Hatsean cen Hitza
Hatsean cen Hitza –
HATSEAN cen Hitza, eta Hitza cen Iaincoa baithan, eta Iainco cen Hitza.
JOAN 1:1
Hitza eta Jaincoa bat eta bera dirade. Bata bercea gabe ecina.
Euscaldunon hitzen familiac aztercen ari gara.
Leiçarraga dugu guidari.
Leiçarraga dugu abiapunctu.
Hatsean cen Hitza
examina
iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, examina-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. etsamina].
Orotaricoan:
etsamina.
Tr. Documentado desde mediados del s. XVII; su uso decae durante el s. XX.
Leiçarragac mende bat lehenago: examina eta examinatu.
Hitz familia hau erabat internationala da. /etsamina/ da pronunciatione desberdinetarico bat. Ez berceric.
examen = examina
examinatu
examinatione
examinant = examinante
examinable = examinagarri
examinatore = examinatzaile
examinatorio
examinatorial
reexamina
reexaminatu
reexaminatione
…
*cellitu
*celsu
celso
Persona icen modura (batueraz):
Zeltso edota Keltso (Keltsa ere ikussia dugu)
Zeltsa edota Keltse
Osso “euskaldunac” hirurac, ezta?
celsitude
*excellitu
Anglesez: to excel
excellent = excellente
excellentqui
excellentia = excellencia
excelso
excelsitude
Anglesezco excellence honela ahoscatzen da guti goiti beheiti:
/eksalans/
excellentissimo
excelsior = excelsoago
par excellence: Francesezco erranmolde internationala
…
excellentia hitza latinez honetara ahoscatzen da:
/ek.skel’len.ti.a/ : Ahosquera classicoa.
/eks.tsel’len.tsi.a/ : Ahosquera ecclesiasticoa
Leiçarragac hirur hitz erabilcen ditu:
excellentia
excellent
eta
excellentqui
Centra gaitecen lehenean, ceina naffarreraz bi forma baititu: excellentia eta excellencia. Lehena forma latinescoan, bigarrena forma internationalean (excellencia, excellence).
Bai excellentia, bai excellencia, biac berdin ahoscatzen dira gure hizcunça nationalean:
/eks-ze-len-tzi-a/ edota /ek-ze-len-tzi-a/. /eg-ze-len-zia ere erabilia da.
Orotaricoan honela camouflatzen dute excellentia hitza:
“Bere lehen kreazioneko dignitate eta exzelenzia guzia”
Ahosquera possibleen artean bat dute hautatzen.
Nire ustez, Leiçarragac /ekszelentzia/ ahoscatzen çuqueen, ez baitut uste /exzelenzia/ eguiten çuenic.
Hala ere, gu ez gaude han. Eta, beraz, ecin dugu jaquin.
Aguian Josu Naberanec jaquinaracico deraucu ecen hitz honetan ere, “zelü/zeru” hitzean beçala, aKER erroa dagoela. Aguian!
Ez nequien akerrec haimberce esne emaiten çutenic: ceru, celso, excellent, celestial…
Ez daquit cergatic akercumeac hain gazte sacrificatzen diraden!
discipulu /dizipulu/ modura ahoscatzen dutenec, aguian ez dute /ekszelentzia/ ahoscatzen asmatuco! Ahosca beçate, orduan, /ekzelentzia/ edo /ezelentzia/.
Nola edo hala, anglesen modura.
Adeitassunez
“AKERrak hainbertçe esne”, eh?
Tentatu diozu berriro ere deabruari.
ZERU hitzean ez zegok “akerrik”. Bai, ordea, COELUM eta GHERU hitzetan.
ZERU *ze-uru “goi (ZE) urak (URU) dituk, “UR GOIENAK”
Iberierazko UR´GE ere gauza bera duk: *ur (UR) goienak (GE
Jakina da Lehorte Handia izan zela -9000-7000 bitartean eta jendea UR eske zebilela gora begira.
ZEUS hitza ere denbora hartakoa duk: *ZE-AUZ “Goiko (AUZ) Gorena (ZE).
Eta hire EXAMINA eta EKS-ELENTZIAK???
Ba begira, hor etzegok AKERrik.
Hire fragmentazionea eks-ze-len-tzi-a duk. Ba al dakik lexema horien esangura?
Hona hemen ene fragmentazioa: *eks-ele-en-zio-te-aria
hots,
“zio (ZIO) ekszelente (EKS-ZE-ELE-EN-TE) motakoa (ARIA)
ELE-EN “eleta, ekspressibitatea (ELE) duena (EN)
Azkenean hizkuntzaren mundua “painuelo” bat duk. Eta oraindik “nire Akademiak” pentsetan dik EUSKERA HIZKUNTZA ISOLATUA dela. Deabruak anpara ditzala.
Formazioz filologoa eta “romanikoa” izanda, nire ezjakintasuna eta inorantzia onartzen dut; ez naiz kapaza inondik inora Josuren etimologiak eta hitzen eratorpenak jarraitzeko. Nik “hizkuntzalaritza fantastikoa” sailean kokatuko nituzke, Larramendirenak baina fantastikoagoak oraindik. Baina tira! horrekin entretenitzen bazara…
Zelai,
Josu aiphatzen duçunean, Josu Naberani buruz ari çarela ulertu behar dugu, ezta?
Ceren nire hitz familiac haguitz eçagun guerthatuco baitzaizquiçu.
excellentia hitza excellente + ia da.
excellente exceller aditzaren participio imperfectua (edo presenta) berceric ez da.
exceller aditza ex+celler berceric ez da.
celler igotzea edo jaiquitzea date.
Hor amaitzen da nire bidaia.
exemplo = exemplu
ejemplo = exemplu
exenplo
iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, exenplo-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. etsenplu].
Orotaricoan hitz honi buruz:
Tr. Gral. en los textos hasta mediados del s. XIX.
Ascotan iracurcen dugu hau berau Orotaricoan. Asco asco ascotan. Soberaxe. Cer guerthatu cen, bada, duela 150 ezpa 200 bat urthe? XIX. mendean cer guerthatu cen, bada?
Moguel, Bonaparte princea & Cia. Euscararen iraulça, euscara hancaz goratzea, lotsariac eracutsiric lotsa handiric gabe.
Leiçarragac: exemplu
exemplar
exemplificatu
exemplificable = exemplificagarri
exemplificant = exemplificante
exemplificatione
exemplificatore = exemplificatzaile
exemplificativo
…
Barkatu Josu L., bai, hala da; zure hitz-familiak eta etimologiak ulertzen eta jarraitzen ditut, nire ustez koherenteak eta filologia
erromanikoan oinarrituta
Zelai,
Hik diodana bera esan zidaten, duela 14 urte, EHUko J.Lakarrak eta konpainiak, HITZ-ELE-BERBA liburua argitaratu nuenean: “Naberanek idatzia irakurtzen duena euskera ahanzteko arriskuan dago”.
Eta liburu hartan proposatutako euskal erroak nire fantasiak sortuak zirela utzi zuten dogmatizatuta.
Baina ordudanik hona ere asko landu dizkiak duela 20 urte isolatu nitian euskal erroak. Ez hutsetik, baizik eta hainbat urtetan zehar biildutako 25.000 toponimotan eta euskal hiztegietako hitzetan oinarituta. Würm Glaziazioa Europa Mendebaldean bizi zuten inguru guztiko toponimoak, Dordoinatik hasi eta Huesca, Logroño, Soria, Asturias… barne.
Orain arte ehun hitz bisilabiko isolatuko dizkiat (hitz bisiladun horiek Solutre aldian eraiki zituzten (-18.000), euskerazko erro monosilabozko lehen euskeran oinarrituta (45 monosilabo zatiezin), zeinetatik euskal hitz guztiak datozen, maileguak salbu.
Maileguei dagokienez, ezagun-ezagunak dituk:
1) Arieratik datozenak: DIS/DI/DES hasiera duten hitzak (400 inguru). Horietatik DES- erroa dutenak euskerak aspalditik barneratuak.
2) Mailegu garaikideak: futbol, camping, bulanjer eta halakoak
3) Latinetik eta Gazteleratik ZUZENKI datozen mailegu batzuk (ez asko).
4) Beste guztiak Joan-etorriko maileguak dituk: hots, madaleine emigrazioak (-10.000) Europa osora eraman zituen euskal hitz bisilaboak, zeinetatik joniarrek etab, jaso zituzten, eta haiengandik dorioek eta greko klasikoak.
Euskal jatorrizko erro horiek (zertxobait phonetikoki egokituak) oraintsu bueltatu zaizkigu (geologia, genoma, justizia etab. adierazteko).
Grekoa pixkat arakatzen duenak euskal erro franko aurkituko ditik:
AITIA — AUZIA (justizia) eta halako zerrenda luze-luzea.
Horrexegatik deitzen diet JOAN-ETORRIKO maileguak.
Ez zegok aparteko misteriorik ez tubalismorik, Zelai.
Sano izan!
Zelai,
Anhitz esquer!
Adeitassunez
exhortatu eta exhortatione
Leiçarragac erabilitaco hitzac dira.
EX prepositionea gabe hirur ditugu, gutienez, familia honetan:
*hortatu
hortativo
hortatorio
EX prepositionearequin:
exhortatu
exhortatione
exhortativo
exhortatore = exhortatzaile
exhortatorio
Eta CON prepositionearequin, gutienez bat:
cohortativo
Euscalçaindiaren Hizteguian:
exortatu
ad. [Oharra: Euskaltzaindiak, exortatu-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. eskatu; erregutu].
Gutchigorabeherismoa: eskatu, erregutu.
Ez dut ulercen H lettra cergatic eliminatzen duten ospitale hitzean beçala. Ez dut ulercen ahal.
Erroa -horta- da. H eta guztiz.
exhortatu aditza modu differentetara ahoscatzen da:
/e-xor-ta-tu/
/eks-hor-ta-tu/ Neurea
/e-tsor-ta-tu/
Adeitsuqui
exorcisatu = exorcizatu
exorcisatore = exorcizatzaile
exorcisatione = exorcizatione
exsorcisable = exorcizable = exorcizagarri
exorcismo
exorcista
Azquen hau Leiçarragac 3 aldiz erabilcen du.
Batueraz exorzizatu, exorzista, exorzismo
Ez da R ostean T sarcen hirur casu hauetan.
*experitu
*expertu
experimentu = experimendu
experimental
experimentalitate
esperimentalista
experimentalismo
experimentatu
experimentatione
experimentatore = experimentatzaile
inexperimentatu
experientia = experiencia
inexperientia = inexperiencia
experientiatu = experienciatu
Leiçarragac experientia eta experimentatu erabili cituen
experto
inexperto
…
Honelaco hitz internationaletan, EXP- edo EXT- hassierac dituztenetan, batueraz, lotsaric gabe, ESP- eta EST- idazten dute, benetaco monstruac edota munstroac sorcen direlaric. Adibidez: esperientzia, estraofizial…
Bide honetaric bethiereco galbiderat daramate Euscal Herria.
Back to Leiçarraga!
Berriz ere emaiten derauçuet nire Thesauro Internationalaren esteca:
https://www.dropbox.com/s/30a72id2erxvjsf/thesauro_2021.01.15.pdf?dl=0
Hamar urtheco lana içan cen non hitz eta erranmolde internationalac bilcen baititut. Horiec guciac euscaraz edo erabilcen ahal dira aldaqueta ttipiac eguinez, edo euscarazco hitzen bidez eman behar ditugu.
Conjugationeac arratsalde batean ikasten ahal dira. Exemplua:
Forma simpleac:
abandonar
abandonate
abandonante
abandona
abandonava
abandonara
abandonarea
Eta forma composatuac:
haber abandonate
habente abandonate
ha abandonate
habeva abandonate
habera abandonate
haberea abandonate
12 + 1 adizqui. Erraça!
extremo = extremu
extremoqui = extremuqui
extrema
extrema unctione = extremaunctione
estremaunzio
iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, estremaunzio-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. oliadura; azken igurtzi].
Orotaricoan:
estremaunzio eta berce forma hauec:
estremaunzino, estremaunzinoe, estremauzino, extremaunzio, extremaunzino, extremaunzinoe
/unk-zi/ ahoscatzea çail ikusten dutenec, /un-zi/ edo Perurenaren eredura /un-tzi/ ahoscatzea daducate.
extremismo
extremista
Batueraz: estremismo, estremista
extremitate
Berau guztiz hitz internationala.
Extremadura
extremeño = extremadurar
…
Caixo Josu,
Osso ejerrac dira aurquezten dituçun euscarazco hitz hauec guciac.
Honaco honetan, baina, graiquera da basea:
En archê ên ho Logos, cai ho Logos ên pros ton Theon, cai Theon ên ho Logos.
Lehendavici cen Hitza, eta Hitza cen Jaincoarequin, eta Jaincoa cen Hitza.
Joan euangelariac grecqueraz scriba ceçan christaugoaren axioma haur.
logica
Illogica
biologica, biologo
physiologica, physiologo
psychologica, psychologo
neurologica, neurologo
mythologica, mythologo
Logos da icendapena ceinarequin ancinneco greciarrec principio creatzaile nagussia definitu bait çuten. Valio fondamental hura Hitza da. Bi gaucez ossatzen çatequeen; alde batetic hizcunça, eta bercetic jakinça.
Hitzaren forma ezberdinac daude. Hemen hirur berheizten ditut. Bat da rhêma, eta realitatetic çucenean jasotzen den informationea adiarazteco forma simpleena dateque: aulqui, leiho, arrain, etc. Logos dateque rhêma ezberdinen artean eguiten ahal diren harremanen arauerat communicatzen den informationea. Eta mythos dateque forma ceinean communitate baten baithan eçagutzac eta jakinçac gordeac diren.
Christauec, jakinça graicotic ondorioztatu çuten ecen Christoa, haur da, unctatua edo elegitua edo Matrixeco Neo, ba cela Logosa incarnatua.
Honec emaiten du eztabaida byçantino bat berriz ere irequitzecotz.
Goçada bat dira aurquezten dituçun euscarazco hitz internationalen matriceac. Mila esquer bihotzez.
Alexandre