Gabino Gaintza eta Guatemalaren independentzia
Gabino Gaintza eta Guatemalaren independentzia –
Gure historia landu gabeko harrobia dugu. Historian jasan ditugun kolpeek eragin handia izan dute gure historiaz eta kulturaz dugun ezagupen urri eta desitxuratuan. Zorionez, ikerlari eta aztertzaileen belaunaldi gazteak ari dira nonahi loratzen, eta pittaka-pittaka ari gara gure iragana aztertzen eta azalarazten. Dena den, oraindik beharko dira urte luzeak ezagupen zehatzago eta zabalago bat ukan dezagun. Gure historiako pertsonaia ainitz arras ezezagunak ditugu gaur, eta zer esanik ez, diasporan ibili zirenez. Hauetaz, abantzu ez baitugu deus ezagutzen. Horixe da Gabino Gaintza iruinsemearekin gertatzen zaiguna.
Gabino Gaintza Fernandez-Medrano Iruñean jaio zen 1753ko urriaren 20an. Bere haurtzaroaz eta gaztaroaz deus gutti dakigu. 1768an armadan sartu zen eta Algeriako Oran hirian denbora labur batez ibili ondoren, Ameriketara bidali zuten. Hantxe, 1775 eta 1783 urteen artean, borrokatu zen Estatu Batuen independentziaren alde zebiltzan matxinatuak laguntzen. Pensacola hartu zutenean, han zebilen Gabino Gaintza.
1784an Peru aldera bidali zuten eta parte hartu zuen Tupac Amaruk gidaturiko matxinada zanpatzen. Hortik Guayaquil-eko gotorlekura igorri zuten eta hortxe koronel izendatu. Kanoidun ontzien buru arduradun nagusia izan zen. Hiri horretan ezkondu zen Gregoria Rocafuerterekin. Peruko hainbat erregeorderen konfiantzazko gizona izan zen eta 1811n Limako Errege Errejimenduko brigadierra izatera iritsi zen.
1814an, Jose Fernando Abascal Peruko erregeordeak Txilera igorri zuen independentziaren aldekoen matxinadaren aurka egin zezan. Zortziehun soldaduren buru zela, Araucon lehorreratu zen eta iparraldera jo zuen. Martxoaren 3an, bere agindupeko Ildelfontso Elorriagak Talca hiria hartu zuen. Hurrengo egunean, hau da, martxoaren 4an, Jose Miguel Carrera eta Luis Carrera buruzagi independentziazaleak preso hartu zituen. Hainbat borrokaldiren ondoren, bi armadak, matxinatuena eta Gabino Gaintzarena, akituak eta indargeak zeuden, hori dela eta, eta tregoa bat bilatuz, Lircay-ko hitzarmena sinatu zuten.
Abascal erregeordea sutan jarri zen hitzarmenaren berri izan zuenean, Gaintza kargugabetu zuen eta Limako epaitegira eraman. Epaiketa egin zen bitartean, Gaintza atxilo izan zen. 1816an, Gaintzaren aldeko epaia eman zuten eta Guatemalara igorri zuten, armadako azpi-ikuskari nagusi gisa. Guatemalako kapitain nagusia izatera iritsi zen eta bere agindupean, gaurko Guatemalaz gain, honako lurraldeak ere baziren: Txiapas, El Salvador, Honduras, Nikaragua eta Costa Rica. Garai hartan Gaintzak hirurogeita zazpi urte zituen. Adina izan zen erregeordeak haren kontra egiteko erabili zuen argudioetako bat. Honen ustez, adin horrekin Gaintza ez zen gauza horrelako eskualde zabaleko armada gidatzeko. Beste euskaldun bat, Carlos Urrutia Montoia, Guatemalako kapitain ohia, erregeordearekin batera, Gaintzaren aurka aritu zen era guztietako salaketak zabalduz.
Gaintza aspertua zegoen erregeordearen etengabeko eraso eta difamazioekin. Horrek eraman zuen emeki-emeki matxinatuen aldera. 1821eko abuztuan Mexikok independentzia atzeman zuen. Agustin Iturbide euskalduna hartu zuten enperadoretzat. Gaintzak abagunea baliatu zuen matxino idenpendentziazaleen alde lerratzeko. 1821eko irailaren 15ean Guatemalaren independentzia aldarrikatu zuen. Urte bereko urriaren 29an, Iturbidek gutun bat igorri zion Gaintzari Guatemala Mexikoko Inperioaren barruan sar zezan. 1822ko urtarrilaren 11n, Guatemala Mexikoko inperioan sartu zen. Honek gerra piztu zuen, asko eta asko ez baitzeuden ados erabaki horrekin. Gaintza, hasieran, matxinoen aurka aritu zen Iturbide enperadorearen izenean. 1822ko ekainaren 23an, Iturbidek Gaintza kargugabetu zuen eta bere ordez Filisola ezarri. Gaintzak Mexikora alde egin zuen eta hortxe bizi izan zen bere bizitzaren azken urteetan, pobrezia osoan, 1829an zendu zen arte.
Hauxe izan da da, laburbilduta, Gabino Gaintzaren bizitza. Bizitzaren lehen urteetan espainiarren armadan aritu zen matxinoen aurka, geroxeago Guatemalaren independentzia aldarrikatu zuen eta bukatzeko, Guatemala Mexikoko inperioaren barruan sartu. Gaintza garaiko militar tipikoa izan zen, bihotzik eta eskrupulu handirik gabea. Ainitzetan gerra bere alde zerabilela leporatu zioten, eta haren kontura aberastu zela, ere bai. Baina, egia baldin bazen ere, nork ez zuen horrela jokatzen garai ustel haietan? Peruko indioen aurka gupidarik gabe aritu omen zen, ankerkeria handiz, eta hori dela eta, genozida handia izan zela salatu izan da sarri. Hauxe da Gaintza iruindarraren ibilera militarra, argi-ilunez betea.
Gabino Gaintza eta Guatemalaren independentzia
Gure historiako pertsonaiak ezagutzeko eta ezagutarazteko lan honi buruz, pare bat ohar.
Historia, jakintza edo ezagutza entziklopediko erudito huts gisa hartu nahi ez bada behinik-behin, ez al da beti edo gehienetan ispilu bezala hartu ohi. Historiaren ispiluan ikusten dugu euskaldunok (eta beste edozein herritakoek) gure aurrekoek nola jokatu duten, eta haien jokabidetik etorkizunari buruz, guretzat zer dugun hartzeko modukoa eta zer baztertzekoa.
Gabino Gaintzaren kasuan, hasteko, ez dakigu zer-nolako sustrai euskaldunak zituen. Bakarrik dakigu Iruñean jaio zela XVIII. mendearen bigarren zatian, eta lehen abizena euskalduna zuela: Gaintza.
Zer egin zuen Euskal Herriarentzat?, euskaldunontzat probetxugarri? Dakigunez, deus ez. Egin zuena Espainiako armadarentzat, hots, espainiarrentzat, eta Mexiko eta Guatemalarentzat egin zuen. Haien historian leku bat merezi du Gabino Gaintzak. Gurean? Leku bat egitekotan, merezimenduen araberako alegiazko sailkapen batean, behe-beheko mailakoa.
Garai hartan, militarren artean ustelkeria eta ankerkeria ohikoak zirela esaten zaigu. Ados, baina denok akort egongo gara era berean, gizakion berdintasunean sinesten dugun heinean, bi akats larri horiek ez direla barkagarriago eta gutxiago desohoregarri, akastuna euskalduna edo euskal jatorrikoa izate hutsagatik -jakin ez dakigu euskaraz zekien; ez dakigu ezer familiaz!-.
Gai honekin erara, gure historiaren aletxo esanguratsu bat hona ekarriz: XVI.-XVII. mendeetan hor ditugu gure apologistak Hegoaldean: Andres Poza lizentziatua, Esteban Garibai, Juan Martinez Zaldibiakoa, Baltasar Etxabe, inperio espainiarraren morroi eskribauak, espainiarrek egiten zizkieten trufa eta burlei erantzuteko euskaldunen antzinatasuna, odol-garbitasuna, eta euskararen bikaintasunak (Adan eta Ebaren hizkuntza, euskara) asmatzen eta aldarrikatzen heriosuhar, baina gaztelaniaz, espainiarrei begira, eta ez euskaldunoi begira. Labur-zurrean: euskal jauntxo inperio espainolaren morroiak, euskaldunoi apenas ezer ekarri ez digutenak.
Aldiz, Iparraldean, Etxepare, Leizarraga, Axular eta Sarako eskolakoak, nahiz iraultzaileak ez izan, hots, bere garaiko semeak izan (Etxeparek Frantziako erregearen abokatu Bernard Leheteri eskaini zion euskarazko lehen liburua, eta Axularrek Bertran Etxauz Baionako lehen eta gero Toursko artzapezpiku euskal-frantsesari), euskaldunei begira jarrita, euskaraz izikiriatu ziguten. Iparraldeko haiek, dudarik gabe, miraila hobea eskaintzen digute geroari begira, Hegoaldeko apologistek baino.
Nire iritzirako, historia irakurri eta interpretatu behar dugu gure geroari begira jarrita, etorkizunerako ireki dizkiguten edo ez dizkiguten aukeren arabera, eta ez dugu gupidarik izan behar euskaldunek historian egindako akatsak akats gisa ikusteko eta gaitzesteko, eta bertuteak bertute gisa balioesteko eta goresteko, etorkizuna epaile.
Iraganaren ezagutzak etorikizunari ateak zabaltzen dizkiolakoan idatzen ditut artikulu hauek. Ez dakit Gabino Gaintza euskalduna ote zen, baina Euskal Herriko semea zela garbi dago. Ez ditut artikulu moralistak gogoko, eta ez ditut pertsonaia arras garbiak eta zuzenak, bakarrik, bilatzen artikuluak idazteko, agian manikeismo horretan ez dudalako gehiegi sinesten. Ez dut erraiten hori gaizki dagoenik, nik hautatu dudan bidea ez dela baizik. Adeitasunez agurtzen zaitut Patxi.
Gure Herriko inportanteak izan diren pertsonaien bizitza ezagutzea eta ezagutaraztea inportantea da gure nazioaren maitasuna atxikitzeko eta ondokoei transmititzeko.
Arbasoak, umilak izanikan ere, ezagutzea eta ohoratzea populu guzien premia da bere autoestimurako.
Gure kolonizazio egoera ikusita egiagoa da guretzat frantsesentzat eta espainolentzat oraindik baino gehiago.
Problema da, iparraldean adibidez, Iraultzaren ondotik eta askoz goizagotik ere, pertsonaia ezagutuenak ezagutuak dira gehienbat Frantziaren alderako zerbitzuentzat. Herriaren alde egin dutenak guti izaiteaz gain ezezagunak dira, ahantziak edo baldin badira ez-deusetako hartuak.
Lan itzela da azken hauek ahanzturatik ateratzea, deskubritzea eta aztertzea dokumentazio eskasaren gatik. Baduzu horretarako gaitasun nabarmen bat nik ezbaitut Horrengatik konplexurik gabe artikulu batean iradoki nizun Jean Etxeparerena.
Izan ere badira ez beharbada jende haundietan bainan jende xumeetan, diskretuetan, politikatik at, edo, politikari galtzailetan ere.
Joseba, ene uste apalez, balitzateke hautu bat bat egiteko zure lan ildoari buruz: lehenetsi adibidez gazteek kontrolatutako eskoleetan sekulan ikasiko ez dutena eta agian euskal kontzientzia ernatuko diena haiei ezagut arazteko. Badakit ez dela ez dela eta errespetatzen dut goian adierazi duzun zure ikuspuntu desberdina. Adeitasunez.
Ez zaitut konbentzituko Joseba, baina, halere, entseatuko naiz. Badugu seme bat adin militarrean (16 urte). Demagun, mundu guztitik karrera militarra egin nahi duela, boterea eta aintza lortu nahi dituela eskalafoi militarrean gora eginda. Espainiako armadan izango luke samurrena eta egingarriena, hernaniarra izanik. Berebiziko atsekabea emango liguke, baina zinez tematuko balitz…; jo dezagun lortzen duela ametsa gauzatzea eta nor izatera heltzen dela militar espainiarren artean. Leku bat izango luke Espainiako armadaren historian, eta armada espainiarreko historialariak mira eginik hernaniar euskaldun bat Espainiako eskalafoi militarrean hain gora heldu izanagatik, menturaz, ikertzen arituko lirateke, eta galdezka gure seme horren ondorengoei, izango balitu. Hemendik ehun urtera, gure moduko euskaltzaleentzat interesgarria izango al litzateke euskaldun militar espainol kondekoratu hori? Gabino Gaintza, aldeak alde, ez al da hori? Bestalde, bide hori ere badugula zabalik esaten digu Gabino Gaintzak, ezta?
Beñat, Patxi, bihotzez eskertzen dizuet igorri duzuen gutuna, eta egin didazuen iruzkina. Arras errespetagarriak biak, baina ez nauzue iritzi berekoa. Garbi dago Euskal Herriaren alde egin dutenen irudia argitara eman behar dugula, inolaz ere ahantzi gabe, eta dagokien urrezko tokian jarriz. Horretaz bat egiten dut zuekin. Baina gauza batek ez du bestea kentzen. Gure historian izan ditugu era guztietako pertsonaiak, eta ezin ditugu horiek ahanzturan utzi, historia bere osotasunean ulertu nahi badugu, bederen, hori bai inolako apologiarik gabe. Gabino Gaintza militar bihozgabea eta indioekin genozida izan zen, artikuluan ongi azaltzen dudan bezala, batzuetan espainiarren alde, bestetan aurka, beti bere interesen alde jokatu zuena. Garbi dago. Baina izan, izan zen, eta gure historiatik ezabatua izan da, gehien bat, espainiarren aurka eta amerikar matxinoen alde borrokatu zelako. Guatemalan heroi nazionaltzat daukate, eta Euskal Herriko semea izan zenez, onerako eta txarrerako, ongi da horren arrastoa gurera berreskuratzea.
Patxi, eta zure balizko seme horri, horrelako bide okerrak uzteko aholkua emanen nioke.
Lasai, Joseba, ez dakigu nora joko digun, baina karrera militarrera ez. Diosala.
Nafarrak ez gara, ez gara izan eta ez gara izanen vascongado. Ez ebatsi geronen historia. Zuendako hor dituzue de Lezo eta horiek guztiak, más españoles que un botijo.
Nagore, zure izena hori bada, ez dakit zertaz ari zaren eta nor iraindu nahi duzun vascongado eta botijo erraiten dituzunean. Gaintza Iruñekoa zen, beraz, Euskal Herriko semea, eta berari buruz idazten dudalako ez dut uste nehori deus ebasten diodanik. Ez dakit zergatik erraiten duzun hori eta modu horretan. Vascongado hitza gaur gipuzkoarrak, bizkaitarrak eta arabarrak izendatzeko erabiltzen da, baina jakin ezazu iraganean nafarrak ere izendatzeko erabili izan zutela. Horrelakoak erraiten zituzten: Soy vascongado de Pamplona.
Eta zuri gustatzen ez bazaizu ere, Lapurdi, Gipuzkoa, Bizkaia, Araba, Nafarroa Garaia, Nafarroa Beherea eta Zuberoa herri beraren adarrak dira, eta neurri handi batez, Nafarroako Erresuma izan da herri horren ardatz nagusia.
Euskara izan zen herri horren ardatz nagusia. Nafarroako erreinuak ofizialki baztertu zuen ardatz nagusia.
Hau erraitean, Garett, zeri pentsatzen zinuen Nafarroako erreinuaren historian?
Pedro Urtsua, Jose de Armendariz, Agustin de Jauregi Aldekoa, Gaston de Peralta, Jose de Iturrigaray… Horra hor Lezo eta enparau “más españoles que un botijo-ekin” ameriketan ibilitako hainbat nafar. Nafarrak ez dakit vascongado diren edo ez, baina ameriketan ibiliak bai.
Vascongadoren kontuarekin, hara nola definitzen den Oliteko egoera 1632an:
“Avida causa los muchos vascongados que ai en la dicha villa y pastores della están muy desconsolados y se ban a otros lugares haciendo mucha falta en sus casas y ganados.”
Iruñeako Gaspar de Miranda Apezpikua 1765an:
“Hasta ahora veinte y quatro años havía más número de vascongados que al presente. En la llamada tierra vascongada los más saben el castellano, especialmente en los pueblos crecidos.”
Vascongado hitzaren esanahia aldatuz doa historian, baina oso interpretazio interesatua da “vascongado=arabar, bizkaiar eta gipuzkoar”. Interesatua, eta Gaztelak bultzatua. Antza, orain, nafar txit garbi eta puruek ere eurena egin dute kolonoen definizioa. Divide et impera, zioten erromatarrek…
Ez naiz sartuko ea Nafarroako Erresuma Euskal Herriaren instituzio propioa izan zen edo ez, beste artikulu baterako utzi beharko dugu hori.
Espainiar armadako euskal soldaduek gure historian izan beharreko lekuaz ari zaretela, nik Josebarekin bat egiten dut. Historia ezagutu behar dugu, ongi ezagutu, eta gure herriko jendea (jendillajea ez esateagatik) zertan ibili zen jakitea ezinbestekoa da, gure herria gaur egun zertan den egoki ulertzeko.
Bai XVIII. eta XIX. mendeetan, baina baita XX. mendean ere. Orain ere berriterpretatu nahi dute historia, eta frankistak ebrotik beherakoak (edo asko jota, nafar eta arabarrak) soilik zirela ematen da aditzera. Ba ez jauna!
36an abertzale eta gorriak fusilatzen ibilitako bizkaitar eta gipuzkoarrak (konbentzituez ari naiz, ez indarrez eraman zituzten horietaz) historiatik desagertaraztea egoki ez den bezala, ez da egoki Juan Bautista Anza bezalakoak ezkutuan mantentzea, ez onerako, ez txarrerako.
Beñat, zenbat dokumentu ezagutzen dituzu Nafarroako Erreinuak euskaraz idatziak? Zenbat foru, zenbat lege, zenbat sententzia, zenbat kontratu?
Ez hori bakarrik. Ikus hirien fundatzeko nolako politika zuen plantan “gure” erreinuak:
– 1090ean Estella fundatu zen Lizarrako lurraldean, zeina hizkuntzaz “nafarra” baitzen, baina hiri berria atzerritar frankoez soil-soilik jendeztatu zuten; nafarrak (=euskaldunak), berriz, ezin ziren hango bizilagun izan.
– Garesko foruan (1122) eta Iruñeko San Zerningo burgukoan (1129) ere aurkitzen dira nafarrei burguotan sartzea debekatzen zieteneko aipuak.
Nire iritziz, Nafarroako Erreinua izan zen, orduko euskaldunentzat, Eusko Jaurlaritza oraingoentzat den gauza bertsua, baina korrekzio politikoa kenduta.
Naffarroaco Resuman, Joanna III.a içan da euscararen alde guehien eguin duen persona, Leiçarraga eta lanquideen lanac arguitaratzea sustatzeagatic.
Beronen semeari ere aithortu behar çaio Axularri Saraco retore içaitea errazteagatic.
Haueçaz gain, Naffar Resumac deus guti eguin du hizcunça nationalaren alde. Eguia.
Penagarria, baina hala izan da. Euskara hor izan da beti, herriaren ahotan, baina agiri ofizialetatik kanpo.
Hemen emandako iritzi batzuek gehiago gogoetatzera bultzaturik, eta partez Josebari arrazoia emanez, ez deritzot txarto gure pertsonaia guztien historia azalera ekartzeari -zuriena, gorriena, beltzena eta inperio-morroi eta guztiena-, baina Beñaten ildotik, gauza guztietan ezpada ere, hartan edo horretan eredugarri zaizkigunak lehenetsiko nituzke, foro honetan bederen.
Ildo horretatik, gure historiaren desmitifikatzaile handietarik bat Joxe Azurmendi izan dugu. Berrogeita hamar urte badira aditzera eman zigula gure herriak ez zeukala kondairarik, eta gure inperio guztia Aginako zero bat zela (Oteizak Aita Donostiari eskainitako monumentua).
Erakutsi zigun, besteak beste, ezberdin jokatzen genuela euskaldunok aberrian eta erbestean; etxetik kanpo maiz fama txarra genuela eta gainera fama txar hori merezia ere bagenuela edo konprenigarria zela behinik behin fama hori egoztea hainbat zirkunstantziarengatik (Espainolak eta euskaldunak). Espainiaren arimaz-en, berriz, espainiarrek ere ez zeukatela zer harroturik, eta haiek handitzat hartutakoek (Ortega y Gasset-eta) zein alde makur zituzten eta nondik elikatzen ziren (Alemania, Frantzia, Italia: Nietsche, Spengler…).
Garett eta Josu, milesker zuen iritzia argi eta zintzo emanik, zinez preziatzen dut.
Gure ustez, Euskara oinarri politikoa da gaurko abertzaleen politikan eta egun bateko gure Estatuarentzat.
Orduan, Nafarroako Erreinua erreferentzi historikoa inportantea gelditzen da abertzaleentzat bainan soilik neurri batetaraino.
Ez daiteke izan batzuendako sobera ikusten den bezala guziaren ” alfa eta omega”.
Hala da,bai. Horren jakitun banaiz. Baina gaur egun, izandako nafar horiek, aski da Aymeric Picauden testuak leitzea, Arabako nafarrak, Bizkaiko nafarrak.., ez dira honezkero nafarrak, jeltzale bizkaitarrak baizik.Bego, bada, nafartasun hori, baino nafarrok ez dugu etsiko, hori baino ez baikara. Eta besteak, zer? Espainairrak, zer bestela?
Vascongadoa zer den badakigu,aspaldi jakin ere! Euskalduna. Romanzadoa erromanzean egiten duena den bezalaxe. Hala ere, alde handia dago, ez haundia. hori berrikuntza itsusia baita, Nafar izatetik, eite etnikoa eta estatala, vascongado izatera, euskaraz mintzo dena, nonahi dela ere. Zer nafar vascongado horiek nafarrak ziren, baina beste horiek gazlelauak eta traidoreak, Nafaroari iskin egindakoak. Eta Ameriketan ibilitako nafarrak mertzenarioak ziren, ez gaztelauak.
Barka, baina izena Lizarrara zen, eta lurraldea Deierri. Eta beste guztia, nola ulertzen den, gezurra. Bada Lizarran Nabarreria izeneko auzoa, Iruñean dagoen bezalaxe, eta bertan bakarrik nafarrak bizi zitezkeen. Nafar herria. Eta bertan, gainera, Nafarroako edo Iruñeko Artzapezpikuak zeukan egoitza, baita Nafarroako errege-erreginek, bai Iruñean, bai Lizarran, Europan gelditzen den erromaniko eraikin zibil bakarrenetakoan,
Lehengoan, osaba baten hiletan. suertatu zitzaidan Nafarroako erdialdeko hilerri batera joatea. Bertan, saminez, 30 bat erreketeren hilobiak ikusi nituen, gehien-gehienak 18, 17 urtekoak. Abizenak ikusi eta guzi-guziak euskaldunak, gudari askorenakk baino askoz euskaldunagoak. Horiek nafarrak ziren, ez vascongadoak, zer izatez, euskalduna nafarra da, ez besterik.
Nagore, ez dizut ongi ulertzen. Galdera bat: Ez al gara euskaldun guztiok Herri beraren seme-alabak? Dei ezazu Euskal Herria, Nabarra, Nafarroa, Baskonia… edo nahiago duzun bezala.
Zergatik gorroto dituzu hainbeste Bizkaiko, Gipuzkoako eta Arabako jendeak?
Nagore izenarekin sinatzen duen babarrun-zomorrio honekin ados nago hein batean. Asma dezaket nondik nora dabilen bere iritzi multzoak hona zanpaka iraultzen dituen aldiro. Gure herri xume honetan fantasa sinboliko asko dabilkigu, errealitatean hutsaren hurrengoak garen arren. Tontakeria anitz darabilgu buruan, gure zauriak etengabe neologismoz eta asmakeriez mihizkatzen ditugu, gezur atseginaren ukenduak erabiliz. Hori hala da.
Gauzak gordin-gordin ikusiko bagenitu, historian zehar zer eskaini dioten euskaldunek Europako kulturari eta… ez da ezer aurkitzen !!
Hau eta hori, aurre indopearrak garela, neolitikotik zuzenean heldu garela egun garen honetara… dena hitza ta putza.
Ez dut ezer sinesten.
fantasia hutsarekin ibiltzen gara etengabe.
Cer apportatu derauco Euscal Herriac Europari edo mendebaldeco civilizatione eta culturari?
Niri orain Maurice Ravel musicoa dathorquit burura.
Berceric?
Ignacio Loiolacoa
Francisco Xabiercoa
Margarita Naffarroaco Reguina
…
Eta gainerako herriak, espainiarrak eta frantsesak barne, ez al dira fantasian ibiltzen? Edo gu al gara mundu honetako herri hobendun bakarra? Horiena ere ez al da hitza eta putza? Besteek ez al dute fantasia sinbolikorik? Agustina Aragoikoa, El Cid, Santiago Matamoros, Joana Arkukoa, Asterix…. Horiek guztiak zer dira, bada?
Eta filosofatzen hasita, zer ekarri dio Europak eta mendebaldeko kulturak munduari? Kolonizazioa, zapalketa, inperialismoa, genozidioak, zuri arrazaren supremazia, mintzaira eta kultura ordezkatze…. Bertzerik?
Europari eman diogun garrantzitsuena San Inazio da. Jesuitak badira zerbait mendebaldearen historian, edo? Ez dakit nik harrotzeko moduko aportazioa den edo ez, baina hor dago. Gainera, zalantzarik gabe, “euskalduna” zen gure Iñigo, gaztetan bederen. Gaztelaren zerbitzari euskalduna, beste hainbat bezala.
Ados nago, dena den, Perurekin, gure aportazioa uste duguna baina dezente umilagoa da, eta gutxi hori ez dakit onerako edo txarrerako izan den. Eragin nabariagoa izan dugu hegoameriketako historian, eta hor ere denetik izan dugu: fraile bakezaleak, militar odoltsuak, marinel apartak, genozidak… Beti gaztelako erregeren zerbitzura ordea, nafarrak ere bai. Akaso Lope de Agirre, ameriketako lurralde baten independentzia deklaratu zuen lehenegoa, da salbuespena. Eta ezin ahaztu Pedro Urtsua nafar agramondarra hil zuela Agirrek, “frantsesa” izatea leporatuta. Gure historia tristea.
Aurre indoeuropear izatearen gaiarekin, odolean ez naiz sartuko (denetik dugu, ez gara gero “mantxarik” gabeak, ikerketen arabera), hizkuntzan ordea argi dagoela iruditzen zait.
Abd ar-Rahman III.a
Juan Sebastian Elcano
Juan de la Cosa
…
Ez badu zapaltzailearen babespean eta izenean egiten, Herri zapaldu tipi baten semeak nekez egin dezake munduari aportazio esanguratsu bat zeinaz bere haurrideak ( herrikide bezainbatean) fier izan bailitezkeen.
Horrengatik gure heroiak umilak dira ez ezagutuak eta eredugarriak dira guretzat bakarrik. Begira gure itsakariak itsauntzi kaskar batzuen gainean atlantika kurritu zutenak baleen eta bakalauen ondotik beren familiei jatekoa emaiteko. Edo sierra nevadan hotzez hil diren gure artzainak elur ekaitzetan.
Gero ez da gutietsi behar Agirre lehendakaria bezalako bat, Lezo bezalako abanturero bezalako bat edo hainbat idazle omen handiagoko bat izanen zutenak erdaraz idatzi balute
bainan berdin da beste populu tipi eta miregarri hanitzentzat; zer ekarpen egin diote Kurduek edo Kortsikarrek munduari?
Problemaren parte bat gure ganik dator Simone Weilek deitzen zuen “handitasun faltsu” gose baigara gu ere frantsesen eta Espainolen handitasun faltsuak kutsatuta izaitea gatik.
Izan gaitezen harro gure heroi tipietaz handi izan beharko liratekeenak gure begietan.
Kurduek Salah Ad-Din dute (Gurutzadetako Saladino).
Kortsikarrek Napoleon Bonaparte.
Biak ala biak lehen mailako figura historikoak. Guk gertukoen duguna, Inazio Loiolakoa.
Blas de Lezo ez zen abenturero bat, soldadu gaztelar bat zen. Galdetu Bartzelonan, eta ikusiko duzu oraindik gorrotatua dela, hiria bonbardatu baitzuen 1714an, gaztelako erregeren zerbitzura. Duela gutxi bere estatua bat erretiratu zuten hiriko plaza batetik.
Ados nago Benat, guk gure heroi ttipiak ohoratu behar ditugula, baina esku artean ditugunak edo genozidak, edo fundamentalista katolikoak, edo soldadu odolzaleak izan dira oro har. Jende arruntak egindako balentriak gogoratu behar dira, bai, baina herri guztiek nahi izaten dituzte figura historiko zehatzak, aldareetan jartzeko. Guk ditugunak, “inkomodo” xamarrak dira, oro har.
Zaila da heroi garbi eta puruak topatzea XXI. mende honetan. Eta are zailagoa gure kasuan, atzerriko inperioen morroi izanda egin baitzituzten “balentria” gehienak. Merezi du estatua bat Elkanok, bere balentriak “por Dios y por España” egin bazituen? Interesgarria oso eztabaida.
Felix Likiniano
https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Felix_Likiniano
Biziki interesgarriak Beñatek eta Ba-otek egin dituzuen iruzkinak. Herritar xumeak dira herri ttipien heroirik handienak. Ba-ote, uste dut Beñat Lezo Urreiztietaz ari zela.
Bernardo Atxaga:
Bernardo Atxaga (born July 27, 1951) (pseudonym of Joseba Irazu Garmendia) is a Spanish Basque writer and self-translator.
Ez daquit valio duen, ceren basco espainola baita, angles wikipediaren arauera.
Lezo Urreiztietaz ez dut deus txarrik esateko 😉 Akaso, barkamenak Beñati, haren iruzkina gaizki interpretatzeagatik.
Eta Gilentxok egindako proposamenarekin, nik arazorik ez dut, baina kosta egiten zait egunen baten Urkullu edo antzekoren bat Likinianoren estatuari loreak eskaintzen imajinatzea. Kar kar. Hamaika ikusteko jaioak gara, dena den.
Bai Urreiztietaz ari nintzan bihotz haundiko ekintzale abertzaleaz. Egia, Saladin burutik joan zitzaidan erabat bainan ezdakit zertan den zinez eredugarri kurdentzat)
Napoleoni dagokionez, kasu interesgarria da. deus ez die ekarri kortsikarrei, egiazko frantsesei ere ez eta ere.
Gertatzen da sortzen duela bietan, S Weilen delako haunditasun faltsuaren sentimendu bizios hura. Frantsesak harro dira zeren eta garaitu ditu ( denbora batez eta hildaki pila bat eginez) Europa guziko armadak eta kortsikarrak harro dela kortsika
…eta kortsikar teteleenak edo frantstuenak harro dira soilik kortsikarra zelako eta kolonizatu guziak bezala errekonozimentu gose direlako.
Aztuna agertuko nitzaitzue seguraz ere bainan ondo ulertu behar dugu S.Weilek “l’enracinement” bere testuan luzaz esplikatzen duen “handitasun faltsu”aren kontzeptu hori deskonplexatzen gaitzakeena.
barkatu Josu ….. deskonplexa gaitzakeena( infinitibo radikalarekin)
Badugu bai autoflagelaziorako grinarik, gure historiaren kontura. Hona zigorkatzaile bat gehiago, hobe beharrez, noski!
Errenazimenturik ez izateak kalte handia egin zigun dudarik gabe. Bereziki, hegoaldeari gagozkiola, merkatari eta nobleek eta huts egin ziguten. Esteban Garibai bat, adibidez, -atzo bertan ikusi genituen haren espirituaren errebindikatzaile prestuak Gasteizko UPVn, Urquijo-eta-: “monarquismo ferviente, mayor quizá que el que constituía la tónica del tiempo” Fausto Arozenaren hitzetan. Filipe II.ak izendatu zuen liburuzain, kronikari, eta atera zuen estutasun ekonomikoetatik, eta erregearekin egon ondotik flipa-flipa eginda, honako trisagio hau eskaini zion: “Dios le guarde. Dios le guarde. Dios le guarde muchos años. Amen”.
Euskararen antzinatasuna goratu eta erdara landu, espainiar monarkia zerbitzatu. Dirudunarengana hurbildu eta behartsuengandik ihes.
Txekiar eliteek, esaterako, bestela jokatu zuten, gehiago bereizi ziren germanizaziotik, eta XIX. mendean beste oinarri batzuk zituzten, aurrekoek landuak. Guk ez.
XIX. mendean, Bizkaiko industrializazioarekin, Ibarra, Gandarias eta horiek berdin. Elite zibil eta erlijiosoek herri zabala abandonatua.
Ahozko literatura, beste ezein herrirena bezain duina (errefrauak, kantuak, baladak, bertsoak…), baina idatzia XIX-XX. mendera arte erlijiosoa ia dena (katiximak eta herri xehearentzat eta beste obra batzuk eskolatuentzat -Axularren eskola-. Jakina, landu ez zutenei egotzi behar hobena, eta ez landu zutenei, nahiz arrazoiak literarioak bezainbat erlijiosoak izan.
Etxean bertan etsai asko.
Lizardik euskarazko egunkaria ateratzeko dirua bildu nahi. Eta ezin. Eta pobreek gehiago eman omen zuten, aberatsek baino: “Arlo auetan, biotzean, sakelean ez-ezezik, bear litzake urrea euki. Ta biotzean, sakelean ezik, txiroek oi dute; sakelean, biotzean gabe, berriz, aberatsak”. Aberatsak euren negoziei begira.
Eta Kirikiñok: “Bilboko kaleetan entzuten dan euskera guztia edo geiena nekazale antzekoak, baserritarrak, umezainak, inudeak, arrain-saltzaileak eta onetarikoak egiten dabe; Jaun usainik daukeenen artean gitxi edo bapez…Euskeraz berba egiteak aldean nai ta nai ez ote daroa beartsu edo ez-euki edo pobre izatea? Egia esan bear bada, orretxek (Jaunak, aberatsak) dauke erru asko euskerea galduaz badoa”.
Joan den millennioan, euscaldun independenteac Naffarroaco Resumaren babespean vici içan ciren Henri III 1610. urthean hil cen arte. Ez daquit data honetaric aItzina euscaldun independenteric içan den.
Euscaldun independentea da espainol/gaztelau edo frances ez dena.
Leiçarraga eta Axular, bederen, euscaldun independenteac içan ciren. Leiçarragaren casuan vicitze ossoan.
Baina biac Euscal Herriaren cerbitzura eta alde lan eguin çuten.
Etxepare ere euskaldun independentea izan zen bere bizialdi osoan, noiz eta Nafarroako erreinua bat eta beregaina izan zen denboran. Dakizuenez, Gaztelako erregearen alde egin ei zuen; Nafarroaren independentziaren kontra, beraz. Alde horretatik, abertzaleek ezin dute eredutzat hartu. Baina nork ukatuko du euskararen defentsaren historian duen toki berezia? Horrek erakusten du Nafarroaren alde ez egitea ez zela nahitaez euskararen kontra egitea (nork daki, beharbada alde egitea ere zen).
Bernard Etchepare ere euscaldun independentea içan cen, naffar independentea, aleguia. Garcelan egoitea ongui ethorri citzaion bere obra euscaldun independente batena içan ledinçat.
Barka, otoi eta arren, mesedez eta faborez ere, baina Erromara fanen bazina, eta ikusiren bazenu, Jesusen Lagundiaren, behar da gero!, bertako egoitzan dagoen harri batean, ikusiren zenuke nola dagoen idatzita, izkribatuta, euskara jatorrean, Enekus Loilolakoa, nahiz bera, berez. Loinaz sendikoa izan, horixe baitziren inguro hortako jauntxoak, LOINAZ. Zauritu egin zuten Iruéko borrokan, nafarrek. Pena ez hil izana bertan. Hal ere, gaur egun,Iruñean, zauritu zuten tokian bertan bere izena duen hiribidea daukagu. Ni pastzen naizen aldiro txiztu egiten dut, eta pentsatu. Behar da giputz alua!
Abd ar-Rahman III.a. Barka, baina hori baskoi garbia zen, izatez eta izaeraz, ama baskoia bitzuen, baita amatxi ere.
Neronek babanabarrak arront gustuko ditut. Zomorroz beteak ikusi izan ditut, zaharra,, baina jan ez. Hori bai, giputz ergela ez nuke mahaikide nahi, eta hura baino ez dut ezagutzen.
Toda Naffarroaco Regina Abd ar-Rahman III.aren icecoa cen.
Ni seguru nago Abd ar-Rahman hau euscaraz ere bacequiela.
Abd ar-Rahman III.a odol euskaldunekoa zen, zalantzarik gabe, baliteke euskaraz mintzatzea.., baina, hala eta guztiz ere, ez zuen amaren eta amatxiren aldeko Herria gehiegi maite. 920an Nafarroako Antso Gartzeiz I.a garaitu zuen Valdejunquerasen eta 924an Iruñea hartu eta harpilatu baitzuen.
Anso Garceiz I.a Todaren senharra cen eta biac Anso Garceiz III.aren (Sancho Handia) eta beronen emazte Muniaren herenaitonamonac.
Lurralde berberac nahi cituzten biec. Religionea ere differentea.
Traizio egin zigutelako, eta gainera, behar da gero, euskalduna haiek direra uste betean bizi direlako. Espainiar hutsak zarete, eta Nafarroarik gabe ez zarete deus ere, hutsaren hurrengoa ere ez!
Jaiotzez Eneko Loinaz. Giputz gehien-gehienek ez dakitena.
Nago, eta ez dut zalantza handirik, Valdejuquerara etorritako giputzek zerbait gaizki egin zutela, zer, handik ia 15 mende pasatuta geronen Zumalakaregi Handiak hauxe eran zuen: Nafarrak borrokarako, bizkaittarrak eta arabarrak harpillatzeko, eta giputzak desfilatzeko. Giputza izattea oso gauza nekeza da, baina beti pinpirin.Neronek horrela aditua dut, “giputz azken putz”!
Nafarrak ez, debekatua baitzutten Indietara joatea hainbat urttetan. Eta abizena Urtzua da, euskaraz, ez eukeraz. Eta halako kontuk! -Boa….
Halako babukeriak irakurri behar ere! Zer aportatu dio Europar kulturari Norvegiak, eta _Suediak, eta Finlandiak, eta Espainiak, eta Eslovakiak, eta Txekiak, eta Bosniak, eta San Marinok, eta Monakok, eta zure familiak? Eneko Loinaz , ezbairik gabe, Europan sortutako putakume handienetako bat da, ebangelisten parekoa, faxismoaren aitapontekoa, eta geronen herria kolonizatzen lan handia egindakoa,pena Iruñean hil ez izana.
Zenbat? Ezjakina behar izan da gero! Etxepare, Leizarraga, Axular…. besterik behar al da? Hoa apapa, ezjakin halakoa!
Eztabaida puntu onean zihoan babarrun-zomorrio tartean sartu zen arte. ZUZEUko moderatzaileok: Ea hegoak mozten dizkiozuen babarrun-zomorriori!!
Horixw da bai.Egia da hori! Vacongakoek beren artean ari diren bitartean guzia ongi doa, puntu onean. Zer ote da hori? Baina gerok nola ez ditugun babarrunak irensten, gerok babanabarrak jan eta dastatu egiten ditugu,ongi guriak, zer nahi duzu Peru bada! Hoa apapa eta jan ezak baba zaku bete patata!
Zer Peru? Gabirikoa? Ez al dakik ¨Gabiriak “a” itsatsia duela? Peru Gabiriakoa bai, euskara jasoan, jatorragoa ” Gabirikoa”? Baleike, babuagoa bebai. Eta zentzura eske? Faxista. Anitz izan dira aitoren-seme giputz halakoak. Hik badakik, edo “hijo de algo ” haiz, edo “fil de puta!.
Iruditzen zait, neronen uste apalean, zomorro horri beharko lukeela. ez zomorrori, horretan ez baita horri aditzen.
Ongi Ñagore, ongi..
Gure xextra txar hauek utzi eta hel deiogun lehengo hariari.
Euskarak, biziko bada, azpitik behar du indarra, azpitik. Lehengo sukaldeetako beheko suan ohi zen bezala. Grekeraz adierazi beharko bagenu enérgeia.=????????.
Gainerakoan jai dugu. Horrenbeste subentzio, hizkuntza politika eta tontakeri, zertarako dira?
Ez dut ikusten indar hori. Azpiko zaina behar du euskarak indartsu. Eta nik ez dut ikusten.
Kaka nahaste horretan ulertu dudan apurretik, esan behar dut Zumalakarregi “handia” giputza zela, Ormaiztegikoa.
Eta gure heroi nazional izan liteke, baina ezin ahaztu edozein huskeriagatik jendea fusilatzeko zuen zaletasuna, eta euren tropek sistematikoki garatutako bortxaketa politika, errenditzen ez ziren herrietan. Denak badu alde iluna.
Eta bat nator, Peru, bide honetik zihoan eztabaida… Horretan gaudela, ezin dituzu zure ergelkeriak denak batean bota Nagore? Astuna eta zaila egiten da zu jarraitzea.
Eta abizena Urtsua da, euskaraz bederen. Euskaltzaindiak dixit. Besteei zuzentzeko duzun grina hori…. Idazten jakingo bazenu sikira.
Zumalakarregik gaizki egin zuen gauza bakarra, goizegi hiltzea izan zen. Liberal eta pesetero gutxi pasa ziran hormatik.
Gora Zumalakarregi!
Ikus zer dioen Jose Mari Esparzak Zumalakarregiri buruz:
https://m.noticiasdenavarra.com/2018/12/02/opinion/tribunas/zumalakarregi-republicano-federal
Joseba Aurkenerena, ea noiz egiten diguzun Clement Mathieu zenaren biografiatxo bat. Zumalakarregi eta enparauen alboan, halako jaun ikasiak behar ditu gure herriak…
Aupa Peru. Aitortu behar dizut Zumalakarregi zale handia naizela, eta bat egiten dudala zuekin Gora Zumalakarregi! erraitean. Nire arbaso guztiak, bi aldeetatik karlistak izan ziren, abertzaleak izan aitzinetik, eta karlistadetan parte hartu zuten boluntario gisa. Beraz, odolean eta oroitzapen kolektiboan daramagu hori dena.
Gogo onez irakurri dut egin didazun proposamena, eta saituko naiz zerbait egiten, bai Osaba Tomaxez eta bai Clement Mathieu artzapezpikuaz.
Egia erran behar badizut, orain arte bestelako pertsonaiak jorratu ditut, hau da, oso ezagunak ez direnak, bestelakoei buruz: Agirre lehendakariaz, Simon Bolibar askatzaileaz, Telesforo Monzon abertzale handiaz, Saseta komandanteaz… ainitz idatzi baita eta ikerle handiek landu baitituzte. Baina zerbait egiten ahaleginduko naiz.
Pena handia hartu dut, nire artikulu hau pertsona batek euskaldunen arteko herrak eta ezin-ikusiak zabaltzeko erabili izana. Iraganean gaizki jokatu izanak ez du erran-nahi gauza ez garenik denon artean Herri hau askatzeko eta aitzina eramateko. Akatsak denok egin ditugu, zazpi herrialdeetan, akats handiak, sobera dakit, baina ikas dezagun egindako akatsetatik Herri hau askatasunerantz eramateko. Hori zor diegu denok gure seme-alabei.
Sancho Handiaren herenamona cen Toda reguina figura clavea da naffar munduan. Todaren herenaitona Enneco Aritza (Iñigo Arista) içan cen eta, ikussi dugunez, Abd ar-Rahman III.aren iceco.
Almanzor ezcondu cen Todaren berbiloba cen Abdarequin. Beraz, Almanzor Sancho Handiaren ossaba içan cen.
Bo! Barka erran behar nuen, baina bo nahiago. Franzisko Xabierkoa ez dago,kitto. Frantses Jatsu Azpilikueta. Eta Eneko Loinatz.
https://www.youtube.com/watch?v=QsDPCOw3wI0
Pertsona batek edo jende batek, berdin du. Herri hau, zer ote da hori? Neronena Nafarroa da, eurena? Euskadi, bai, pagadi, pagoak hazten diren tokia, aratadi, arteak hazten diren tokia, Euskadi, euskoak (hori Lapurdin txanpon bat da) euskoak, euskotarrak, bainoa zer ostia da hori! Akabo Euskadi, ez dago entenditzeko duen amaren semerik. Nafarroa, Euskal Herria, bertzela ez dago deus ere!.
Aurrena: Ez dago zazpi herrialderik, zer izatez, Nafarroa bakarra da. Are, nola dugun Estellerria, Tafallaldea eta Erribera, Araba, Bizkai ( izen arrunta da hori bera) eta Ipuzkoa Nafarroako euskualde arruntak baino ez dira. Eta hori entelegatzen ez duzuen bitartean ez dago Euskal Herririk. Estaturik balego, Nafarroa luke izena. Eta hortik desbideratzen den guziak ez du etorkizunik.
“Anathema sit”
Ez dut ulertzen nafar harrokeria hau (ez eta gehiago ere zuberotarra edo bizkaitarra…)
Horrelako forma tipi bat ere indarrean zegoen Iparraldean.
Euskal lurrak eta gehiago biltzen zituen antzinako estatu feodal baten existentzia bakarrak ezin du hau justifikatu.
Harrokeria zozo hoiek ez dute gure arazoa konplikatzen baizik
Euskara da ene patria bakarra, eta Nafarroa, handia zein tipia, pikutara joan daiteke, eta harekin nabarristak oro, baldin oztopo bada euskaldunon komunitatearen iraupenerako (eta historikoki batez ere oztopo izan zaigu).
Bato: estatu feudal izatekotan hor dituzue zuen Frantzia eta Espainia. Nafarroa aski estatu modernoa baitzen. Biga: Euskaldunon komunitaterik ez dago Nafarroarik gabe. Berez eta izatez, euskaldunak nafarrak baikara. Higa: hemen oztopo bakarra, historikoki, behar da gero “ki” horrekin, hau da, geronen historian, oztopo bakarra vascongadoak izan dira, horiek beraiek Nafar estatua hondoratu baitzuten.
Batto: paria nezake ZURE nafar estatua GURE Frantziar estatua bezain feudala zatekeela.Ala sinets arazi diguzu orduan beste estatu guzien aurretik jadanik estatu demokratiko bat zela?
Biga: Nafarroa dela euskaldunon komunitatea? nahi dut bainan badirudi bakarrik egon nahi zarela barruan.
Higa: beldur naiz ulertzea. Posible duzu gehiago esplikatzea naizen heretiko huni?
Nafarroa bada euskaldunon komunitatea, Joana III. Nafarroakoaren aginduz itzuli zen Biblian zergatik aipatzen da hitzaurrean euskaldunei zuzendua dagoela, eta Euskal Herria? Non dira nafarrak? Nafarroako Erreginak berak aginduta itzuli zen liburuan Euskal Herria da markoa, ez Nafarroa.
Axular nafarrak Gero-n “irakurtzailleari” atalean euskal herria du hizpide, ez Nafarroa. Bere hitzetan jartzearren: “euskal herrian: Nafarroa garaian, Nafarroa beherean, Zuberoan, Laphurdin, Bizkaian, Gipuzkoan, Alaba-herrian”. Hori da gure komunitatea, ez Nafarroako Erresuma (ez naiz sartzen erresumaren “modernotasunean”, barrez ez lehertzeko. Gauza onak bazituen, noski, baina, adibidetxo bat: Baztanen “ius primae noctis”-a zuten nobleek XVIII. mendean oraindik. Modernotasun bizia, bai jauna!).
Eta ahaztu nahi baduzu ere, Luis Beaumont Leringo Kondea nafarra zen. Superatu ezazue trauma behingoz, bostehun urte pasatu dira jada! Eta jar gaitezen aurrera begira.
Bai horixe! Luis Beaumont, Leringo Kontea, Lukuzeko leinuaren ondorengoa, euskalduna bera. Eta? Leringo Kontea putakume hutsa izan zen, baina geronen putakumea, eta? Nafar odol garbikoa. Eta hagitz oker zabiltza,ez okertuta, naski. Euskal Herria eremu kulturala da, eta izan da, eta Axularrek ez zuen dudarik, Nafarroa euskaldunon estatu bakarra izan da, horregatik zuek vascongadoak zarete, Nafarroatik bereiztu eta oraindik ere ez dakizue zuen lurralde ttipi horri nola deitu, Erkidego ( guk urtetan behin egiten dugu geronen erkidegoko urteko bilera, administradoreak deitua), hemen, Han, esaten dugu, Euskadi itsusi hori ez da ibiltzen Nafarroan, bo!
Leiçarraga Naffarroaco Resuman vici cen, oraindic conquistatu gabeco partean.
Bere obrac euscal herritarrei çucenduric ceuden, euscaldunei aleguia. Principalqui Naffarroa independenteco euscal herritarrei, baina bidez batez edocein resumataco euscaldun guztioi. Hau da, Gaztelaco Resumaco euscaldunei ere bai.
Leiçarragarençat Naffarroa da gauça bat eta berce bat Euscal Herria, ceren bere jaiotherrian berean ere baceuden erdal herritar naffarrac.
Nahiz eta duela çorci mende, Bizcai, Gipuzcoa eta Arabaco biztanleac Naffarroaco Resumatic Gaztelaco Resumara passatu ciren arren, ez dut uste euscaldun modura ecer galdu çutenic. Batean cein bercean babes berdina ceducaqueten, batere babesic ez aleguia.
Nik gero eta garbiago ikusten dut: euskaldunek berdin erabaki zezaketen Gaztela zein Nafarroa, unean-unean zituzten interes politiko-ekonomikoen arabera. Batak ez zuen euskara babestu besteak baino gehiago. Areago, nonbait irakurria dut batez ere hego Nafarroako herri erromantzeek defenditu zutela erreinu nafarra. Nire aldetik, beraz, ez Gaztela eta ez Nafarroa. Euskal nazioa eta kito.
Euskaldunek erraten duzularik zer erren nahi duzu?
Bai? Non egin zen bada Bibliaren lehenengo itzulpena? Non argitaratu ziren euskarazko lehendabiziko luburuak? Nongoa eta noizkoa da, bada, euskara jantziaren oinarria? Hi euskalduna haiz ala santanderrekoa?
Pais Vasco, Pays Basque, erromantizismoak sortutako kontzeptu bat da, XIX mendekoa, soiilik ere geronen Iparraldea izendatzeko, bestela ere, gerok esepainolak ginen. Euskal Herria eta Nafarroa gauza ber berbera dira. Noiztik zarete zuek bada Euskal Herrikoalk¿? Vascongadoak izan zarete beti ere, eta zarete.