eragon
eragon –
eragon aditzaren oinarrizko esannahia egonarazi da:
egonarazi, egonaraz, egonarazten
du ad. Egotera behartu. Kezka gabe egonaraziko zaituztegu. Geldirik egonarazi.
eragon aditza, logikoki, jokatzen ahal da trinkoki beste edozein euskal aditzen modura.
Euskaltzaindiak goian ematen duen azalpena oso murritza da. Ohiturik gauzka, jada, dena dela. Ez da momia baten modura geldiaraztea:
eragon aditzaren sinonimo batzuk aipatuko ditut: entretenitu, zerbaitekin distraitu, zerbaitetan aritu, jolastu, dibertitu, edo kontzentrarazirik utzi zerbait ikusten edo entzuten, iraun…
Jakin beharrekoak:
Ibili eta erabili aditzen modura,
egon eta eragon aditzak dauzkagu gure hizkuntzan. RAdunak aurrekoen aditz faktitivoak dira:
erabili = ibilarazi
eragon = egonarazi
NORI atzizkiak onartzen dituzte denek:
kit kik kin kio kigu kizu kizue eta kie
Eragon aditzean, ordea, erabili direnak K-gabekoak dira:
it, ik, in, io, igu, izu, izue eta ie
Hau da, dit dik din dio digu, dizu, dizue eta die bezala, edota zait, zaik, zain, zaio, zaigu, zaizu, zaizue eta zaie eratzen diren eredu berbera atxekitzen dutelarik.
Faktitivoek NORK atzizkiak onartzen ahal dituzte bukaeran:
t k n – gu zu zue te/e
Azken E hau mendebaldean erabiltzen da, batez ere.
Adeitsuki
EGON aditzean NORIdun adizkietan erabiltzen direnak hartzen ditugu oinarritzat, NORI atzizkia ipini gabe:
nago hago dago
gagoz zagoz zagozte dagoz
Oharra: zagozte edota zagoze
ERAGON aditzean honelakoak lirateke orainaldiko adizkiak, NORK delakoa HARK denean:
narago harago darago
garagoz zaragoz zaragozte daragoz
Oharra: zaragozte edota zaragoze
narago = hark ni eragoten nau
harago = hark hi eragoten hau
darago = hark hura eragoten du
garagoz = hark gu eragoten gaitu
zaragoz = hark zu eragoten zaitu
zaragozte = hark zuek eragoten zaituzte
daragoz = hark haiek eragoten ditu
HARK izan beharrean beste NORKen bat ipintzeko erabil itzazu haiei dagozkien atzizkiok:
t k n gu zu zue te/e
Esan gabe doa, aurrekoan esan baitugu, NORI atzizkiak onartzen ahal dituztela:
it ik in io igu izu izue ie
Adibidez: daragoio
Adeitsuki
Oharra: EGONetik EGOTEN edota EGOITEN ateratzen dugun bezala, ERAGONetik ERAGOTEN edota ERAGOITEN ateratzen ahal dugu, forma bikoitz biak erabili eta erabiltzen direlakotz.
Iraganaldiko adizkiak:
nindaragoen Ni Hark
nendragoen Tartekoa
neragoen Nik Hura
neragozen Nik Haiek
+ an, nan, zun, zuen, ten
hindaragoen Hi Hark
hendragoen Tartekoa
heragoen Hik Hura
heragozen Hik Haiek
+ dan, gun, ten
zeragoen Hark Hura
+ ten
gindaragozen Gu Hark
gendragozen Tartekoa
generagoen Guk Hura
generagozen Guk Haiek
+ an, nan, zun, zuen, ten
zindaragozen Zu Hark
zendragozen Tartekoa
zeneragoen Zuk Hura
zeneragozen Zuk Haiek
+ dan, gun, ten
zindaragozten Zuek Hark
zendragozten Tartekoa
zeneragoten Zuek Hura
zeneragozten Zuek Haiek
+ dan, gun, ten
zeragozen Hark Haiek
+ ten
Oharra:
Bukaera hauek
dan, an, nan, gun, zun, zuen, ten
dira EN bukaeraren ordez ipini ahal diren NORK atzizkiak.
Bestelakoak:
+KE
narago
naragoke
nindaragoen
nindaragokeen
(ba) nindarago
nindaragoke
daragoio + ke
edo: daragoioke
edo: daragoikeo
Adeitsuki
ERAIKI aditza trinkoki
daraika = eraikitzen du
daraizka = eraikitzen ditu
+ t k n gu zu zue te
…
zeraikan = eraikitzen zuen
zeraizkan = eraikitzen zituen
+ te
…
naraika = eraikitzen nau
+ k n zu zue te
nindaraikan = eraikitzen ninduen
+ an nan zun zuen ten
nendraikan = tartekoa
neraikan = eraikitzen nuen
neraizkan = eraikitzen nituen
…
haraika = eraikitzen hau
+ t gu te
hindaraikan = eraikitzen hinduen
+ dan gun ten
hendraikan = tartekoa
heraikan = eraikitzen huen
heraizkan = eraikitzen hituen
…
garaizka = eraikitzen gaitu
+ k n zu zue te
gindaraizkan = eraikitzen gintuen
+ an, nan, zun, zuen, ten
gendraizkan = tartekoa
generaizkan = eraikitzen genituen
generaikan = eraikitzen genuen
…
zaraizka = eraikitzen zaitu
+ t gu te
zindaraizkan = eraikitzen zintuen
+ dan gun ten
zendraizkan = tartekoa
zeneraizkan = eraikitzen zenituen
zeneraikan = eraikitzen zenuen
…
zaraizkate= eraikitzen zaituzte
+ t gu te
zindaraizkaten = eraikitzen zintuzten
+ dan gun ten
zendraizkaten = tartekoa
zeneraizkaten = eraikitzen zenituzten
zeneraikaten = eraikitzen zenuten
…
+ NORI
+ KE
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
EDUN aditza trinkoki
dadu = dau = du
daditu = daitu = ditu
+ t k n gu zu zue te
…
zeduen = zeuen = zuen
zedituen = zeituen = zituen
+ te
…
nadu = nau
+ k n zu zue te
ninduen
+ an nan zun zuen ten
nenduen = tartekoa
neuen = nuen
nituen
…
hadu = hau
+ t gu te
hinduen
+ dan gun ten
henduen = tartekoa
heuen = huen
hituen
…
gaditu = gaitu
+ k n zu zue te
gindituen = gintuen
+ an, nan, zun, zuen, ten
gendituen= tartekoa
genituen
genuen
…
zaditu = zaitu
+ t gu te
zindituen = zintuen
+ dan gun ten
zendituen = tartekoa
zenituen
zenuen
…
zadituzte = zaituzte
+ t gu te
zindituzten = zintuzten
+ dan gun ten
zendituzten = tartekoa
zenituzten
zenuten
…
+ NORI
+ KE
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
EDUKI aditza trinkoki
daduka = dauka
daduzka = dauzka
+ t k n gu zu zue te
…
zedukan = zeukan
zeduzkan = zeuzkan
+ te
…
naduka = nauka
+ k n zu zue te
nindadukan = nindaukan = nindukan
+ an nan zun zuen ten
nendukan = tartekoa
nedukan = neukan
neduzkan = neuzkan
…
haduka = hauka
+ t gu te
hindadukan = hindaukan = hindukan
+ dan gun ten
hendukan = tartekoa
hedukan = heukan
heduzkan = heuzkan
…
gaduzka = gauzka
+ k n zu zue te
gindaduzkan = gindauzkan = ginduzkan
+ an, nan, zun, zuen, ten
genduzkan = tartekoa
geneduzkan = geneuzkan
genedukan = geneukan
…
zaduzka = zauzka
+ t gu te
zindaduzkan = zindauzkan = zinduzkan
+ dan gun ten
zenduzkan= tartekoa
zeneduzkan = zeneuzkan
zenedukan = zeneukan
…
zaduzkate = zauzkate
+ t gu te
zindaduzkaten = zindauzkaten = zinduzkaten
+ dan gun ten
zenduzkaten = tartekoa
zeneduzkaten = zeneuzkaten
zenedukaten = zeneukaten
…
+ NORI
+ KE
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
ERADUKI aditza trinkoki
+ ka = ko
+ z + ka = zkio
daraduka = darauka = derauka
daraduzka = darauzka= derauzka
+ t k n gu zu zue te
…
zeradukan = zeraukan
zeraduzkan = zerauzkan
+ te
…
naraduka = narauka
+ k n zu zue te
nindaradukan = nindaraukan = ninderaukan
+ an nan zun zuen ten
nenderaukan = tartekoa
neraukan
nerauzkan
…
haraduka = harauka
+ t gu te
hindaradukan = hindaraukan = hinderaukan
+ dan gun ten
henderaukan = tartekoa
heraukan
herauzkan
…
garaduzka = garauzka
+ k n zu zue te
gindaraduzkan = ginderaduzkan = ginderauzkan
+ an, nan, zun, zuen, ten
genderauzkan = tartekoa
generauzkan
generaukan
…
zaraduzka = zarauzka
+ t gu te
zindaraduzkan = zinderaduzkan = zinderauzkan
+ dan gun ten
zenderauzkan = tartekoa
zenerauzkan
zeneraukan
…
zaraduzkate = zarauzkate
+ t gu te
zindaraduzkaten = zinderaduzkaten = zinderauzkaten
+ dan gun ten
zenderauzkaten = tartekoa
zenerauzkaten
zeneraukaten
…
+ NORI
+ KE
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
EZAGUTU aditz trinkoa
dazagu
dazaguzki
+ t k n gu zu zue te
…
zezaguen
zezaguzkien
+ te
…
nazagu
+ k n zu zue te
nindazaguen
+ an nan zun zuen ten
nenzaguen = tartekoa
nezaguen
nezaguzkien
…
hazagu
+ t gu te
hindazaguen
+ dan gun ten
henzaguen = artekoa
hezaguen
hezaguzkien
…
gazaguzki
+ k n zu zue te
gindazaguzkien
+ an nan zun zuen ten
genzaguzkien = tartekoa
genezaguzkien
genezaguen
…
zazaguzki
+ t gu te
zindazaguzkien
+ dan gun ten
zenzaguzkien = tartekoa
zenezaguzkien
zenezaguen
…
zazaguzkite = zazaguzte
+ t gu te
zindazaguzkiten = zindezaguzten
+ dan gun ten
zenzaguzkiten = tartekoa
zenezaguzkiten
zenezaguten
…
+ NORI Oharra: kiki = > ki
Adibidez:
dazaguzkizu + kio
= dazaguzkiozu
+ KE Oharra: kike = > ke
Adibidez:
gindazaguzkien + ke
= gindazaguzkeen
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
ENTZUN aditz trinkoa
dantzu
dantzuzki
+ t k n gu zu zue te
…
zentzuen
zentzuzkien
+ te
…
nantzu
+ k n zu zue te
nindantzuen
+ an nan zun zuen ten
nenntzuen = tartekoa
nentzuen
nentzuzkien
…
hantzu
+ t gu te
hindantzuen
+ dan gun ten
henntzuen = tartekoa
hentzuen
hentzuzkien
…
gantzuzki
+ k n zu zue te
gindantzuzkien
+ an nan zun zuen ten
genntzuzkien = tartekoa
genentzuzkien
genentzuen
…
zantzuzki
+ t gu te
zindantzuzkien
+ dan gun ten
zenntzuzkien = tartekoa
zenetzuzkien
zenentzuen
…
zantzuzkite = zantzuzte
+ t gu te
zindantzuzkiten = zindantzuzten
+ dan gun ten
zenntzuzkiten = tartekoa
zenentzuzkiten
zenentzuen
…
+ NORI Oharra: kiki = > ki
Adibidez:
dantzuzkizu + kio
= dantzuzkiozu
+ KE Oharra: kike = > ke
Adibidez:
gindantzuzkien + ke
= gindantzuzkeen
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
ERABILI aditza trinkoki
darabil
darabiltza
+ t k n gu zu zue te
…
zerabilen
zerabiltzan
+ te
…
narabil
+ k n zu zue te
nindarabilen
+ an nan zun zuen ten
nendrabilen = tartekoa
nerabilen
nerabiltzan
…
harabil
+ t gu te
hindarabilen
+ dan gun ten
hendrabilen = tartekoa
herabilen
herabiltzan
…
garabiltza
+ k n zu zue te
gindarabiltzan
+ an, nan, zun, zuen, ten
gendrabiltzan = tartekoa
generabiltzan
generabilen
…
zarabiltza
+ t gu te
zindarabiltzan
+ dan gun ten
zendrabiltzan = tartekoa
zenerabiltzan
zenerabilen
…
zarabiltzate = zarabilzte
+ t gu te
zindarabiltzaten = zindarabilzten
+ dan gun ten
zendrabiltzaten = tartekoa
zenerabiltzaten
zenerabilten
…
+ NORI
+ KE
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki
ERAKUTSI aditza trinkoki
darakutsa
darakutsazki
+ t k n gu zu zue te
…
zerakutsan
zerakutsazkien
+ te
…
narakutsa
+ k n zu zue te
nindarakutsan
+ an nan zun zuen ten
nendrakutsan = tartekoa
nerakutsan
nerakutsazkien
…
harakutsa
+ t gu te
hindarakutsan
+ dan gun ten
hendrakutsan = tartekoa
herakutsan
herakutsazkien
…
garakutsazki
+ k n zu zue te
gindarakutsazkien
+ an, nan, zun, zuen, ten
gendrakutsazkien = tartekoa
generakutsazkien
generakutsan
…
zarakutsaski
+ t gu te
zindarakutsazkien
+ dan gun ten
zendrakutsazkien = tartekoa
zenerakutsazkien
zenerakutsan
…
zarakutsazkite
+ t gu te
zindarakutsazkien
+ dan gun ten
zendrakutsazkien = tartekoa
zenerakutsazkieten
zenerakutsaten
…
ZKI gabe, Mendebaldean egiten den bezala: Z edo ZAN bukaeran.
Adibidez:
darakutsazkigu
= > darakutsaguz
generakutsazkien
= > generakutsazan
+ NORI
st/sta sk/sa sn/sna tso sku tsu tsue tse
+ KE
+ BA
+ BAIT
+ AIT
+ eN
+ eLA
Adeitsuki