«Balioztatu» litezkeen hondakinak zabortegietara botatzearen aurkako aginduek ere eragiten diete ESBei; zabortegietara bota behar ez badira, lehengai gehiago izango dira. Palominok, 2007an, gako argiak eman zituen: errefusa gutxitzen bada, prebentzioa martxan jartzen bada eta birziklatze tasa altuak lortzen badira, ESB produzitzeko hondakin gutxiago izango ditu industriak: «Horrela, plastikozko ontzien birziklatzea indartzeak eragin sendoa izan dezake indar kalorifikoan, eta sukaldeko eta jardinetako hondakinen bilketa selektiboak ESBetako biomasaren edukia aldatuko dute, prezioan eraginez».

Eta industriarentzat balio duenak, administrazio publikoen kudeaketarako ere balio du.

Nafarroako hondakinen kudeaketa plana da adibide berri eta argigarriena. 2010etik 2017ra bitarteko jarduerak zehazten ditu planak; ISRk gidatu du eztabaida prozesu guztia, ia bi urtez, eta ondorio esanguratsuena, errauste planta bat eraikitzeko beharra da. Nafarroan, duela bi urte, gaika bildu ziren hondakinen %31. Plan berriaren arabera, 2017an, hondakinen %67 inguru erraustu egingo da; hortaz, gehienez ere, gaika bilduko diren hondakinak %33 izango dira, planak horri buruzko portzentajerik zehazten ez badu ere. Bide batez, deigarria da erraustuko diren hondakinen ehunekoa zehaztea, eta gaika bildu nahi diren hondakinen ehunekorik ez zehaztea helburu gisa. Deigarria? Ez. Zazpi urtean, gaikako bilketa bi puntu hobetzea proposatzen du planak, eta hori ez bide da azaltzeko oso samurra.

Nafarroan, eskualde batetik bestera, gaikako bilketa aldatu egiten da: batzuetan gaika biltzen dena, beste batzuetan errefusaren ontzian biltzen da. Horrela gertatzen da, Montejurrako Mankomunitateak kudeatzen dituen herrietan, gai organikoak bereizita biltzeko sistema bat dagoela, 53.000 biztanle ingururi zerbitzu ematen diena. Kasu berezia da Montejurrakoa, materia organikoaren bilketa selektiboa egiten baitu, ia beste inon egiten ez dena. Tafallan, esaterako, iluntzean balde handi batzuk uzten dituzte etxe atarietan, eta goizean jasotzen dituzte; etxeko hondakin organikoak botatzen dituzte herritarrek balde horietan. Montejurrako Mankomunitateak konposta egiten du bildutakoarekin. Bada, 2010-2017 aldirako Nafarroako hondakinen kudeaketa planak hankaz gora botatzen du Montejurrako Mankomunitatearen eredua. Adibidez: «Nafarroan egungo azpiegiturekin egiten den materia organiko biodegradagarriaren tratamendua oso eskasa da». Nafarroan, materia organikoa kudeatzen duen bakarra da Montejurrako Mankomunitatea. Beste bat: «Erriberako materia organikoaren biometanizazioak eta Montejurrako materia organikoaren konpostatzeak ez dute ahalbidetzen landaketetan erabili ahal izateko kalitate nahikoa duen produktu bat sortzea, eta, beraz, ezin dira birziklatze bezala kalifikatu». Bat gehiago, oraindik: «Konpostaren produkzioa eskasa eta kalitate gutxikoa da, eta gainera zabortegira botatzen dira biohondakin kantitate esanguratsuak, batere egonkortu gabe, eta indar kalorifikoarengatik energia sortzeko oso aprobetxagarriak diren hondakin frakzioak». ISRk gidatutako planaren ondorioa da, Nafarroan materia organikoa bereizita bildu eta konpostatzen duen esperientzia bakarra bertan behera utzi behar dela: planak dio gai organikoak errefusarekin biltzen hasi beharko duela eskualdeak, «ontzi arinen edukiontziko kalitatea hobetzeko». Montejurrako esperientzia baliatu ordez, ezabatu egiten du planak, eta, trukean, proposatzen du etxeko konpostatzea bultzatzea, sortzaile handiekin lanean hastea eta esperientzia pilotuak abiatzea. Zertarako eta, ontzi arinen kalitatea hobetzeko. Nafarroako planak aitortzen du «energia sortzeko oso aprobetxagarriak» diren plastikoak zabortegira botatzen uzten duela Montejurrako sistemak. Horratx, arazoa: errauste plantarentzat hain baliagarri izan zitezkeen ontzi arinak… galdu egiten dira.

Nafarroako planari egoskorkeria puntu bat ere sumatzen zaio Montejurrako esperientziarekin: «Nazio mailan [Espainian, esan nahiko du] oso ondo baloratutako esperientzia da Montejurrako eredua (…). Esan behar da esperientzia ez dela ona». Montejurrako sistemak badu ezintasun bat, izan ere: gai organikoen heren bat inguru ontzi arinen edukiontzira doa. Eta, hala ere, %54ko gaikako bilketa lortzen du eskualdeak! Euskal Herri osoko daturik onena izan da hori, Gipuzkoan atez ateko bilketa ezartzen hasi den arte. Montejurrako esperientzia txartzat jotzeko, Nafarroako planak ematen duen arrazoia da konpostaren kalitatea ezin dela neurtu, inpropio asko izaten dituela eta materia organikoaren %33 ontzi arinekin nahastuta biltzen dela. Baina non biltzen da materia organikoaren %67 bereizita? Inon ez Nafarroa guztian! Eta hondakinen planak ez du aintzat hartzen datu hori; gehiago dena, agertu ere ez da egiten datu hori plan guztian.

Atez ateko bilketaren ereduetako bat da Tafalla inguruan egiten dutena, hobetu daitekeena, baina bide horri uko egiten dio Nafarroako planak. Gehiago dena, materia organikoarentzako propio jarritako bosgarren edukiontzia ere ukatzen du: «Edozein kasutan, 5. edukiontziak eskatzen du bilketa ibilbide gehigarri bat egitea, horrek ekonomiarentzat eta ingurumenarentzat dakarren kostuarekin. Herritar guztiei irekitako 5. edukiontzia errefusaren edukiontzi bihurtzen da azkenean, inpropio % altu batekin. Giltzaz itxitako 5. edukiontziaren kasuan, oso kalitate ona izaten du, baina bildutako hondakinen kopurua oso txikia da». Kalitate txarrekoa edo gutxi bildu baino, nahiago du batere ez bildu organikoa bereizita, hori dio Nafarroako planak. Azken buruan, atez ateko hondakinen bilketaren eredu posibleetako bat besterik ez Montejurrakoa, atariz atari dei zitekeena adibidez, eta hortik etor daiteke herra.

Nafarroako hondakinen planak jaso ditu hiru ekarpen kritiko, eztabaida prozesuan zehar, eta hiruretan gauza bera errepikatzen da. «Montejurrako Mankomunitatean lortu diren aurrerapen txikiak ere ezabatzen dira, errauste plantaren hondakin sarrera handitzeko. Sortutako arazo txikiak hobetzeko neurriak proposatu beharrean, materia organikoa ezabatzea erabaki da», salatu dute Ekologistak Martxan taldeko Alejandro Arizkunek eta Greenpeace-ko Ana Malonek. «Montejurrako gaikako bilketa desantolatzea ere proposatu da, kudeaketaren eredu denean, hobetu badaiteke ere. Nafarroako landa eremuak kalitatezko konposta balioztatzeko duen ahalmena ahaztu da», ohartarazi du Ignacio Irigoien NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakasleak. «Ponentzietan oso garrantzi eta denbora gutxi eman zaio materia organikoari. Ia ez da hitz egin materia organikoaz baliabide bezala, eta bai hondakin bezala», abisatu du Jesus Arbizu industria ingeniariak.

Eztabaida horren guztiaren gakoa, Nafarroako planak berak ematen du, bilketa modu ezberdinei buruz ari dela: «Oso lotuta daude, alegia, bilketa, tratamendua eta teknologia, bata bestearen mende daude». Bestela esanda: «Biohondakinen tratamenduari buruzko alternatiba erabakitzeko, lehendabizi kontuan hartu behar da bilketa selektiboaren eredua; eta bilketa selektiboaren eredua zehazteko, kontuan hartu behar da frakzio ezberdinei gero emango zaien tratamendua». Esaldi horretan esan nahi da, hitz lauz emanda, materia organikoa erretzea pentsatzen bada, ez duela zentzurik materia organikoa bereizita biltzeak. Beraz, ez da harritzekoa Nafarroako hondakinen kudeaketarako planak ondorio hau ateratzea, hitzez hitz, materia organikoaren gaikako bilketari buruz: «Ekoefizientzia analisien arabera, materia organikoaren bilketa selektiboak ez du abantaila orokorrik errefusaren frakzioaren bilketarekin alderatuta, guztiz kontrara, isurketak [garraioaren ondorioz sortutako CO2az ari da] handitzera egiten du, eta horrek emaitzak okertzen ditu». Europako zuzentarauek behartzen dute, ordea, materia organikoaren gaikako bilketa jaso behar dutela hondakinen kudeaketa plan guztiek. Horregatik proposatzen du Nafarroako planak etxean konposta egitea, handizkako sortzaileekin esperimentuak egitea, eta antzeko beste neurri batzuk, jakinik herritarren parte-hartzea ez dela inoiz %20ra ere iritsiko.

Nafarroako planaren surrealismorako joera ikaratzeko modukoa da. Montejurrako esperientziari buruz esaten dituenak esan eta gero, aitortzen du «tentagarria» dela gai organikoen bilketa sustatzea: «Tentagarri da, ingurumenaren ikuspegitik, bilketaren eredu aldaketa bat abiatzea, biohondakinen bilketa selektiboaren alde eginez, eta kalitatezko konpost baten alde lan eginez, eta Nafarroa materia organikoa birziklatzearen buruan jarriz». Euskal Herrian, ezta Espainian ere, konpostatze plantarik existitzen ez zenean, Nafarroa izan zen halako bat jarri zuen lehena. Aitzindari izan zen… Orain, zergatik egin behar dio uko Europako erreferentzia bilakatzeari? Planaren hitzetan, Montejurrako Mankomunitatetik kanpo bizi diren nafarrak —%91— hezi behar direlako, garraio kostuak eta negutegi efektuko gasen isuriak handitzen direlako, ez dagoelako konpostaren kalitatea arautzen duen irizpiderik eta ez dagoelako konpostarentzako «merkatu errealik». Azken hori esan eta gero, planak berak zehazten du desertifikazio arriskuan daudela Nafarroako 40.000 lur hektarea. Esan beharrik ez dago, ISRk ekarritako dokumentazioan oinarritu dela Nafarroako Gobernua ondorio horiek ateratzeko(69).

Planak darabilen hizkera bera ere iraingarria da. Errauste planta egitea proposatzen duenean, «kudeaketaren hierarkian eskailera bat igotzea» proposatzen du. Zabortegietan «zero isuri» egin behar direla aipatzen du —Xabier Garmendiak defendatu zuen «zero isuri» kontzeptu hori Gipuzkoako Batzar Nagusietan, 2006an: kontua da zabortegietan ezer ez botatzea, birziklatu edo erre egiten delako. Esanguratsua ere bada Nafarroako planak kontzeptu hori berreskuratzea—. Montejurrako Mankomunitateak materia organikoa bereizita biltzeari uko egin behar diola esateko, «errefusaren frakzioa gaika biltzea» kontzeptua erabiltzen du —errefusa, hasteko, ez da frakzio bat, sobran dauden frakzioen multzoa baizik; definizioz errefusa delako, ezin da gaika bildu—.

Era batera, edo bestera, gaikako bilketa eta birziklatze mailak igo nahi badira, ezinbestekoa da materia organikoa bereizita biltzeko politikak abiatzea; denek aitortzen dute hori. Alde horretatik, esanguratsua da konpostatzeari buruz Bizkaiko bigarren kudeaketa planak 2005ean egin zituen zehaztapenak eta azterketak. Bizkaian ez dagoela konpost eskaririk nabarmentzen du txostenak; eta ohartarazten du, hondakin organiko gehiegi birziklatu aurretik, bi aldiz pentsatu beharko litzatekeela gai organikoen bilketa selektiboan zenbateraino sakondu, haietatik sortutako konpostarekin zer egin asmatu ezinik ez ibiltzeko. Gipuzkoako Foru Aldundiko eta Nafarroako Gobernuko ordezkariek ere erabili izan dute argudio hori: gehiegi erraustea ez bide da txarra, baina gehiegi konpostatzea bai(70); zepa toxikoak non gordetzea, antza, konposta soberan edukitzea baino errentagarriagoa da. Konpostarentzat «merkatu errealik» ez egotea arazo bezala aurkezten dute Bizkaiko eta Nafarroako hondakinen kudeaketa planek. Aldiz, Nafarroako planak beste jarduera hau ere proposatzen du: «Erraustearen ondorioz sortutako eskoriak karakterizatzea, eta balioztatze materialerako merkatuak bilatzea». Alegia, eskoriak erabiltzeko merkatuak zein izan daitezkeen bilatzeko ahalegina egingo duela Nafarroako Gobernuak, konpostarentzako merkatuak bilatzeko batere ahaleginik egingo ez duen bezala. Konpostarentzat arazo dena, eskorientzat jarduera ildo da.

Eta materia organikoaren bilketa selektiboaz hitz egin nahi bada, ezinbestekoa da atez ateko bilketari buruz hitz egitea; saihestezina da. Eta aztertzen dute esperientzia hori hondakinen kudeaketa planek. Bizkaikoak hau dio Italiako atez ateko esperientziaz: «Bildutako kopuruei buruz, atez ateko bilketarekin askoz ere gehiago biltzen da, norbere borondatez bilduta baino». Alegia, bosgarren edukiontziarekin baino hondakin organiko «askoz gehiago» biltzen dela atez ateko bilketarekin. Araztasunari buruz ere, antzerako hitzak: «Askoz handiagoa da atez ateko bilketarekin». Horiek denak onartu arren, ondorio bitxi hau ateratzen du planak, txilinbuelta teoriko harrigarria emanez: «Etxebizitza bakarreko edo gisako bizitegi tipologia horizontalak dauden tokietan soilik bil litezke hondakin organikoak atez ate». Nafarroako planak ere esaten du antzekorik. Gehiago eta garbiago biltzen bada ere, Bizkaiko eta Gipuzkoako foru aldundiek nahiago dute bosgarren edukiontziaren sistema, atez atekoa baino. «Norbere borondatezko sistemarekin [bosgarren edukiontziarekin], herritarren ekarpena ez da %20-25etik igarotzen», dio Bizkaiko planak. Beraz, bosgarren edukiontziarekin, hondakin organikoen %25 baino gehiago ez biltzearen alde egin dute bi diputazioek, nahitara pentsatu beharko da, jakin badakitelako era horretan hondakin organiko gutxiago eta kalitate gutxiagokoa bilduko dutela.

Nork egiten ditu apustuak galtzeko?

Bizkaiko planak hondakin organikoen bilketa selektiboari buruz dioena ia hitzez-hitz eta datuz-datu errepikatzen du Gipuzkoako hondakinen planak. Eta larriago dena: esperientzia eta informazio horrekin guztiarekin ere, Gipuzkoako administrazioak erabaki du bosgarren edukiontzia zabaltzea herrialde osora, jakinik, gehienez ere, herritarren %20-25ek parte-hartuko dutela organikoaren bilketa selektiboan, eta gutxiago bilduko dela, hala kantitatez, nola kantitatez. Eta bide beretik doa Nafarroako administrazioa, maldan behera lerratuta.

Hondakinen arazoari eutsi nahi bazaio, bistan da, errefusa gutxitzea da lehen ardatza; eta ahalik eta hondakin gehien bereizita biltzea da bigarrena, baita organikoa ere, orain arte egin ez dena, eta indarrean diren kudeaketa planek baztertu dutena. Baina hondakinen arazoari eusteko bi ardatz horiei eusten bazaie, erregaien arazoa sortzen da: alegia eta hondakinak gutxituta eta bereizita bilduta, ez dagoela zer erre.

Bizkaiko planak jasotzen du ideia hau: errauste plantetara hondakin tona gutxiago iristen badira, garestitu egiten da haiengatik ordaindu beharreko prezioa; aldiz, hondakin gehiago iristen bada, merkatu egiten da prezioa; baita haiekin sortutako energiaren prezioa ere, bistan denez. Eta ezin dira begietatik kendu Zabalgarbik 2009an izan zituen galerak. Beste bi datu behar dira hau guztia ondo ulertzeko. Batetik, hondakinak erregai berriztagarri gisa hartzen direla jakin behar da, barnean dituzten frakzio biodegradagarri eta, beraz, birziklagarriengatik —Javier Ansorena Gipuzkoako Diputazioko Ingurumen zerbitzuburuak zehaztu du hori—; alegia, materia organikoa ez bada erretzen, sortutako energia ez dela berriztagarria, eta berriztagarria ez bada, akabo laguntzak eta sustapenak. Plastiko hutsa erretzea ez da energia berriztagarria; errauste plantek materia organikoa behar dute, energia berriztagarrien merkatuan sartzeko eta abantailak eskuratzeko. Bestetik, jakin behar da Europako Batasunean egun sortzen den energia berriztagarrien heren bat sortzen duela biomasak —berorren parte batek, erreta, eta beste batek biometanizazioa bezalako teknikak erabilita—.

Mauka gozoa dira hondakinak; eta materia organikoa, erretzeko egokiena ez bada ere, funtsezkoa da errauste politiketarako.

Emaitza argia da. Bizkaiko, Gipuzkoako eta Nafarroako hondakinen %85 inguru birziklatu, berrerabili eta konposta daitezke. Baina birziklatzearen helburuak ez du %40 gainditzen Bizkaian; Gipuzkoan %57an egonkortu eta Nafarroan %33ra mugatu dute ehuneko hori. Eta materia organikoa bereizita biltzeko politikak, presioaren arabera mugatu dira: Bizkaian ez da proiekturik abiatu, Nafarroan Montejurrako eredua hankaz gora bota da, eta Gipuzkoan bosgarren edukiontzi bat jartzea erabaki da —jakinik ez dela iritsiko materia organiko guztiaren %25 baino gehiago birziklatzera, planak dioen bezala—. Adierazkorra da, alde horretatik, Gipuzkoan atez ateko hondakinen bilketa selektiboarekin sortu den kalapita.

Horregatik izango da, Bizkaian bezala Gipuzkoan ere, errauste plantaren lanak aurreratuta daudela, baina konpostatze planta berrien lanak inork ez dakiela zehatz noiz hasiko diren. Esan beharrik ere ez dago lehentasuna zein den. 2008 eta 2016 arterako Gipuzkoako Foru Aldundiak egindako inbertsio plana da horren erakusle. Segidan doan taulan ikusten denez, aurrekontuaren %7 inguru jasoko dute prebentzioak eta birziklatzeak, zabortegiak zigilatzeko adina diru gastatzeko asmoa du konpostatzea sustatzen, eta errauste plantak eramango du inbertsioaren %67,5 —inbertsio planari zehaztapen batzuk egin dizkiotela argitu behar da; errauste plantak 313 milioi euroko kostua izango zuela zioen inbertsio planak; Gipuzkoako Diputazioak uztailean argitu zuen 223,5 milioi euroko kostua izango duela, BEZ aintzat hartu gabe. Nolanahi ere, errauste plantaren kostua 223,5 milioi eurokoa balitz azkenean, eta gainontzeko jardueretarako diru funtsa handituko ez balitz, errauste plantak eramango luke aurrekontu osoaren %59,7—. Hau da diputazioaren 2008-2016 aldirako inbertsio planak zehazten duena:

Nafarroan, aurrekontu orokorra besterik ez dute oraingoz zehaztu, baina adierazgarria da hori ere: hondakinen kudeaketa planak balioko lituzkeen 231,4 milioi euroetatik, 215 izango lirateke azpiegituretarako —batik-bat, errauste plantarentzako, apenas zehazten baita azpiegitura berririk—. Datu horiek ikusita, argi dago, hondakinen kudeaketaren eremuan, zer jarduera diren errentagarriak enpresentzat. Eta, horrekin batera, galdera bakarra gelditzen da egiteko: hiri hondakinak kudeatzeko eta tratatzeko eskumenak udalenak izaki, zer egiten dute diputazioek eta gobernuek hondakinak kudeatzeko planak diseinatzen? Zertarako sartu dira eskumen horietan, Eusko Jaurlaritzak berak ere hondakinei buruzko araudia finkatzeko borondaterik agertu ez badu(71)?

Europako Batasunak materia organikoaren tratamenduaz prestatu duen Liburu Berdea-k dakar galdera horren erantzuna: «Hiri hondakin solidoak erraustetik sortzen den energiaren zati handiena indar kalorifiko handiko frakzioak erretzetik dator, alegia, papera, plastikoa, pneumatikoak eta arropa sintetikoak erretzetik; aldiz, hondakin biodegradagarrien ‘frakzio hezeak’ efizientzia energetiko orokorra murrizten du. Eta, hala ere, hiri hondakinen frakzio biodegradagarriak (papera barne hartuta) errauste planta batean sortutako energiaren %50 inguru produzitzen jarraitzen du, eta biohondakinen birziklatzea handitzeak errausteko biohondakinen kopurua murriztu dezake». Javier Ansorenak eta Xabier Garmendiak bestelakorik ziurtatzen badu ere, gai organikoak birziklatzea —Europako Batasunak dio, ez ekologistek— erraustearentzat kaltegarri izan liteke. Birziklatuz gero, errauste plantetan sortutako energiaren erdia galduko litzatekeelako.

———————-

(69) Nafarroako hondakinen kudeaketa planari buruzko eztabaidan, EB Europako Batasunaren Liburu Berdea darabil ISRk, materia organikoaren tratamenduari buruzko erabakiak hartzeko erreferentzia gisa. Bada, liburu horrek berak dio: «EBko lur politikak [konpostaren] eskaria sustatu dezake modu esanguratsuan». Desertifikazioaren aurka egitea sustatzen du EBk, izan ere. Onartzen du konpostak, gehienez ere, Europako nekazaritza lurren %3,2ren kalitatea hobetuko lukeela, biohondakin guztiak konpostatuta. Europako hegoaldeko lurren %45ek, orobat, materia organiko kopuru eskasa dutela zehazten du Liburu Berdea-k. Materia organikoaren tratamenduari buruzko hainbat azterketa eta proposamen egiten ditu liburuak; kostuak ere aztertzen ditu; horrela, zehazten du hiri hondakin nahastuen tona bat tratatzeak 90 euroko kostua duela, eta materia organikoa bereizita bildu eta konposta egiteak 35 eta 70 euro arteko kostua duela tonako. Edozein kasutan ere, garestiago da, beraz, hondakinak erraustea.

(70) Alde horretatik, esanguratsua da Gipuzkoako planak egiten dituen aurreikuspenak ere: 2016an araztegietako 33.862 tona lohi sortuko direla uste dute, eta guztiak erretzea aurreikusten du planak. Ongarri gisa erabiltzeko baino hobeagoak dira, agi denez. Planak, gainera, araztegietako lohiak bereizi egiten ditu gainerako hondakinetatik, eta planak ez ditu aipatzen, errausteko asmoen artean baizik. Cementos Rezolak 2010ean lohiak erretzeko sinatu duen ekimena nor edo noren buruan egongo zen, Gipuzkoako plana diseinatu zenerako.

(71) Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako hiri hondakinen kudeaketarako lege orokorrik ez zegoela antzemanda, herri ekimen legegilea abiatu zuten, 2009an, errauste plantaren aurkako Gipuzkoako taldeek. 35.000 sinadura lortu zituzten, eta lege egitasmoa aurkeztu zioten Jaurlaritzari. PSE-EEk, EAJk eta PPk batzorde batean aztertu zuten lege egitasmoa, baita atzera bota ere; Legebiltzarrean eztabaidatzera ere ez zen iritsi lege proposamena.

Nork erre nahi ditu hondakinak saileko artikulu gehiago irakurtzeko, erraustu.wordpress.com

http://credit-n.ru/zaymyi-next.html http://credit-n.ru/zaymyi-next.html http://credit-n.ru/zaymyi-next.html http://credit-n.ru/zaymyi-next.html