Naufragoaren kontakizuna

Kritikaren beharraz ziharduen lehengo astean Idurrek, eta, hain justu, aste hauetan kritikari buruzko erreportaje bat egiten aritu naiz, aste gutxi barru Sautrela-n emititzeko. Baten batek esango du, eta ez arrazoi gutxirekin, idazleak eta kritikoak gertuegi ibili ohi garela. Epaile eta politikariena bezala, ezkontza lizuna da idazle eta kritikariona. Hondartzako larru-jotze publiko horien tankera dauka gureak: han urrunean ikusten da ipurdi zurixka bat biloz betea gora eta behera. Ez da, ez, ikuskizun ederra. Kritikoak idazle zapuztuak izango dira, akaso, edo geu, idazleok, kritiko ezkutuko. Pentsatzen jarrita, ordea, elkarrekiko lilura guztiz da ulergarria: kritikoak idazlearen burua nahi luke ulertu, horrek literatura bera ulertzen lagunduko diolakoan; idazleak, berriz, kritikariaren burua ulertu nahiko luke, haren mesedea eskuratzeko, lehenik, haren miresmena piztea komenigarri izaten baita (ez beti).

Idazlearen kezka betierekoa da: non dago edertasunaren giltza? Sinetsita baitago badela modu bat, bide bat, kritikari zein irakurle, kazetari zein komentarista, den-denak aho batez liluratzeko, eta horrek gorespen erabatekoaren bidean ipiniko luke, idazle handien erreinu txikian: bere ahotsa entzungo litzateke, azkenik. Baina ez da hori bakarrik. Idazleak beste idazle handiak irakurri eta miretsi ditu, eta miretsia izateko trantzea zeremonia baten gisakoa da, taberna batean sartzea eta han aurkitzea Cortazar eta McCarthy, Salinger eta Coetzee, Bukowski eta Voltaire, eta denak buelta ematea eta, garagardoak altxatuta, esatea: «Ongi etorria gurera!, sartu eta horditu zaitez lehertu arte, hau hilezkorren lubakia da, salbu zaude!».

Idazleak, lehen liburua plazaratu orduko, dzanga egiten du itsasora, eta han beste ehunka naufragoren artean dabil plisti-plasta, ur gainean geratzen lagunduko dion zerbaiten bila; dela ohol zatia, dela gomazko puzgarri kaskarra: edozer da hobe, azpian dabiltzan marrazoen haginak bainoago. Baina flotagailu gutxi dago horrenbeste izaki ausartentzat. Kritikoa da ontzi gainean dagoena, geratzen diren lau salbamendu-jakak nori bota erabakitzeko eskuduntzaren jabe. Nola ez ditugu ba gorrotatuko? Jainko izan nahi genuen, eta zimurtutako oinak besterik ez dauzkagu, janak izateko zain.

Zer geratzen zaigu: anbizioa. Badakigu istorio on bat ez dela nahikoa, ez eta prosa eder bat ere. Biak behar dira: zartagina eta arrautza. Literatura hori besterik ez delako: arrautza frijitu ziztrin bat. Erraza dirudi, baina ez da. Lehenik, hautsi ezazu arrautza zartaginera botatzeko: antzua izango da kolpe txikiegia ematea, eta kolpe handiegi batek arrautza galduko du. Bota ezazu gero: arrautza azalaren zerran katramilatuta geratzen bada, gorringoaren umetokia hautsiko da, arrautzaren bitasun magikoa galduko da betiko. Gero, frijitu ezazu neurrian, ze akaso zera egosi bat aurkituko duzu gero, gorringoa polboroi bilakatuta, edo masa likits bat bestela, oro muki eta gelatina. Esaten baita arrautzak bi dituela koloreak (zuria eta laranja), arrautzaren inguruko urre kolorea ahaztuta, hain justu bikaintasuna ematen dion hirugarren zapore hori. Gero dator arrautza zartaginetik ateratzeko ariketa, suzko likido hartatik jakia onik ateratzea, heroientzako balentria, badakizue, saltoka dabilen olioari muzin eginda bitsadera sartu eta gutizia ateratzea. Kontuz ordea, bitsaderatik platereraino iritsi behar du arrautzak! Eta bitsaderan itsatsita egongo da, zaudete ziur! Artea da. Ongi egitea.

Lehen esan dizuet, beraz, kritikariei buruzko erreportajea egin dudala. Kazetaritzak bultzatu nau bekatura, barkamena eskatzen dizuet. Baina ezin esan errudun sentitzen ez naizenik, gelako maistrarekin ohera sartzen den ikaslea bezala, kulparen harria bizkarrean. Zerbait itsusia egin dut. Barka otoi. Nork botako dit flotagailua kareletik?

Naufragoaren kontakizuna