Monzonen bizia eta balioak ospatuz –

Duela berrogei urte zendu zen Telesforo Monzon, Donibaneko Mende Berri etxean, Josefa Ganuza, beti bezala, alboan zuela. Josefa alargunak, Isidro anaia eta Dolores arrebarekin batera, Monzonen nahia beteko zuen: «Etxea Euskal Herriari eta Bergarari nahi diot utzi (…), fundaziño bat nahi dut egin, eta hori bergararrentzat eta Euskal Herriarentzat izatea nahi dut».

Ez da, halaz ere, gaurko 40. urteurrena Telesfororen heriotza gogoratzeko eguna, Monzon eta Josefaren bizi oparoa ospatzekoa baizik. Euskal Herriari, bere lurralde guztiei, euskal kulturari zein hizkuntzari eskainitako bizi oparoa izan baitzen biena. Eta horregatik, gaur, Olaso Dorrea Fundazioak eta Bergarako Udalak sorturiko Monzon-Ganuza sariaren bidez, Telesforok eta Josefak gure herriari, kulturari eta hizkuntzari eskainitako bizitza oparoak ospatuko ditugu. Hori, gainera, bizitzan zehar eskaintza hau egin dutenekin batera egin nahi dugu. Telesforok «utopiko» gisa definitzen zituen horien bizitza ospatuko dugu; berak eta Josefak bezala, bihotz betez gure herriaren alde lanean aritu diren euskal «utopikoak» baitira gure herriaren askatasuna ekarriko dutenak.

Libe Goñi Garaterekin ospatu genuen Monzon-Ganuza Sariaren eguna. Euskal umeek Euskal Herrian, eta bereziki Iparraldean, euskarazko eskoletan, ikastoletan, hazi eta hezteko utopia egia bihurtzea posible egin duen belaunaldi miresgarri baten ordezkaria da Libe; utopia horri jarraiki bizitzan zehar une gazi-gozoak bizi izan dituena, arriskuak eta zorionak, gure herriaren aldeko bizi oso batean.

Eta Monzonen bizitza ospatzeko unean haren bizi osoa gidatu zuten balioak izan nahi ditugu gogoan, balio horien gaurkotasuna agerian jarriz:

– Herri honekiko eta bere hizkuntza eta kulturarekiko konpromisoa. Telesforo Monzonek eta Josefak bizitza erraza izan ahal zuten, hala nahi izanez gero. Familia aberatsen seme-alabak izaki, lur sail eta etxe askoren jabe, bizimodu errazerako aukera izan zuten. Baina horren ordez, aberriari eskaini zioten bizia; baita gerra eta erbestearen ondoren ere. Horrela, 60ko hamarkadan Iparraldera ihes zihoazen belaunaldi berriei ateak ireki eta laguntzera bultzatu zituen herriarekiko zuten konpromisoak; eta horiekin bat eginik jardutera. Engaiamendu hori azken urtetaraino eraman zuten, Monzonek bere azken urtean Langraiz Okako espetxean igarotako egunek erakusten dutenez. Konpromiso hori oso garbia zen bere hizkuntz zein kultur jardunean ere. Gaztetatik euskararen garrantziaz jabetuta, euskarak gure herriaren berreskurapenean duen zentralitatea azpimarratu zuen beti: «ulertzen ez gaituztenean ulertuko gaituzte» zioen. Kultur konpromisoak poesian, antzerkigintzan eta prosan ere euskaraz aritzera bultzatu zuen. Argi zuen euskara eta kultura zirela gure nazioaren ardatza eta bihotza; horiek galduta nazioa galdua zela, eta, ondorioz, ezein independentziak ez zuela zentzurik izango.

– Batasuna eta elkarlana, aurrera egin ahal izateko oinarri. «Indarrik ez badugu ez dugu askatasunik izango, eta ez dugu indarrik izango batasunik ez badugu», zioen Monzonek. Horregatik, Monzonentzat gure herrian sinesten zuten guztien batasuna ezinbesteko balioa izan  zen beti, eta 60ko hamarkadatik aurrera abertzale guztien batasuna lortzea jarri zuen bere jardunbide politikoaren erdian. Monzonen ustez, herri egitasmo handiak batasunaren eta elkarlanaren bidez lor zitezkeen soilik. Besterik politikakeriara jokatzea litzateke, eta gu bezalako herriek, bere izatea bera zalantzan dutenek, ez dute luxuzko politikakeriatan ibiltzerik.

– Zorroztasuna analisian, eta analisien azalpenetan. Monzon zorrotza zen bere analisi politikoetan, eta helburuak garbi edukirik, ez zuen zalantzarik horiek erdietsi ahal izateko taktika zein estrategiak egokitzeko. 30eko hamarkadan Autonomia Estatutuaren alde egin zuen, baina gerran sorturiko euskal gobernuak hori baino gehiago ordezkatzen zuela ulertu zuen. Gerra ostean, Errepublikarekiko lotura mantentzeari ez zion balio handirik ikusi, eta munduan herri gisa agertzearen alde egin zuen; bai eta euskal alderdi orori euskal obedientzia eskatzearen alde. Eta Bigarren Mundu Gerra ostean ez zuen beldurrik izango estrategia baten agorpena ikusi eta bide berriak bilatzeko (monarkikoekiko gerturatzea barne). Ondoren, belaunaldi gazte berriekin topatzean, horiekiko lotura ezinbesteko ikusi zuen. Zorroztasun horrek eta aberria alderdiaren gainetik jartzeak kalapita eta arazoak ekarri bazizkion ere, Monzonek beti zorrotz jardungo zuen bere herriarekiko konpromisoan.

– Belaunaldi berrien ideia eta kezkekiko irekitasuna. Azkenik, Monzonek zerbait erakutsi bazuen, belaunaldi berriekin eta haien kezka eta asmoekin konektatzeko gaitasuna eta irekitasuna izan ziren, horiek askotan ez ulertu edo ez konpartitu arren. Bazekien etorkizuna haiena zela. Monzonek argi ulertu zuen bere belaunaldiaren eta ondorengoaren arteko zubigintzaren garrantzia; Euskal Herriaren berreskurapena borroka-kate luze bat dela; belaunaldiz belaunaldi iragana etorkizunarekin lotzen direla, kate bereko katebegiak bezala.

Monzonen balioen gaurkotasuna nabaria da. Gure herriak dituen etorkizuneko erronka ikaragarriei aurre egiteko konpromisoa beharko dugu; batasuna eta elkarlana beharko ditugu; zorroztasuna unean uneko errealitatea ulertzeko eta, nola ez, belaunaldi berrien atxikimendua ere ezinbestekoa izango da. Monzonek erakutsi zigun posible dela. Ospa dezagun bere bizi osoko konpromisoa.

Monzonen bizia eta balioak ospatuz

Monzonen bizia eta balioak ospatuz