Gaur egungo sinismen modernoak ulertzeko eskema soziologiko berriak
Gaur egungo sinismen modernoak ulertzeko eskema soziologiko berriak –
Modernitateaz hitz egiteak, besteetan beste, gizartearen sekularizazioaz ere hitz egitea eskatzen du. Bada, Modernitateak gizartearen gero eta sekularizazioa handiagoa berekin ekarri badu ere, horrek ez du esan nahi erlijioa, norbanako zein gizarte gertakari gisa, desagertu denik; erlijoak gizartean hartutako pisua askoz txikiagoa da, ezin uka, baina, hau horrela ere, erlijioak jakin izan du gizartean bere burua ber-kokatzen. Ber-kokatze hau, baina, ez da lekualdatze soil eta huts bat; erlijioa bera, bere dimentsio indibidual zein kolektiboan, eraldatu egin da, izan, katolizismoa bezalako ohiko erlijio kanonikoen zedarri zehatzen barruan, izan erlijio ezberdinen artean ugaritzen ari diren sinkretismoen baitan, izan are jada edozein sinkretismoz harago New Age kutsuko norbere erlijio-bizipen oso intimo eta partikular gisa ere. Hau esanda, erlijoaz edo erolijioez bainoago, aurrerantzean hobe genuke erlijio-gerkarariaz mintzatu. Bada, Modernitateaz batere, erlijio-gertakaria guztiz eraldatu da, forma batean zein beste batean ematen delarik ere, berorri buruz hitz egiteko orduan erabilitako kategoriak ere ber-aztertu behar ditugu nahitaez. Jada 90eko hamarraldian erlijio-gertakariaren ber-definitu beharra sumatu zuten batik bat soziologiatik. Harrezkero erlijio historiko handiak zein pixkanaka sortuz joan diren erlijio kutsuko bestelako gizarte-ekoizpenak, azken hauek sarri askotan oso gertakari zatikatu eta lausoak badira ere, oso bestela aztertu beharra sumatu da.
Halere, erlijio-gertakaria bestela definitzeko joera hau ez zen batere berria; askoz lehenago ere ematen zen, soziologiaren baitan aipatu behar honek bere atea jo baino askoz lehenago. Bi joera ezberdin nabarmendu ziren hasieratik soziologian erlijio-gertakariari kontu egiteko orduan. Bateko, definizio “funtzionalak” genituen, erlijioak gizartean, bizikidetzan, betetzen duen funtzioari edo paper-betebeharrari erreparatzen ziotenak oroz gain. Besteko, erlijio-gertakariaren zerizanari, bere esentziari, eta berau osatzen duten edukiei zein sinismenei erreparatzen dieten “sustantzialistak” geneuzkake. Lehenengo taldekoek, besteetan beste, Talcott Parsons edo Thomas Luckmann narbarmentzen direlarik, funtzionalismo durkheimiarra dute aintzakotzt hartzen. Bigarren taldekoen artean Bryan Wilson edo Roland Robertson dira oso ezagunak eta “naturaz haraindikorako deia” deituriko eredu ideal weberriarrean oin hartzen dute berauek. Bigarren talde honetakoek, baina, etsai eta ez-irizkide asko eta asko ere izan dituzte kontra, besteetan beste, aipatu funtzionalistak, eta gertakariaren gainean beren ikuspegia murritzegia kritikatzen dute gehien bat. Sustantzialistak baina ondo ere ondo defendatzen euren jarrera honako zera leporatuz funtzionalistei; funtzionalismo horretatik, euren erlijioaren ikuspegi zabalegia da, halako moldez non zentzu emaile den zeinahi eraikuntza sinboliko ere barne-hartzen baitute euren eskemapean.
Bi eskema arukakotu horiek behin aurkezturik, Danièle Hervieu-Léger-en jarrera ekarri asmo dut lerro hauetara bereziki intereseko deritzodalako. Berorren ikusian, erljio historikoen edukien arabera definitu ohi dugu gertakari erlijiosoa, eta, erlijiotasunaren bestelako agerpen moderno berrien aurrean, aldiz, mutu geratu ohi gara maizenenan. Alabaina, bestetik, zentzu emale den edotariko gertakari sozialari erlijioso ere iriztea guztiz desegokia iruditzen zaio; izanez ere, horretara jardunez gero, infiniturantz joko luketen ezin konta ahala esanahi-sistemenen ur ezin nahasiagoetan itoko genuke finean erlijiotasuna. Kontuak horrela, erilijioa ulertze alderako hirugarren ikuspegi baten alde egin du Hervieu-Léger-ek.
Definizio hori jorratze aldera, Jean Séguy-k, Weberren irakurketa bitxi bat eginaz, aurkeztu zuen “erlijio metaforikoaren” ideia baliatuko du Hervieu-Léger-ek. Ideia horretatik tira eginez, zera esango digu; erlijiotasunari erreferentzia klasikoak izan diren horiek erauzten badizkiogu, batetik, eta, bestetik, gizartean betetzen duen funtzioari erreparatzen ez badiogu, “legitimatzearen” irizpidea baino ez zaigu geldituko. Zer nolako legitimatzea ematen da hortaz sinismen erlijiosoan? Bada, honen harira, Hervieu-Léger-ek zera arrapostuko digu; Edozein sinismen erlijiosoren berezko dimentsioa nolabaiteko transmisio baten “autoritate legitimatzailean” datza betiro. “Leinu edo talde erreferentzia batekiko sinesmenaren baitan legitimazioa hartzen duen horri deituko diogu erlijiosoa”, dio berak.
Dispositibo ideologiko, praktiko eta sinboliko gisa definitzen da hortaz gertakari erlijiosoa, zeinaren arabera, norbere kontzientzia linaje dena delako horretan oinarritzen, garatzen, mantentzen eta kontrolatzen den. Definizio honek tradizioa ez du iraganaren eta orainaren artean muga gisa; oso bestela baizik, tradizioa prozesu dinamikotzat hartzen du, egungo eguneko beharrek agindutakoaren arabera egindako ber-irakurketatik jarduten duena. Esandako hau guztiau aintzat harturik, Modernitatean sinismenen bisortze bat aitortu beharko genuke, sinisteko joeraren, jauginaren, ber-osatze bat alegia, erlijio kutsuko Modernitateko bestelako gizarte-agerpenetan islatzen den ber-osatze bat. Aipatu bestelako ibilbide zentzu-emaile moderno hauek jada ez dute zertan oroimen kolektibo bati, zein bere eduki-depositorari, erreferentziarik batere egin, ez dute inondik zertan, eta hori beharrean, “ordezkapen ahaleginei” ekin ohi diete. Asko-askotan oso barraiatuak, denetarikoak, eta mugatuak izango dira aipatu “ordezkapen dispositibo” hauek, baina betiere identitate kolektiboren baten bati emango diote bide eta nolabait edo besteko gizarte-lotura bati.
Igor Goitia
Gaur egungo sinismen modernoak ulertzeko eskema soziologiko berriak
Artikulu honek nire aurreko baten harira (https://zuzeu.eus/buruari-bueltaka/sinesmena-eta-ateismoaren-aurretiko-estadio-komuna/) sortutako eztabaida-foroko parte-hartzeei eman nahi die erantzun moduko bat.
Sortutako eztabaidari azkar samar erantzutearren, eta labur beharrez, honela egin dut, baina kontuari askoz sakonago eta aberatsago erantzun lekioke. Hurrengo baterako agian.
Foroan sortutako eztabaidan, Ttok eta Txepeleko-ren arteko eztabaidak islatu eta laburbildu luke hobekien egondako tirabira orokorra.
Bada horren harira, artikulu honetan Txepelekok uletzen duena eta Ttok-ek ulertzen ez duena ikusi ahal izango da.
Deigarria da zera ikustea: Ttok, itxuraz hain erlijiotik kanpo (eta kontra?) egonda ere, zer den erijioa eta zer ez ebazteko erlijioak tradizionalkierabilitako eskema berberak erabiltzen dituela. Noski, horren arabera, ez du ikusiko erlijiozko ezer “kanoniko” erlijiosoa den horretatik kanpo.
Nire iritzian, askoz egokiago da erijiotik kanpoko bestelako disziplina sekularretatik aztertzea erlijio kutsuko atxikimendua duten gizarte-gertakariak, aspaldi zaharretik jada egiten ari den moduan (hala nola, antropologiatik, sozioligiatik, filosofiatik, erlijioaren fenomenologiatik…).
Nik, Ttok-ek jada aurretatuta moduan, filosofiari dion ezinikusia aintzat harturik, oro har edonzeinengaik gertuago dagoen soziologiaren aurgumentazioa baliatu dut.
Txepeleko-k bete-betean asmatu du, nire iritziz, zera ikusi duenean: arrazionalaz haragoko atxikimendu emozionalen gertakari modernoak ulertzeko bestelako eskema modernoetatik ere aritu behar gara derrigor…artikulutik:
“Edozein sinismen erlijiosoren berezko dimentsioa nolabaiteko transmisio baten “autoritate legitimatzailean” datza betiro. “Leinu edo talde erreferentzia batekiko sinesmenaren baitan legitimazioa hartzen duen horri deituko diogu erlijiosoa”….
“Aipatu bestelako ibilbide zentzu-emaile moderno hauek jada ez dute zertan oroimen kolektibo bati, zein bere eduki-depositorari, erreferentziarik batere egin, ez dute inondik zertan, eta hori beharrean, “ordezkapen ahaleginei” ekin ohi diete. Asko-askotan oso barraiatuak, denetarikoak, eta mugatuak izango dira aipatu “ordezkapen dispositibo” hauek, baina betiere identitate kolektiboren baten bati emango diote bide eta nolabait edo besteko gizarte-lotura bati”
Aurreko blog-sarreran aspertu nintzen errepikapenez, eta ez naiz jolas horretan hasiko, esana dut.
Baina Igor, diozu “Txepelekok uletzen duena eta Ttok-ek ulertzen ez duena “…
aizu, zuk eta Txepelekok diozuena ulertzen dut, baina ez nago ados. Ulertzea eta konpartitzea, bi gauza desberdin dira.
beste hartan txepelekok esaten zidan ni ez dakit zer demostratzen saiatu nintzela, eta ez nuela lortu. Esaldi horretan islatzen da berak uste duela bai lortu duela berea demostratzen. Ba, ez.
Aklaratzearren soil-soilik…
-Ez dut esaten Txepelekok (eta biok) dioguna ulertzen ez duzunik.
-Gertakari erlijiosoa, gizarte gertakari moduan, ez duzula bere skoanean (bere inpronta sozial, piskiko,…eta) ulertzen. Edo, ulertzekotan, (nik ez dut horrela ulertzen) erlijio kanonikoek erabilitako eskemetatik ulertzen duzula.
Besterik gabe…
…..
Ttok, bilatzaile huts bat naizenez gero atsegin ditut eztabaida argigarriak. Zurekin eztabaida luzea izan dut eta ez gara inoiz purrustadaren loietan erori.
Zu saiatu izan zara esaten proiektu politiko jakin batek, komunismoa adibidez, ezin daitekeela konparatu erlijioarekin. Eta ni saiatu naiz demostratzen, proiektu politiko batek bere helburua (beraz, nortasuna) denbora ez existente batean jartzen duenean (etorkizunean), erlijioak bere helburua heriotzaz hara jartzen duenean bezala dela.
Gero Ziriñek eman dit abagunea garatzeko proiektu politikoak askotan erlijioen ordezko zeregina betetzen dutela. Kasu honetan bezala.
Ondo izan eta gaizki esanak barkatu
txapeleko, ez da zer barkatu. Irainetan hasten ez garen bitartean, maite ditut eztabaidak. Kontua da bide amaierara iritsi garela, etengabeko errepikapenean. Ondo segi.
Ez dakit zergatik jarraitzen duen eztabaida honek hemen; hariari jarraitzeko https://zuzeu.eus/buruari-bueltaka/sinesmena-eta-ateismoaren-aurretiko-estadio-komuna/ sarrerarekin jarraitzea erosoagoa eta argiagoa dela iruditzen zait. Baina tira…
Iruditzen zait esatea Ttok-ek ez duela “gertakari erlijiososa, gizarte gertakari moduan, bere osotasunean ulertzen” okerra dela. Ttok ez dago ados kategorizazio horrekin. Kitto. Eta ni ere ez.
Nik ere ikusten dut kutsu erlijiosoa komunismoan. Baten batek esan zuen txikitan Che-ren eta Txikiren irudiak nahasten zituela. Gehituko nuke Jesusena ere nahastu zitekeela bi horiekin. Martirraren irudia, martirraren jokabidea… gizaki onaren eredua, kristatutasunak ederki sustatua…
Dena dela, komunismoa gizartea antolatzeko modu baten proiektua da. Norberaren psikologian ze paper betetzen duen beste gauza bat da, baina politikaren esparruari dagokio. Gizartea antolatzeko moduari.
Erlijioa ez dagokio gizarte antolatzeko moduari, errealitatearen konfigurazioari dagokio. Mundua zer nolakoa den. Zer den bizitza.
Komunista batek hil eta geroko mundu bat dagoela sinistu dezake edo ez. Hil osteko munduan sinisten duen bat komunista izan daiteke edo ez.
Erlijioa eta politika bereiztu beharra dago, gauzak ondo ulertu nahi baditugu. Dena elkarlotuta dagoela? Gure baitan dena nahastuta bizi dugula? Ados. Baina gauzak analizatzeko eta ulertzeko, elementuak bereiztea ere komeni da, nola ere komeni den guztia osotasun batean ulertzea. Eta dena osotasun batean ulertu nahi badugu, jarri diezaiokegu nahi dugun izena: batzuentzat izango da gertakari erlijiosoa; besteentzat, polita. Zeren eliza politika ere badela esan liteke, ezta?
Alde horretatik, esan daiteke Txepelekok eta Igorrek ulertzen ez duzuena dela politika gauza bat dela eta erlijioa bestea. Baina ez da ez duzuela ulertzen, baizik beste ikuspegi bat duzuela. Nola baitugun Ttok-ek eta nik. Ez da ez dugula ulertzen, baizik beste ikuspegi bat dugula. Igor, burutsua zara, argia. Ez zaitzala kristauen joera murriztaileak gal.
Alegia, komunista batek bizi dezake komunismoa gertakari erlijioso moduan. Ados. Nik ere uste dut askok horrela bizi dutela (nola bizi baituten kapitalista askok, hau ere esan beharra dago). Baina komunismoa politikari dagokio, gizarte antolatzeko arauei. Iruditzen zait hil osteko bizitzan sinesteak ez daukala zer ikusirik gizartea antolatzeko moduarekin (nahiz eta ondorio moralak eduki ditzakeen eta moral hori modu indibidualean bizi beharrean gizarte oso bati zabaldu nahi dakiokeen).
Txe eta Txiki martiriak izango ziren beren kideentzat baina ez ziren joan hiltzera baizik eta heriotza eragitera. Beraz, Jesukristorekin egiten duzun konparazioa ez da batere zilegi, Jesukristo ez zen profeta armatu bat baizik eta desarmatua. Hor dago diferentzia kualitatiboa, zuk ekiditen duzuna.
Politika eta erlijioa gauza desberdina direla ez dut ukatzen. Nik diodana (eta hor tartean filosofo bat dago, John Gray) progresoaren politika guztiak erlijio sistemaren sekularizazio bat direla, denbora linearra eta etorkizuneko helburua dutelako oinarri.
Politika horiek “beste mundu” bat dute helburu, milenio bat, gizarte komunista, kasu honetan. Hil osteko bizitza bat prometatu egiten digu dotrina horrek, ehunka urteetan gerta baidaiteke hori, baina subjektua ez zara zu gizabakar gisa izango, zure mugimendu-partidoa baizik.
Jesus benetan zer izan zen deus gutxi dakigu. Hipotesi asko daude, tratean gerrillariarena. Baina ez nintzen horretaz ari, baizik beren jarraitzaileentzat zer irudikatzen duten: mundi hibe baten alde bizitza eman zutenak dira. Ez duzu ukatuko beren jarraitzaileek Che eta Txiki horrela ikusten deituztenik, ezta? Alegia, Jesukristo moduko batzuk dira bere jarraitzaileentzat.
Komunismoa, proiektu politiko den heinean, etorkizuna du helburu, noski, proiektua baita. Proiektu guztiek dute etorkizuna helburu, denbora linear (hau ondo esana dago?) baten baitan. Baina horrek ez du esan nahi hil osterako proiektua denik. Esango nuke komunistek bizitza honetan gauzatu nahi dutela komunismoa. Eta bidean hiltzen badira, behintzat ondorengo bizidunei gizarte justu horretarako (komunisten begietara) bidea eginda utzi. Bizitzarako proiektu bat da. Ez da hil osteko ustezko mundu edo dimentsio batean planteatzen. Planteamendu horrekin, edozein proiektu fenomeno erlijiosotzat jo beharko genuke. Independentzia bera, familia, entrepresa baten sortzea…
Kristautasunaren hil osteko mundua ez dagokio bizitzari. Planteamenduak oso desberdinak dira. Uste dut begibistakoa dela. Kristauentzat, hil osteko mundu hori jada existitzen da, dimentsio paralelo moduko batean. Heriotzerako mundu bat da, hil osterako.
Beste gauza bat da zenbait komunistek politika modu erlijioso moduan bizitzea, nola bizi baituten batzuek futbola. Horri buruz hitz egin daiteke, noski. Baina komunismoa eta kristautasuna plano berean jartzea ez zait zilegi iruditzen.
Eta delako Gray horrek liburu batean idatzi izanak ez di arrazoi gehiago ematen.
Beste modu batera esango dut. Uste dut esan nahi duzunetik agian gertuago egon daitekeela:
Komunismoa utopia bat da, mundu justuago baten irudia, zeinetarantz bideratu behar genukeen ekintza politikoa, komunisten ustez.
Kristautasunarentza hil osteko mundua ez da utopia bat, errealitate bat baizik.
Kristautasunak ere baduela mundu justuago baten irudia eta horretara iristeko ekinbidea proposatzen duela? Ados. Baina ez du politikoki planteatzen, baizik moralki.
Bestalde, komunismoak justizia soziala du baloretzat, gizakien arteko berdintasuna maila ekonomikoan. Seguraski, balore horri moral dei diezaiokegu.
Era berean, kapitalismoak askatasuna goresten du balore moduan. Alde horretatik, moralean oinarrizten dela ere esan genezake.
Baina erlijioak, balore eta moralez gain, gauzen nolakotasunaren gaineko uste bat dauka, siniste bat, planteatzen dituena mundu paraleloak, berpizkundeak, hil osteko bizitzak…
Jesukristo gerrilaria zela ez anka ez bururik gabeko hipotesi bat dela kontsidera genezake, beraz Txe eta Txikirekin egiten duzun konparazioa halamoduzkoa da.
Txe eta Txikiren jarraitzaileek bi horiengatik duten mirespena eta ereduzko pixua bere ekintzen eta ideologiaren araberakoa izango da beti. Biak marxista-leninistak ziren eta ametralladorea zuten lan iskilu. Horrelako diszipuluak ekoizteko gauza izan ziren, bai.
Marxismoaren arabera, komunismora iristeko zenbait etapa gainditu behar dira. Sozialismoa, hein horretan, komunismora iristeko etapa bat izango litzateke. Beraz, komunismoa deritzoguna biharko gizarte komunista batean jartzen du bere helburua. Baina partido komunista bat boterera iristen baldin bada beti jarriko du praktikan transizioko programa taktiko bat, ez programa komunista.
Horrek zer suposatzen du? Gizarte komunistaren ideala mundu honetan oraindik ez dela erdietsi, beti biharko luzatu egin delako. “Gizarte perfektoa” (komunismoaren ideala) beti gure urratsetatik hara dago, baina, noski, zuzendariei kasu egiten badiegu bertara iritsiko gara egunen batean (akaso ehun urte barru).
Beraz, komunismoa ez dago gaur egun jaiotako gizaki baten begibistan. Baina, komunistek hala diote, merezi du urrutian galtzen den ideal horrengatik borrokatzea. Eta Marxen manifestuak munduaren akaberaren irudi bat planteatzen digu: klase global bat beste klase global baten kontra mundu osoa atzematen duen azken gaztaka apokaliptikoan. Gizakiaren bizitzaren amaiera irudikatzen du, idazki saindu baten moduan.
Akaso ez dizut ulertu baina horrela esplikatuko dizut kristautasunaren gainekoa: geroko bizitza noski dagokiola oraingo bizitzari (kristauentzat heriotza transizio gune bat besterik ez baita). Eta bai, noski (hein horretan bat egiten dute Platonikoek eta kristauek) mundu paralelo bat da beraiena, zenbait zantzuetan gure begietara iristen dena (adibidez, platonikoek diote edertasuna ikusi-sumatu egiten denean horrek esan nahi duela “beste mundua”ren arrastua aurkitu duzula, Fedon elkarrizketan).
Luzatu naiz, besterik gabe agur Ziriñe.
Jesusi buruz hipotesi sinestezinagoak badira gerrillari izatearena baino (zergatik gurutzatu ote zuten gora begira eta ez behera begira, ustez egotzitako zigorrari zegokion bezala, etab.). Adibidez, berpiztu izana.
Marxen manifestua ekartzen duzu behin eta berriz zure tesia mantentzeko, baina Marx duela mende eta erdi bizi izan zen. Gauzek eboluzionatu egiten dute. Ekarridazu zure argudioa babesteko darabilzun mundu akabera apokaliptiko klaseen arteko borrokaren ondoriozko horretan sinisten duen komunista bakar bat, eta arrazoia emango dizut.
Ideologia politiko bat fede baten mailan jartzen ari zarela esango nuke, pentsatzen dut ideologia hori gutxietsi edo baliogabetu nahian. Baina politikaz ari gara, bai zu eta bai ni. Ez fedeaz.
Zuk ederki ulertzen duzu kristauen hil osteko mundu hori bizitza honetakoa ez dela esaten dudanean zertaz ari naizen, eta zeharo desberdina dela utopia komunistaren balio funtzionaletik. Komunismoa mundu fisiko honetaz ari da; ez dauka zerikusirik Platonen ideien munduarekin eta kristauen paradisu extraterrenalarekin.
Asteburu on, txepeleko.