Sed quia sua
Sed quia sua –
Nemo patriam quia magna est amat, sed quia sua.
Senecaren hitzac dira berauec: Nehorc ez du bere aberria maite handia delacotz, berea delacotz baicic.
Eta bere berea delacotz euscaratic eta euscaraz aurkeztu du liburu ejer eta bicain hau Iñaki Segurola philologo azpeitiarrac.
Euscaldun çaharroc eta euscaldun berrioc euscaldun betheagoac içanen gara liburu hau maitequiro eta astiro jan badeçagu eta gure gorphutzean gorphutz har badeça.
Vicitzaco behar eta neque behecoetan eraiquia da, gure hizcunçaren oinharrian eta beheco xirriquituetaric edanic eta edosquiric.
Elicadura sanoa da escaincen deraucuna proba deçagunçat eta jaquile berbilhaca gaitecençat, ceren gaia guztiz emancorragoa baita edocein gauça eguiazco baino.
Jaquinça (sciencia edota religionea), bothere gosse eta -ismo guztien azpitic eta gainetic jaquinduria’ euscaratic eta euscaraz minçatzen çaicuna begui eta belharri aurrean aguercen eta açalcen çaicu.
Sed quia
“hizkuntza honek” gehiegi gogoraarazten dit “herri honek” esaten dutenak, Lo Paiseko euskal aldaerako intelektualak…
Baina Iñaki Segurolak gauza interesgarriak idazten ditu. Irakurriko dut.
Erramun,
Eguia erran, ez dut ongui ulercen adiaraci nahi duçuna.
Nik ere erosi diat liburua, oraindik liburu dendan baldin bazeukeat ere zain… Hoberena espero diat…
Segurola, Insegurola eta Dessegurolaren bidetic hitzen azpian dagoqueena bilhatzen aritu gara eta hona hemen bi euscal hitz interessant: consideratu eta desideratu (laburqui: desiratu).
Latineratic harturic ditugu.
Gende gutic daqui ikusten bi hitz hauetan -sider- erro arguia eta arguiemailea datzala, cein aguercen baitzaicu sideral adjectivoan ere.
sider hori içar edo astro da.
consideratzea eguiten cen içarrequin batera behatuz, minçatuz eta adituz.
desideratzea, ordea, içarretic hastanduric nolabait ere.
Etymoquerietan erori gabe, ancinan nola ikusten guenuen mundua irudicatzen dute bi hitz hauec. Ekialdecoac beçain ekialdeco guinen Europa honetan, mendebalde deithu nahi ukan deraucoten honetan. Berez existitzen ez diren mundu parte bi ditugu gure globoan.
Jaquinçac (sciencia, religione, -logia eta -ismo guztiec) ustez sortharacico bi parte dira, ceinac jaquindurian ecereçarequin eta denarequin bat eguiten baitute. Mundu bola bakarra daducaquegu edo mundu bolac gaduzcaque gu, hobequi erraitera.
Jaquinçaren eguia’ eguia içan daiteque jaquindurian, baina baita aleguia ere. Batera.
Josu, beheko iruzkin honetan informazio interesgarria dator, diozunaren argigarri:
CONS?D?RO, as, ?vi, ?tum, are, a. 1. Qui consydero per y scribunt, vix patronum invenient. Part. Considerans, Consideraturus et Considerandus II.; Consideratus in fin. – Ratione habita etymi, Paulo Diac. p. 42. 4. et p. 75. 8. Müll. placet dici a contemplatione siderum. Certe est a con et ?????, ?????, videre, quemadmodum et sidus. Hinc considerare est oculis inspicere, attente intueri (It. considerare; Fr. considérer attentivement, regarder; Hisp. considerar; Germ. betrachten, beschauen, besehen; Angl. to inspect, examine, consider). I.) Proprie occurrit – a) Cum Accusativo tantum rei, quam attente inspicimus. Plaut. Epid. 5. 1. 18. Contempla, Epidice, – considera: signum pictum pulcre videris. Cic. 6. Verr. 15. 33. Accessit ad argentum: contemplari unum quidquid otiose et considerare coepit. Adde Colum. 12. R. R. 2. 6. Rursus Cic. 6. Verr. 27. 63. Considerare trullam gemmeam diligentius. Id. 6. Verr. 28. 65. candelabrum etiam atque etiam. Id. 1. Off. 41. 147. Pictores et ii, qui signa faciunt, suum quisque opus a vulgo considerari vult. Sall. Cat. 58. Cum vos considero, milites, etc. Ovid. 3. Met. 95. Dum spatium victor victi considerat hostis. Sueton. Caes. 31. Considerare formam, qua ludum gladiatorium erat aedificaturus. Id. Cal. 36. Feminas diligenter ac lente mercantium more. Gell. 2. 21. sidera. – b) Cum Accusativo et Infinito. Colum. 11. R. R. 2. 67. Cum pampinos et folia decidere considerassent. – c) Sequente relativo. Ovid. 12. Met. 105. Num tamen exciderit ferrum considerat hastae. II.) Translate de mente usurpatur, et est cogito, expendo, meditor; et occurrit – a) Absolute. Cic. 10. Fam. 16. 1. Ille se considerare velle (ait). – b) Cum Accusativo rei, quae mente perpenditur. Ter. Heaut. 2. 4. 5. Cum egomet nunc mecum in animo vitam tuam considero. Cic. 5. Tusc. 1. 3. Equidem eos casus, in quibus me fortuna vehementer exercuit, mecum ipse considerans. Id. Rosc. Am. 37. 108. Factum alicujus ex judicio alterius considerare. Id. 1. Invent. 10. 14. Ex se et ex sua natura aliquid considerare. Id. 14. Fam. 14. 1. Quod ipsae optime considerabitis. Sall. Cat. 52. 2. Res atque pericula nostra considerare. Tac. 2. Hist. 76. Simul ipse qui suadet, considerandus est. – c) Cum Ablativo rei et praep. de. Cic. 7. Att. 13. A. 3. Sed de hoc tu videbis, quippe cum de me ipso ac de meis te considerare velim. Adde eumd. 14. Fam. 14. 2., 3. Off. 4. 18., pro leg. Manil. 19. 58. et 12. Att. 24. 1. – d) Sequente relativo. Cic. 5. Verr. 12. 29. Considerate cum vestris animis vosmet ipsi, ecquem putetis etc. Id. 7. Att. 13. A. 3. Sed velim consideres quid faciendum putes. Id. 7. Verr. 68. 174. Videas etiam atque etiam et consideres, quid agas. Adde eumd. 4. Herenn. 26. 35. et 1. Invent. 11. 14.; Sall. Cat. 20. et 44.; et Quintil. 7. 1. 8. Sall. in ep. Mithrid. ad Arsac. p. 177. 3. Omnes – considerare debent, liceat ne etc. Id. ibid. p. 179. 19. Nunc quaeso considera – utrum firmiorem te ad resistendum, an finem belli futurum putes? Liv. 45. 12. Cum se consideraturum adhibitis amicis, quid faciendum sibi esset, dixisset. Curt. 7. 8. 30. Finitimos hostes an amicos esse velis considera. Gell. 17. 8. Consideremus, cur oleum saepe stet. – e) Sequente part. ut vel ne. Cic. 1. Off. 21. 73. Considerandum est, ne temere desperet. Colum. 2. R. R. 2. 17. Considerandum erit, ut solum pinguesit. Id. 8. ibid. 5. 9. Considerari debet, ut luna crescente id fiat. – f) Impersonaliter. Cic. 3. Off. 4. 18. Credo, si quando dubitatio accidit, quale sit id, de quo consideretur. Id. 1. Invent. 11. 14. Judicialis (constitutio) est, in qua, quid juris ex civili more et aequitate sit, consideratur. – Hinc Part. praeter. pass. Consideratus, a, um, adjective quoque usurpatur, unde Comp. Consideratior et Sup. Consideratissimus: occurrit autem translate tantum pro cogitato, perpenso, adeoque cauto, circumspecto. – a) De actibus et qualitatibus. Cic. 2. Invent. 5. 18. Ratiocinatio est diligens et considerata faciendi aliquid, aut non faciendi excogitatio. Id. Harusp. resp. 2. 3. Nihil feci iratus, nihil non diu consideratum, ac multo ante meditatum. Id. Sull. 26. 72. Factum paullo minus consideratum. Id. 2. Invent. 54. 164. Ratio bene considerata. Id. Brut. 42. 154. Considerata tarditas. Id. Parad. 5. 1. . 34. Considerata atque provisa via vivendi. Id. 9. Att. 2. Consilium consideratius. Id. Fontej. 9. 19. Qui illud verbum consideratissimum consuetudinis, arbitror, quo nos etiam tunc utimur, cum ea dicimus jurati, quae comperta habemus, quae ipsi vidimus; ex toto testimonio suo sustulit. Cod. Theod. 8. 5. 19. Facilitas parum considerata. – b) De personis. Cic. Caecin. 1. 1. Illud considerati hominis esse putavit etc. Adde eumd. Quinct. 3. 11. et Liv. 22. 39. Auct. B. Afr. 73. Caesar tardior et consideratior erat factus. Plin. Paneg. 44. 5. Homo consideratus ac sapiens.
Hemen gehiago. Esan behar da iturri fidagarria dela
c?ns?dero, ?v?, ?tum, ?re (con u. sidus, wie contemplor von con u. templum), beaugenscheinigen, in Augenschein nehmen, beschauen, besichtigen = mit kritischem, prüfendem Blicke etw. sich betrachten, sich ansehen, sich besehen, bes. um sich ein Urteil über den betrachteten Ggstd. zu bilden, a) eig.: ?) m. Acc., haec aspecta… contempla… considera, Plaut.: accessit ad argentum; contemplari unumquidque otiose et considerare coepit, Cic.: iste ait se velle illud (candelabrum) etiam atque etiam considerare; nequaquam se esse satiatum, Cic.: trullam gemmeam diligentius c., Cic.: c. opus pictoris, Cic.: arma, Auct. b. Afr.: caelum, Val. Max.: lucentia sidera (bei astronom. Erörterungen), Gell.: pallium diligentius (v. Käufer), Petr.: u. so feminas diligenter ac lente mercantium more, Suet. – cum vos considero, milites, Sall. – ?) m. folg. Acc. u. Infin., cum pampinos et folia decidere considerassent (wahrgenommen hatten), Col. 11, 2, 67. – ?) m. folg. indir. Fragesatz: num tamen exciderit ferrum, considerat, hastae, Ov. met. 12, 105. – b) übtr., mit geistigem Blicke in (Betracht) Betrachtung od. in Überlegung ziehen, reiflich überlegen, wohl erwägen od. beachten, beherzigen, auch m. dem Zus. secum, cum animo suo, secum in animo, ?) m. Acc.: cum egomet nunc mecum in animo vitam tuam considero, Ter.: c. secum eos casus, in quibus etc., Cic.: res atque pericula nostra, Sall.: tempus anni, Cels.: c. se, einen prüfenden Blick auf sich werfen, Phaedr. – m. ex u. Abl. (nach), age nunc ex ipsius Chrysogoni iudicio Rosciorum factum consideremus, Cic.: alqd ex se et ex sua natura, Cic. – ?) m. folg. indir. Fragesatz: considerate cum animis vestris vosmet ipsi, ecquem putetis, Cic.: Cretam ad Gortynios venit, ut ibi, quo se conferret, consideraret, Nep.: videas etiam atque etiam et consideres, quid agas, quo progrediare, quem hominem et qu? ratione defendas, Cic.: equidem primum considerare soleo, postuletne causa, Cic.: non quando coepisset febris, sed quando desisset, considerabat, Cels.: finitimos hostes an amicos esse velis considera, Curt.: considerandum autem est, maiorne eius modus, an exiguus sit, Cels.: nunc quaeso considera, nobis oppressis utrum firmiorem te ad resistendum, an finem belli futurum putes, Sall. fr. – ?) m. ut od. ne u. Konj., s. Col. 2, 2, 17; 8, 5, 9. Cic. de off. 1, 21, 73. – ?) m. de u. Abl. = über etw. seine Betrachtung anstellen (s. Mencken Observv. p. 178 sq. eine Menge Beispiele), cum de me ipso ac de meis te considerare velim, Cic.: considerabis etiam de Tusculano, Cic.: nunc de praemiis consideremus, Cic.: his de rebus velim cum Pomponio consideretis, Cic. – u. (unpers.) id, de quo consideratur, Cic. – ?) absol., quom considero, Plaut. trin. 404: ille (ait) se considerare velle, Cic. ep. 10, 16, 1.
Damugaitzik, ikusten dut ZUZEUko systemak ez dituela grekerazko graphiak onhesten. Interrogatione itsuska batzuk (?????) agertzen baitira heien behar bidean..
Ohar horien baitan beste daturik ere ageri zaigu. CONTEMPLOR aditza, adibidez (< CUM + TEMPLUM) osagaietatik bide dator. Esanguratsua hau ere.
Animo, Josu. Aurrera, zure zereginetan. Gogo onenez jarraitzen ditut beti zure oharrak.
Urte berri on deizuela guztioi, Zuzeuko jarraitzaileoi !
Anhitz esquer, Margarit.
Bi urthetan ikassi nuen latinera bi urthetan desikassi nuen.
Bittor,
Laket içanen çaic liburu honen iracurcea, ençutea eta aditzea.
Adeitassunez
Urthe berri on!!!
Ikasten dugu Segurolaren escutic LORTU dela LOR + TU: irristatuz edota arrastatuz carga astun bat garraiatzea. Eta hemendic iritsi edo erdietsi errannahia.
erdietsi ere erdi + etsi da.
Halaber armonia eta harmonia nola contraco adierac dituzten. H-a ahoscatzen ez dutenençat, ecin berheicizcoa, berçalde.
Euscal hitzec dena eta ez dena batera açalcen daquite. Gauça bat eta contracoa.
Behe jaquinduriaren eta goi jaquinçaren arteco dena eta ez dena açalcen deraucu Segurola jaunac. Hizcunçatic beretic.
Nic neuc ez dut biotaric bat hautatzen. Biac onharcen ditut, biac onhesten eta onherizten ditut.
Batec ez daducana berceac daduca eta viceversa.
Uste dut biac behar ditugula mundutic eta munduan chucun aguercecotz.
ihardetsi = ihar(d) + etsi
iharduqui = ihar(d) + eduqui
jardun = ihardun = ihar(d) + edun
inarrosi = iharrosi = ihar + hautsi?
Norc eman deçaque arguia hassieraco ihar horreçaz?
Segurola baten beguia ongui lethorquiquegu.
Edun eta Edin “akademikoek” asmatutako zentzunbakokeriak dira.
Erramun,
Orotarico Euscal Hizteguian dathor edun:
edun.
eun. (Forma de participio a la que corresponden las formas conjugadas dut, du, etc.). “Maravillarse, mirakuru eun” Lcc. “Menester, bear eun” Ib. “Misericordia haber, pidade eun” Ib. “Euzu damu, aie regret (Ax 230)” SP. “Ten, tómalo, euzu” Lar Sup. “Auzue (L), tened” A. Harriet incluye euzu, auk, biu y aun s.v. eukitzea. Cf. eduki. v. izan, ukan.
Tr. Documentado, además de en Haramburu, en textos vizcaínos de los ss. XVI y XVII; se encuentra edu- en la inscripción del cuadro de Mendieta (1607), en Haramburu y en los versos vizcaínos de 1688; en los demás textos, eu-; cf. las formas de imperativo euk, euzu, euzue (p.ej. en RS 501, Mat 305, Ax 230 (V 153), Hm 231, Tt Onsa 54, Ir YKBiz 381); en Leiçarraga auzu, aun, auk (p.ej. en Mt 9, 2); bu (O Po 59…), uk (O Pr 669), bute (SP Imit III 12, 2…). No es descartable que la forma de sust. vbal. itute- que aparece en RS corresponda a una var. de eduki (cf. ebaki, -gi / epaiten, etc), aunque por el sdo. es más probable edun . Para la posible relación de e(g)on en Torrano (G-nav) con edun, v. SHLV 780.
Garrastu adi ikasterren ta neka adi euterren. RS 553. (TAV 3.3.2) Dakianak bildur ituten dakike gizon izaiten. “Quien sabe tener miedo” . Ib. 375. Kristiñau fiel gustia dago asko obligadurik euten debozinoea. Bet 3. Eurak bera jaunzat edutea. (Inscripción del cuadro de Mendieta, 1609). ConTAV 5.2.7. Atsein andia da amore eutea. (Canción vizcaína citada por Oihenart). Ib. 5.1.3. Amorio garbi bat guk eduitea gatik. Harb 56 (v. tbn. eduitea ib. 51). Bengaien deseorik ez eutea. Cap 74 (cf. en la misma pág. edugitea). Gizonik ez edutea. BBizk 38.
Edunena oso oso bortxatua duk Josu…edukitik oso gertu legoke.
edun eta eduqui osso hurbil daude.
eduqui = edun + qui
“diadute” erabili çuen Leiçarragac ‘daduca + haiei’ erraitecotz, edo dadutza cein baita daduca-ren plurala.
Hauetan qui edo ca desaguercen dirade.
dizquio erraiteco derauzquio formaz appart, derautza eta derauzca ditugu naffarreran.
dauzca erraitecotz daduzca eta dadutza ditugun beçala.
EDUQUI aditza bere baithan NORI marca darama.
Bizcaieraz ere dauco dugu dauca dugun beçala.
dio erraitecotz deraucogu edo deraucagu ditugu naffarreran, dio horrequin batera.
derau- laburcen ohi da dau- forman
deraucogu = > daucogu
adibidez.
*ERADUN aditza dugu hau EDUN + RA
Adeitsuqui
Baliteke horrela izatea. Baina aditzaren “erroen” bilatzaileen edo berreraikitzaileen teknikak jarraituz gero…bizkaieraz ez luke O edo AU izan behar?
Eta EDIN aditza existitzen dela ez dute frogatu.
Erramun,
Bizcaierari buruz erraiten duçun hori ez dut ulertu.
DADUtic dathoz DAU, DO eta DU
dadut => daut => dot / dut / det
*EDIN aditza existitzen da:
dadi
cedin
ledi
*EQUIN existitzen den beçala
daquio
cequion
lequio
Ez dena erabili da participioa eta infinitivoa bera (edin, editen, edinen).
Erka:
jardun = ihardun
ihardun – iharduqui
dihardu – diharduca
edun – eduqui
dadu – daduca
dadu = du
EDEQUI aditza badugu euscaraz, ceinec erran nahi baitu kendu edo athera.
QUIdun aditzetan syllaba hau galcen ahal cen aditz icenetan:
edequi = > edequiten = > edeten
Berdin guerthatzen çatequeen EDUQUI aditzean ere:
eduqui = > eduquiten = > eduten
Nolabait ere raçoina eman behar deraucot Erramuni, ceren EDUTE existitzeac ez baitu erran nahi EDUN existitu içan denic.
Tarteco D hori maiz galcen da:
euqui, euten, daucat…
Hala ere, EDUN existitzen baliz beçala consideratzea onura ekar leçaque gauçac hobequi ulercecotz.
EBAQUI
ebaqui = > ebaquiten = > ebaten
QUI hori maiz GUI edo I modura ahoscatua eta idatzia içan da:
ebaqui = > ebagui = > ebai
ephaite ere dathor ebaqui aditzetic.
Halaber ephai, ephaitu, ephaile…
diadutac = daducac + niri
liadutanic = leduca + niri
adizquiac ere baditugu, gorago ikussi dugun
diadute = daduca + haiei
adizquiaren typocoa.
Hiruretaric -ca- desaguerturic.
dadu + niri + hic = diadutac
Guztiz regularra.
EDUQUI aditzecoac direla erraiten da, baina EDUN aditzecoac direla erran gueneçaque.
EDUN + QUI = EDUQUI
Eta era berean:
EGON + QUI = EGOQUI
Euscarari ençutez eta aditzez.
Alexandre adisquideari ikassiric:
derauçut = emaiten derauçut
ceren ukanaraztea emaitea baita.
ERADUN (EDUN + RA factitivoa)
Lagunçaile modura factitivotassuna galduric daduca hassieratic.
Eta IRAUN aditza nondik ote dugu? Egon faktitibotik? I-RA-GON???
Caixo, Peru!
egon aditzaren factitivoa (bizcaieraz) eragon da, nondic baithatorque iraun aditza ere.
igo aditzetic irago = > igaro
igan aditzetic iragan
Biac synonymoac:
igo = igan
igaro = iragan
jasso eta jassan beçalaxe.
erho eta *erhan beçalaxe
igaro = igoaraci
iragan = iganaraci
Interessantea da aditz hau, ceinec passatu erran nahi baitu. Badirudi ecen gauça bat iragaiten denean, ez atzera, baina gora passatzen dela:
Urthe bat iragan da
edo igan synonymoa edo forma laburtua erabiliric:
Urthe bat igan da
Eta Hitza haragui eguin içan da, eta habitatu içan da gure artean, (eta contemplatu vkan dugu haren gloriá, gloriá diot Aitaganic engendratu bakoitzarena beçala) gratiaz eta eguiaz bethea
JOAN 1:14 BHNT
https://bible.com/bible/25/jhn.1.14.BHNT
contemplatu: ikussi, behatu
Hitz honec templo hitza daduca barnean, consideratu hitzac sider (içar, astro) contenitzen duen beçala (*içarrequin behatzea)
Templo edo lekune sacratu batetic behatzea cen contemplatzea (temploarequin behatzea). Ceru parte concretu bat ere içan citequen templo hau.
contemplatione, contemplativo, contemplatzaile… dira erathorriac.
Batuerazco onartu eta onetsi naffarreraz onhartu eta onhetsi dira.
etsi, ets, esten
ceina ez baita confunditu behar berce honequin:
etsi, etsi, etsitzen
ez eta berce honequin ere:
hetsi, hets, hesten
onhartu = onçat hartu
onhetsi = onçat etsi
onçat: ahosca bedi /onzat edo /ontzat.
Bi hauec synonymoac dirade guehienetan, nondic eta casu honetan:
hartu = etsi
Nire ustez, etsi hau eutsi aditzarequin relationatu beharrean gaude, ceren eutsi maiz hartu aditzaren synonymoa baita.
Orotarico Euscal Hizteguian iracurcen ahal dugu Oihenarteren hau:
Otsoak zer baitetsa, otsemak donhetsa. “Ce que le loup fait à la louve plait” . O Pr 390 (una trad. más literal sería ‘lo que le place al lobo, lo aprueba la loba’).
donhetsa horrec onhesten du erran nahi du.
baitetsa = bait + detsa
detsa = esten du. Hemen: laket çaio, atseguin çaio, gustatzen çaio
etsi aditza jocatu eguiten da/cen:
Orainaldia: detsa
Iraganaldia: cetsan
Aleguiazcoa: letsa
Eibarren berauec dira berce hauexen valioquide:
deutsa
ceutsan
leutsa
Adibide polit bat:
Jaincoac ailetsa (= baletsa, = letsala) hobeac içan cintezten
Pluguiera a Dios que fuerais mejores
Jaincoac detsala hobeac içan çaitezten
Plegue a Dios que seáis mejores
pluguiera = placiera
plegue = plazca
Adeitsuqui
atseguin aguertu çaicu aurrecoan:
atseguin = hats + eguin
Eta honec eracarri gaitu atsedenerat.
atseden = hats + eden
Cer da eden hau?
Ikussia dugu gorago nola eduqui aditzetic
eduqui eduquiten eduten < = > edun
eta edequi = kendu
edequi edequiten edeten < = > eden
atseden = hats + eden
eden aditza ere badugu, ceinaren errannahietaric bat baita lassaitu.
Adeitassunez
Leiçarragaren bi aditz:
idoki: athera
idoquiten > idoguiten > idoiten
eta factitivoa:
iradoki: atheraraci
Laçarraga baithan aurkitzen dugu nidocaçu (idoquiten nauçu), eta Oihenart baithan cedocan (idoquiten çuen; valio aoristicoaz: idoqui ceçan = idoqui çuen):
Etchoiloac basoiloa cedocan
etchoilo = etche oilo
basoilo = basa oilo, basoco oilo
Leiçarragaren bi aditz
itzeuqui
itzeradoqui
-euqui = -eduqui
-eradoqui = -eraduqui
euqui – erauqui
eduqui – eraduqui
Segurolac seinalatu deraucun bidean gainti joanic euscarari ençutez eta aditzez, erraiten dugu erraiten duguna.
atseguin eta atseden aditz edota verboetan ikussi dugu nola “hats” eguin çaicun “ats-” bilhacatu. Cergaitic? Gueuc orain ez daquigu edo ez daquigulacoan dihardugu.
itzeduqui eta itzeraduqui aditzetan ere “hitz” hitza “itz” bihurtu da.
Magia? Hizcunça beraren garapena? Ahazturic ez daducagun aztiaren hiztia? Norc daqui! Hizcunçac bai, ederto daqui, jaquin ere, ederto eta ederqui daqui.
eraduqui eta honen forma laburtua den erauqui aditzec “eduqui araci, eman, conceditu” erran nahi dute.
derauçut moduco adizquiac eradun aditzecoac direla iracurri dugu behin baino guehiagotan.
eduqui eta edun aditzac aditz berbera direla erdi errana dut. Orain ossoqui dut erraiten.
Halaber,
eraduqui eta eradun aditzac bat eta bera dirade.
EDUN aditzeco DAUÇUT,
ERADUN aditzean DERAUÇUT da.
ukaitea iragaiten da subjectutic objectu indirecturat.
Erran deçagun, era berean, ecen UKAN ere EDUN edota EDUQUI aditz berbera dela.
D gabeco adizquietan ikusten den beçalaxe:
daduca = dauca
Nola ez lot mentalqui DAUCA hau UKAN verboarequin, noiz eta bietan aguercen çaicun -uc-/-uk- berbera!
Eta DAUCA honetaric cein erraz iragaiten garen DERAUCA adizquirat.
Halaber iragaiten ere ahal gara
DAUCO adizquitic DERAUCO adizquirat.
EUTSI eta E(D)UQUI erkatzen ahal ditugu.
E(D)UQUI aditzean ukaitea iragaiten da subjectutic objectu indirecturat, eta
EUTSI aditzean, ordea, ukaitea iragaiten da objectu indirectutic subjecturat.
Finitzecotz,
EdUQUI (dauçut) + RA = ERAdUQUI (derauçut)
beçala, era berean;
EUTSI (deutsut) + RA = ERAUTSI (derautsut)
Dativoric gabe:
daut / deut nondic baitathozquigu: dut, dot eta det forma dialectal ederrac.
edun = eun
eduqui = euqui
eutsi = etsi
ditugun beçala
ihardun = jardun
iharduqui
ihardetsi
daduzcagu.
Euscara’ ederra da, guero!
Ençun dieçogun, bada, naffarrerari!
EdUQUI eta EUTSI beçain hurbil edo urrun daudeque, EBAQUI eta EBATSI ere.
EBATZI ere ez dagoque hastanduenic hauetaric.
Hau hurbilago çaio ERABAQUITEari, EBATEari eta EPHAITEari.
Adeitassunez, euscaratic eta euscaraz.
jaiqui – eraiqui
jaitsi – eraitsi
Hassiera berdina dute jai-/erai-.
Argui dago, niretzat, -qui horrec goranz erran nahi duela eta -tsi atzuzquiac, ordea, beheranz.
Hassieraco jai- hori relationaturic dagoque jaidura, jaiera (joera) hitzequin.
Imperativoan haica eta haitsa ditugu.
Orainaldian daica eta daitsa.
daitso ere bai: daitsa + hari
Adeitassunez
Eta “haitsa” inon agertzen da dokumentaturik ? Ez nuen hori ezagutzen..
Eraiki aditzarekin bai, badugu “abil eraikan bizirik”. “Haika mutil” ere hor dago. Baina suposatzen dut “haitsa” zeuk ondorioztatua dela, Iosu
Peru,
Hemen duçu haitsa ejer hori Leiçarraga baithan:
Eta leku hartara ethor cedin beçala goiti behaturic Iesusec ikus ceçan hura: eta erran cieçon, Zaccheo, haitsa lehiatuqui: ecen egun hire etchean egon behar diat. Orduan haur iauts cedin lehiatuqui, eta recebi ceçan hura alegueraqui.
LUKAS 19:6 BHNT
https://bible.com/bible/25/luk.19.6.BHNT
jautsi ere ikusten dugu verset huntan jaitsi errannahiaz.
jaiqui eta jaitsi-requin batera,
jauqui eta jautsi ere baditugu.
Ez nuen aditz forma hau ezagutzen, Iosu.
Mila esker, ekarpenarengatik!
Zure komentarioak gogotsu irakurtzen ditut.
Animo eta segi aurrera!
Anhitz esquer, Peru!
ERRAN edo ESSAN aditzaren valioquideac:
Bizcaieraz INO:
dinot
Batueraz IO:
diot
Nor Nori Norc
Bizcaieraz INOTSI
dinotsut
Batueraz IOTSI
diotsut
Bizcaieraz IRAUTSI (itchuraz factitivoa)
dirautsut
Orotaricoan dathoz inotsi, jotsi eta irautsi.
TSI eta QUI bucaeradunec bethi daducate dativotassuna edo barne.
Adeitsuqui
erasan esanaraci
eraso
erasi / edasi
Naffarreran bi s dituzte:
essan = erran
erassan = essanaraci
= erasso
erassi Leiçarraga baithan = edassi
Gaztelaniaz: parlar, parlotear
Adizquiac:
dadassa
dadassate
çadassaten = *cedassaten
Eta guehiago, alfer egoile-ere diradelaric ikasten dié etchez etche ebilten: eta eztituc solament alfer egoile, baina edasle-ere, eta curioso, behar eztiraden gaucéz dadassatelaric.
1 TIMOTHEORI 5:13 BHNT
https://bible.com/bible/25/1ti.5.13.BHNT
Ez dira nahassi behar erasso / erassan aditzequin, ceinac jasso eta jassan-en factitivoac diraden.
ICEQUI
Factitivoa: iracequi
Adizquiac:
diceca
EXEQUI (ixequi, iexequi)
Factitivoa: eraxequi (iraxequi, eraixequi)
Adizquiac:
daxeca = daixeca
Aurreco bi hauec synonymoac dirade.
ETCHEQUI = ATCHEQUI
Factitivoa: eratchequi
Adizquiac:
datcheca (hari)
datchetza (haiei)
ATCHIQUI
Factitivoa: eratchiqui
Adizquiac:
datchico ? datchequio ?
Bi hauec ere elkarren synonymo.
ETCHEQUI = ATCHEQUI
Factitivoa: eratchequi
Adizquiac:
datcheca (hari)
datchetza (haiei)
Batueraz: ATXIKI
Sua datxekio etxeari
Suak datxezkio etxeari
Naffarreraz: ETCHEQUI/ATCHEQUI
Sua datcheca etcheari HURA HARI
Suac datchetza etcheari HAIEC HARI
datcheca (adiera honetan) eta diceca berdinac dirade.
diceca HURA HARI içaitetic HARC HURA içaitera iragaiten da:
Harc sua diceca
Eta hemendic
Nic dicecat, hic dicecac/n, guc dicecagu, etc.
Ikus ditzagun orain Leiçarragaren cembait adizqui batuerazco valioquideequin batera.
EGON aditza NOR NORI
daut = dagokit
dagoca = dagokio
daucu = dagokigu
dagote / daue = dagokie
dagozca / dauritza = dagozkio
dagozte = dagozkie
nagoca = nagokio
nauçue = nagokizue
aut = hagokit
dauritza (dagozkio) honen ança du Etchepareren hauxe, ceinetan ere RI/RITZ
darauritzut = derauzquiçut
RA factitivoa dago honetan
Leiçarragaren formac guztiac eçarri ditugu (egon – nor nori).
Cer ikusten dugu hor? Cer dioscu euscarac? Cer aditzen deraucogu?
dagoca
dagozca
dauritza = dagotza
daut, daucu, nauçue, daue horietan ikusten dugu nola -go- erroa den -u- bilhacatu.
Applica dieçogun dagoca, dagozca, dagotza horiei aldaqueta berbera:
dauca (hura hari) = dagoquio
dauzca (haiec hari) = dagozquio
dautza (haiec hari) = dagozquio
EGON (EGOQUI) aditz honetaric EDUQUI aditzerat iragaiten gara magicoqui:
dauca / dagoca : pertenecitzen çaio (hura hari) bilhacatzen da nor norc:
dauca = daduca = lo tiene (harc hura)
Oharra: dagoca ere existitzen da eduqui aditzean.
dauzca eta dautza ere berdin (haiec hari) içaitetic harc haiec içaiterat.
dauzca = dautza : pertenecitzen çaizquio
bilhacatzen dira:
dauzca / dautza : los tiene
Nondic euscarac iracasten deraucun ecen EGON eta EDUQUI/EUQUI aditz berbera dela. Orhoit bizcaierazco dauco eta dagoco/jagoco ere.
“dauca” horretan erraz ikusten da UKAN aditza ere berbera dela, baita halaber EDUN aditza ere Leiçarragaren EGON adizquioc ikussiric:
daut, daucu, nauçue, daue
daut = dagot = dagoquit : me pertenece
hau da:
daut = dot / det: lo tengo
nauçue = nagoçue = nagoquiçue : os pertenezco
hau da:
nauçue = me tenéis
daucu-tic (dagocu, dagoquigu): dogu, dugu
naue = nagote: les pertenezco
erka:
naute = me tienen
naue / nabe da bizcaierazco forma naute erraitecotz.
Adeitassunez
Bizcaieraz
dago = dau EGON
dau = du EDUN/UKAN
dagoz = dauz EGON
dauz = ditu EDUN/UKAN
dagoco = dauco EGON
=
dagoca = dauca EGON
dauco = dauca EDUQUI/EUQUI
dagoco = jagoco
dagoca = jagoca
Naffarreraz:
dauco + ra = derauco
dauca + ra = derauca
eduqui + ra = eraduqui
euqui + ra = erauqui
Biac dathoz Orotaricoan.
Ikussiac ditugu itzeuki eta itzeradoqui (= itzeraduqui) Leiçarraga baithan, ceineran hitz- baita itz- bilhacatzen.
Adeitsuqui
ERITZI aditza
Batueraz IRITZI 1deritzo (erizten/ deitzen çaio) aditz honi. Euscalçaindiac ERITZI formari desegoqui 2deritzo (erizten derauco), baina academia’ academia da; ni, ordea, maisu jubilatua eta jubiloz bethea bethi ere.
deritzo = deritza
Aditz hau, hala emaiten du, bi typotacoa içan daiteque:
NOR NORI
1 deritzo = deritza
eta
NOR NORI NORC
2 deritzo = deritza
Adizqui berbera.
Adibidea:
Mikelek ongi deritzo afaltzera joateari.
Mikel deritzo mutil horri.
NOR NORI da bigarren berau, ala (NORC) NOR NORI?
Ala NOR NORI gabe, NOLA NORI??
Ikussi berri dugu nola
EGON: dagoca / dagoco / dagoquio = > dauca / dauco
adizquitic erathorri datequeen
EDUQUI: dauca / dauco
dauca / dauco = algo le pertence a él
dauca / dauco = él tiene algo
Ez al çaiqueo guerthatzen berdinsu honelacoxeei ere?:
deritzo / deritza
Dakussagun euscaratic eta euscaraz:
Mikel deritza = Mikel deitzen çaio.
Edo norc deritza? Gendeac?
Ongui deritza (erizten derauca) Mikeli horrec (deitzeco modu horrec).
[eraduqui] erauqui // eduqui / euqui
derauca = derauco // daduca / dauca = dauco
[eradutsi] / erautsi // eutsi
derautsa = derautso // deutsa = deutso
Asco dira typo honetaco aditzac:
jauci – erauci (jauçaraci)
Batzuc osso landuric eta erabilgarri ditugu, ceren erabili ere ascotan eguiten baitira:
ikussi/ekussi – eracutsi (ikusaraci)
ikassi – iracatsi (ikasaraci)
qui, tsi, tzi, si, ci bucaeradunei buruz dihardugu:
jaitsi – eraitsi (jaitsaraci)
jaiqui – eraiqui (jaicaraci)
jaiqui erraitecotz jagui edo jai ere baditugu.
Ikussiac ditugu batzuc:
edun – eradun
eduqui/euqui – eraduqui/erauqui
edutsi/eutsi – eradutsi/erautsi
Erka hauequin:
ihardun: dihardu
iharduqui: diharduca
ihardetsi: dihardetsa
Ongui aztertu behar lirateque mota honetaco aditzac:
jauqui
jautsi
jautsi = jaitsi aditzaren variantçat esten da. Bai?
Eta jaiqui al da jauqui-ren varianta?
Azter eta iker lan anhitz dago eguiteque.
Euscalçaindiac eguinen al du? Eguina al du?
Segurolac, cinez, ederqui eguin leçaque ikuspegui orocorra duelacotz.
Adeitassunez