Euskal onomatopeiak berreskuratzen
Euskal onomatopeiak berreskuratzen –
Euskara, pittaka-pittaka eta jende aunitzen lanari esker, bere bidea egiten ari da bizitzaren arlo guztietan, hala ere, bai komikigintzan eta baita literaturaren beste zenbait arlotan ere, onomatopeien kontua baztertu samarra daukagu. Nire irudikoz, euskara zuzen egiteko beste gauza askoren artean, gure onomatopeiak erabili beharra daukagu, erdaren morrontzan erori gabe. Hona hemen, nik Euskal Herriko luze-zabalean entzundako onomatopeia zenbait. Honatx nire ekarpen tipia:
ANIMALIAK:
ANIMALIA ONOMATOPEIA IZENA
- Katua mau-mau mauka
- Zakurra zaun-zaun zaunka
- Txoria txio-txio txioka / txirriotxoa
- Zerria kurrin-kurrin kurrinka
- Behia, zezena marru-marru marruka / marrua
- Zaldia iiiiii irrintzi
- Ardia jauba / meee jaubaka / balaka
- Oilarra, oiloa kukurruku kukurrukua
- Txirrita, txitxarra txirri-txirri txirrika
- Kilkerra kir-kir kirkirka
- Ahatea piru-piru piruka
- Sugea zi-zi txistua
- Belea karrak karraka
- Otsoa ulu uluka
- Hartza orro orroka
- Kukua ku-ku kukuka
- Astoa aaa-aaa, arran-arran arrantza
- BESTELAKOAK:
- Tiroa danba
- Atean joka danba-danba
- Barrezka kar-kar-kar
- Txirrina joka txirrin
- Telefonoa joka txirrin-txirrin
- Mugimendu azkarra adierazteko raaa
- Uretan ibiltzen plixti-plaxta
- Poliki ibiltzen ttipi-ttapa
- Umea lau hanketan ttaka-ttaka
- Pospolo bat piztean raixta
- Gauza bat egiten etengabean riki-raka / ñiki-ñaka /
- raka-raka / ñaka-ñaka
- Ura mugitzean, errekan adibidez ur-ur
- Sua suuu-suuu
- Ura horma batetik irristan iz-iz
- Distira baten soinua dir-dir
- Lantegi bateko tutua tuuu
- Dardararen soinua dar-dar
- Irakiten jarritako saltsa pil-pil
- Irakiten jarritako saltsa pol-pol / bor-bor
- Puzkerraren soinua turrut
- Ume baten puzkerra purrun
- Oihal batek amore ematean tarrat
- Zerbait eztarritik barrena irenstean klik
- Likido bat irenstean urrup / zurrut
- Txiza egitean txiz-txiz / pix-pix
- Gurdia ibiltzean kirrinka-karranka
- Autoa mugitzean po-po
- Zintza egitean zintz-zintz
- Olioa irakiten xirt-xirt / xart-xart
- Lurrera erortzean danbala
- Zartakoaren soinua zart
- Labaina edo sastakaia sartzean sasta / zazta
- Zaplastakoa edo zaplamokoa zapla
- Tximista erortzean ximist
- Trumoiaren soinua burrun
- Mugimendu azkarra di-da / ti-ta
- Suak zerbait erretzean zi-zi / fu-fu
- Itsasoa haserre orro
- Narrastiak mugitzean narras-narras
- Irrista egitean irrist / xirrixt / txirrixt
- Itoginaren soinua ta-ta-ta-ta
- Ezkilaren soinua dilin-dalan /dindan-boleran
- Mailuaren hotsa tiriki-trauki
- Zerbait jotzean kinki-kanka
- Azkar ibiltzean triki-traka / tirri-tarra
- Trikitixaren soinua triki-triki-triki
- Sagarra txikitzean kirikoketa-kirikoketa
- Zurrunga egitean zurrun-zurrun
- Egurra aizkoraz moztean taka-taka
- Platerean edo edalontzian jotzean kanka
- Zerbait zulatzean zizt / zizta / txista
- Intsektu batek eztena sartzean zizt / zizta / txista
Euskal onomatopeiak berreskuratzen
Benetan pena nerezi hote du? Globalisten eta euren morroi gure politikarien lan bikainari esker euskaldunok gero eta gutxiago gara, laster beste keku askotako indigenak bezala %3 a, zertarako engainatugeure burua??kolonoak gubaino gehiago dira iada, eta guk kolono horiek euskaldunak direla esateak ez du egia aldatzen, gure aiton amonekin eta srbasoekin inongo loturarik ezta sentimendurik ez duten politiko kriolloak dira okerrenak, internazionalistenak, ” euskara babestu nahi dut ” alde batetik ta “datozela etorkin gehiago,ahalik eta gehien hobe, gu geroz etaminorizatuagoak bagsude ere geure lurrean” .,Eta hori bai, Aznarrek zioen bezela, “euskadi va bien” , hemen inoiz ez dago arazorik, albistegietatik borratu eta euskal holokaustoa ez da esistitzen, ongi etorria Rotchildarren globalizazioa, sustrairik gabeko esklabuak. P.d: ” kaptura de pantalla egin berri det iruzkin honen kostantzia utziaz”
Ardiak jauba ala JANBA?
Eta otsoak eta koioteak ARRUBI
Mohican, pantaila-argazki bat baino gehiago hiztegi bat behar duzu zuk, eta testu-zuzentzailea pasatzea.
Apoak KLIN-KLON
Errotak KLIN-KLAN
Onartua Pat, ezta errexa nagoen lekuan mobilakin idaztea.
Atea indarrez joz gero, DANBA baina apal jotzen denean KAX-KAX. Onomatopeia bera erabiltzen da baita ere, mailu batekin emandako kolpe txikiak adierazteko.
Milesker, Meredith eta Bestela zuen ekarpenengatik.
Animalien ahots gehiago hemen aurki daitezke:
https://eu.wikipedia.org/wiki/Animalien_hotsen_zerrenda
Arma-tiro hotsa urrunean: zanba-zanba
Nere ingurunean, asko erabiltzen da “plisti-plasta” uretan ibiltzean. Ez nago zihur onomatopeia den, goian aipatu ” riki-raka”-ren parekoa litzateke.
Ene orroitzapenetarik Josebaren kontrolpera
Elgar joka”dinbi -danba”, tapalako bat emaitean “dzabla”, zabalzabala erortzean “tapalahara”
zerbait xorrotx sartzean “djist”, fite ibiliz mendian goiti “haia-haia”, beheiti ” tiripiti -tarapata” erortzean “birinbili- baranbala” gero maingu egitean ” hinki-hanka” eta zaharra ibiltzean “ter-ter-ter”
argi ttipi batek “ñir-ñir”
zerbait fite egitean “zirt-zart”
Euskaraz gaizki egiten duenarentza “kiskunkaskun”
haur-hizkuntza:
ume ttipi-ttipi bat ” ñiñi”
buba egin, goxagoxa egin, ttinka-ttinka egin edo egon
Mila esker zuen ekarpena egin duzuen guztiei.
Galdera bat Benat Castoreneri: Iparraldeko haur hizkera aipatzen duzularik, BUBA EGIN (lo egin), GOXAGOXA EGIN (maitte-maitte egin) eta TTINKA-TTINKA EGIN (?)
Zertarako erabiltzen duzue azken hori?
Besoetan duzun haur tipi bati, asko maite duzula erakusteko, zure bihotzatren kontra oso finki tinkatzen duzularik
Haurrek sorpresaz eta plazerrez irri egin ohi dute. Hatsa berritz hartu orduko erreklamatzen dute”oino, oino!”
Milesker, Beñat. E·z nuen ezagutzen.
Eta ttette? txitxi? mimi? ttitti?
Ene! haurtzaroan erortzen naiz berritz!
Argi da badugula altxor bat etno kulturala gure eukaltasunaren gatza dena eta maluruski galtzen ari dena gure zaharren joaitearekin.
Beldur naiz ikastolek ezer gutti egin dezaketen oraiko testuinguruan.
Gatz hura gezatzen bada, zer bilakatuko da gure euskaltasauna?.geruza bat oso mehe eta hauskorra…
Lan ona egiten duzu Joseba, Beñat Enbaghek ere bai beste arlo batean.
Aupa Joseba! Barkatu baina nondik atera duzu ahateek piru-piru egiten dutela?
Webgune hauen arabera kua-kua egiten dute:
http://www.galdakao.eus/pdfs/ALKARBIDE_LIBURUXKA.pdf
https://www.berria.eus/estiloliburua/gaikako-hiztegiak/21
Eskerrik asko 🙂
Piru-piru ez zait batere arrotz.
Ez ote zen oihukatzen , zeruan, oilotegiaren gainean miruak agertzen zirenean?
edo miruak izitu eta urrunarazteko, edo, ttittoak oilotegiko babeslekura fite fitia sararazteko
Aupa Mai. Bidasoa aldearen bi aldeetan, Gipuzkoako, Nafarroa Garaiko eta Lapurdiko hainbat herritan horrela erraten da: piru-piru. Eta ahate hitza ez da erabiltzen, piru deitzen zaie. Irungo euskaraz, adibidez, horrela erraten dute. Dena den, gaur, eskolaren eraginez, ahate hitza zabaltzen ari da.
Onomatopeiekin, haur hizkerarekin, eta horrelakoekin, kontuz ibili beharra dago, tokian tokiko hitzak direlako. Jaso eta plazaratu egin behar ditugu. Erabilerak erranen du zein diren euskara baturako gelditzen direnak eta zein diren alratzen ditugunak. Dena den, arlo horretan, biziki altxor handia daukagu.
Egia, Lhanden hiztegian irakurtzen da, “Phiru” lapurdin eta Nafaroa beherean: canard, caneton, oisillon.
bainan iduritzen zait “piru-piru” dei-oihua entzun dutala ere baserriko hegaztin guziak biltzeko jatera emaiteko edo danjer baten aurrean.
Ezagutzen nauten guztiek, ondo dakite ze garrantzia dituzten niretzako onomatopeiak hizkuntza sustraitzeko gure barnean, eta are gehiago hizkuntz hau gure ama hizkuntza ez denean….
Askotan, nire ipuin saioetan, gurasoei esaten diet: “nahiz eta etxean erdaraz egin euskara menperatzen ez duzuelako, baina haurrengan euskararen hazia osasungarria landu nahi baduzue, onomatopeiak euskaldunak erabili, haur txikien hizkuntza eratu etxean, gure esamoldeak ere erabili itzazue, hizkuntza ez baita hiztegia eta semantika soilik, urteetan zehar eraikitako kultur, pentsamolde, eta sentimenduen sare konplexu baina halaber xinplea baizik.
Txikitan, onomatopeiak, haur txikien hizkuntza, esamoldeak, esaldiak eraiketzeko erak etabar erabiltzerakoan, haurren bihotzetan eta baita ere gure bihotzetan, euskararen mamiaren zati garrantzitsua sustraitzen baita, eltzeak egurrean sartzen diren bezain indartsu
P.D, nahiz eta euskera kalean ikasi eta erabili ere, orain dela gutxi hasi naiz berriz ere euskaraz idazten, eta nire testua akatsaren bat edukiko delakoan, barkatu, pribatu bat bidali akatsarekin eta zuzenduko dut ? )
Iñaki Carretero. kontalaria
Ezagutzen nauten guztiek, ondo dakite ze garrantzia dituzten niretzako onomatopeiak hizkuntza sustraitzeko gure barnean, eta are gehiago hizkuntz hau gure ama hizkuntza ez denean….
Askotan, nire ipuin saioetan, gurasoei esaten diet: “nahiz eta etxean erdaraz egin euskara menperatzen ez duzuelako, baina haurrengan euskararen hazia osasungarria landu nahi baduzue, onomatopeiak euskaldunak erabili, haur txikien hizkuntza eratu etxean, gure esamoldeak ere erabili itzazue, hizkuntza ez baita hiztegia eta semantika soilik, urteetan zehar eraikitako kultur, pentsamolde, eta sentimenduen sare konplexu baina halaber xinplea baizik.
Txikitan, onomatopeiak, haur txikien hizkuntza, esamoldeak, esaldiak eraiketzeko erak etabar erabiltzerakoan, haurren bihotzetan eta baita ere gure bihotzetan, euskararen mamiaren zati garrantzitsua sustraitzen baita, eltzeak egurrean sartzen diren bezain indartsu
P.D, nahiz eta euskera kalean ikasi eta erabili ere, orain dela gutxi hasi naiz berriz ere euskaraz idazten, eta nire testua akatsaren bat edukiko delakoan, barkatu, pribatu bat bidali akatsarekin eta zuzenduko dut ? )
Iñaki Carretero. kontalaria
Aupa Iñaki. Guztiz ados zurekin, hizkuntza sentimenduen sarea da, osagai ugariz josia dena, eta gure gaztetxoei hori pasatu behar diegu, pittaka-pittaka, mintzaira haien barneko sentimenduekin loturik izan dadin.
Biziki ongi idazten duzu euskaraz, eta ez duzu inolako zuzenketarik behar. Segi aitzina, Iñaki!
kaixo
Agur, Joseba, urte askotako.
Poztekoa izan da zure hunekin tupust egin izana.
Zera salatu behar dizut, baizik eta Asiskok baduela halako bilduma pullita eta beharbada eskura dirozu harekin elkarturik.
Bertzerik ez.
Osagarri on !
N.
-Txintxak pur-pur-pur.
Haurreri sudurretik beheiti mukiak ikusirik.
Papera hartu, sudurrean eman eta ” Txintx!”
-Tintxa ttililtton dakan-k-xu !
Berber gauza (txintxak pur-pur-pur)
Muki: tzintz, txintz, txintx, txintxa…
N.
Mila esker, Nora zure informazioagatik.
Asiskoren bilduma ez nuen ezagutzen. Harekin mintzatuko naiz.
Karlos Santistabenek, 2007an, “Onomatopeia eta adierazpen hotsen hiztegia” izeneko liburu ederra plazaratu zuen Gero-Mensajero argitaletxearen bitartez. Informazio-iturri paregabea da. Eta eman dituzun onomatopeiak ere jadanik nire kaieran ezarri ditut. Mila esker, bihotzez.
Ate joka: kax-kax-kax.
Beñatek buba idatzi du, ohatzerat juaiteko.
Nik haurreri ñotan zera erraiten nioten astozuriaren gainerat juan aitzin:
-Llollo, ñoño, bobo, abu-abu, abu, momo, dodo, nono; buba, bubabubaka buba.
Oro elkarren jarraian, halako ele bakarra izan balitze bezala eta ahotsa moldatuz (idurika halako fraide Tibetekoak edo eta halako turuta luzeak joz)
Egun on, Nora.
Mila esker zure informazioagatik.
Non erabiltzen duzue hitz-joko hori? Eta astozuriaren gainera joan hori?
Haur hizkeran erabiltzen duzue beti, edo bertzenaz ere?
ola
ola bobo
rararararararaolaolaolaolaolaolaolaolaolaolaolaolaolao
Kaixo egun on, I don’t know Euskera but it’s a grateful web page