MB = NB, ceren euscaldunac different omen baitira.
Gombidatzea invitatzea da; batez ere, ondo jatera edo bapo edatera invitatzea.
Eta sobera jatetic eta lar edatetic ondorioac ethorri dathoz. Berce familia bat raro samarra:
gonbitatu : vomitatu
gonbitu / gonbito: vomito
Horrela daude gauçac.
vita: vici, vicitza, vicitze
Euscalqui guztietan horrela idazten cen vici eta bere derivatuac, V-requin.
Cergatic? Vita icenaren edo viver aditzaren eraguinez? Aguian.
Erathorriac:
vital
vitalqui
vitalismo
vitalista
vitalitate
vitalicio
vitamina
vitaminatu
+provitamina
vitaminico
+provitaminico
vitaminisatu = vitaminizatu
vitaminologia
vitaminosis = vitaminosi
vitaminotico
…
vomitu = vomitatu
Leiçarragac vomitu aditz internationala erabili çuen. vomitatu erathorria da.
vomico
vomica
vomitivo
vomitorio
vomito
vomitatu
vomitatore = vomitatzaile
vomituritione
ignivomo = sua vomitatzen duena
…
*vivitu = vici içan
vivo
Orotaricoan: bibo:
Vivo, despierto.
Biboa uste ta baboa izan. EZBB I 71.
vivario = vivero
vivifico
vivificatu
vivificatione
vivificatore = vivificatzaile
revivificatu
revivificatione
avivatu
avivamentu = avivamendu
vivisectione
viviparo
semivivo
vivace = vivaz
vivacitate
vividu
vivanda = vianda
vivandero = viandero
vivent = vivente
viventia = vivencia
convivitu
convivent = convivente
conviventia = convivencia
revivitu
supervivitu
supervivent = supervivente
superviventia = supervivencia
reviviscitu
reviviscent = reviviscente
reviviscentia = reviviscencia
conviva
convivio (= convivium)
convivial = convival
…
Nire lantto hauec ez dira içan nahi euscararençaco clave hutsa, baina euscaldunec ikassi behar dituzten hizcuncetaracoa: anglesa, francesa eta espainola.
Hitz internationalac euscaratic / naffarreratic beretic.
Bizikidetza dugu batueraz convivencia erraitecotz. Hitza hartu beharrean, idea da mailegatzen dena, eta guero hori erraiteco hitza sorcen dute:
bizikide + tza
Millaca “euskal” hitzetan eguin dute hori: idea harturic hori adierazteco euscal hitza sorcen dute.
Romanoec berdin eguin çuten
hypothesis hitz grecotic suppositio athera.
Millaca hitzetan.
Alemanec ere berdin jocatu dute. Latineratic idea hartu eta calco germanicoa sorthu.
Idazle eta philosophoec eguinico lana.
Hemen, ordea, hizcunçalariec.
Horrela sorthu dute, bat aiphatzearren, gonbidapen hitza. inbitazio erraitecotz inbitazio erabili gabe.
gonbidatu (convidatu) ez da gureagoa inbitatu (invitatu) baino, baina horrela emaiten du.
Euscarazcoagoa edo.
Guero -tu kenduric, -pen jarri, conceptu hori (invitatione) adiaraz deçagun.
Hizcunça jolasa, ancean.
gonbidapen horrec Urtzi Ihitza dakarquit bururat.
Honec ere, batueraren eraguinez, jaquin du honelaco hitzac sorcen cantabru edo montañesa deitzen den hizcunçarençat:
organizar eta organización (gutiegi cantabroac nombait) bazterturic, entarajilar eta entarajilación erabilcen ditu.
entarajilar aditza existitzen da Cantabrian, ceina entarahilar (hacca aspiratuaz) ahoscatzen ohi baita.
Hauec dira entarajilar aditzaren hirur adierac, cein nic bildu baititut:
entarajilar: aderezar o hacer una vestimenta.
entarajilar: componer algo, arreglar, acaldar, ordenar.
entarajilar: iniciar un trabajo y acabarlo.
Hitz hau, berce millaca hitzen ancera ez dago hizcunça espainolaren academiaren hizteguian bilduric.
Baina existitu, existitzen dira.
Berdin guerthatzen da Euskaltzaindiaren Hiztegian, non ez baitira aguercen euscaldunec egunero erabilcen dituzten millaca hitz, ceinen artean baitira inbitatu eta inbitazio (berauen aldaerequin).
Duela 25 bat urthe hitz bilduma bat eguin nuen Cantabrian (Encartacioneac barne) erabilcen diren bertoco hitz differencialez eta interneten jarri:
https://es.m.wiktionary.org/wiki/Wikcionario:Cantabru
13.000 sarreraco hitz eta erranmolde bildumaric handiena.
Oharra: Nic, bakar batzuen modura, daquidanaz soilic hitz eguiten dut.
Jaiotherriari çor neraucona ordainduaz edo.
Berce herri minorizatu eta minableen (patheticoen, galçaileen) erarat, cantabru, asturianu, catalan, galego eta abarren erarat, euscaldunec ere badaquite hedadura semanticoaz valiatzen, hau da, gutchigorabeherismoaz valiatzen, ingurucoenganic differenciatzecotz, gu ‘gueu”ago içaiteco bide galgarrian gaindi aurrerat (ustez) joaitecotz.
Orduan, entarajilar, gutchi gora behera, organizar bada, organización erraitecotz cergatic ez dugu entarajilación erabilico?
Baina cantabroec seculan ez dute hitz monstruoso hau erabili!
Berdin çaio. Berdin dio.
Bide desastroso beretic euscaldunec gonbidatu-tic gonbidapen atheratzen dute. Genio batzuc, ezta?
Orain badaquigu “inbitazio” hitz super arrotz eta espainola ondo erraiteco gonbidapen erabili behar dugula, charto ez eguitecotan. Academiac horretara erraiten baitu, eta Academian jaquinsuac daude euscara defenditzeco etsai arrotz eta gaiztoetaric. Ezta?
convidación (inexistenta) beçain rarotchoa da gonbidapen.
convidada (convidáa) erraiten deraucote cantabroec gonbidapen penoso horri.
Gombidatu eguiten denean, janharia eta edaria’ gombidatzen duen horrec ordaincen ditu.
Euscalçaindiaren gonbidatu eta gonbidapen horiequin gastuac gure gain, gure larruz ordainduco ditugu.
Bitartean haien lagun batzuec nire idatzi impeccableei (aphaltassun ossoaz) hasserre aurpeguiac jarcen!
Karmac bere eguinbeharra eguinen du.
Bejondeiela!
Nire adisquide baten amamari, Iñaki Lozano nire adisquide min honen amamari, ez citzaion batere gustatzen unchia, unchia jatea are gutiago. Ez çuen behin ere probatu.
Bilbaoco Atchurin vici cen amona hau, ceinaren senharrac angulac harrapatzen baitzituen Bilbaoco itsasadarrean. Haiec etchean jateco angulac ciren, ceren preciatu, urthe haietan, guti eguiten baitziren laur bat urtheco arraincho sugue itchuraco ñimiño hauec.
Unchia gustatu ez. Ikussi ere ez.
Cergatiaz galdeturic, unchiec maldade asco ceducatela erançuten çuen. Unchiac maldade asco daucoz, bai. Hori bere erançuna.
Çopa ere ez çuen gustuco. Edocein motataco çoparen aurrean bethi erraiten eta repicatzen çuen: ecin dot jan çopea… ez da ez jatala gustetan, igual ona dago, baina ez dot jango, ce escuac eguiten jataz handitu.
Çopa jatearen monotoniac edo eraguinic, ez daquigu cehazqui cergatic, baina ez unchiric ez çoparic, gendearen gustuco janhari bioc bazterrerat, jan nahi lutenençat libre.
Hala guerthatzen çait niri ere euscara batua deitzen den unchi edo çoparequin.
Maldade asco ikusten deutsat productu honeri eta hura ikusteagaz bat escuac handituten jataz.
Ez daquit ongui expliquetan, baina postetan saiatuco naiz horren arraçoinac emaiten.
Ni, duela 60 urthe (osso labur), Cantabriaco Beranga herrixcan jaio nincen. Nojatic docena bat kilometrotarat. Euscaldun asco eta basco guehiago passatu dira (edo çarete) handic hondarçarat joaitecotz: Noja, Isla, Ajo…
Ni ama bera jaio cen ohe berean jaio nincen, eta segurasqui aitac eta amac, edota amac eta aitac (patriarchalac içanen ez bagara) eguin ninduten ohe berberean sorthu nincen mundu eder honetarat.
Hain cen ederra, hain polita, hain rurala cen, non handic hirur urthetarat aitac erabaqui baitzuen ecen cituenac oro salduco cituela, ni jaio ninceneco loguelaren azpico behi haiec barne, eta Dos Caminos-eraco bidea (hirurgarren bidea nombait) hartu, Basauri edota Bidebietan lan eguitecotz. Firestonen lan eguiteco gogoa eduqui çuen, baina dirua eduquita pisuaz gain, azpico lonja ere erossi cituen. Garage Paris cegoen lekuan Bar Lavin irequi çuen.
Erran nahi dut, mundu ruralecoa naiz sorcez eta jaiotzez. Rurala niretzat ez da ez pejorativoa ez meliorativoa. Rurala rurala da, margaritac eta pitchiloreac beçala’ campocoac, celhaicoac, landacoac.
Gaur eguneco gazteec badaquite cer den hausnartu, hausnar eguin eta hausnarqueta. Reflexionatu, meditatu, saconqui pensatu eta ondorioz reflexione, pensamendu…
Bai, holaco cerbait.
Baina ez daquite cer eguiten duten behiec jandaco belharrarequin. Ez daquite “rumiar’ euscaraz erraiten.
Curiosoa osso.
Rural mundutic cultural mundurat magicoqui. Jauci malabarico triple mortala eta sareric gabe! Aupa!
hausnarqueta eta reflexione-tic abiaturic:
flecter [flect-/flex-]: *flectitu, *flexitu, flexionatu
nondic baitathozquigu:
flexible
flexibilitate
inflexible
inflexibilitate
flexione
flexional
flexionatu
flexura
flexo
flexuoso
flexuositate
*circumflectitu = circumflexionatu
circumflexione
circumflexionatu
circumflexo
*inflectitu = inflexionatu
inflexione
inflexionatu
*reflectitu = reflexionatu
reflexible
reflexibilitate
reflexione
irreflexione
reflexionatu
reflexivo
reflexo
reflectore
genuflecter = genuflexionatu
genuflexione
genuflexionatu
Eta cer da genu?
genu iz belhaun
Synonymoa: geniculo
Gaztelaniaz, hinojo (ez landarea, bercea, hau da, rodilla)
generationetic belhaunaldirat.
Batuera: belaunaldi, belaun
Honelaco casuetan forma biac erabili behar ditugu.
Interlinguan ere badugu GENU hitza edo synonymoa den GENICULO cein baita BELHAUN (rodilla) euscaraz.
Erathorriac: genuflexione, geniculatu, geniculatione…
Gaztelaniaz, geniculotic hinojo dathor (ez landarea, bercea, hau da, rodilla.
Hemen bi concepturen nahasqueta egon da generatu eta genu.
Berce hizcunça batzuetan ere guerthatu da.
Gaztelaniaz ere badugu hauxe:
estar alguien en tal rodilla con otra persona
1. loc. verb. Estar con ella en tal grado de parentesco en línea recta. Así, cuando se dice que alguien está en cuarta o quinta rodilla con otro, se entiende que es su cuarto o quinto nieto.
genere = genero
Batueraz genero eta jenero berheizten dira.
Batueraz jeneral hautatu dute.
Naffarreraz, ordea, familia lexical honetan ere criterio internationalari garraizquio, bethi -ge-:
general
generalitate
generalisatu = generalizatu
generalisable = generalizable = generalizagarri
generalisatione = generalizatione generalisatore = generalizatore = generalizatzaile
general
+ generalean Batueraz jeneralean
+ generalqui
generalato = generalça
generalissimo
generico
generoso
generositate
ingeneroso
ingenerositate
generatu
generatione
generativo
generatore = generatzaile
turbogeneratore
degeneratu
degeneratione
degenerativo
ingeneratu = engendratu
ingeneramentu = engendramendu
regeneratu
regeneratione
regenerativo
…
Culturaren familia
coler [col-/cult]: cultivatu
cultore
+ agricultore
+ motocultore
+ viticultore
…
cultura
+ agricultura
+ motocultura
+ viticultura
…
cultural
culturalista
culturalismo
culturista
culturismo
culto = cultu
cultista
cultismo
inculto = incultu
agricola
ignicola
regnicola
…
colono
colonia
colonial
colonialista
colonialismo
colonisatu = colonizatu
colonisable = colonizable = colonizagarri
colonisatione = colonizatione
colonisatore = colonizatore = colonizatzaile
cultivatu
cultivable = cultivagarri
cultivatione
cultivatore = cultivatzaile
cultivo
…
Euscaldun gazteec hirur hauetaric bi ikassi behar dituzte:
anglesa: extensive
francesa: extensif, ive
espainola: extensivo, va
Euscal ordaina bilhatzen dutenean
estentsibo
aurkitzen dute, ceren euscara different baita. Haguitz different.
Adisquidearen amamaren unchi eta çopa moducoa:
Hitz honec maldade asco daduzca. Erabili nahico banu, escuac handituco litzaizquiquet.
Iracasle guehienec /estentxibo, / estentzibo edo estenchibo ahoscatzen dute euscaraz ari direlacoan.
Angles ikasleec badaquite, iracasten çaielacotz, extensive hitza lotzen to extend aditzarequin. Logico, didactico eta pedagogicoa denez guero.
Cerequin lotzen duten euscal ikasleec?
Erdarazco extensivo edo extensif hitzequin. Cerequin bercela?
Ez dugu extensivo idatzico, ezta?
Ceren hori erdara baita!
extensivo erdara da eta estentsibo euscara, Euscal Academiaco jaquinsuec eta adituec erabaqui dutelacotz.
Orduan, naffarreraz extensivo, ezta?
Bai, bai. extensivo eta familia hurbil ossoa:
EX + tenditu:
extenditu
extendible = extensibile
extensibilitate
inextensible
extensione
inextensione
extensivo
extensivitate = extensivotassun
extensore
extenso
…
TENDITUrena liçateque familia ossoa:
attenditu
contenditu
distenditu
extenditu
intenditu
ostenditu
portenditu
pretenditu
subtenditu
…
eta erathorri guztiac!
Honec ez du errannahi euscal synonymoac, existitzen direnean, ecin direnic erabili. Nosqui.
“Tendo” (tender) – “teneo”(tener) aipatzen duzula…
“tendo” “tendere” (latinez) eta hortik > “tenditu”, diozu.
Erroa: “teino”. Sanscritoz: “tenito” edo antzekoa (buruz ari naiz).
Esanahia: tender, ex-tender, tener…ser tenido…man-tener…
Iruña-Veleian bada: “DENOS” edo “DENOÇ” edo “DENOC” bi, ezinezkoa eta beraz faltsua omen direnak biek: “DENOS ZURE NAIA” eta “IAN TA EDAN DENOS”.
Nire susmoa da: “teino” grekeraz > “teneo” (“tenui”) latinez eta t > d: (e)D(e)(n)O > EDUKI.
Ez dakit EDUKI-ren erroa “TEINO” edo “TENERE” izan daiteken baina esanahia…bete-betean.
Aspalditxo “DIINOS” horretaz galdezka ari naiz han eta hemen baina inork ez dit erantzuten…Katxis.
Berriro ere, “karta bat idatziko dut / norbaitek erantzun dezan”…
Caixo Antton,
tenditu latineraz tendo aditza da, ceina teíno baita grecoz.
extenditu latineraz extendo da eta grecqueraz ekteíno.
Grecoz eta latinez aditzac indicativoco presenteco lehen personagatic icendatzen ohi dira. Gaztelaniaz eta infinitivoagatic (venir) eta euscaraz gaur egun participioagatic (ethorri aditza). Euscaraz ere, indicativo hirurgarren personagatic icendatu içan dira (dathor aditza) Ithurryren grammatican, adibidez.
tenditu aditzaren erroa “tend-/-tent-/tens” da eta *teniturena “ten-/tent-;-tin-/-tent-“. Hurbil daudeque “tent” bietan aguercen baita.
Nic aurkeztu ditudan hitz familietan bethi dago erdi erdian aditz erro bat, infixua/artizquia; ezquerretarat prefixu/aurrizqui bat eta escuinalderat suffixu/atzizqui bat. Adibidez:
ex + tens + ivo
Artista batzuc romatarrac!
erranen du baten batec. Baiqui eta ezqui.
Copiatzaile onac, bai. Esquerrac!
Guri grecoec asmatutaco systema berez simple eta erraz hau latinoen bitartez heldu çaicu:
aurrizqui + artizqui + atzizqui
Artizquia bethi aditz erroa.
Grecoec obratu çuten miraculu hau lehenengoz mundu ossoan.
extendo eta ekteíno:
ex edo ek horiec euscarazco /tik edo /ik dira. Valioquideac. AD prepositionea ere euscarazco -AT postpositionea den beçala.
tendo euscaraz hedatzen dut da.
Baina, guc ez dugu copiatzen jaquin honelacoac erran guenitzançat:
extendo = *tikhedatzen edota *ikhedatzen dut
edo
attendo = athedatzen dut
Germanoec ere calcatu çuten systema hau. Guri trena passatu çaicu, ceren nasan ere ez baiqueunden garaiz.
Gainera, gurea systema postpositivoa da, gure mendietan botataco irrinciac beçain primitivoa. Badaquigu ‘etcheRAtu” erraiten, baina ez “ATetchetu”. Ulercen?
Krutwig batec ez cuen bigarren escuco gauçaric nahi içaiten, eta ez ninçateque harritu noizbait extenditu hitz latinoaren ordez ekteinitu edo aguian ekteini erabili balu bere krutwigera euscogrecoan. Harritzecoa ere ez litzaiquet, baldin jocatu balu: nic dekteinat, çuc dekteinaçu, etc. Hau da, extenditzen dut, duçu, etc. erraitecotz.
Questionea da guri heldu eta helcen ari çaicula heldu eta helduco dena.
Gure munduttoa euscara eta hirur erdara (espainol, francesa eta anglesa).
Nire eguinbeharra beguiac irequiaraztea, da, arguitic; ilhunac ez gaitzan harrapa eta deusezta.
Adeitassunez
burgo = burgu
Alaba herrian, hau da, Araban Burgu eta Burgueta herrixcac daduzcagu.
Azquen honetan Burgüeta ikusten dut nic. Gainera Burgosi dagoquio herrixca hau gaur egun.
Burgos plurala da ethorquiz gaztelaniaz, Burgüeta (los burgos) aleguia. Hor jaio cen gaztelania romancea euscal ezpainetan.
Burgu herri ttipia da, herrixca, normalean dorre bat edo gaztelu baten inguruan eratua.
Burgos, horrela pluralean, Castella (plural neutroa) da, Gaztela, aleguia. Gaztelueta erraiten baguenu beçala.
Burgoa deithura ere existitzen da.
Leiçarragac burgu, burges eta burgesia verbac erabili cituen. Orotaricoan *burjes eta *burjesia modura transcribatuac dira.
Batueran -ge- formac restituitu dira: burges, burgesia, burgestu.
Hitz.honen derivatua burgomaestre da, burguco alcatea.
Haimbat herri icenetan aguercen da Europan cehar jathorri germanicoco hitz hau: Teutoburgo, Luxemburg(o), etc.
Uztaritze herriko auzo edo kartier inportantenetarik bati “Phurgu” erraiten zioten zaharrek. Horretan aurkitzen da Gazteluia edo Lapurdiko Auzitegia zena.
Anhitz esquer, Beñat,
burgu = phurgu
Grecoz ere p daduca: Pyrgos (dorre, gaztelu). Arabeec Medina. Burgoseco ipharraldean Medina de Pomar dago bere dorre gazteluarequin.
Adeitsuqui
Eta ezta bercetan batetan-ere saluamenduric: ecen berce icenic ezta ceruären azpian guiçoney eman çayenic, ceinez saluatu behar garén.
EGUINAC 4:12 BHNT
https://bible.com/bible/25/act.4.12.BHNT
salvatu
salvo = salvu
Leiçarragac: salbu, baina saluatu. saluu idazterat ez cen ausartu edo. Dembora hartan u erabilcen cen v lettraren ordez, gaztelaniaz, francesez eta anglesez berdin. Hitz hauec b-requin idaztea estentsibo idaztea beçalacoa da: escuac handitzecoa, çoparen modura. Ez da europar içaitea, çopatar içaitea baino.
salvia
salva
salvatu
salvable = salvagarri
salvamentu = salvamendu
salvatione
salvatore = salvadore = salvatzaile
Leiçarragac saluadore.
salvaguile = salvatzaile
salvaconducto
salvaguarda
salve, salute eta salutatu berce bateraco utzico dugu.
Batueraz salutatu dugu. saludatu forma dialectala da. Ez horregatic charragoa!
salutatu
salute
salve
salutatione
salutatore = salutatzaile
…
La Salve-n, Bilbaon, La Salve, rugbylarien gustoco garagardoa, eguiten hassi ciren aleman batzuc. Guerorat çubi handi bat eguin çutela eta, itchi eguin behar çuten eta translatatu. Gaur egun ere producitzen da garagardo bilbotarra.
Marinelac Bilbaorat helcen cirenean punctu honetaric Begoñaco Andra Mari ikusten hasten cen eta orduan hasten ciren Salvea cantatzen:
Salve, Regina, Mater misericordiæ,
vita, dulcedo, et spes nostra, salve.
Ad te clamamus exsules filii Hevæ,
Ad te suspiramus, gementes et flentes
in hac lacrimarum valle.
Eia, ergo, advocata nostra, illos tuos
misericordes oculos ad nos converte;
Et Jesum, benedictum fructum ventris tui,
nobis post hoc exsilium ostende.
O clemens, O pia, O dulcis Virgo Maria.
Hemen
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Salve_Regina
ençun ere eguin ahal da othoitz eder hau.
agur
= salve
= ave
= vale
= adios, adio
agurtu = salutatu, despeditu
agurtu = gurtu = adoratu, veneratu
Harremanetan baitaude augure familia aztertuco dugu:
Hegaztiac eta berauen hegalaldiac behatzetic dathor hitz familia ejer hau:
augure
augurio = agüero
augurero = agorero
auguratu = agoratu
augural
auguratore = auguratzaile
auguratorio
auguratione
…
IN +
inauguratu
inauguratione
inauguratore = inauguratzaile
inaugural
agoratu = auguratu
agorero = augurero
agüero = augurio
Espainol hitza ere bada AGUR. Hona hemen RAEren definitionea:
agur
Del vasco agur, y este del lat. augurium ‘agüero’.
1. interj. U. para despedirse.
AGURretic ADIOrat
adios = adio = adeo
= a Deo = Jaincoari
deo = jainco
dea = jaincossa
deismo
deista
deitate
deifico
deificatu
deificatione
deicida
deicidio
semideo
semidea
divo
diva
divino
divina
divinal
divinitate
divinisatu = divinizatu
divinisatione = divinizatione
divinatore = divinatzaile
divinatorio
AD + divinatu
addivinatu
addivinant = addivinante
addivinantia = addivinancia = addivinança
addivinatione
addivinatore = addivinatzaile
addivinatorio
addivino
…
Hona hemen CABITU aditzaren familia bicaina:
caper [cap-/capt-;-cip-/-cept-]
*capitu
= cabitu
capace = capaz
capable
capacitate
incapace = incapaz
incapable
incapacitate
captione
captioso
captivo
captiva
captivitate
captivatu
captura
capturatu
recapturatu
mentecapto = mentecato
captatu
captatione
captatore = captatzaile
AD + cabitu
*accipitu = *accebitu
acceptione
acceptatu
acceptable
acceptabilitate
inacceptable
acceptatione
CON + cabitu
*concipitu = concebitu
concipimento = concebimendu
concipibile = concebible = cencebigarri
inconcipibile = inconcebible = concebiecin
inconcipibilitate = inconcebibilitate = concebiecintassun
conceptaculo
conceptione
anticonceptione
conceptivo
anticonceptivo
concepto
conceptual
conceptualismo
conceptualista
PRE + CON + cabitu
preconciper = preconcebitu
preconceptione
DE + cabitu
deciper = decebitu
deceptione
deceptionatu
deceptore = deceptionatzaile
EX + cabitu
*excipitu = excebitu
excipient = excipiente
exceptione
exceptional
excepto
exceptar = exceptuatu
IN + cabitu
inciper = incebitu
incipient = incipiente
inceptione
inceptivo
inceptatu
INTER + cabitu
intercipitu = intercebitu
interceptione
interceptatu
PER + cabitu
perciper = percebitu
perceptible
perceptibilitate
imperceptible
imperceptibilitate
perceptione
perceptivo
perceptor = percebitzaile
AB + PER + cabitu
appercipitu = appercebitu
apperceptione
PRE + cabitu
*precipitu = precebitu
preceptivo
preceptore
precepto
RE + cabitu
recipitu = recebitu
recipient = recipiente
receptione
receptivo
receptivitate
receptore
recepta
receptatu
receptaculo
receptatore.= receptatzaile
SUB + cabitu
*suscipitu = suscebitu
susceptible
susceptibilitate
susceptivo
susceptione
+ intus
intussusceptione = obstructione intestinal
HER/HES
Aditz erro honec “itsatsi” aditzaren idea daduca eta darama:
-heritu: adheritu, *coheritu, *inheritu
Hona hemen derivatuac AD, CON eta IN prepositioneequin combinaturic:
Anglesez:
to adhere
to cohere
to inhere
Interlinguan:
adherer = -at itsatsi
coherer = -equin itsatsi
inherer = -n itsatsi
Naffarreran honela lirateque:
adheritu
*coheritu
*inheritu
Gaztelaniaz beçala (adherir = adheritu), lehena baicic ez dugu erabili gure hizcunçan.
Participio present edota imperfectuac:
adherent = adherente
coherent = coherente
inherent = inherente
Naffarreran biac dira erabilgarri.
Anglesez ere baditugu hauexec:
adhering
cohering
inhering
Participio hauec bai interlinguan, bai anglesez, adjectivoac içaiteaz gain, gerundio modura ere erabilcen dira, hau da, lingua romanican erraiten baguenu beçala:
adherendo
coherendo
inherendo
-LY (anglesez) edo -QUI (euscaraz) atziquiequin adverbio bilhacatzen dira:
adherently = adherentqui
coherently = coherentqui
inherently = inherentqui
QUI hau euscaraz dativoa ere içan daiteque. Adibidez:
dagoQUIgu
dabilQUIçue
…
Hauetaric erathorcen dira substantivo hauexec:
adherentia = adherencia
coherentia = coherencia
inherentia = inherencia
Biac erabilgarri. Lehena leiçarragatiar styloan. Bigarrena, de facto, forma internationalagoa.
Guehi:
incoherent = incoherente
incoherentia = incoherencia
-tIONe atzizquiaz:
adhesione
cohesione
*inhesione = inherentia
-tIVO atzizquiaz:
adhesivo
cohesivo
*inhesivo
-tORe atzizquiaz:
*adhesore
cohesore
*inhesore
To be continued
hered* = heredero
Ikus deçagun familia:
heredatu = heretatu = hereditatu
heredable
heredagarri
heredabilitate
herederagarritassun
heredero
herederoquide
heredade = hereditate
exheredatu = desheredatu
exheredatione = desheredatione
hereditatu = heretatu = heredatu
hereditate
hereditage = heritage = heretage Leiç
hereditario
cohereditatu
cohereditario
star v to stand (= to be standing)
ESTAR aditzaren forma internationala STAR da.
Hemendic STATU forma participiala, nondic ESTATU batuerazco forma eta ESTADU bizcaierazcoa.
STATU eta derivatuec S liquidoaz hasten dira. Hizcunça batzuetan E- prothetico bat ipincen çaie ezquerretarat ahosquera erraçagotzeco:
statu + e- = estatu
Osso familia ederra eratzen da STATU honetaric:
statu
statal
statalitate
statione
stationario
stationatu
statura
statista
statistico
statistica
statutu
statutario
stable
stabilitate
*establecitu = establitu
stabilitu = establitu
stabilimentu = establimendu
stabilitore = establitore = establitzaile
prestabilitu = preeestablitu
RE
restabilitu = restablitu
restabilimento = restablimendu
stabilisatu = stabilizatu
stabilisatione = stabilizatione
stabilisatore = stabilizatore = stabilizatzaile
IN
instable = *inestable
instabilitate = *inestabilitate
CIRCUM
circumstatu
circumstante
circumstantia = circumstancia
circumstantial = circumstancial
circumstantiatu = circumstanciatu
CON
constatu
constante
constantia = constancia
inconstante
inconstantia = inconstancia
CONTRA
contrastatu
contrasto = contrast = contraste
DIS
distatu
distant = distante
distantia = distancia
distantiatu = distanciatu
equidistant = equidistante
equidistantia = equidistancia
IN
instatu
instant = instante
instantia = instancia
instantaneo
instantaneitate
OB
obstatu
obstaculo = obstaculu
nonobstante = non obstante
PRE
+ prestatu
presto
prestimonio
prestatione
prestatore = prestatzaile
prestu
prestessa = presteça
AB + PRE
apprestatu
appresto
prestidigitatu
prestidigitatione
prestidigitatore = prestidigitatzaile
RE
restatu
restant = restante
resto = restu
restivo
AD + RE
arrestatu Batueraz: arrastatu
arresto = arrestu
arrestatione OEH arrastazio, arrastazione
stabulo = stablo, stable, stabli
stabulatu
stabulatione
…
status
statu quo = status quo
…
Aurreco STO (stare/statu) aditzarequin relationaturic SISTO (sistere/*sistitu) aditza daducagu latineraz, nondic baitathoz ondocooc lingua internationalean, eta beraz naffarreraz:
AD + sistitu = assistitu
assistent = assistente
assistentia = assistencia
CON + sistitu = consistitu
consistent = consistente
consistentia = consistencia
IN + CON
inconsistent = inconsistente
inconsistentia = inconsustencia
consistorio
consistorial
DE + sistitu = desistitu
desistentia = desistencia
EX + sistitu = exsistitu = existitu
existente
existentia = existencia
existential = existencial
existentialismo = existencialismo
existentialista = existencialista
IN + EX
inexistent = inexistente
inexistentia = inexistencia
PRE+ EX
preexistitu
preexistent = preexistente
preexistentia = preexistencia
IN + sistitu = insistitu
insistent = insistente
insistentia = insistencia
PER + sistitu = persistitu
persistent = persistente
persistentia = persistencia
RE + sistitu = resistitu
resistent = resistente
resistentia = resistencia
resistible
IN + RE
irresistible
irresistibilitate
SUB + sistitu = subsistitu
subsistent = subsistente
subsistentia = subsistencia
via: bide
viatico
Via Lactea = Esne Bide
viage = viaje, bidaia
viagiatu = viajatu, bidaiatu
viagiant = viajante = bidaiant
viagiatore = viajatore = viajero = viajatzaile = bidaiari
viatu = bideratu
viable = bideragarri
inviable = bideraecin
viabilitate = bideragarritassun
inviabilitate = bideraecintassun
deviatu = desviatu = desbideratu
deviant = deviante
deviatione = desviatione = desbideratze
desviationista
desviationismo
obvio
obvioqui
obvietate
obviatu
previo
previoqui
inviatu = enviatu = bidali = bialdu
invio = envio = bidalce, bidalqueta
reinviatu = reenviatu = berdidali
viaducto = viaductu
ferrovia = burdimbide
ferroviario = burdimbideco
tramvia
…
trivium = trivio
trivial
trivialitate
trivialisatu = trivializatu
triviaholico = triviaphilo
quadrivium = quadrivio
convoy
etc.
ager [ag-/act-; -ig-/-act-] v to act (= to be doing)
Aditz internationaletic:
agitu = actuatu
Orotaricoan “ajitu” dugu, cein baita ahosquerari dagoquion idazquera.
acte
actu
acto
agenda
agent = agente
agentia = agencia
agitatu
agitatione
agitatore = agitatzaile
agible
actione
actionero
actionista
actionatu
actionable
inactione
activo
activatu
activatione
inactivo
inactivitate
radioactivo
…
actore
actrice = actriz, actoressa
acto
+ actoan
actuario
actuariato = actuariatu
actuarial
actual
actualitate
actualisatu = actualizatu
actualisatione = actualizatione
actuatu
actuatione
interacto
*coagitu
coactionatu
coactione
*reagitu
reactionatu
reactione
reagent = reagente
reactionario
reactionismo
reactionista
reactivo
reactore
*retroagitu
retroactuatu
retroactione
retroactivo
retroactivitate;
transigitu
intransigitu
transigente
intransigent = intransigente
intransigentia = intransigencia transactione
transactional
transactatu
litigatu
litigio
litigioso
litigante
litigatione
etc.
justu
justo
justuqui
injustu
injusto
injustuqui
justitia = justicia
injustitia = injusticia
justessa = justeça
justificatu
injustificatu
justificant = justificante
justificable = justificagarri
injustificable = justificaecin
justificatione
justificativo
justificatore = justificatzaile
adjustatu
adjustage
adjustamentu = adjustamendu
adjustable = adjustagarri
adjustatore = adjustatzaile
readjustatu
readjustamentu = readjustamendu
readjustatore = readjustatzaile
injustu
injusto
Norc ez du euscaraz ajustatu edo ajustadore ençun?!