Analfabetismoa gurea
Analfabetismoa gurea –
Ez da inoren gustukoa analfabetoa dela entzutea, are eta gutxiago, entzuten duen horrek ikasketak dauzkala eta hizkuntzak (bi, gutxienez) dakizkiela jakina denean. Izan ere, analfabetoa ei da idazten edota irakurtzen ez dakiena, edo baita oso kultura eskasekoa dena ere, hiztegiak dioenaren arabera. Eta euskaldunok, denok edo gehien-gehientsuenok behintzat, bi hizkuntza dakizkigu (euskara eta gaztelania, edota frantsesa) hemengoak izate hutsagatik; berton bizi diren elebakarrak esango nuke erdaldunak direla gehienbat. Eta, bi hizkuntzok jakiteaz gain, erabili ere egiten ditugu egunerokoan, ahoz nahiz idatziz, dela lanagatik, dela harremanengatik, edo dena delakoagatik. Hortaz, nekez esan liteke analfabetoak garela gu, euskaldunok. Ala bai?
Kontua da, gaur egun, hizkuntzaren erabilera idatzia askoz handiagoa dugula lehen baino, seguruenik, sare sozialen erabileragatik beragatik, batez ere pandemia garaion. Eta hor, hizkuntza idatzi horretan, erraz eta nabarmenagoa izaten da analfabetoak antzematea, analfabetismoa baita, ez bakarrik idazten edota irakurtzen ez jakitea, baita hizkuntzaren arau ortografikoak, sintaktikoak, gramatikalak… ez menderatzea ere; esaterako, hizkuntzan barik, hizkeran idazten dugun hori, oso fenomeno zabaldua baita, egun, hizkeran idaztea, idazkera bazter utzita. Une oro ibiltzen gara hizkuntza eta hizkera nahasten, batik bat, euskaraz aritzen garenean; gaztelaniaz, ordea, bi kategoria horiek hobeto errespetatzen dakigula esango nuke.
Euskaraz jardutean, sare sozialetan bereziki, agerian utzi nahi izaten dugu geure jatorria, eta, “jatorrismo” horren izenean (berori jatortasuna ez baita, praktikatzen duenaren ustearen kontra), hitzak laburtu, elkartu, hizkiak aldatu edo beste edozein arau-hauste egiten diogu gure hizkuntzari, euskarari. Gaztelaniaz edo frantsesez egingo ez genukeena euskaraz egiten dugu, nolabaiteko berezitasun pertsonala agertu nahian, besterengandik bereiziko gaituena, euskaldun baino euskaldunagoak garela erakusteko asmotan.
Baina, esanda bezala, jatortasunik gabeko jatorrismoan erortzen gara horrela jokatuta; analfabetismoan, alegia. Barregarri uzten dugu geure burua, eta, bidenabar, geure hizkuntzan berean zeinen analfabetoak garen ezkutatzen ahalegintzen gara, horrela “nahita” edo idazten dugulakoan, baina agian batuan (bizkaiera, gipuzkera edota edozein euskara batuz ari naiz) dugun “ezina” edo “gabezia” ezkutatuz.
Gaztelaniaz halakorik idatzita ikusiko bagenu, zalantzarik gabe, barre egingo genioke egileari, eta, ziurrenik, bere hizkuntzan alfabetatzera gonbidatu ere egingo genuke, bere hobe beharrez, denon on beharrez. Euskaraz, ostera, irudipena dut lausengatu egiten dugula bere berbaera idazten duena, losintxaka ibiltzen gatzaizkiola mintzamoldea idaztankera bihurtzen duenari, pentsatu ere egin gabe zenbateko kaltea eragiten dion horrek euskaldungoari, euskaldunon komunitateari bere osotasunean, egilea barne.
Benetan nahi baldin badugu euskarak atxikimendua eta ekarritasuna izan dezan, behar-beharrezkoak ditugu euskaldun erreferenteak, noski, baina, era berean, konturatu beharra dugu gu geu garela geure buruaren erreferenterik hurbilen eta behinenak, beharrezkoenak, ezinbestekoak. Has gaitezen, bada, euskaldun eredugarriak izaten, geure hobe beharrez, denon on beharrez.
Analfabetismoa gurea Analfabetismoa gurea
Hizkuntza batean analfabetoa izatea gauza komuna zen lehenago, gehienak ziren analfabetoak. Baina hizketan bazekiten eta aho kultura bizkorra izaten zuten. Gaur, zoritxarrez, gero eta zabaduago dago hizkuntza ez den ore zikin bat hizketarako ibiltzea. Nekeza da haiekin mintzatzea eta nazkagarria haien ihardukiari segitzea. Eta euskal kultura arrastorik ez zaie nabaritzen. Horiek analfabetotzat al dituzu? Niretzat horiek ez dira euskaldun analfabetoak. Horiek izatekotan erdaldunak izanen dira, beren hutsunea nola disimulatu ez dakitela, bazterrak nahasten dabiltzanak
Hara! Onartzen dut pixkat harritu nauela hau irakurtzeak. Kasualitatea izango da, baina ni izan nintzen zure azken artikuluan lerro batzuk euskalkian eta laburdurekin idatzi zituena. Bizitzan behin zerbait euskalkian idatziko (whatsappetik kanpo), eta hara non, analfabetoa naizela irakurri behar! Analfabetoa ni, eta gaur arte ohartu gabe!
Euskaldun berria zarela suposatzen dut. Euskalkidun inork ez luke horrelakorik sekula idatziko, ezta euskaldun berri gehienek ere, zorionez. Euskalkiei gorrotoa diozuenok zuen ezintasuna eta inbidia bakarrik erakusten duzue. Irakasle euskaldun berriaren sindromea deitzen diot nik. Ezinaren aurrean, eraso eta irain.
Zurea tesi zahar bat da, eta falazia hutsa da gainera. Gaztelaniaz guztia zuzen eta laburdurarik gabe idazten denaren sineskeria bezain faltsua. Hizkuntzek espresabide anitz dituzte, guztiak onak eta beharrezkoak, eta zenbat eta gehiago hobe, bizitasunaren erakusgai baitira. Hemen inor ez da analfabeto. Inon egotekotan, euskal analfabetismoa ahozkoan dago gaur egun, ez idatzizkoan.
Debate hau aspaldi gainditua dago gizartearen gehiengoarentzat. Baina oraindik badira hau liseritu ez dutenak ere, antza. Euskalkien eta lagun-hizkera laburtuaren errealitatea onartu eta maite beharko zenukete, guk euskara batua eta zuzentasuna maite ditugun bezalaxe. Askoz hobeto geundeke, hala balitz.
Julen ez dut uste artikulua ondo ulertu duzunik. Ez dut artikuluan inondik inora ikusten euskalkien erabilelaren kontra ageri denik edo erabiltzearren analfabetismoa sustatzen denik. Euskalkiek ere badituzte bere arauak eta hori argi uzten du artikuluan (“bizkaiera, gipuzkera edota edozein euskara batuz ari naiz” esaten duenean). Baina ezin uka daiteke askoren joera dela euskaran dituzten gabezi sintaktiko, gramatikal, ortografiko zein hiztegizkoak, ustezko euskara jator edo, Amurizak esaten duen bezala, “sukalkietan” ezkutatzea, dagokion kontestuan erregistro formala eta informalaren artean egin beharreko bereizketa errespetatu gabe.
Tira, Julen, ezer gutxi ulertu duzu nire idazkitik, bistan denez. Analfabetismoa hizkeraren eta hizkuntzaren arteko nolabaiteko gabezia bat dela idatzi dut nik, eta euskalkien eta batuaren arteko gatazkatzat jo duzu zuk, interpretatu duzunaren arabera.
Bistan da zu ez zarena analfabetoa, idatzi duzun testua idatzita. Baina esan dezadan, halaber, analfabetismoak idazmenarekin ez ezik irakurmenarekin ere zerikusia duela; hau da, irakurtzen jakinda, irakurtzean ulertzen eta ondorioz interpretatzen denarekin ere badu zerikusirik.
Ondo segi.
Beraz, ez naiz analfabetoa ondo idazten ez dakidalako, irakurtzen dudana ustez ulertzen ez dudalako baizik. Baina analfabetoa naizela argi duzu edozein kasutan, kar-kar-kar. Zu alfabetatu eta eredugarri, ni analfabeto. Ondo Roberto, lagunak egiten.
Baina beno, pipertzeak alde batera utzita. Ikus dezagun zer idatzi duzun:
“agerian utzi nahi izaten dugu geure jatorria” edo “nolabaiteko berezitasun pertsonala agertu nahian”. Hau da, euskalkiak. Hor ez dago besterik, hor ez dago beste ezer ulertzerik. Euskalkiak.
Jendeak bi modutan idazten du. Lagun-arteko euskalkian (murriztuan, ez jasoan), edo batuan. Zuk bietako zein kritikatu duzun argi dago. Kritika hori ez da bidezkoa, eta hortik dator nire erantzuna.
Euskara espainolarekin konparatzearen obsesioa aspaldikoa da. Gure hizkuntza gure buruari begiratuz indartu behar genuke, hiztunei mesedegarri zer zaien ikusiz, eta ez espainolek egiten dutenarekin denbora galduz. Hala ere, espainolei begirada bat botaz gero, ikusiko dugu hauek ere zer nolako hanka-sartzeak egiten dituzten egunerokoan: “haber” eta “a ver” nahastu, “por qué” eta “porque” es bereizi, “voy pallá”, “andestás?”, “ns tío (no sé tío)”, “k ase? (qué haces?)”, “stoi tó rayao”, “esk stá mazo loko”… horrez gain, oso ohikoak dira orotariko ortografia akatsak, tilde eta h-ak ahaztuz edo gehituz. Baita politikarien artean ere. Espainolaren erabilera kaxkarra oso orokortua dagoen gauza da. Beste era batera esanda, diozuna mito hutsa da, batez ere euskaldunok sinistu dugun falazia bat.
Egia liteke euskaldunok espainolez idaztean, espainolek berek baino kontu gehiagoz idatzi izana. Euskaldun menperatukok, gure gutxitasun konplexutik, munduari euskaldun analfabetoak ez garela demostratu nahian, espainolez badakigula demostratu nahian, berebiziko garrantzia eman izan diogu espainolez ondo idazteari, espainolek berek baino hobeto idaztera heltzeraino. Baina hor zapalkuntzaren soziologia dago. Gainera, fenomeno hori ere indarra galtzen joan dela dirudi, espainola normalizatu den heinean, asimilazioa gauzatu den heinean. Hau da, hizkuntza bat normaldua dagoen heinean, lagun-arteko murrizketara jotzen du (tokatzen denean, noski. Tokatzen ez denean, jasora. Hau da, baliabide bat gehiago garatzen du). Ez alderantziz, batzuek uste duten bezala. Ez da harritzekoa zuk aipatzen duzun lagun-arteko hizkera hori (zuk peioratiboki ‘jatorrismo’ deitzen duzun hori) askoz ugalduagoa egotea Azpeitian Gasteizen baino. Hiztunak hobeak direlako, besterik gabe. Euskara gehiago dakitelako, askoz ere baliabide gehiago dituztelako, euskaraz pentsatzen dutelako. Azpeitiarrek, hizkuntza jaso behar denean, badakite nola. Gasteiztarrek, hizkuntza jaitsi behar denean, ez dakite nola. Benetan bizirik dauden hizkuntza guztiek daukate hizkera laburtu hori. Euskarak ere badu berea (euskalki forman ia esklusiboki), eta eskerrak.
Uf! A zer-nolako kaka-nahastea, Julen! Ostera ere idatzi ez dudana idatzi dudala diozu, eta, kontzeptuak erabat nahasita, hau eta bestea leporatzen didazu…
Uste dut oinarrizko kontzeptu bat, behintzat, ez duzula batere argi: HIZKERA. Berori ez baita euskalkiaren balokide edo sinonimo; euskalkiak badu hizkuntzatik eta hizkeratik, baita idiolektotik ere. Baina, tira, berdin dio, Julen. Zeuk arrazoi! ?
Izan ontsa, eta amets on!
Roberto,
Seriotasun pixka bat eskertuko nizuke behintzat. Kontzeptuok oso ondo ulertzen ditut, beraz ez saiatu bide horretatik ihes egiten. Pertsona helduak gara. Hizkera deritzozun horri nik lagun-arteko euskalki/euskalki murriztu deritzot. Hizkuntza deritzozun horri nik euskalki jaso deritzot. Gauza berberaz ari gara hizketan. Hau argiturik, benetako erantzunik baduzu nire argumentuen kontra?
“Hizkeran idaztea, idazkera bazter utzita” analfabetismoaren ezaugarritzat jotzen duzu. Argumentatu dut zergatik zauden oker. Erantzunik?
“gaztelaniaz, ordea, bi kategoria horiek hobeto errespetatzen dakigula esango nuke.” Argumentatu dut zergatik zauden oker. Erantzunik?
“agerian utzi nahi izaten dugu geure jatorria, eta, “jatorrismo” horren izenean…jatortasunik gabeko jatorrismoan erortzen gara horrela jokatuta; analfabetismoan, alegia. Barregarri uzten dugu geure burua” HIZKERA/lagun-arteko euskalki laburtu/elkartuari buruz diozu hau. Argumentatu dut zergatik zauden oker. Erantzunik?
“Gaztelaniaz halakorik idatzita ikusiko bagenu, zalantzarik gabe, barre egingo genioke egileari” Argumentatu dut zergatik zauden oker. Erantzunik?
Esadazu, “Julen, oker zaude honegatik, honegatik, eta honegatik.”
Eskerrik asko.
Hara! Erantzun dizut, ba! ZEUK ARRAZOI idatzi dut lehenago ere; hori ere ulertu ezik…
Seriotasunez diotsut, e! Zeuk arrazoi, zeuk arrazoi, zeuk arrazoi…, baina hizkera, betiere, ahozkoari dagokio (kontzeptu moduan, diot).
OHARRA: Aspertuz gero, Josu Nabaranen gainean idatz dezakezu zer edo zer (lagun arteko euskalkian, aukeran).
Agur, eta ondo izan.
Maitekiro.
Ondo izan zu ere.
Suposatu ez dago hiztegian. Demagun, eman dezagun, jo dezagun, nik zer dakita! Eske yo soy euskakdunzar y hablo como me sal e de Los huevos. Ederki.
Neronek ezagutu ditut azpeitiar erdaldunak. Baita euskaldunak ere, eta tokatu zait esatea ere, Nafarroan ari zarete, ez gipuzkeraz egin, hori ez baita nazio hizkuntza ez deus ere, probinzialismo hutsa baino eta askotan inperialismoa. Giputzak fuera!
También tenemos vascos u vascas en el norte, no hablan espanolo, tu unica referencia. Por cierto, conoces muy bien el ehpanol madrileño, pero el castellano nabarro y alavés? Ni puta idea, colonos ehpanol.
Ez dago euskara batua. Euskara dago, ez euskera, eta hizkerak. Zertan mintzatu behar luke sendagile batek, irakasle, lehendakari
Ez dago euskara batua. Euskara dago, ez euskera, eta hizkerak. Zertan mintzatu behar luke sendagile batek, irakasle, lehendakari
Horra kolonialismoa. Idazten denaren, baina zer ostia da hori euskaraz. Zure testu osoa erdal testu bat da, iparraldeko euskaldun batek ezin entenditu duena. Euskalki, ez, espainol.
“haber” eta “a ver” nahasten dituena ez dut uste inon ariko denik espainolaren autentikotasuna defendatzen.
Whasap edo horrelakoetatik kanpo, nire inguruan (40etapiko ditut) gaztelaniaz bidaltzen zaizkidan 100 mezutatik oso oso gutxi izaten dira “ns tio, haber k acemos” modukoak. Aldiz, “ustet ola ingodeula” modukoak barra-barra iristen zaizkit nire ingurune hurbiletik. “Eske askoz naturalagoa da”.
Noski badagoela jatorrismo gaizki ulertu bat, eta jakina euskararekin jokatzen duela horrela hainbatek gaztelaniarekin egingo ez luketen erregistro eta testuingurutan. Eta jakina beti euskara estandar zuzena erabilzen duenari aurpegiratzen zaizkiola gaztelania estandarra beti erabiltzen duenari baino “ez-naturaltasun” tontakeria handiagoalk. Eta jakina askotan (ez dakit analfabetismoa) “naturaltasun” hori argumentatzen dela euskararen aberastasunik eza ezkutatzeko.