Euskal aditz batua
Euskal aditz batua –
Erantzuleak edo, hobequi esanda, erantzukizundunak hauexek:
Luis Michelena Elissalt, alias Koldo Mitxelena. Aditz Batzordeburu.
Jose Luis Alvarez Enparantza, alias Txillardegi. Aditz Batzordeko aktivoena, duda bat ere gabe. Euskal Aditz Batua liburuaren egile.
Euskaltzaindia, hau da, denbora hartan aho batez aditz batua onartu zutenak, eta geroagoko guztiak gaur egunera arte, zuzenketa ñimiñoena ere egiten saiatu ez direlakotz.
Ikus ditzagun Euskaltzaindiaren adizki hauek:
Orainaldia
darakuskigu
Iraganaldia
generakuskien
Alegiazkoa
bagenerakuski
Alegiazkoa + KE
generakutsazke
Txantxetan? Adarra jotzen, ala?
Baina maila guztiak gainditzen dituztenak ondoko honen moduko munstro esperpentiko eta groteskoak dira:
erakutsazkiguzu
Txillardegik dakar adizki berau, eta ez du Euskal Aditz Batua liburuan aipatzen, beste hau ere zuzena dela batuan:
erakuskiguzu
Hau, bederen, ahoskatzen ahal da!
“erakutsazkiguzu” hori perifrastikoki “erakuts iezazkiguzu” da. Hilik jaioak. Aburtoinak. Abortoak.
Bata eta bestea jakitunen eta adituen mahukatik atereak. Lotsa guti, gutiegi, batere lotsarik ez dute eduki ez eta egun edukitzen, goiko erantzukizundun guztiek.
Bejondeiela!
Noizbait karma etorriren da lur hauetarat, eta nor bere dagokion lekuan jarriren. Hala biz.
Adeitsuki
Euskal aditz batua
Hemendik natorkizue:
https://zuzeu.eus/euskara/eragon/
Eta hemendik aspaldixkotik
https://zuzeu.eus/author/jlavin/
Adeitasunez
EUTSI aditza trinkoki
Oharrak:
deu- = dau- = do-
eu- = zeu-
-tso- = -tsa-
deutso
+ t k n gu zu zue e
deutso-z
+ da a na gu zu zue e
…
eutso-n
eutso-zan
+ e
…
nautso
+ k n zu zue e
nindeutso-n
+ a na zu zue e
nenutson = tartekoa
neutson
neutsozan
…
hautso
+ t gu e
hindeutso-n
+ da gu e
henutson = tartekoa
heutson
heutsozan
…
gautso-z
+ a na zu zue e
gindeutso-zan
+ a, na, zu, zue, e
genutsozan = tartekoa
geuntsozan
geuntson
…
zautso-z
+ da gu e
zindeutso-zan
+ da gu e
zenutsozan = tartekoa
zeuntsozan
zeuntson
…
zautsoe-z
+ da gu e
zindeutsoe-zan
+ da gu e
zenuetsoezan = tartekoa
zeuntsoezan
zeuntsoen
…
+ NORI
st/sta sk/sa sn/sna tso/tsa sku tsu tsue tse
+ KE. TSI motako aditzekin /i/ ahoskatzen (eta idazten) da gaur egunean.
sket/ skeda, skek/ skea, sken/skena, skeo, skegu, skezu, skezue, skee
Adibidez:
deutsot + ke = deuskeot /deuskiot/
neutson + ke = neuskeon /neuskion/
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
EGIN + TSI aditza trinkoki
HARI = -tso-
Oharrak:
-ei- = -egi-
deitso
+ t k n gu zu zue e
deitso-z
+ da a na gu zu zue e
…
eitso-n
eitso-zan
+ e
…
naitso
+ k n zu zue e
nindeitso-n
+ a na zu zue e
nenitson = tartekoa
neitson
neitsozan
…
haitso
+ t gu e
hindeitso-n
+ da gu e
henitson = tartekoa
heitson
heitsozan
…
gaitso-z
+ a na zu zue e
gindeitso-zan
+ a, na, zu, zue, e
genitsozan = tartekoa
geintsozan
geintson
…
zaitso-z
+ da gu e
zindeitso-zan
+ da gu e
zenitsozan = tartekoa
zeintsozan
zeintson
…
zaitsoe-z
+ da gu e
zindeitsoe-zan
+ da gu e
zenietsoezan = tartekoa
zeintsoezan
zeintsoen
…
+ NORI
st/sta sk/sa sn/sna tso/tsa sku tsu tsue tse
+ KE. TSI motako aditzekin /i/ ahoskatzen (eta idazten) da gaur egunean.
sket/ skeda, skek/ skea, sken/skena, skeo, skegu, skezu, skezue, skee
Adibidez:
deitsot + ke = deiskeot /deiskiot/
neitson + ke = neiskeon /neiskion/
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
EGIN aditza trinkoki
gi = i
dagi
+ t k n gu zu zue te
dagitza = dagizki
+ t k n gu zu zue te
…
zegi-en
zegitza-n = zegizki-en
+ ten
…
nagi
+ k n zu zue te
nindagi-en
+ an nan zun zuen ten
nengien = tartekoa
negien
negitzan = negizkien
…
hagi
+ t gu te
hindagi-en
+ dan gun ten
hengien = tartekoa
hegien
hegitzan = hegizkien
…
gagitza = gagizki
+ k n zu zue te
gindagitza-n = gindagizki-en
+ an, nan, zun, zuen, ten
gengitzan = gengizkien = tartekoa
genegitzan = genegizkien
genegien
…
zagitza = zagizki
+ t gu te
zindagitza-n = zindagizki-en
+ dan gun ten
zengitzan = zengizkien = tartekoa
zenegitzan = zenegizkien
zenegien
…
zagitza-te = zagizki-te
+ da gu te
zindagitza-ten = zindagizki-ten
+ da gu te
zengitzaten = zendagizkiten = tartekoa
zenegitzaten = zenegizkiten
zenegiten
…
+ NORI:
DAGI- = > DEGI-. Ez derrigorrez.
TZA = ZKI
t/da k/a n/na o gu zu zue e
dagitzagu / dagizkigu + hari = > degizkiogu / dagizkiogu
genegitzan / genegizkien + hari = > genegizkion
+ KE
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
IBILI aditza trinkoki
Kontuz: Nor-Nork modura hemen = erabili.
dabil
dabiltza
+ t k n gu zu zue te
…
zebilen
zebiltzan
+ te
…
nabil
+ k n zu zue te
nindabilen
+ an nan zun zuen ten
nenbilen = tartekoa
nebilen
nebiltzan
…
habil
+ t gu te
hindabilen
+ dan gun ten
henbilen = tartekoa
hebilen
hebiltzan
…
gabiltza
+ k n zu zue te
gindabiltzan
+ an, nan, zun, zuen, ten
genbiltzan = tartekoa
genebiltzan
genebilen
…
zabiltza
+ t gu te
zindabiltzan
+ dan gun ten
zenbiltzan = tartekoa
zenebiltzan
zenebilen
…
zabiltzate = zabilzte
+ t gu te
zindabiltzaten = zindabilzten
+ dan gun ten
zenbiltzaten = tartekoa
zenebiltzaten
zenebilten
…
+ NORI
+ KE
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
https://basquepoetry.eus/?i=poemak&b=118
MILA ZORTZIEHUN TA HAMABORTZGARRENA
Martin Larralde, Bordaxuri , 1815
Mila zortziehun ‘ta hamabortzgarrena
Ni Hazparnen preso hartu nindutena;
Plumagaineko premu orok dakitena,
Galeretan higatu beharko naizena.
Kantatzera niazu alegera gabe,
Ez baitut probetxurik trixtaturik ere;
Nehun deusik ebatsi, gizonik hil gabe,
Sekulakotz galerak enetako dire.
Ala zorigaitzeko premu izaitea!
Harek eman baiteraut betikotz kaltea;
Aitari galdeginik sortzeko partea,
Galeretan eman nau, hauxe duk dotea!
Ene aita da gizon kontsideratua,
Semea galeretan du segurtatua;
Nonahi otoitzean belaunikatua,
Saindu iduri debru madarikatua!
Ene lehenkusia, Kadet Bordaxuri,
Fagore bat banuke galdatzeko zuri;
Ongi adreza zaite ene arrebari,
Ene saltzeko zonbat ukan duen sari.
Aita aitzinean ‘ta arreba ondoko,
Osaba burjes hori diru fornitzeko;
Ez ordean enetzat bi sei liberako,
Galeretan bederen leher egiteko!
Elizan sartzen dire debozionerekin,
Iduriz badoazila saindu guziekin;
Beren liburu eta arrosarioekin,
Debruak pesta onik einen du heiekin.
Zortzigarren bertsoa anaiarendako;
Kontseilu bat banikek hiri emaiteko;
Ontsa goberna hadi, ez zauk dolutuko,
Ni baitan etsenplua errex duk hartzeko.
Zuri mintzo nitzaizu, oi, aita zilarra!
Ardura dudalarik begian nigarra;
Zure eta ene arraza Bordaxuritarra,
Galeretan naizeno ni bainaiz bakarra.
Kantu hauek eman ditut Paube-ko hirian,
Burdinez kargaturik, oi! presondegian;
Bai eta kopiatu denbora berian,
Orok kanta ditzaten Hazparne herrian.
Hok eman izan ditut ez xangrinatzeko;
Ahaidek, adixkidek, kuraie hartzeko,
Eta partikulazki, aita, zuretako,
Kantuok aditzean, semeaz oroitzeko.
eman nau = ni hark, nor-nork
Beraz…
EMAN aditza trinkoki
nor-nork
&
nor-nori-nork
dema
+ t k n gu zu zue te
dematza = demazki
+ t k n gu zu zue te
…
zema-n
zematza-n = zemazki-en
+ ten
…
nama
+ k n zu zue te
nindema-n
+ an nan zun zuen ten
nenman= tartekoa
neman
nematzan = nemazkien
…
hama
+ t gu te
hindema-n
+ dan gun ten
henman = tartekoa
heman
hematzan = hemazkien
…
gamatza = gamazki
+ k n zu zue te
gindematza-n = gindemazki-en
+ an, nan, zun, zuen, ten
genmatzan = genmazkien = tartekoa
genematzan = genemazkien
geneman
…
zamatza = zamazki
+ t gu te
zindematza-n = zindemazki-en
+ dan gun ten
zenmatzan = zenmazkien = tartekoa
zenematzan = zenemazkien
zeneman
…
zamatza-te = zamazki-te
+ da gu te
zindematza-ten = zindemazki-ten
+ da gu te
zenmatzaten = zenmazkiten = tartekoa
zenematzaten = zenemazkiten
zenematen
…
+ NORI:
TZA = ZKI
t/da k/a n/na o gu zu zue e
dema + o = demo
dematza / demazki + o = demazkio
dematzagu / demazkigu + hari = > demazkiogu
genematzan / genemazkien + hari = genemazkion
+ KE
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki