Etorri
Etorri –
DATOR
dator
toka: zatorrek = zetorrek
noka: zatorren = zetorren
zuka: zatorrezu = zetorrezu
datorke
toca: zatorkek = zetorkek
noka: zatorken = zetorken
zuka: zatorkezu = zetorkezu
+ NIRI
datorkit
toka: zatorkidak = zetorkidak
noka: zatorkidan = zetorkidan
zuka: zatorkidazu = zetorkidazu
datorkidake
toka: zatorkidakek = zetorkidakek
noka: zatorkidaken = zetorkidaken
zuka: zatorkidakezu = zetorkidakezu
+ HIRI (to)
datorkik
datorkiake
+ HIRI (no)
datorkin
datorkinake
+ HARI
datorkio
toka: zatorkiok = zetorkiok
noka: zatorkion = zetorkion
zuka: zatorkiozu = zetorkiozu
datorkioke
toka: zatorkiokek = zetorkiokek
noka: zatorkioken = zetorkioken
zuka: zatorkiokezu = zetorkiokezu
+ GURI
datorkigu
toka: zatorkiguk = zetorkiguk
noka: zatorkigun = zetorkigun
zuka: zatorkiguzu = zatorkiguzu
datorkiguke
toka: zatorkigukek = zetorkigukek
noka: zatorkiguken = zetorkiguken
zuka: zatorkigukezu = zetorkigukezu
+ ZURI
datorkizu
datorkizuke
+ ZUEI
datorkizue
datorkizueke
+ HAIEI
datorkie
toka: zatorkiek = zetorkiek
noka: zatorkien = zetorkien
zuka: zatorkiezu = zetorkiezu
datorkieke
toka: zatorkiekek = zetorkiekek
noka: zatorkieken = zetorkieken
zuka: zatorkiekezu = zetorkiekezu
Etorri
ETORRI aditza, oso osorik, aztertuko dugu. Erabaki baitugu ETORRI aditza finkatzea bai euskaraz, bai naffarreraz. Euskaraz esan dugu, ez euskara batuaz. Euskaraz, alde eta aldi orotako euskaraz. Lehen urratsean erabakirik dauden adizki batuez gain, zukako alokutivoak ere sartu ditugu.
Lehen urratsa:
dator
toka: zatorrek = zetorrek
noka: zatorren = zetorren
zuka: zatorrezu = zetorrezu
datorke
toca: zatorkek = zetorkek
noka: zatorken = zetorken
zuka: zatorkezu = zetorkezu
+ NIRI
datorkit
toka: zatorkidak = zetorkidak
noka: zatorkidan = zetorkidan
zuka: zatorkidazu = zetorkidazu
datorkidake
toka: zatorkidakek = zetorkidakek
noka: zatorkidaken = zetorkidaken
zuka: zatorkidakezu = zetorkidakezu
+ HIRI (to)
datorkik
datorkiake
+ HIRI (no)
datorkin
datorkinake
+ HARI
datorkio
toka: zatorkiok = zetorkiok
noka: zatorkion = zetorkion
zuka: zatorkiozu = zetorkiozu
datorkioke
toka: zatorkiokek = zetorkiokek
noka: zatorkioken = zetorkioken
zuka: zatorkiokezu = zetorkiokezu
+ GURI
datorkigu
toka: zatorkiguk = zetorkiguk
noka: zatorkigun = zetorkigun
zuka: zatorkiguzu = zatorkiguzu
datorkiguke
toka: zatorkigukek = zetorkigukek
noka: zatorkiguken = zetorkiguken
zuka: zatorkigukezu = zetorkigukezu
+ ZURI
datorkizu
datorkizuke
+ ZUEI
datorkizue
datorkizueke
+ HAIEI
datorkie
toka: zatorkiek = zetorkiek
noka: zatorkien = zetorkien
zuka: zatorkiezu = zetorkiezu
datorkieke
toka: zatorkiekek = zetorkiekek
noka: zatorkieken = zetorkieken
zuka: zatorkiekezu = zetorkiekezu
Bigarren urratsa baino lehen dakusagun hauxe, adibidez:
dator
toka: zatorrek = zetorrek
noka: zatorren = zetorren
zuka: zatorrezu = zetorrezu
datorke
toca: zatorkek = zetorkek
noka: zatorken = zetorken
zuka: zatorkezu = zetorkezu
Batetik, ZA- eta ZE-. Aukera bi adizki alokutivo bakoitzeko.
Mendebaldeko euskaldunek hirugarren bat ikasi behar lukete, edo etxetik ikasia ekarri: JA-.
Hiru gehiegi da. Larregi. Sobera.
Haien ordez, guk DIA- klasiko jatorrizkoa erabiliko dugu, zein ahoskatzen ahal baita DIA, JA, ZA edo ZE.
Bestetik, lehenengo hiruren bukaerak: rrek, rren, rrezu…
rrezu guk jarri dugu aurreko biak ikusita.
Uste dugu, zintzoki, hobe datekeela rk, rn eta rzu ipintzea aurrekoen ordez.
diatork ikusita, adibidez, zatorrek / zetorrek edo jatok ahoskatzea aukera ona ere izan liteke, bakoitzaren usadio edo gogoaren arauera.
Adeitsuki
Bigarren urratsa:
dator
toka: diatork
noka: diatorn
zuka: diatorzu
datorke
toca: diatorkek
noka: diatorken
zuka: diatorkezu
+ NIRI
datorkit
toka: diatorkidak
noka: diatorkidan
zuka: diatorkidazu
datorkidake
toka: diatorkidakek
noka: diatorkidaken
zuka: diatorkidakezu
+ HIRI (to)
datorkik
datorkiake
+ HIRI (no)
datorkin
datorkinake
+ HARI
datorkio
toka: diatorkiok
noka: diatorkion
zuka: diatorkiozu
datorkioke
toka: diatorkiokek
noka: diatorkioken
zuka: diatorkiokezu
+ GURI
datorkigu
toka: diatorkiguk
noka: diatorkigun
zuka: diatorkiguzu
datorkiguke
toka: diatorkigukek
noka: diatorkiguken
zuka: diatorkigukezu
+ ZURI
datorkizu
datorkizuke
+ ZUEI
datorkizue
datorkizueke
+ HAIEI
datorkie
toka: diatorkiek
noka: diatorkien
zuka: diatorkiezu
datorkieke
toka: diatorkiekek
noka: diatorkieken
zuka: diatorkiekezu
Adeitasunez
Hirugarren urratsa baino lehen, esan dezagun ezen dativo hauexen ordez:
kit/kida kik/kia kin/ kina kio kigu kizu kizue kie
forma laburrago hauek erabiltzen direla
t/ta k/a n/ na ko ku zu zue te
eta KEdun hauxen ordez:
kidake kiake kinake kioke kiguke kizuke kizue kieke
hauexek:
ket/keta kek/kea ken/kena keo kegu kezu kezue kete
Adeitsuki
Hirugarren urratsa:
dator
toka: diatork
noka: diatorn
zuka: diatorzu
datorke
toca: diatorkek
noka: diatorken
zuka: diatorkezu
+ NIRI
datorkit = datort
toka: diatorkidak = diatortak
noka: diatorkidan = diatortan
zuka: diatorkidazu = diatortazu
datorkidake
toka: diatorkidakek = diatorketak
noka: diatorkidaken = diatorketan
zuka: diatorkidakezu = diatorketazu
+ HIRI (to)
datorkik = datork
datorkiake = datorkek
+ HIRI (no)
datorkin = datorn
datorkinake = datorken
+ HARI
datorkio = datorko
toka: diatorkiok = diatorkok
noka: diatorkion = diatorkon
zuka: diatorkiozu = diatorkozu
datorkioke = datorkeo
toka: diatorkiokek = diatorkeok
noka: diatorkioken = diatorkeon
zuka: diatorkiokezu = diatorkeozu
+ GURI
datorkigu = datorku
toka: diatorkiguk = diatorkuk
noka: diatorkigun = diatorkun
zuka: diatorkiguzu = diatorkuzu
datorkiguke = datorkegu
toka: diatorkigukek = diatorkeguk
noka: diatorkiguken = diatorkegun
zuka: diatorkigukezu = diatorkeguzu
+ ZURI
datorkizu = datorzu
datorkizuke = datorkezu
+ ZUEI
datorkizue = datorzue
datorkizueke = datorkezue
+ HAIEI
datorkie = datorte
toka: diatorkiek = diatortek
noka: diatorkien = diatorten
zuka: diatorkiezu = diatortezu
datorkieke = datorkete
toka: diatorkiekek = diatorketek
noka: diatorkieken = diatorketen
zuka: diatorkiekezu = diatorketezu
Adeitasunez
Mendebaldean, ikusi berri ditugun ondoko adizkiak:
datort, datork, datorn, datorko, datorku, datorzu, datorzue, datorte
honetara idazten dira:
jatort, jatork, jatorn / jatorna, jatorko, jatorku, jatortzu, jatortzue, jatorke
Hau da IZAN aditzaren nor-nori modura:
jat, jak, jan / jana, jako, jaku jatzu, jatzue, jake
Oñatin, ja- erabili beharrean xa- erabiltzen dute, eta “xake”-ren ordez “xate”.
Alokutivorik gabeko hauetara DIA- ere passatu da JA- edo XA- formapean.
Adeitsuki
Webgune bikain honetan Bermeoko Patxi Kalzada Allika zenaren audio bat entzun ahal dugu.
https://ahotsak.eus/bermeo/pasarteak/brm-029-027/
Bere berba egiteko modu atseginarekin batera, adizki interesgarri bi erabiltzen ditu:
datortso
jast
zeren TSI dativoarekin agertzen baitira jatorko (datorko) eta jat (zait) ohikoak.
Bermeon ere JAKO adizkiarekin batera JATSO erabiltzen da.
Biografia
Patxi Calzada Allica “Pitxarra”
Bermeoko Erremedio kalean jaio zen 1930. urtean eta hainbat etxetan bizi izan da: Torronteroko etxean, Portuzarrean, Erriberan… Gurasoak ere bermeotarrak zituen, eta bere familia bezala, beti bizi izan zen itsasoari lotuta. Bere aita armadorea zen, guztira 11 itsasontzi izan zituen. Hamabi urterekin hasi zen itsasora eta 15ekin Ondarroako arrastrero batean hasi zen. Denetariko lanak eta orotariko arrantza-motetan ibilitakoa, arrantzale, koipeztatzailea eta makinista izan da. 1954-1991 artean makinista ibili zen erretiratu arte.
GOIAN BEGO
Patxi Calzada Allica jauna ¨Pitxarra¨ 2021eko azaroaren 17an hil zen, 90 urte zituela.
Adeitsuki
Aurrekoan Bermeoko hiru adizki hauek ikusi ditugu:
datortso = datorko / jatorko
jast = jat (zait)
jatso & jako = jako (zaio)
TSI dativoaren aurrean gagoz:
st / sta, sk / sa, sn/ sna, tso, sku, tsu, tsue, tse
zeinak baliatuko baititugu laugarren urratsa egitekotz.
Adeitsuki
http://balbula.blogspot.com/2022/11/deuatdeutzat-bikote-regularra-uler.html?m=1
Han argitaratua:
NO nori-markak N edo NA dira, eta
TO nori-markak K, A edo KA izan dira eta dira.
KA hori HARIri ere dagokio maiz, KO edo KIOren sinonimo modura.
Berau NOR pluralean denean, ZKA, ZKIO, TZO edo TZA da bilakatzen.
HARI
*deuatzat = derautzat = derauzkat = derauzkiot = derautzot = deitzot
HIRI
*deuat = *deu(k)at = derau(k)at = derauat
TSi dativoak bezala (deraust / deust), TZi dativoak ere (derauzt / deizt) pluraltassun punttu hori dadukate, edo numeroarekiko indiferentzia bederen, bai. Bai, zuzen zaude.
Adeitsuki
TSi dativoa
ts + t = st
ts + k / a = sk / sa / a
ts + n / na = sn / sna / na
ts + o / a = tso / tsa
ts + gu = sku
ts + zu = tsu
ts + zue = tsue
ts + (t)e = tse, ste
TZi dativoa
tz + t = zt
tz + k / a = zk / za / a
tz + n / na = zn / zna / na
tz + o / a = tzo / tza
tz + gu = zku
tz + zu = tzu
tz + zue = tzue
tz + (t)e = tze, zte
Adeitsukiro
Laugarren urratsa:
dator
toka: diatork
noka: diatorn
zuka: diatorzu
datorke
toca: diatorkek
noka: diatorken
zuka: diatorkezu
+ NIRI
datorkit
= datort
= datorst
toka: diatorkidak
= diatortak
= diatorstak
noka: diatorkidan
= diatortan
= diatorstan
zuka: diatorkidazu
= diatortazu
= diatorstazu
datorkidake
toka: diatorkidakek
= diatorketak
= diatorskedak
noka: diatorkidaken
= diatorketan
= diatorskedan
zuka: diatorkidakezu
= diatorketazu
= diatorskedazu
+ HIRI (to)
datorkik
= datork
= datorra
datorkiake
= datorkek
+ HIRI (no)
datorkin
= datorn
= datorna
datorkinake
= datorken
+ HARI
datorkio
= datorko
= datortso
toka: diatorkiok
= diatorkok
= diatortsok
noka: diatorkion
= diatorkon
= diatortson
zuka: diatorkiozu
= diatorkozu
= diatortsozu
datorkioke
= datorkeo
= datorskeo
toka: diatorkiokek
= diatorkeok
= diatorskeok
noka: diatorkioken
= diatorkeon
= diatorskeon
zuka: diatorkiokezu
= diatorkeozu
= diatorskeozu
+ GURI
datorkigu
= datorku
= datorsku
toka: diatorkiguk
= diatorkuk
= diatorskuk
noka: diatorkigun
= diatorkun
= diatorskun
zuka: diatorkiguzu
= diatorkuzu
= diatorskuzu
datorkiguke
= datorkegu
= datorskegu
toka: diatorkigukek
= diatorkeguk
= diatorskeguk
noka: diatorkiguken
= diatorkegun
= diatorskegun
zuka: diatorkigukezu
= diatorkeguzu
= diatorskeguzu
+ ZURI
datorkizu
= datorzu
= datortsu
datorkizuke
= datorkezu
= datorskezu
+ ZUEI
datorkizue
= datorzue
= datortsue
datorkizueke
= datorkezue
= datorketsue
= datorskezue
+ HAIEI
datorkie
= datorte
= datortse
toka: diatorkiek
= diatortek
= diatortsek
noka: diatorkien
= diatorten
= diatortsen
zuka: diatorkiezu
= diatortezu
= diatortsezu
datorkieke
= datorkete
= datorskee
toka: diatorkiekek
= diatorketek
= diatorskeek
noka: diatorkieken
= diatorketen
= diatorskeen
zuka: diatorkiekezu
= diatorketezu
= diatorskeezu
Adeitasunez
Eta harc erran ciecen, Ekaztaçue huna.
Mattheo 14:18 Leiçarraga
Y él les dijo: Traédmelos acá.
Mateo 14:18 RVES
Batuan:
sg. ekardazue
pl. ekarzkidazue
Leiçarragac:
ekardazue
ekaztazue = *ekarztazue
-Ztazue hori mendebaldean -Stazue ahoskatu eta idazten da. Adibidez hemen:
deuSTAZU adizkian ikusten dugun bezala.
Zuzen zaude, Jesus Rubio, TSI horrezaz diozunaz. Hasieran plurala zatekeen (edo zen).
deuzut pl. deutsut
derauzut pl. derautzut = derauzkizut
diozu pl. diotsut ESAN aditzean.
Egun singular modura sentitzen dira orokorki.
Halaber:
derauat
pl. derautzaat = derauzkiat
Zuberoan:
sg. deiat
pl. deitzaat
deraunat
pl. derautzanat = derauzkinat
Zuberoan:
sg. deinat
pl. deitzanat
Adeitsuki
TZA pluralgilea maiz Z edo ZA modura agertzen zaigu. Haren eraginez bukaerako R edo L desagertzen ahal da. Adibidez:
datortza = datorz = datoz
dabiltza = dabilz = dabiz
Batua deitzen duten euskara murritzean: datoz eta dabiltza dira erabiltzen direnak.
Erabaki honen eraginez, euskaldunek pentsatzen ohi dute besteak ez direla hain onak. Oker daude hori erabaki dutenak eta itsuki obeditzen dutenak ere.
DABIZ arrarotzat daukate DATOZ erabiltzen duten askok.
Kasu berberaren aurrean gagoz:
dabil + z = dabiz
dator + z = datoz
L eta T desagertzen dira. Ez besterik.
Goiko sei adizkiak, seiak, dira euskara huts eta batu.
Inork ez luke ezer inposatu beharko.
Are gutxiago DABIZ erabiltzen duten ume, gazte eta helduei sinestarazi ezen adizki hori txarto edo dagoela, zeren euskaraz idazteko derrigorrez DABILTZA erabili behar baita.
DABIZ ez da txokokeria, herrikoikeria, baserritarkeria edo beste keriaren bat.
DABIZ da euskara perfektua Euskal Herri osoan.
Euskaldun guztiok dabiltza, dabilz eta dabiz ezagutu eta ulertu behar ditugu. Erabili BAT bakarra aski da, ahoz zein idatziz edonon eta edonoiz.
Hau ulertzen ez duten euskaldunei jakinarazi behar zaie birziklatu behar direla ahalik eta lasterren.
Euskaraz ongi jakitea ez da soil soilik euskaraz hitzegiten jakitea. Komunikazioa egon dadin hitzegiteaz gain, beste euskaldunei ulertu beharra dago ezinbestez.
Erdaraz ere berdin gertatzen da.
Euskaldun batek bere usteko euskara “arraro” bat entzuten dionean bigarren bati, jakin behar luke, eta ez ahantzi, beste pertsona horrentzat lehenaren euskara ere berdin “arraroa” dela.
Oraingo euskara batu hori ez da aski on.
Uste dut nahiko argi hitzegin dudala.
Adeitsuki
Edozein aditzen oinarrian beti dago orainaldiko hirugarren pertsona singularrekoa, zeinetarik beste guztiak baitatoz. Bai.
ETORRI aditzean DATOR da pieza klavea.
DATOR horretan DA ikusten dugu, zein ez baita IZAN aditzaren adizkia.
DA: gaztelaniaz: es, está.
TOR horrek jakinarazten digu ZERTAN den: etortzen, etortzen ari.
DATOR: etortzen da, etortzen ari da, etortzen dago.
TZA edo Z gehiturik: datortza, datorz, datoz. Hau da baldin-eta
DA + TZA edo + Z egiten badugu, orduan esannahia pluraleko hirugarren pertsonara pasatzen da:
DIRA: son, están
DATOZ: etortzen dira, etortzen ari dira, etortzen daude
Adeitsuki
NORI atzizki edo artizkietan erabilienac hauexec dirade:
Atzizkiak:
kit, kik, kin, kio,
kigu, kizu, kizue, kie
Artizkiak:
kida, kia, kina, kio,
kigu, kizu, kizue, kie
Hau da hirutan aldatzen dira:
kit / kida, kik / kia eta kin/ kina
Dakuskigun Z pluralarekin konbinatzen direnean:
zkit / zkida, zkik / zkia, zkin / zkina
zkigun, zkizun, zkizun, zkien
baina mendebaldean Z plurala bukaeran doa:
kidaz, kiaz, kinaz, kioz,
kiguz, kizuz, kizuez, kiez
Adibidez:
doazkit = doakidaz
datozkizu = datoRkizuz
etc.
Azken honetan KIZU agertzen zaigu DATOR eta Z artean. Honexegatik R ez da galtzen pluralean egon arren.
To be continued
DATOZ, DATORZ edo DATORTZA adizkia aztertu baino lehen, NORI atzizki edo artizkiak ikusten ari gara.
Batzuk dirade KI-dunak eta beste batzuk KI-gabeak. Guztiz baliokideak.
Atzizkiak/Artizkiak
kit / kida = t / ta
kik/ kia = k / a
kin / kina = n / na
kio = o, ko, ka
kigu = gu / ku
kizu = zu
kizue = zue
kie = e, te, *ke
+ Z (objektu pluralekoa):
zkit / kida = zt / zta
zkik/ kia = zk / za
zkin / kina = zn / zna
zkio = tzo, tza, zka
zkigu = zku
zkizu = tzu
zkizue = tzue
zkie = tze, zte, *zke
Adibidez:
datorkit = datort
datorkida- = datorta-
datozkit = datozt
datozkida- = datozta-
+ Z (objektu pluralekoa, bukaeran jarririk:
kidaz = taz
kiaz = az
kinaz = naz
kioz = tzoz, koz, kaz
kiguz = kuz
kizuz = zuz
kizue = zuez
kiez = tzez, tez, *kez
datorkidaz = datortaz
datorkidaz- = datortaza-
Adeitsuki
Irakurri dagigun Euskaltzaindiaren 22. araua, zeinaren arauera erabakitzen baitute ondoko hau, gezurrezko verborrea merkearen ostean:
Beraz, hau da Euskaltzaindiaren erabakia: iritzi erabil bedi aditz
nahiz izen gisa.
Josu Lavinen oharra: IRITZI bezain on eta batu’ ERITZI eta ERETXI dirade. Nire uste apalean askozaz hobeak.
IRITZI
Euskal literatura tradizioan hainbat formatan agertzen da hitz hau: eretxi, eritxi, eritzi, iritxi eta
iritzi formetan gutxienez. Jakina denez, euskara batua eratzen hasi zenean, 1960-70 hamarraldian, iritzi
zen, alde handiz, gehien erabiltzen zen era. Gero, euskara batuaren finkatze prozesuan, hainbat idazle
eritzi eraren alde makurtu zen, zaharrena eta bizkaierazko tradizioan erabilia zelakoan.
Literatura tradizioaren azterketa zehatzak gauzak ez direla horrela erakusten du. Idatziz lehen
agertzen den forma, Juan de Zumarragaren gutunean (1537) jadanik, eretxi da, eta hori berori da bizkaierazko literatur tradizioan erabat nagusi agertzen dena. Bestalde, forma hori da etimologikoki jatorrizkotzat hartu behar den ereitzi-tik (ik. Mitxelena, FHV 106. orr.) gertuen dagoena. Eritzi, Iparraldeko eta Gipuzkoa aldeko testu zaharretan agertzen da, gehien bat oneritzi, gaitzeritzi eta antzeko elkartuetan, eta inoiz ez izen bezala. Bestalde, forma hau erabat desagertzen da Iparraldean XVII.
mendean. Gipuzkoa aldean, haren ordez iritzi agertzen da XVIII. mendean (1713an jadanik) eta hau
bakarrik erabiltzen da mende horren azkenaldeaz gero.
Azkenengo bi mendeetan, iritzi da, alde handiz gehien erabiltzen den forma. Bizkaieraz ere, 1800-1970 epean, oro har, eretxi-ren erabilera gutxituz doa eta iritzi-rena gehituz, eta dirudienez, 1970a inguruan iritzi zen bizkaierazko idazleen artean gehien erabiltzen zen forma, eretxi-ren (eta, noski, eritzi-ren) gainetik. Bestalde, azken hamarraldiotan hitza sartzen hasia da Iparraldean, iritzi forman
hain zuzen.
Hortaz, badirudi, euskara baturako gomendatu behar den era iritzi dela nahiz izen, nahiz aditz bezala. Inork ez du zalantzan jartzen e-z hasten diren formak zaharragoak direla euskaraz, baina ebili eta ekusi zaharkitutzat jotzen direnez gero, ez da arrazoirik ikusten eritzi-rekin beste horrenbeste ez
egiteko.
Bibliografia:
I. SARASOLA, “Bizkaiera eta euskara batua: eritzi-iritzi eta nire-nere literatur tradizioan”.
IKER-6 Luis Villasanteri omenaldia.
(Euskaltzaindiak, Oiartzunen, 1994ko abenduaren 29an onartua)
Adeitsuki
ERITZI / IRITZI euskara batuan:
deriztak/-n
derizt
heriztan
zeriztan
baherizt
balerizt
heriztake
leriztake
eriztak/-n
berizt
deriztazu
deriztazue
deriztate
zeneriztan
zeneriztaten
zeriztaten
bazenerizt
bazeneriztate
baleriztate
zeneriztake
zeneriztakete
leriztakete
eriztazu
eriztazue
beriztate
deriz(n)at
neriz(n)an
banerizk/-zna neriz(n)ake
derizk/-zna
deriz(n)agu
zeriz(n)an
generiz(n)an
balerizk/-zna
bagenerizk/-zna
leriz(n)ake
generiz(n)ake
berizkZ-zna
deriz(n)ate
zeriz(n)aten
baleriz(n)ate
leriz(n)akete
beriz(n)ate
deritzat (1)
deritzak/-n
deritza
deritzagu
deritzazu
deritzazue
deritzate
neritzan (1)
heritzan
zeritzan
generitzan
zeneritzan
zeneritzaten
zeritzaten
baneritza (1)
baheritza
baleritza
bageneritza
bazeneritza
bazeneritzate
baleritzate
neritzake (1)
heritzake
leritzake
generitzake
zeneritzake
zeneritzakete
leritzakete
(deritzadan)
eritziok/-n
beritza
(deritzagun)
eritziozu
eritziozue
beritzate
derizkuk/-n
derizku
herizkun
zerizkun
baherizku
balerizku
herizkuke
lerizkuke
erizkuk/-n
berizku
derizkuzu
derizkuzue
derizkute
zenerizkun
zenerizkuten
zerizkuten
bazenerizku
bazenerizkute
balerizkute
zenerizkuke
zenerizkukete
lerizkukete
erizkuzu
erizkuzue
berizkute
deritzut
neritzun
baneritzu
neritzuke
deritzu
deritzugu
zeritzun
generitzun
baleritzu
bageneritzu
leritzuke
generitzuke
beritzu
deritzute
zeritzuten
baleritzute
leritzukete
beritzute
deritzuet
neritzuen
baneritzue
neritzueke
deritzue
deritzuegu
zeritzuen
generitzuen
baleritzue
bageneritzue
leritzueke
generitzueke
beritzue
deritzuete
zeritzueten
baleritzuete
leritzuekete
beritzuete
deritzet (1)
deritzek/-n
deritze
deritzegu
deritzezu
deritzezue
neritzen (1)
heritzen
zeritzen
generitzen
zeneritzen
zeneritzeten
baneritze (1)
baheritze
baleritze
bageneritze
bazeneritze
baleritzete
neritzeke (1)
heritzeke
leritzeke
generitzeke
zeneritzeke
leritzekete
(deritzedan)
eritziek/-n
beritze
(deritzegun)
eritziezu
beritzete
(1) Forma biak deritzat eta deritzot onhartzen dira. Datibo pluralean, halaber, deritzet erarekin
batera, deriztet ere onhartua da. Beraz, nork bere gogora deritza- zein deritzo- eta deritze- zein
derizte- erabil dezake, denbora guztietan.
ERITZI / IRITZI
Hauek dira aurreko adizkietan agertzen diren NORI atzizkiak
niri
zt / zta-
hiri (to)
zk / za-
hiri (no)
zn / zna-
hari
tzo = tza
guri
zku
zuri
tzu
zuei
tzue
haiei
tze = zte
Eutsi aditzean diren berberak S > Z bihurturik. Adibidez.
deuST & deriZT
Eta gorago ikusi ditugun KI-gabeko NORI atzizkiak pluralean direnean:
datoZKIT = datoZT
derauZKIGU = derauZKU
Uste ohi dena baino errazagoak.
Adeitsuki
Orotarikoan:
lo mismo podemos decir de RS (cf. Lfn Sys 290), en donde sólo se encuentra on derextanari (257) y gatx ze erexkeok (312)
Oharra: eretxok + ke = erexkeok.
KE partikula’ dativoaren ezkerraldean.
TXi eta TSi dativoak TZi dativoaren aldaerak baino ez dira, zeinetan Z beharrean X edo S agertuko baitzaizkigu:
niri
zt / zta-
hiri (to)
zk / za-
hiri (no)
zn / zna-
hari
tzo = tza
guri
zku
zuri
tzu
zuei
tzue
haiei
tze = zte
Eritzi / iritzi aditzeko NORI atzizkiak dira hauek.
ERETXI / ERITXI aditzaren kasuan:
niri
xt / xta-
hiri (to)
xk / xa-
hiri (no)
xn / xna-
hari
txo = txa
guri
xku
zuri
txu
zuei
txue
haiei
txe = xte
Eta EUTSI aditzean:
niri
st / sta-
hiri (to)
sk / sa-
hiri (no)
sn / sna-
hari
tso = tsa
guri
sku
zuri
tsu
zuei
tsue
haiei
tse = ste
Adeitsuki
dautso eta aditz guztiak dira sortzez NORK gabeak.
dautso, deutso eta derautso
dauko, deuko eta derauko
Denak intransitivoac edo pasivoak.
DAU- (dadu-) hori esannahi aldetik DA eta DAGOtic hurbil hurbilak edo berdinak.
DUT adibidez nor-nori bat içan cen. Leiçarragak bi aldiz DAUT erabiltzen du ZAIT edo DAGOkiT esannahiarekin.
Adeitsuki
Ecen Dauid-ec erraiten du harçaz, Contemplatzen nuen Iauna neure aitzinean bethiere: ecen neure escuineco aldean daut higui eznadin
EGINAK 2:25 BHNT
Ecen eztela raçoinic irudi daut, presonér baten igortea, eta haren contrataco hoguenac eztitecen notifica.
EGINAK 25:27 BHNT
DAUT
1 dagot, dagokit
2 zait, zaut
irudi daut = irudi zait = irudi zaut
Xalbadorrec “zaut” erabili luke, egiten ohi zuen bezala. Edo “zeraut” ere. Biak baliatzen baitzituen ZAIT modura.
daut = > zaut = > zait
Mendebaldean:
dat = > diat / zat = > jat
Horixe jatorria.
Adeitsuki
Orotarikoan
IDURI EGON (Con aux. bipers.). Parecerle. “Iduri dagot, il me semblant. Iduritzen zait” SP. v. iduri izan.
Egia da batbedera gogotik hari dela iduri dagokanaren arauera. SP Imit I 9, 2. Zer ere egiten baitugu bertzeagatik, bethi iduri dagoku hainitz dela. SP Phil 384 (He 388 iduritzen zaiku). Iduri dagot erreberenzia handitan iduki behar dugula […] hitza. Ib. 319 (v. tbn. 346, 315…).