IN (EMAN)
IN (EMAN) –
IN (EMAN): Jainkoak didala behazale bezala adizale (Oihenart, Atsotitzak, 635). Dit, digu, dizue, deie, deiegu, deiezue, lit, ligu, indak, indan, iguk, eiek, indazue, iguzue, eiezue (Leizarraga). Idak, idan, idazu, idazue, (Ithurry, Lafitte). Bitara agertzen dira, dakusazunez: idazu/indazu… Guk –n– gabeak hobesten ditugu, erregulartasuna dela eta.
Euskaltzaindia: Euskal Aditz Batua. Txillardegi.
Oso bitxia da!
edun, eradutsi, eutsi, eraduki, eman, egin, erran, io, ino, irautsi, erauntsi…
Elkarretarik oso hurbil dauden aditzak dirateke:
dio, derautso, deutso, derauco, derauo, dereio, deio, diotso, dirautso, derauntso…
Harrigarria!
IN (EMAN)
Adiskide on batek gaur niri igorria:
Orai diala urthe çumbait ikasi nian:
Indaçü nuntic nükian!
“Dime qué otra cosa hubiera podido hacer (entonces)”
Hori da euscara..!
(eta ez hortic hara egunero ençuten duguna…)
Honaino.
Adeitsuki
Indaçü (=erradazu?) nuntic (=nundik) nükian (=egin ahalko nukeen?)
“nukeian”aren aurrean “egin” azpi-entzuna delarik?
Frantsesez ere batzutan erraiten da (gero ta gutiago):
“il me fait tais toi…” euskaraz “erraiten dit ixil zite…)
Beñat,
“indazu” berez “eman ieçadaçu” dateque.
nükian
= nuqueen
= eguin ahalco nuqueen
Bai, holaco cerbait.
Anhitz esquer!
Adeitsuqui
NORI
deraut, derauk, deraun, derauko / derauo,
derauku, derauzu, derauzue, deraue
Pluralean:
derauzkit = derauzt
derauzkik = derauzk
derauzkin = derauzn
derauzkio = derautzo
derauzkigu = derauzku
derauzkizu = derautzu
derauzkizue = derautzue
derauzkie / derauzte = derautze
Çuberoan:
derei- (derau-) edo dei- (dau-)
deizt, deizk, deizn, deitzo,
deizku, deitzu, deitzue, deitze
SIngularrean:
deit, deik, dein, deio,
deiku, deizu, deizue, deie
Adeitsuki
Goico hau atzo prestatu nuen, orotarico eta orotaraco euscara buruan nuela. Euskara Batua gaizqui baturic dago. Incompletoa.
Adeitsuqui
Joan de Lazarraga arabarrari esquer, egun badaquigu ecen EUTSI aditzac forma luceac ere eduqui dituela:
deraust = deust
deraua = deua
derauna = deuna
derautso = deutso
derausku = deusku
derautsu = deutsu
derautsue = deutsue
derautse = deutse
Erka lehen ikussi ditugun eraduki aditzaren forma pluralequin:
derauzt = dauzt
derauzk = dauzk
derauzn = dauzn
derautzo = dautzo
derauzku = dauzku
derautzu = dautzu
derautzue = dautzue
derautze = dautze
ceinetaric baithatoz Çuberoaco adizquioc:
deizt, deizk, deizn, deitzo,
deizku, deitzu, deitzue, deitze
Honexegatic gaur Jesus Rubioc erraiten du erraiten duena:
http://balbula.blogspot.com/2022/11/batek-inkluso-pentsa-leike-ze.html?m=1
Ea mendebaldeco adizqui horiec (deust, deutso, deusku…) ez othe ciraden ancina pluralecoac?
Baietz emaiten du ekialdeco atzizquiac ikussiric.
Adeitassunez
Ondoko leku honetan:
https://badihardugu.eus/argitalpenak/aditz_taulak/oinatiko_aditza.pdf
Oñatiko euskararen aditz taulak ikusten ahal dituzue.
Bertan NOR-NORI delakoan izan aditzaren adizki edder hauek topatuko ditugu:
xat, xak, xan, xako,
xaku, xatzu, xatzue, xaTE
Esannahiak oraingo euskara batua deitzen den, baina egiatan ez den, horretan:
1. zait, zaik, zain, zaio,
zaigu, zaizu, zaizue, zaie
2.zaizkit, zaizkik, zaizkin, zaizkio,
zaizkigu, zaizkizu, zaizkizue, zaizkie
Ez jako, ez zaio. Bion artekoa baino: xako
Ez jakoz, ez zaizkio: xako (da edo dira + hari).
Bikain!
Adeitsuki
ESAN aditzeko forma sintetiko hauexek:
DIOT pluralean: DIODAZ
eta, adibidez,
DIOTSUT pluralean: DIOTSUDAZ
Plural hauek (diodaz, diotsudaz…) zilegiak dirade euskara “batu”an, baina ez obligatorioak Euskaltzaindiaren arauera.
Interesgarria!
Adeitsuki
DOTZUT adizkiak bi esannahi ditu Oñatin:
1. deutsut
eta
2. deutsudaz
Objektu singularra nahiz plurala izan dadin… berdin dio, deutso eta derauko!
Adeitsuki
http://balbula.blogspot.com/2022/11/deukot-datiboa-ere-jasota-dago.html?m=1
dekot / deraukot litzateke singularra,
eta deutsot / derautsot plurala.
Gerorat deutsodaz / derautsodaz sortuco ziren.
Izan liteke, bai.
Otxoa-Arinen 1713ko gipuzkeran honelako adizkiak topatzen ditugu
dirautzut
dizut pluralean = dizkizut
eta
dirauztazu
didazu pluralean = dizkidazu
Çuberoan:
dereitzut edo deitzut
dereiztazu edo deiztazu
Naffarreran:
derautzut edo derauzkizut
derauztazu edo derauzkidazu
Bizkaian:
derautsudaz edo deutsudaz
deraustazuz edo deustazuz
Erka “esan” esannahia duten “irautsi” eta “io / iotsi” aditzequin:
dirautsut = diotsut
diraustazu = diostazu
Eta erka “erauntsi” = jo aditzarekin ere.
derauntsut
deraunstazu
Adeitsuki
Etchepare:
diraustazu: deraust + zuka
= deraunst
Leiçarraga:
diraunsak: deraunsa + toca
= derauntsa = derauntso
Esannahia: jo
Adeitsuki
Oñatin:
nator
toka: ñatok
noka: ñaton
Naffarreraz:
nathor
toca: niathorc
noca: niathorn
çuca: niathorçu
Naffar Paradigmetan
IZAN-UKAN
EDIN-EÇAN
aditzequin eguin dugun beçala,
ETHORRI-EKARRI
aditzen adizqui guztiac eçarrico ditugu.
Forma neutroaz gain
nakar
allocutivoac ere:
niakarc
niakarn
niakarçu
XUCA ez duquegu aurkeztuco, eta beharbada izan, ukan, edin eta eçan-ecoac kenduren, ceren ÇUren ordez XU eçartea berceric ez baita behar xucaco adizqui horiec lorcecotz.
Naffarrera eta euskararen arteco differenciaz ere minçatuco naiz:
Biac dira BAT. Euscara guztiac dira BAT.
Differencia bakarra graphia da.
Naffarreran graphia classicoa.
Euskaran ohiko grafia fonetikoa.
Paradigmac bai naffarreran, bai euskaran aurkezteco gogo irmoa daducagu.
Bacen garaia!
Adeitassunez
Pluralak
1. DIZKIZUT = DITIZUT
derautzut = derauzkizut
dautzut = dauzkizut
dirautzut (derautzut-en aldaera)
dereitzut
deitzut
derautsudaz
deutsudaz
2. DIZKIDAZU = DITIDAZU
derauztazu = derauzkidazu
dauztazu = dauzkidazu
dirauztazu (derauztazu-ren aldaera)
dereiztazu
deiztazu
deraustazuz
deustazuz
Hauek guztiak (aldaerak kendurik) onartzen ditugu bai naffarreran, bai euskaran.
Euskara batua terminoa arbuiatzen dugu, gogoz, zinez eta benetan.
Adeitsuki
6007 ençunaldi
https://youtu.be/6UgHgbQC75s
Anhitz esquer guztioi. Aphirilean 10 urthe.
Content naiz. Haguitz.
Adeitsuqui
Bi (lau) hauek ere:
dereitzut
deitzut
dereiztazu
deiztazu
aldaeratzat jo daitezke.
Adeitsuki
Marcel Etchehandyk eginiko itzulpenean:
http://amarauna.org/biblia/
BILA HITZA baliabidea dago.
Bila ezazu “diozut”, adibidez.
DIOZUT darabil Marcelek DIOTSUT adieraztekotz.
Adeitsuki
Zuberoako
dereio = deio
dereitzo = deitzo
dereie = deie
dereitze = deitze
adizkiak integratzen ahal dira naffarreran. Bon, integraturik daude:
derauo
derautzo
deraue
derautze
Esannahiak:
dio
dizkio
die
dizkie
Hauek ere naffarrerazkoak dirade, ondokoekin batera:
deutso
deutsoz
deutse
deutsez
Adeitsuki
Oñatiko euskara:
FAN = joan
noia, hoia, DOIA
goiaz, zoiaz, zoiazai, doiaz
ERUAN = eroan, eraman
doiat, doiak, doian, DOIA
doiagu, doiazu, doiazue, doiai
DOIA:
1. doa
2. daroa, darama
Hemen argiro ikusten da nola hasieran NORI zena NORK izatera iragan den.
Naffarreran (biak dira onak):
doat = doakik
doak = doakik
doan = doakin
[DOAco = doakio]
doaku = doakigu
doazu = doakizu
doazue = doakizue
doaTE = doaKIE
Oñatin ZAIE esatekotz XATE erabiltzen dute.
Adeitsuki