Naffarroaco Resuma
Naffarroaco Resuma –
Naffarroaco Resuma:
regnu, herri, herrialde, natione edota statu.
Resuma verba Orotarico Euscal Hizteguian:
1 erresuma.
(L, AN, Sal, S; SP, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H), erresoma, resuma (SP), resoma, rezuma. Ref.: A, Lrq. Reino; país, nación. “Royaume” SP. v. erreinu.
Tr. De uso general en todas las épocas en los dialectos septentrionales. Al Sur se encuentran algunos pocos ejs. hasta el s. XX, en que aumenta considerablemente su uso. En DFrec hay 137 ejs., 120 de ellos meridionales.
Iainkoaren resuma eta iaurgoá zeruan eta lurrean exerzi dezanzat. Lç Ins C 4r. Bi rezümen arteko egitekoetan. Etchart 8.1r (hay seis ejs. más, en todos ellos <rez->). Eresuma edo erreñu batean zeñetan solamente baita errege bat eta lege bat. Ber Doc 114v. Erresumak iakin zuenean bere erregeren deliberamendua, bildu zen komun guztia. Ax 347 (V 231). Maitarien iaun erregeak / higu ditu bortxa-legeak, / eta haren resuman libertatea, / da gobernari, eta nabusi alkatea. O Po 23. Zeluko resuma eternalian. Tt Onsa 165. Sanktifika bedi zure izena, ethor bekigu zure erresuma. Gç 37. Zeren erresumak diferent baitituzte, ezta beraz zer miretsi eskualdunen artean izan dadin zenbait diferentzia mintzatzeko maneretan. ES 137 (cf. zeren erresumak baitituzte diferent en Ax 17 (V 8)). Lekhürik aphalena hartü dükezülakoz, ükhenen düzü ene erresomako egongia bethierekoz. “Regni” . Mst III 49, 6. Agertu ziozkan munduko erresum, ondasun, atseginz eta honra-modu guziak. Mb IArg I 228. Haren erresuma hedaturen da alde guzietarat. Lg II 99. Erresumako Estatu-jeneralak. “Les assemblées de la Nation” . Revol 93. Erresumako lege jeneralak. “Le lois destinées à régir la Nation” . Ib. 93. Erresumako zein herrik eta zein probintziak / igorriko tu gorterat gizon hain bereziak? Iraultza 39. Austrasiako resoma / untsa gobernatü. Xarlem 33. Partaga dezagün orai Europako resuma. Ib. Zeruetako erresuma indarka artzen da eta indarzaleak bera arrapatzen dute. Aran SIgn 47. Zühürtarzün handirekin gobernatü zian erresuma. Ip Hil 41. Mediku sorginik ez, eta aztiak bazter guzietan; xoxo ala gezurtien erresuman bizi othe gira? JE Bur 194. Lipar batean in al badaike / bi erresomaren jabe. LuzKant 38. Soldado izan gira / erresumarentzat, / bai eta obedient / hango nausirentzat. Etcham 168. Baziren han hamar bat untzi erresuma guzietakoak: español, angles, alaman eta amerikano. Zerb Metsiko 80. Baltazar hil zuten eta erresuma beren artean partitu. Zerb IxtS 71. Erresuma pobre bat zen [Maroka] han-hemenka dena nagusi ttipi. Herr 6-6-1958 2. Aurrerapena ongiaren erresuma da. Vill Jaink 182. Gaixo Nafarra! Gaixo . Euskaldunen Erresuma! Ardoy SFran 50. Ba liteke sei egun pasa baiño leenago erresumaren bat irabaztea. Berron Kijote 91. Zenbait egunen buruan partitzen da Laos erresumara. Etchebarne 114. Hain eztabaidatua izan zen [Maastricht-eko] hitzarmen horri esker gero eta lotuagoak izanen dira oraiko erresumak. Herr 4-11-1993 8. URSS-en (SSSR-n, nahiago baduzue) eta beste zenbait erresuma sozialistetan segitu duten hizkuntz politikaz. MIH 395.
v. tbn. (para autores meridionales): Mg PAb 156. Izt C 21. Lard 532. Ag Kr 82. Munita 94. Or Aitork 198. Etxde JJ 232. Txill Let 130. Arti Tobera 262. Ibiñ Virgil 98. NEtx LBB 249.
Naffarroaco Resuma
Resuma edota /Erresuma/ ez da certan regnu /erreinu/ bat içan behar.
“Erresuma sozialistetan” iracurcen dugu Orotaricoan, noiz eta Herrialde hauec republicac baitziren!
Naffarroaco Resuma (gure statu national bakarra) eta naffarrera (gure hizcunça national bakarra) ukatzen dituztenac negationistac dirade. Negationista hutsac.
Garai hauetan, XXI. mendean hain çucen ere, Euscal Herria eta euscara (= euscarac, aleguia) existitzen dira, bethidanic existitu diren beçala, euscaldunen minçoa euscara denetic.
Garai hauetan Euscal Herria bi statutan dago banaturic: Francia eta Espainia.
Parte peninsularrean ere, berce bi partetan banatua.
Hirur partetan partitua, aleguia.
Statu proprioa gueneducanean (egun Espainiac eta Franciac conquistatua), hari Naffarroaco Resuma ceritzon eta euscarac naffarrera icena mereci çuen:
Lingua Vasconum’ Lingua Navarrorum est. Euscara’ naffarrera da.
Ala erat/ cen?
Elhuyar:
erresuma
eu > es
1 iz. reino
Nafarroako Erresuma: el reino de Navarra
auzo hau lapurren erresuma da: este barrio es el reino de los ladrones
2 iz. (hed.) país, nación, estado
erresuma sozialistak: los paises socialistas
Euskaltzaindiaren Hizteguia:
erresuma
1 iz. Agintea oinordetzan jaso duen pertsona bakar batek gobernatzen duen estatua. Ik. erreinu. Belgikako Erresuma. Erresuma Batuan. || Zeruko erresuma. Lurreko erresuma.
2 iz. Estatua den herrialdea. SESBn eta beste zenbait erresuma sozialistatan.
Oharra: SESB = Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna
Gure hitz familia internationalarequin jarraituco dugu hemen.
rango hitzaren familia:
Leiçarragac:
rangeatu /ranjeatu/
rengeatu /renjeatu/ = rangeatu
Ondoco hitzetaco -gia- hori /ja/ ahoscatzen da; eta halaber idazten, nahi ukanez guero.
rangiatu /ranjatu/
arrangiatu /arranjatu/
arrangiamentu = arrangiamendu
desarrangiatu /desarranjatu/
desarrangiamendu
disrangiatu /disranjatu/ = desarrangiatu
disrangiamentu = desarrangiamendu
…
Batueraz errebelatu hirur gauça different içan daiteque:
1. errebelatu. Ardiac, adibidez.
2. revelatu
eta
3. rebellatu
Penosoqui penosoa!
Leiçarragac. Norc? Leiçarragac badaqui ederqui berheizten errebelamendu, revelatione eta rebellione.
Back to normality!
Back to internationality!
Back to Leiçarraga!
REBELLATU
rebel
rebelde = rebel
rebelle = rebel
rebello =rebel
rebellione
rebeleracutsi 1
rebellione 1
rebellioneric 1
rebelléc 1
ERREBELATU
errebela 2
errebelamendutic 1
errebelatu 5
errebelatua 2
errebelatuac 5
REVELATU
revelamentu = revelamendu revelatione
revelatore = revelatzaile
reuelatione 2
reuelationea 2
Reuelationea 2
reuelationeac 1
reuelationean 1
reuelationearen 3
reuelationeco 1
reuelationeric 1
reuelationetaco 1
reuelationetara 1
reuelationez 5
reuelationéz 1
reuelatu 9
reuelaturen 1
reuelatzeco 1
reuelatzen 2
reuelatzera 1
…
Interesgarria oso Josu Lavinek “erresuma” hitzari buruz egin duen inkesta.
Nire aldetik saiatuko naiz planteatzen hitz horren etimo-esangura.
ERRESUMA hitzaren osagai nagusia ERRI da. Zer esangura du?
ERRI: *eR-en-iri “iriaren (EN-IRI) ertzak (ER)”: ALDIRIAK
Beraz ERREBALE hitzaren sinonimoa dateke: *erri-en-boro-ilia–>errie-ba-ili-a–>erri-e-ba-le–>ERREBALE “hiriburuaren (EN-BORO-ILIA) aldiriak (ERRI)
Horren arabera,
ERRESUMA *erri-en-aus-boroa “aldirien (ERRIEN) hiriburua (AUS-BOROA)
Naberan,
Guztiz oker çaude. regimen hitza du oinharrian hitz honec.
ERRESUMAren oinarria REGIMEN?
“Nisi video non credo”
Frogazak hotz hots, hizkuntzalari batek behar duen bezala.
hotsez hots
Erregimenik egin ezean, sumoko borrokalari bilakatuko zinateke. Hortik erresuma hitzaren jatorria.
royaume – Wiktionary
https://en.m.wiktionary.org/wiki/royaume
Frances forma beçala. Regue, recto, real/royal, regimen, regimendu… ere regitu (regere) aditzetic dathoz.
Regitu /rejitu/ edo /errejitu/ Leiçarragaren hitza da.
Leiçarragac hitz internationalen guilça, clave eta gakoa da. Euscal autoreric modernoena duda batere gabe.
Dioana ez duk frogatzen. ERRESUMA hitza “errege” eta “erreinu” modernoak baino askoz antzinagokoa duk, zorionez.
Behintzat nire etimologiaren kontra egin beharko hukek, edo zeozer asmatu, gure E graziosoak bezala
Nic ez daducat neholaco interessic etymologietan. Beraz, niri ez dagoquit.
resuma honela idatziric da interessatzen çaitana, ceina pronunciatzen baita edo /resuma/ edo /erresuma/. Idatzizco forma eta errannahia: herrialde bateco statu eta regimena, içan dadin hau regnu bat edo içan dadin republica bat.
Naffarroaco Resuma (= Euscal Republica).
Kaixo, ni ez naiz aditua eta beraz mezulari moduan besterik ez dut egingo. Irakurri dudanagatik (e)resuma “reismo” hitzaren metatesiaren bidez sortua izan daiteke. Hor bai izango lukeela zentzurik jatorri erromantzea bilatu nahi izatekotan. Hemen iturria, begiratu nahiko bazenukete (pdfaren 85-86 orrialdeak): https://www.euskaltzaindia.eus/dok/euskera/49143.pdf
Ondo izan!
https://en.wiktionary.org/wiki/realm
eZ DIAT AURKITU 85-86 ORR. Zer diño, faborez?
Bestalde, euskaldunon patua ote beti kanpoan ibiltzea bila, norberarena ikertu beharrean.
Eta ez ote duzue ezer ERRI proposamenari ihardukitzeko?
Jatorrizko testua frantzesez dago eta hauxe da:
Une forme dialectale Gasconne rey(a)uma a pu se transformer en resuma > erresuma avec assibilation palatalisée de la semi-consonne y. Un phénomène assez proche existe en biscayen et en roncalais où i(h) devient ix, par ex. Leixo pour leiho “fenêtre”. Il semble aussi qu’il y ait en navarais une forme ancienne reismo qui aurait pu évoluer vers erresuma par métathèse.
Hortaz, hipotesi bat da hitza gaskoierazko rey(a)uma tik datorrela, hitz honen “y” semibokalaren palatalizazioaren bidez. Beste hipotesia da nafar erromantzearen reismo hitzetik datorrela, esan bezala, metatesi bidez erresuman bihurtuz.
Nik, Josu, gutxi daukat ihardukitzeko egia esan. Nire aldetik ezer gutxi gehitu nezake eztabaidara. Orain behintzat beste hipotesi bat daukazue erresumaren inguruan, solastatu eta hausnartzeko, nahi izatekotan. Nik ez dut ez bata ez bestea onartzen ez ezeztatzen. Ez dut pauso hori emango. Nire ezjakintasunean gotortuko naiz oraingoz, informazio gehiago izan arte behintzat.
Anhitz esquer, Enekorix!
Anhitz esquer, bai. Michel Morwanena jakin ostean, sakontzeko are aukera gehiago zeukeagu.
“Romanistek”, zeinentzat latina baita ororen eduru/eredu eta gauza guztien iturburu, uhobi eta bokale, lasai hartu ditek arnasa. Horientzat argi dago. Gaskoierak REX latinora eraman gaituk eta Sanseakabó, Albricias! Hortixe datoz, seguru, REGIMEN, ERRESUMA eta SUMA nabarra (y a otra cosa mariposa)
Baina Romanista ez garenok haragoko galderak ditiagu, zeren ez baikara hain bakunak. Uste diagu latin jaio berriak (azken gonbidatuak hizkuntzen plazara) bere inguruan zeukanetik, zegoenetik, jaso zuela. Ez al da rrazionalago hala uste izatea? Gazteak arbasoengandik hartzea, eta ez alderantziz?
Galderak:
1) REX hitza latina al da jatorriz? Ez, noski!
Erromatarrena “imperator” zen, eta ez “errege”, ez baitzuten erregerik.
2) Latinak nondik jaso zuen REX hitza?
“Rex judaeorum”. Baina juduena ere ez zen REX hitz hori, ezen ez baitzuten benetako “errege” ez “regimenik”.
Latinak beste hizkuntza batetik jaso zuen REX.
3) Hara zein hizkuntza ziren latinaren ingurukoak:
AMAZIGH, handixe etorri baitzen Eneas (kARTAGOTIK) Erroma fundatzera.
ETRUSKOA, erromatarrak baino askoz hizkuntza kultuagoa.
EUSKERA/IBERIERA, etruskoen senide aurreindoeuroparra, Krutwig jaunak iradoki zuen bezala GARALDE liburuan. Eta ildo bereko…
ITALIAKO HIZKERA PRE-INDOEUROPARRAK: umbro, osko, ilirio, errumano… Eta, jakina
ZELTA.
3) Beraz, latinak (lore aunhiztzeko eztiak) bazeukan nondik hartu REX hitza, nahiz eta inguruko herri haietariko batek ere ez zeukan “erregimen” monarkikorik.
Alta, euskera/iberierak ERRI erroa partekatzen zuen (euskaraz “herri”)
Ez al da aski eta sobera erro hori ERRESUMA hitzaren oina izateko?
4) Eta zer erran gura du HERRI hitzak.
Nire ustez, *ER-IRI “aldiriak”. Gainera sinonimo argigarri eta guzti: ERREBALE
5) ERREBALE hitza aski dokumentatuta dago (Larrabetzuko “Errebale” auzoa; Abandoko “Errebale” Bilbon; “arrabal” iberiera berantiarra…
Eta REX–>ERRI erroak ERREBALE eman badu, ez al da zentzuzkoena ERRESUMA ere eman izana?
Ba begira, Naberan jauna, zure abizena ere latinetik dator. Lehen naberandarra eskolan zegoen egun batez “(EGO) NOVUM ERAM” erantzun zion maisuari erdipurdiko latin batean horrek galdetu zuenean ea nor zen gelako ikasle berria. Hortik goitizen bihurtu eta gerora abizen.
Iruña-Veleiako ostrakoi batean dago jasota.
regitu (Latinerazco valioquidea: rego, regere)
Joannes Leiçarraga Reverendo Pastorearen hitza da “regitu”, ceina ahoscatzen baitzen eta baita /rejitu/.
rejitu ahosqueraz gain, errejitu, errexitu eta erresitu erabili içan dirade. Erka: resUMA, erresUMA.
Resuma hitza honetara ere idatzi içan da:
erresoma, resoma, rezuma eta rezüma
Verba eta verbo honen errannahia hauxe da:
gobernatu, aguindu, çucendu, guidatu
Verbo honen erro edo sustrai nominalizatua -REG- da:
nominativo singularra: reg + -s = rex
nominativo plurala: reg + -es = reges
ceinaren errannahia hauxe baita:
gobernari, aguintari, çucendari, guidari
Hitz hau regue modura idazten du Leiçarraga handiac masculinoan eta reguina femininoan.
Romaco regueac:
https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Reyes_de_Roma
REGUE, berez, cen çucendari:
RECtore, diRECtore, corRECtore, eRECtore
The end
Gauza duk, esan bezala, RE/REC/REX hori nondik itsasi zitzaion latinari. Geroko erabilerak beste kontu bat dituk.
Baina zer erran gura duk oriijinalak?
The end.
Ez eguin demagogia merkeric. RE neuc ez dut aiphatu REG/REC baicic, ceinaren errannahia “çucendu” baita.
*regitor/rector bat behar dugu euscaldunoc… norc ere çucenduco baicaitu eta bide onean jarrico, çurea beçalaco desbideratze galcorretatic libre.
Oker çaude çu eta oker Quintana eta hizcunçaquide guztiac.
Naffarrera berphiztu da çuoçaz gucioçaz asca, solta era libra gaitecen.
Tira, ez dok izan inongo demagogia-makinazioa RE jartzea, despiste soila baizik.
Utzitzak amorrazioak eta erantzun argudioei argudiaketaz.
Aiçu, aurreco meçuan daducaçu:
REG/REC = çucendu
Gaur 500 urthe bethetzen dira naffar eta gascon troppec Iruña hiria Carlos V. Emperadorearen Españatic ascatu zutenetic.
Gaur bethetzen dira 500 urthe Loyolaco munstroa elbarritu cenetic.
Gora naffar eta gascon troppac!!
Aurrera bolie!!
Nor da E? Joseba Lakarra?