Ondarrutar giltza
Ondarrutar giltza –
Ondarrutarrek euskal aditz trinkoaren giltza ematen digute. Ikus irudia:
GO erroaren arrastorik ikusten ez dugun arren, horixe da EGON aditza ondarrutarrez emana. HA ipini dugu eskema osatzearren.
Ondarrutarrez adizki hauek erabiltzen dira, ahoz eta idatziz. Erabaki bikaina haiena.
Bizkaitar guztientzat idazten dutenean, eGOn aditza erabiltzen dute:
naGO, haGO, daGO, gaGOz, zaGOz zaGOze, daGOz.
Erka itzazu oinarrizko hauekin:
na, ha, da, gaz, zaz, zaze daz.
Berauek dira euskal aditz trinko guztien giltza.
Eskerrik asko ondarrutar guztioi honelako opari ezin ederragoagatik.
Ondarrutar giltza
IZAN aditzarekiko diferentzia bakarra da, ezen ni NAZ esaten dela, eta eurak DI edo DIZ.
Entzun ere, NA entzun daiteke NAZ egokiagoaren ordez.
Esan dugun bezala, euskal aditz trinko guztien giltza edo gakoa.
Adeitsuki
eGOn formatzen den eskema berberarekin iBILi eta beste edozein aditz trinkotu dezakegu:
na, ha, da, gaz, zaz, zaze, daz
+ BIL
nabil, habil, dabil, gabilz, zabilz, zabilze eta dabilz.
LZ eta RZ maiz Z bilakatzen da:
gabiz, zabiz, zabize eta dabiz
gatoz, zatoz, zatoze eta datoz
aurrekoak bezain zuzenak direnak euskaraz.
Adeitasunez
ga•z, za•z, za•ze eta da•z, liburu askotan ga•tza, za•tza, za•tzate eta da•tza dira.
+ BIL
gaBILtza, zaBILtza, zaBILtzate eta daBILtza.
Adeitsuki
Berdin zuzenak diren adizkiak ditugu euskaran edota euskeran, era bietara izendatzen baita euskaldunen hizkuntza. Nik idatziz lehena erabiltzen dut euskAldun hitzarekin bat baitator. Beste arrazoirik ez daukat.
gabilz = gabiz = gabiltza
zabilz = zabiz = zabiltza
zabilze = zabize = zabiltzate
dabilz = dabiz = dabiltza
Bakoitzak erabaki behar du libreki zein edo zeintzuk erabili; eta non, noiz, norekin…
Adeitsuki
dut, dot eta det.
duzue, dozue eta dezute
…
Hirurak aurkitzen ditut nik testu idatzietan. Hirurak berdin onak begitantzen zaizkit.
Bakoitzak erabaki behar du libreki zein edo zeintzuk erabili, non, noiz eta norekin.
Adeitasunez
NAtor = etorten/etortzen NAgo
NAbil = ibilten/ibiltzen NAgo
NA = NAgo
Erroak (tor, bil,…) egiTEN ari den ekintza eta esannahia ematen digu.
NA, HA, DA, GAZ, ZAZ, ZAZE, DAZ
argi utzi dugunez, EGON aditzaren forma laburrak dira, eta beste aditz guztien oinarri eta gakoa.
Adeitsuki
etxun eta eratzu aditzen sinonimo hauek dira jokatzen direnak trinkoki:
etzan
eratzan = etzanarazi
Ondarrutarrek emandako aditz gakoa aplikatuz:
na, ha, da, gaz, zaz, zaze, daz
+ TZA (etzan aditzaren erroa):
natza = etzanda nago
hatza = etzanda hago
datza = etzanda dago
gatzaz = etzanda gagoz
zatzaz = etzanda zagoz
zatzaze = etzanda zagoze
datzaz = etzanda dagoz
Forma irregularrak ere iracurtzen ditugu:
gautza = etzanda gaude
zautza = etzanda zaude
zautzate = etzanda zaudete
dautza = etzanda daude
Hemen ikusten da egon aditzaren forma irregularrek (gaude, zaude, zaudete, daude), eraldatu dituztela etzan aditzarenak. Hala ematen du.
Adeitsuki
Orainaldiko ETZAN aditza ikusi berri dugu aurrekoan. Orain lauak: orainaldia, iraganaldia, baldintza eta ondorioa:
ORAINALDIA
natza
hatza
datza
gatzaz = gautza
zatzaz = zautza
zatzaze = zautzate
datzaz = dautza
IRAGANALDIA
Sistema klasikoaren arauera:
nindatzan
hindatzan
zetzan
gindatzazan = gindautzan
zindatzazan = zindautzan
zindatzazen = zindautzaten
zetzazan = zeutzan
Berauek forma laburren jatorria dira:
nentzan
hentzan
zetzan
gentzazan = geuntzan
zentzazan = zeuntzan
zentzazen = zeuntzaten
zetzazan = zeutzan
BALDINTZA
banentza
bahentza
baletza
bagentzaz = bageuntza
bazentzaz = bazeuntza
bazentzaze = zeuntzate
baletzaz = baleutza
ONDORIOA
nentzake
hentzake
letzake
gentzakez = geuntzake
zentzakez = zeuntzake
zentzakeze = zeuntzakete
letzakez = leutzake
Adeitasunez, Algortatik.
ETZAN ikusirik, orain ERATZAN ikusiko dugu.
etzan = etzanda egon
eratzan = etzanarazi, etzanda egonarazi
Gure literaturan adizki bakar batzuk aurkitu ditugu:
(h)aratza: hi hark
daratza: hura hark
naratzazu: ni zuk
…
Sistema klasikoari esker, goikootan oinarriturik, NOR-NORK aditz trinko hau osoki garatu ahal da automatikoki, orain arte inork ere egin ez duena, nire datuen arabera, euskararen historian.
ORAINALDIA
naratza
haratza
daratza
garatzaz = garautza
zaratzaz = zarautza
zaratzaze = zarautzate
daratzaz = darautza
IRAGANALDIA
Sistema klasikoaren arauera:
nindaratzan
hindaratzan
zeratzan
gindaratzazan = gindarautzan
zindaratzazan = zindarautzan
zindaratzazen = zindarautzaten
zeratzazan = zerautzan
Forma laburrik ez dut ikusi inon ere. Soil soilik NOR-NORK barik, NORK-NOR denean iraganaldiko hirugarren pertsonetan. Ikus iruzkin honen bukaeran.
BALDINTZA
banindaratza
bahindaratza
baleratza
bagindaratzaz = bagindarautza
bazindaratzaz = bazindarautza
bazindaratzaze = bazindauratzate
baleratzaz = balerautza
ONDORIOA
nindaratzake
hindaratzake
leratzake
gindaratzakez = gindarautzake
zindaratzakez = zindarautzake
zindaratzakeze = zindarautzakete
leratzakez = lerautzake
Adizki guzti hauetan HARK da subjektu agentea. Ohiko NORK bukaerak ipini ahal zaizkie. Adibidez daratza eta zeratzan.
Objektua HURA denean:
daratzat (= eratzaten dut)
daratzak
daratzan
daratza
daratzagu
daratzazu
daratzazue
daratzae = daratzate
Objektua HAIEK direnean:
daratzadaz = darautzat
daratzaaz = darautzak
daratzanaz = darautzan
daratzaz = darautza
daratzaguz = darautzagu
daratzazuz = darautzazu
daratzazuze = darautzazue
daratzaez = darautzate
Goian esan bezala, orain datozenak NORK-NOR egiten dute iraganaldia:
Objektua HURA denean:
neratzan (= eratzaten nuen)
heratzan
zeratzan
generatzan = generatzan
zeneratzan = zeneratzan
zeneratzaen = zeneratzaten
zeratzaen = zeratzaten
Objektua HAIEK denean:
neratzazan = nerautzan
heratzazan = herautzan
zeratzazan = zerautzan
generatzazan = generautzan
zeneratzazan = zenerautzan
zeneratzazen = zenerautzaten
zeratzazen = zerautzaten
U honek Z pluralgilearen modura funtzionatzen du aditz osoan.
Esana dudanez, erabiltzaile bakoitzak egin behar du aukera libreki eskaini diren formen artean, batzuk dira mendebaldekoak, bestetzuk ekialdekoak. Denak berdin zuzenak euskeran edota euskaran.
Adeitasunez
Asko dira, asko, orain arte, ZUZEU plataforma digital ezin bikainaren bitartez argitaratu ditudan post eta iruzkinak.
https://zuzeu.eus/author/jlavin/
158 post
2126 iruzkin
Ez da makala!
Orain arte esan gabeko gauza batzuk esan ditudala uste dut.
Ni etorkiz pasiegoa naizenarren, gaur egun Cantabria eta Burgosen kokatua dirauen etnia batekoa izan arren, Bizkaian eman dut bizitza gehiena, aitaren erabaki bikainari esker. Ni ez naiz Bizkaitar naturala, ni ez naiz Euskal Herritar naturala, ni ez naiz Naffar naturala. Hala ere, izan banaiz. Ni sortzez pasiego naiz, nire Y grekoak hala esaten baitit, Lavin deitura edukita eta ADN testa eginik. Duela 2300 urte, nire Y grecoa, Afrikako erdialdean milaka urte lehenago sortua, Afrikako iparraldean zegoen, handik gaur egungo Anglaterrara joan zen Cantabriako eta Burgoseko mendietara etortzeko gero. Sí, yo también soy del Norte de Burgos. Hori dino nire ADN test personalak.
Noja ondoan jaio nintzen. Kanpotarra beraz. Immigrante bat, hainbesteren modura egun mundu honetan.
Euskal Literatura klasikoa ongi ezagutzera etorri nintzen Federico Krutwig eta beste irakasle bikainei esker eta haien eraginez, eta nire kabuz gero. Euskal maisua izan naiz bizitza ia ia osoan ogibidez eta pozbidez.
Agian, gero mezu hau autodestruituko da.
Adeitsuki, Algortatik.
Luzaz ibili naiz, bada, na, (ha), za, da, gaz, zaz, zaze, daz horien bila.
Azkenean topatu Ondarruko Udaletxearen webgunean:
https://www.ondarroa.eus/eu-ES/ondarrutarnaturala/Arauak/Orriak/default.aspx
Maite dut bere burua maite duten pertsonak ikustea. Hauxe exemplu argia. Bereari eusteko bide ezin egokiagoa. Aupa, ondarrutarrak!
Eibartarrek eta beste horrenbeste eginik dute. Bejondeiela.
Ikusia nuen orrialde hau, baina oraintsu arte ez nintzen konturatua, euskal aditzaren gakoa ematen zigutela Bizkaiko herri honetarik.
EGON aditzaren forma labur hauek argitzen zidaten na, ha, da, ga•z, za•z, za•ze, da•z aditz partikulen esannahi oinarrizkoa. Eta era berean hauen iraganaldiko formak teorikoki izan litezkeenek: nin/nen, hin/hen, gin/gen eta zin/zen, batez ere, esannahi berdina daukatela barnean.
Orain badakit ezen:
NAbil dela NAgo ibiltzen,
NENbilen dela NENgoen ibiltzen,
baNENbil dela baNENgo ibiltzen eta
NENbilke dela NENgoke ibiltzen.
Eskerrik asko! Bihotz bihotzetik!
Aditz sintetikoa lanean:
https://www.dropbox.com/s/l5z4z21llo0larn/aditz%20sintetikoa.pdf?dl=0
EGIN
Ikus “Adausi degidala, baña ausik enezala” (Oihenart, Atsotitzak, 538). “On degizula”. Eta bizkaierazko egin laguntzailearen forma guztiak: hona hemen zenbait adizkera: naian, haian, daian, gaizan, daizan, zaizan, naike, haike, daike, gaikez, zaikez, daikez, nindeike, hindeike, leike, gindeikez,
zindeikez, leikez, banei, bahei, balei, bagengi, bazengi, bazengie, baleie, baleiez, deidan, deian, deinan, deion, deigun, deizun, deizuen, deioen.
Bi eredu nagusi ditugu gure literaturan EGIN aditzean. Batean, plurala Z batez egiten eta bestean TZA (kasu batzuetan Z) eta ZKI pluralgileen bidez. Subjunktiboan erabiltzen da maizenik. Horregatik -aN edo -eN ipini diegu adizkiei.
Eskema orokorra:
Orainaldia
HARK
ni nagian = nagien
hi hagian = hagien
hura dagian = dagien
gu gagizan = gagitzan
zu zagizan = zagitzan
zuek zagiezan = zagitzaten
haiek dagizan = dagitzan
Lehen zutabekoak hola lirateke G barik: naian, haian, daian, gaizan, zaizan, zaiezan eta daiezan.
Bigarrenekoak: naien, haien, daien, gaitzan, zaitzan, zaitzaten eta daitzan
Azken hauetan baliokide den EZAN aditzarekin kointziditzen dira:
HARK
ni nazan
hi hazan
hura dezan
gu gaitzan
zu zaitzan
zuek zaitzaten
hauek ditzan
Beraz, hiru posibilitate ditugu, euskara literarioan, subjunktiboko orainaldia jokatzeko. Hirurak berdin zuzenak.
Adeitsuki
Ohar bat trinkoei buruz.
ZEGIAN
Leizarragak, 1571
Eta emazteac ihes ceguian desertu batetara, non baitu lekua Iaincoaz appainduric, han hura haz deçatençát milla eta ber-ehun eta hiruroguey egunez. Ap 12:6
ihes zegian = ihes egin zuen
Ez da “ihes egiten zuen”, egun ulertzen genukeen modura.
Aditz trinkoek forma bakarra zuten perfektua eta inperfektua markatzeko. Egun inperfektu modura ulertzen ditugu orokorki.
Isastik, c.1620
https://klasikoak.armiarma.eus/testuak/herriAtsotitzak002.htm
50. Illac aguin ceguian, viciac bere naya. El muerto mando, y el vivo hizo lo que quiso.
aguin ceguian = agindu egin zuen
Adeitsuki
EGIN aditza
Sistema klasikoa
Iraganaldia NOR-NORK
oinarrizko forma … gaurkoa
HARK
ni nindagian … nengian
hi hindagian … hengian
hura (z)egian
gu gindagiazan … gengizan
zu zindagiazan … zengizan
zuek zindagiezan … zengiezan
haiek (z)egizan
Iraganaldia
Subjektua hasierara pasatzen da:
NORK-NOR hura
nik negian = negien
hik (to) hegian = hegien
hik (no) heginan = hegien
hark (z)egian = zegien
guk gengian = genegien
zuk zengian = zenegien
zuek zengien = zenegiten
hauek (z)egien = zegiten
NORK-NOR haiek
nik negizan = negitzan
hik hegizan = hegitzan
hik (no) hegizanan = hegitzan
hark (z)egizan = zegitzan
guk gengizan = genegitzan
zuk zengizan = zenegitzan
zuek zengiezan = zenegitzaten
haiek (z)egiezan = zegitzaten
Zembait idazlek bigarren zutabekoetan TZA gabe, ZKI darabilte. Adibidez:
negizan = negitzan = negizkien
Orainaldiko formak ere hemen garatuko ditugu, erabilienak direlako.
NOR-NORK hura
nik dagidan
hik (to) dagian
hik (no) daginan
hark dagian = dagien
guk dagigun
zuk dagizun
zuek dagizuen
haiek dagien = dagiten
NOR-NORK haiek
nik dagidazan = dagitzadan
hik (to) dagiazan = dagitzaan
hik (no) daginazan = dagitzanan
hark dagizan = dagitzan
guk dagiguzan = dagitzagun
zuk dagizuzan = dagitzazun
zuek dagizuezan = dagitzazuen
haiek dagiezan = dagitzate
Idazle batzuk ZKI darabilte TZAren ordez:
dagidazan = dagitzadan = dagizkidan
Bakoitzak hauta deçan/ditzan libreki.
Adeitsuki
BALDINTZA eta ONDORIOA
Lehenengo zutabekoek G galdu ohi dute.
BALDINTZA
NORK-NOR hura
nik banegi / banei = banegi
hik bahegi / bahei = bahegi
hark balegi / balei= balegi
guk bagengi = bagenegi
zuk bazengi = bazenegi
zuek bazengie = bazenegite
hauek balegie / baleie = balegite
NORK-NOR haiek
nik banegiz / baneiz = banegitza
hik bahegiz / baheiz = bahegitza
hark balegiz / baleiz = balegitza
guk bagengiz = bagenegitza
zuk bazengiz = bazenegitza
zuek bazengiez = bazenegitzate
haiek balegiez / baleiz = balegitzate
ONDORIOA
NORK-NOR hura
nik nei / neike = negike
hik hei / heike = hegike
hark lei / leike = legike
guk ginei / geinke = genegike
zuk zinei / zeinke = zenegike
zuek zineie / zeinkie = zenegikete
hauek leie / leikie = legikete
NORK-NOR haiek
nik neiz / neikez= negitzake
hik heiz / heikez = hegitzake
hark leiz / leikez = legitzake
guk gineiz / geinkez = genegitzake
zuk zineiz / zeinkez = zenegitzake
zuek zineiez / zeinkiez = zenegitzakete
haiek leiez / leikiez = legitzakete
Bigarren zutabekoetan idazle batzuek TZA barik, ZKI darabilte pluralgile modura. Adibidez:
negitzake = negizkike
Adeitsuki
EGIN aditza
NOR-NORI-NORK
EZAN aditzaren baliokideak.
Gaur egun EGIN aditzaren adizkiak EUTSI aditzaren adizkiekin bat egiten du. Aldaketa bakarra U letra I bilakatzen dela da. Asmakizun bikaina!
degiguzun (deiguzun) DEISKUZUN da.
negien (neien) NEITSEN da.
Holakoxe erraza EUTSI adizkiak ezagututa. Guztiz zuzenak.
Liburuetan ordea klasikoen formak kontserbatzen dira.
Egunotan ikusiko ditugu.
Adeitasunez
Ikusi dugu zeinen erraz pasatu ahal garen indikatibotik subjunktibora:
DEUTSEE (= DIETE, DERAUETE)
DEUTSEE modukoetatik DEITSEEn modukoetara. U barik, I jarri eta kitto!
Bukaerako TE (dieTE, deraueTE) hori E da euskaldun askorentzat.
DAU = DU
DAUE (= dabe) = DUTE
EGIN aditza
NORK-NOR-NORI:
G maiz desagertu ohi da: GI = I.
Orainaldia
degiodan / deiodan= degiodan
degioan / deioan = degioan
degionan / deionan = degionan
degion / deion = degion
degiogun / deiogun = degiogun
degiozun / deiozun = degiozun
degiozuen /deiozuen = degiozuen
degioen / deioen = degioten
Objektu plurala:
degiodazan / deiodazan = degizkiodan
degioazan / deioazan = degizkioan
degiozanan / deiozanan / degionazan / deionazan = degizkionan
degiozan / deiozan = degizkion
degioguzan / deioguzan = degizkigun
degiozuzan / deiozuzan = degizkizun
degiozuezan / deiozuezan = degizkizuen
degioezan / deioezan = degizkioten
Iraganaldia
negion / neion = negion
hegion / heion = hegion
(z)egion / eion = zegion
gengion = genegion
zengion = zenegion
zengioen = zenegioten
(z)egioen / eioen = zegioten
Subjektu plurala:
negiozan / neiozan = negizkion
hegiozan / heiozan = hegizkion
(z)egiozan / eiozan = zegizkion
gengiozan = genegizkion
zengiozan = zenegizkion
zengioezan = zenegizkioten
(z)egioezan / eioezan = zegizkioten
Baldintza
banegio / baneio = banegio
bahegio / baheio = bahegio
balegio / baleio = balegio
bagengio = bagenegio
bazengio = bazenegio
bazengioe = bazenegiote
baleigoe / baleioe = balegiote
Subjektu plurala:
banegioz / baneioz = banegizkio
bahegioz / baheioz = bahegizkio
balegioz / baleioz = balegizkio
bagengioz = bagenegizkio
bazengioz = bazenegizkio
bazengioez = bazenegizkiote
balegioez /baleioez = balegizkiote
Ondorioa
KE = KI
neikio / neio = negioke
hegikio / heio = hegioke
legikio / leio = legioke
geinkio / gineio = genegioke
zeinkio / zineio = zenegioke
zeinkioe / zineioe = zenegiokete
legikioe / leioe= legiokete
Subjektu plurala:
neikioz / neioz = negizkioke
heikioz / heioz = hegizkioke
leikioz / leioz = legizkioke
geinkioz / gineioz = genegizkioke
zeinkioz / zineioz = zenegizkioke
zeinkioez / zineioez = zenegizkiokete
leikioez / leioez = legizkiote
EZAN aditzaren adizki luzeak (iezazki-dunak) ez dira behin ere agertzen gure literatura klasikoan.
diezazkion formaren ordez dietzon da forma literarioa.
Ikus dezagun egun ikasi behar diren aditz koadroetako bat:
zeniezazkigukete (zenitzakete + guri)
Hau erabilezina da! Ezin da ahoskatu!
Kontzeptu hau adiarazteko forma klasikoa zenietzagukete da. Amiñi bat laburragoa, baina ezin erraz erabiltzekoa.
EGIN aditza erabilita
zenigizkigukete
Litzateke: Berau ere luzeegia.
eta azkenik gure literatur tradiziokoa eta bizi bizirik dagoen soluzio praktigagarri bakarra:
ZEINKIGUEZ (zeinkie + guri)
Adeitsuki
EZAN adizki luzeegietatik
EGIN adizki askoz egokiagoetara:
Batez ere NOR-NORI-NORK -iezazki- pluralgile zeharo artifiziala dela eta, zeren literatur tradizioan bethi -ietza- izan baita.
Zenbait adibide argigarri:
Eskema:
EZAN luzea (literarioa)
EGIN
Subjunktibokoak:
diezaiodan (diezodan)
deiodan
diezazkiodan (dietzodan)
deiodazan
…
diezadazun
deidazun
diezazkidazun (dietzadazun)
deidazuzan
…
diezazueten
deizueen
diezazkizueten (dietzazueten)
deizueezan
…
niezaion (niezon)
neion
niezazkion (nietzon)
neiozan
…
zeniezadan
zengidan
zeniezazkidan (zenietzadan)
zengidazan
…
liezazueten
leizueen
liezazkizueten (lietzazueten)
leizueezan
…
KE/KI-dunak
diezaioket (diezoket / diezakeot)
deikiot
diezazkioket (dietzoket / dietzakeot)
deikiodaz
…
diezadakezu (diezadakezu / diezakedazu)
deikidazu
diezazkidakezu (dietzadakezu / dietzakedazu)
deikidazuz
…
diezazuekete (diezazuekete, diezakezuete)
deikizuee
diezazkizuekete (dietzazuekete, dietzakezuete)
deikizueez
…
niezaioke (niezoke, niezakeo)
neikio
niezazkioke (nietzoke, nietzakeo)
neikioz
…
zeniezadakeen
zenkidan
zeniezazkidakeen (zenietzadakeen)
zenkidazan
…
liezazuete
leikizuee
liezazkizuekete (lietzazuekete, lietzakezuete)
leikizueez
Laburki:
IEZA…KE = EIKI…
diezaizuekegu = deikizuegu
IEZAZKI…KE = EIKI…Z
diezazkizuekegu = deikizueguz
Ez eman arrazoia niri, otoi!
Literatur euskara idatziari eta bizi bizirik den euskerari baino!
Adeitsuki, Algortatik.
Agian ematen du diezaioke, diezazkioke, niezazkizueke (eta halako) forma luze eta zeharo artifizial inpraktikableen kontra nagoela eta nahiago nituzkeela mendebaldeko deikio, deikioz eta neikizuez moduko forma egiazkoak eta benetan erabiliak.
Ez, ez da egia ni kontra nagoenik, baizik eta adizki hiper luzeok sekulako kaltea egiten digutela euskaldunoi eta euskarari berari ere.
Niri zuzen eta artez zuei hitzegitea dagokit, ez besterik.
Adeitasunez eta bihotzez, Algortatik.
ote, ete, kete, izkigukete, dakete, okete, ekete, gukete eta tekete lar eta gehiegi eskoletako euskara horretan, zeinaren deitura ahaztu baitut betiko.
Horrela pikutara garamatzate euskaldunok.
Hizkuntza normal bat ezin da izan holakoa, hain malsonantea, hainbat non nazka eta dena ematen baitu.
Hori ez da ez euskara, ez euskera!
Hori ez da hemengo eta bertoko gizakion hizkera!
Noiz konturatuko garateke?
Adeitsuki
Ez dut imaginatzen ahal ume bat “diezazkizuegu” edo “geniezazkizue” esaten!
Ezin dut.
Ez dago holakorik mundu honetan. Behin ere ez da egon.
Baina deikizueguz esaten, ordea, bai. Edo geinkizuez. Imaginatzen ahal dut perfektuki, are gaur egun batere ez balego ere. Egon ere, badagoz euskaldun natural eta normalak.
Adeitsuki
EDUN adItza
NORK-NOR
Orainaldia
dot = dut
dok = duk
don / dona = dun
dau = du
dogu = dugu
dozu = duzu
dozue = duzue
dabe (daue) = dute
Objektu plurala:
dodaz / ditut = ditut
dozak / dituk = dituk
dozan / dozana / ditun = ditun
dauz / ditu = ditu
doguz / ditugu = ditugu
dozuz / dituzu = dituzu
dozuez / dituzue = dituzue
dabez / ditue = dituzte
Iraganaldia:
neban / neuan = nuen
heuan = huen
(z)eban /(z)euan = zuen
genduan = genuen
genduan = zenuen
genduen = zenuten
(z)eben /(z)euen = zuten
Objektu plurala:
nebazan / neuazan / nituan = nituen
heuazan / hituan = hituen
(z)ebazan / (z)euazan / zituan = zituen
genduzan = genituen
zenduzan = zenituen
zenduezan = zenituzten
(z)ebezan / (z)euezan / zituen = zituzten
BALDINTZA
baneu = banu
baheu = bahu
baleu = balu
bagendu = bagenu
bazendu = bazenu
bazendue = bazenute
balebe / baleue = balute
Objektua pluralean
baneuz / banitu = banitu
baheuz / bahitu = bahitu
baleuz / balitu = balitu
bagenduz = bagenitu
bazenduz = bazenitu
bazenduze = bazenituzte
balebez / baleuez / balitue = balituzte
ONDORIOA
neuke = nuke
heuke = huke
leuke = luke
genduke / geunke = genuke
zenduke / zeunke = zenuke
zendukie / zeunkie = zenukete
leukie = lukete
Objektua pluralean
neukez / nituke = nituzke
heukez / hituke = hituzke
leukez / lituke = lituzke
gendukez / geunkez = genituzke
zendukez / zeunkez = zenituzke
zendukiez / zeunkiez = zenituzkete
leukiez / litukie = lituzke
Adeitsuki
IZAN aditza
Orainaldia
naz = naiz
haz = haiz
da
gara
zara
zarie = zarete
dira
Iraganaldia
nintzan = nintzen
hintzan = hintzen
zan = zen
ginan / ginean / gintzazan = ginen
zinan / zinean / zintzazan = zinen
zinien / zineen / zintzezan = zineten
ziran / zirean = ziren
Baldintza
banintz
bahintz
balitz
bagina / bagintzaz = bagina
bazina / bazintzaz = bazina
bazinie / bazintzaze = bazinete
balira / balitzaz = balira
Ondorioa
nintzateke
hintzateke
litzateke
ginateke / gintzatekez = ginateke
zinateke / zintzatekez = zinateke
zinatekie / zintzatekeze = zinatekete
lirateke / litzatekez = lirateke
Oharra: nintzake, hintzake, litzake, lirakez eta litzakez forma laburrak ere maiz entzuten dira.
Adeitasunez
IZAN aditza
NOR-NORI
DA adizkia JA/ZAi bilakatzen da.
ORAINALDIA
(da + nori)
jat = zait
jak = zaik
jan / jana = zain
jako = zaio
jatzu = zaizu
jatzue = zaizue
jake / jakie = zaie
Pluralean (dira + nori)
jataz = zaizkit
jazak = zaizkik
jazan / jazana = zaizkin
jakoz = zaizkio
jakuz = zaizkigu
jatzuz = zaizkizu
jatzuez = zaizkizue
jakez / jakiez = zaizkie
IRAGANALDIA
(zen + nori)
jatan = zitzaidan
jaan = zitzaian
janan = zitzainan
jakon = zitzaion
jatzun = zitzaizun
jatzuen = zitzaizun
jaken / jakien = zitzaien
Pluralean (dira + nori)
jatazan = zitzaizkidan
jaazan = zitzaizkian
jazanan / janazan = zitzaizkinan
jakozan = zitzaizkion
jakuzan = zitzaizkigun
jatzuzan = zitzaizkizun
jatzuezan = zitzaizkizuen
jakezan / jakiezan = zitzaizkien
BALDINTZA
balitz + nori
balitxat = balitzait
balitxaa / balitxak = balitzaik
balitxan / balitxana = balitzain
balitxako = balitzaio
balitxaku = balitzaigu
balitxatzu = balitzaizu
balitxatzue = balitzaizue
balitxake / balitxakie = balitzaie
Pluralean (balira + nori)
balitxataz = balitzaizkit
balitxaaz = balitzaizkik
balitxanaz = balitzaizkin
balitxakoz = balitzaizkio
balitxakuz = balitzaizkigu
balitxatzuz = balitzaizkizu
balitxatzuez = balitzaizkizue
balitxakez / balitxakiez = balitzaizkie
ONDORIOA
litzateke + nori
KE/KI
litxakit = litzaidake
litxakik = litzaiake
litxakin / litxakina = litzainake
litxakio = litzaioke
litxakigu = litzaiguke
litxakizu = litzaizuke
litxakizue = litzaizueke
litxakie = litzaieke
Pluralean (lirateke + nori)
litxakidaz = litzaizkidake
litxakizak = litzaizkiake
litxakizan / litxakizana / litxakinaz = litzaizkinake
litxakioz = litzaizkioke
litxakiguz = litzaizkiguke
litxakizuz = litzaizkizuke
litxakizuez = litzaizkizueke
litxakiez = litzaizkieke
Hurrengo iruzkinean ohar bat egingo dugu bi sistema hauen arteko interferentzietaz.
Adeitsuki
Interferentziak
Aurreko bi ereduak erabiltzen dituztenengan era honetako interferentziak sortzen dira modu naturalean.
Asterizkoz markatuko ditut batzuk:
jatzu = zaizu *zaitzu
jataz = zaizkit *zaitaz
jakoz = zaizkio *zaioz
jatan = zitzaidan *zaitan
jakon = zitzaion *zaikon
jakozan = zitzaizkion *zaiozan
balitxat = balitzait *balitzat
balitxakoz = balitzaizkio *balitzaioz
litxakit = litzaidake *litzakit
litxakiez = litzaizkieke *litzakiez
eta abar.
Adeitsuki