Kontraforuaren zaharberritzea? –

Ezeizabarrena Saenzek “Eskubide Historikoak” eta “Pase Foral” kontzeptua (Auñamendi Eusko Enziklopedia, 2008) lanean azaltzen duenez, “foru baimena Nafarroako Erresumako eta euskal probintzietako Foru Zuzenbidearen eremuan inskribatutako ahalmen baten izena zen, Espainiako Monarkiak emandako aginduak ez betetzeko, eta baliogabetzat jotzen zituen, beren legeriaren, Foruen, aurka egiten bazuten”.

Nafarroan, hasiera batean, “derecho de sobrecarta” ere deitu zen, eta “men egin, baina bete gabe” formula tradizionalarekin erabiltzen zen. Foru-ahalmen hori arau gorenaren lehen xedapen gehigarriak (1. XG) foru-lurraldeen eskubide historikoei egiten dien aitorpenean islatzen zuena eta “de facto” eta “iure” aurretiazko iter baten ondoriozko harreman historiko eta juridiko bati buruzko itun edo akordio bat izango litzateke.

Gogoan izan behar da 1978an indarrean zegoen Espainiako Konstituzioan bigarren xedapen indargabetzailea sartu zela (DR 2). Horren arabera, “1839ko urriaren 25eko Legea behin betiko indargabetutzat jotzen da, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko probintziei dagokienez, eta 1876ko uztailaren 21eko Legea behin betiko indargabetutzat jotzen da”.

Hala ere, aipatutako indargabetzeak Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko foru lurraldeei bakarrik eragingo lieke (lerro horietan ez baita ezer esaten Nafarroari buruz), eta beraz, Ezeizabarrena Saenz-en arabera, 1839ko urriaren 25eko Foruen Lege berreslea Nafarroan indarrean mantentzen dela ondoriozta liteke.

Kontraforuaren zaharberritzea?

Yolanda Barcinaren gobernu nabarristarekin, UPNk PPren gobernuaren aginduei men egingo lieke, argi eta garbi; izan ere, Nafarroako Ganberan duen gutxiengo parlamentarioaren ondorioz, isileko akordio batera iritsiko zen Gobernu zentralarekin, Nafarroako Parlamentuko legeak geldiarazteko, Auzitegi Konstituzionalaren aurrean jarritako errekurtso sistematikoaren bidez, indarrean dagoen Konstituzioaren 161.2 artikuluan oinarrituta. Artikulu horren arabera, “Gobernu zentralak Konstituzio Auzitegian aurkaratu ahal izango ditu autonomia-erkidegoetako organoek hartutako xedapen eta ebazpenak”, eta horrek “de facto” ekarri zuen Nafarroako Ganberaren legegintza-eskumenak edukiz hustea.

Era berean, Foru Ganberak zergak legeztatzeko (Nafarroako autogobernu fiskala) duen ahalmenaren murrizketa zorrotz baten atarian geundeke, 2023ko hauteskunde orokorren ondoren sortuko den PP-Vox Gobernu berriak doktrina autonomiko berri bat ezartzearen testuinguruan. Doktrina hori Estatu sasi federal bat ezartzean datza, guztiontzako kafe demokratiko eta berdintasunezkoan oinarritutakoa, misil bat izango litzatekeena Nafarroako foru-erregimen bereiziaren eta haren gaitasun autogestionarioaren iraupenaren flotazio-lerroan.

Neurri konstruktibo horiek Foru Erkidegoa autogobernu debaluatu, makurtu eta Gobernuak edo txandakako auzitegiek agindutakoaren mende jar lezakete, Nafarroako Administrazio Auzitegiak (TAN) euskararen aurka hasitako gurutzadaren islada zuena.

Hala, TANek baliogabetu egin zuen Zizur Nagusiko Udaleko plantilla organikoan idazkaritza, gazteria-teknikari eta obretako langile lanpostuetarako euskara jakiteko eskakizuna, eta, haren ustez, “lanpostu elebidunak arrazoizkotasun- eta proportzionaltasun-irizpideen arabera ezarri behar dira”.

Hala ere, Nafarroako Administrazioaren postu kontaezinetarako ingelesa, alemana eta frantsesa “ezagutza orokortzat” jotzen direla alde batera utzi du TANek, lanpostuari buruzko azterketa espezifikorik egin behar izan gabe; beraz, TANen epai horiek “erabaki politikoak” izango liratekeela ondoriozta daiteke, eta euskararen aurkako gurutzada erregresiboaren paroxismoan, Konstituzio Auzitegiaren (KA), “udaletan euskararen lehentasunezko erabilera legez agintzea Karta Magnaren aurkakoa da” erabaki zuen.

Etorkizuneko PP-Vox Gobernuak birzentralizatzeko erasoaldi basati bat hasiko duela aurreikus daitekeenez, Nafarroako Gobernu berriak kontraforua deklaratzera jo beharko du “Gobernu zentralak edo Justizia Auzitegiek ustez egindako foru, lege, ordenantza, erabilera, frankizia, salbuespen, askatasun eta pribilegioei eragiten dieten arau-hausteen aurrean, eta Nafarroako Gobernuari ahalmena ematen zaio astunketa horren ordaina eskatzeko”.

Era berean, Gamazadaren berrargitalpena edo Gamazo ministroak 1841eko Lege Itunduan ezarritako erregimen fiskal nafarra kentzeko saiakeraren aurka nafar herritarrek izandako erreakzioa azken baliabide gisa geratuko litzateke eta 1894ko udan Monteagudoko makildantzan jasota izan zena: “Espainiako Gobernuak bere asmoekin jarraitzen badu, Nafarroan zehaztapen handiak hartuko dira”.

Germán Gorraiz – Analista

Kontraforuaren zaharberritzea?