Konkistaren memoriatik memoriaren konkistara
Gauza ezaguna da aurten 500 urte bete direla gaztelar armadak nafar erreinua zenaren konkista abiatu zuenetik. Urteurrenaren karira ez dira gutxi izan iritzi publikoan sortu diren eztabaidak, non historia, memoria, eta politika elkarren eskutik joan diren luma laudatuen eremuan. Identitate kolektiboa ezbaian da berriz ere.
Nafar erreinua euskal gizartearen sinbolo berri bezala kokatu izanari ordea, bitxia deritzot. Lehen, eta oraindik ere, Euskal Herria zen euskal identitateak bere baitan zuen kontzeptua, abertzale munduaren helmuga; garaipena, ongizatea, sentipen positiboak sortzen zituen ikuspegi idealista. Sinbolo honen aurrean mito bat agertu da ordea: nafar erreinu mirestuarena. Historialari batzuek VIII. mendean kokatzen duten sortutako estatu idealizatu horren bila dabil bat baino gehiago, haren defentsak independentzia ekarriko duen giltza dela pentsatuaz: “Kendu ziguten hura berreskuratu beharra dago”. Konparaketa erraza da, gaur planteatzen den Euskal Herria orduko nafar erreinua da. Jokamolde hau ez da berria, nazioek beti jo izan dute iraganera mito handien bila haien izaera justifikatze aldera.
Zaila da, halere, gisa horretako baieztapenak defendatzea egi-historikoarekin topo egin ahala. Nafar erreinua 1512 inguruan, bere garaiko beste monarkia modernoen antzera, botere absolutuaren bila zebilen erregetza zen, gizartearen joputzea kontutan hartzen ez zuena. Errealitate honen aurka, gaur sortzen ari den estatu horren memoriak, inoiz ezagutu ez dugunarekiko nostalgia puntua gehituz, orduko familia baten Pirinioetako jabetza askatasun sinbolotzat garatu du.
Hori gutxi ez eta erreinuaren adin zaharra argudiatuta herri baten balioa erakutsi nahia agerian da. Zenbat eta atzerago, orduan eta baliotsuago, baina baita orduan eta desadostasun gehiago sortzen dira euskaldunak nor ziren erabakitzerakoan. Dinosauroen garairaino atzera begira genezake gaur garenaren jatorriaren bila (bestalde ikusita, gizakiaren izaeraren baitan dagoen jakinminaren beharra dela ukatu gabe) eta orduan ere ez ginateke ados jarriko. Nazio guztiek asmatu dituzte haien usadioak, eta historia bertan balio haundiko elementua izan da.
Ez al da identitate osasuntsuago bat sortuko orainaldiari begira iraganari begira baino, izan ginenari erreparatuz baino izan nahi dugunaren sujetua eratuz? Erabakitze eskubidea hainbeste ahotan dagoen garai honetan, kontraesana dirudi iraganean identitate bat bilatzea. Historiak esango badu nolakoa den herri bat, zertarako erabaki zer izan, ez?
Konkistaren memoriatik memoriaren konkistara
Arrazoia galanta, Ipagoaga! Historiak zileztatu behar duen desira ez da desira eta ez ezer. Egia da atzeak erakusten duela aurrea nola dantzatu, edo Oteizak zioen eran, atzeraka eginez arraun egiten dugula aurrera… Irudi ederrak dira, aldekoak direnean mesede egiten duten horietakoak, baina ez dira ezinbestekoak. Kontua nahia eta borondatea dira, zuk iradoki bezala: historia beti da kontalariaren arabera, Martin Ugaldek ongi erakutsi zigun bezala.
“Erabakitze eskubidea hainbeste ahotan dagoen garai honetan, kontraesana dirudi iraganean identitate bat bilatzea”
Kontxo!
Edozein herrik bere historia dauka eta herri den heinean bere historia politikoa ere bai. Gu nazio garenik ukatzen dutenek, historia politikoa dugunik ere ukatu beharra dute. Eta bai erresuma bat, eta erregeak eta gortea, eta nazioarteko harremanak eta armada eta txanpona eta muga politikoak eta bake eta gerra garaiak eta erasoak eta hildakoak eta inbasioa… A! egia ez zaigu komeini txiringito autonomikoak justifikatzeko. Orain ez gara herri bat , orain erkidego autonomoak gara eta Frantziako pusketa txiki bat. Nola iritsi gara honetara? Ez du ajolik. Aurrera begiratu ,baina hori bai; bi erabakitzeko esparru daude Espainiako partean eta beste bat Frantziakoan. Nola iritsi garen egoera trixte honetara guri bost. Txapo!
Iñaki, ezin ukatzekoak dira aipatzen dituzun elementu historiko guzti horiek eta noski, gaur izatera heldu garenaren arrazoi direla irmoki esan beharra dago, beste modura ezin bailitzateke izan. Baina, galdera garrantzitsu batek airean jarraitzen du. Noiz hasi zen aipatzen duzun herri bakoitzaren historia? Zaila da zehazten. Horregatik deritzot nazio baten izatearen arrazoitzean gaur egungo hiritarren erabakitze eskubideak indar handiagoa duela aurretik gertatu denak baino, batez ere iraganeko izate hori ezin bada zehaztu.
“ezin ukatzekoak dira aipatzen dituzun elementu historiko guzti horiek eta noski, gaur izatera heldu garenaren arrazoi direla irmoki esan beharra dago, beste modura ezin bailitzateke izan.”
Ba esan.
Berriro diot hori eta ondorengoa: “Baina, galdera garrantzitsu batek airean jarraitzen du. Noiz hasi zen aipatzen duzun herri bakoitzaren historia? Zaila da zehazten”.
Zaila da zehazten eta nik ez dakit hori zehaztu daiteken ala ez. Uste dut antropologoen, historialarien,… eta horrelakoen lana izango dela horren azterketa.
Zorionez, herri honek baditu eta baldintza zailenetan ere sortzen ditu, adituak eta ez seguraski espainiar edo frantziar unibertsitateetan. Azken urte hauetan adibidez, historialariek aurrerapen handiak eman dituzte erresumaren inbasioaren ezagutzan eta bidebatez horren zabaltzean.Itzelezko lan horri esker gure historiari buruz askoz gehiago dakigu, eta uste dut, benetan eskertu behar diegula egindako lan guztia. Eskertu bai historialariak eta bai elkarteak lagundu dituzten pertsona anonimoak, bai diruz eta bai beste motako partehartzearekin. Askotan bitartekorik gabe, beti administrazio espainiarraren boikotari aurre eginez, auto-antolakuntza eredu bat gu guztioi eskeiniz,… Ezagutza ez dago kontrajarria gure gaurko borondateak agindu behar duenaren baieztapenarekin. Zoritxarrez gure borondatea ere ,bakarrik, ez da nahikoa helburua erdiesteko. Horretarako estrategia egokia eta beste gauza batzuk ere beharko ditugu.Nik uste dut herri baten nortasuna, bere iraganak ,bere orainak eta bere etorkizunaren itxaropenak osatzen dutela. Gizabanakoekin gertatzen den bezala.
Historiak ez digu izateko zilegitasunik ematen, daukagun izateko gogoa nondik datorren azaltzen du. Izateko zilegitasuna ematen digu gogoak, nahiak. Euskal Herria Sabino Aranak asmatu balu ere (batzuek uste eta gure kontra egiteko esaten duten bezala), zilegitasun osoa genuke; besterik gabe, horrela nahi dugulako.
Hala ere, Euskal Herriaren kasuan (beste asko izango diren bezala), esango nuke herri bat garela izan ginenaren kontzientzia eta izateko gogo kolektiboa daukagulako.
Historia ezagutzeak, gure kasuan behintzat, garrantzi handia dauka. Nafarroan hezkuntzan dabilen edonork kontatuko dizu “Nafarroa bizirik” plataformak egin duen lana historia ezagutarazteko, eskoletan eta ikastoletan, ikas-unitateekin. Eta horren emaitza, sinets ezazue, nabarmena zen, adibidez, aurtengo sanferminetan peñek nafar gudarostea irudikatuz egindako desfilean, zezen plazatik irtetean. Bertan zebilen jende askok, duela urte gutxi, ez zuen ideiarik ere Nafarroako erreinua zer izan zen. Eta orain independentista dira (eta ez arrazoi ekonomikoengatik, soilik).
Beste adibide bat, Jimeno-Jurio historialari nafarra zena. Espainiarra zen, historia ikertzen erabat abertzaletu eta euskaltzaletu zen arte.
Pieza guzti-guztiak dira beharrezkoak euskal puzzle modernoa osatzeko. Ez baztertu, ez gutxietsi arrazoi edo motibaziorik. Bakoitzak berea, denon artean geurea.
Sabino Arana ez zen izan Euskal Herria terminoa asmatzen lehena, XVI. mendean agertu zaizkigu ezaguna den Leizarraga eta Lazarraga arabarra bi hitz horiek izkribatuz. Argi dagoena da kontzeptuari garai bakoitzak ikuspegi bat eman diola. Azken biek euskarari lotuta, Aranak foruengandik gertu, Juriok nafar erreinutik, azken hamarkadetan erabakitze eskubidearen paradigma bezala. Nazioak ez dira berez bizi, nazio guztiak asmatuak izan dira, eta guri dagokigu gurea hala ere dela onartu eta harekin zer egin nahi dugun erabakitzea.
“…kontraesana dirudi iraganean identitate bat bilatzea”. Kontaiozu hori, heldua izatera iristean adoptatua izan dela jakin duen bati.
Nik uste iragana ahazterik ez duela inork pentsatzen baina kontua da zer gordetzen dugun. Nik gure herriaren historiaz ez dakit asko baina dakidan apurretik ideia batzuk ateratzen ditut. Euskal tribuak dira neretzat abiapuntua. Iruñako erresuma bizirauteko sortu omen zen, lur hau inguratzen zuten indarrei aurre egin nahian. Gero erresumak bere bilakaera eduki zuen baina herriak foruak babesten segitu zuen eta hor zentratu behar da nere ustez. Gaur egun independentzia aldarrikatzea da nere ustez orduan foruak babestearen parekide. Zentzu horretan egia da erresumaren kontua nere iritziz ere gehiegi goratzen dela. Ez al litzateke ederragoa, garairik-garai, boterea hurbil mantentzen saiatu den herria gogoratzea?
Ados Ipagoagarekin.
1512ko konkista estatu-arrazoia esaten zaion horren adibide garbia da: bortxa, azpikeria, faltsukeria… Halaxe salatu zuten batzuek garai hartan, estatu-arrazoiak direla-medio geroago burua galduko zuen Thomas Moore humanista eta politikari ingelesak, besteak beste. Baina non kokatuko ditugu eratzen ari den bertsio abertzalearekin bat ez datozen hainbat gertakizun? Nabarmenena, zer esanik ez, “armada gaztelarraren” zati handi bat euskaldunek osatua zela, arabarrak eta gipuzkoarrak, batik bat. Orain gutxi arte Gipuzkoako armarrian Belaten hartutako kanoiak ikusi ditugu… Ez oso aspaldi, artikulu batean hori guztiori “Errege-erregina Katolikoen” krimenetako bat izan zela irakurri nuen; bada, Isabel erregina 1504an hil zen, eta gainera bizi artean senarraren asmoei kontra egin zien, bera sinetsita baitzegoen Nafarroako Katalina eta Joan errege-erreginaren eskubideak zilegizkoak eta ukaezinak zirela, eta Nafarroa ez ukitzeko eskatu zion Fernandori bere testamentuan -idazkari euskaldun batek idatzitakoa, bide batez esanda. Andre hura ez dago nire pertsonaia historiko kuttunen artean, baina tira… Eta zer egingo dugu euskara goratu, landu eta lehendabizikoz inprimarazi zuen Beñat Etxeparerekin? Traidoretzat hartu? Etxeparetarrak beaumondarrak zirenez gero, bat egin zuten konkistatzaileekin, eta zenbait agiritan Eiherelarreko erretorea azaltzen da konkistatzaileen zerbitzuan, hain zuzen. Horrek zerikusi zuzena du, noski, berak hain hunkigarriro kontatzen duen bere espetxealdi gogorrarekin, geroago Enrike erregeak bere mendekua hartu zuelako Etxepare Pabeko presondegi batean sartuz… Eta, graziosoena, edo bate graziosoa ez dena, nola ikusten den, hika-mika dinastiko horietan sartuz gero hauxe da, Nafarroako errege zilegizkoen oinordeko zuzena Juan Carlos dugula… edo Bianako Printzea ere baden semea. Arestian norbaiti irakurri nion hain antimonarkiko diren euskaldunak monarkiko amorratu bihurtzen direla historiazaletzen direnean, eta egia da.
Baina xehetasunak albo batera utzita, geroari begiratu behar liokeen euskal nortasuna zimendarri ahul horien gainean eraikitzea. Gauden XXI. mende honetan zergatik jasan behar ditugu Behe Erdi Aroko banaketa eta bereizketa zahar eta zaharkitu horiek? Bada, euskal herriak -ez asaldatu, arren, pluraleko erabilera hori oso ohikoa izan zen iraganeko garaietan: gutxi-asko euskara egiten den lurraldeak- Euskal Herri egiten duena euskara izan da mendeetan zehar, eta hizkuntza-kontzientziari atxikitako beste zenbait gauza, baina ez inongo kontzientzia politiko nafarrik. XX. mendearen hasieran Joaquin Costa erreformatzaile espainiarrak espainiarrei hala aholkatu zien: “cerrar el sepulcro del Cid con siete candados”. Bistan denez, ez diote jaramon handirik egin, baina euskaldunen artean ere hilobi zaharrak arakatzeko grina oso zabaldua dago. Ondo dago Leireko monasterioa noizbehinka bisitatzea, eta bertan hilobiratua dagoen Antso Handiak noizbait euskal lurralde gehienak -edo denak, nahi bada- gobernatu zituela gogoratzea, baina handik aurrera…
Barkatu baina ni ez det inoiz entzun ezker abertzaleko jendeei Euskaldunok ez direla egon gaztelaren armadan, behartuak eta atseginez, eta? Akaso istorian zehar ez dira konkistatzaileentzako lan egin duten konkistatuen herriren bat? Askotan Euskaldunak behartuak izan ziren borrokatzeko gaztelaren ejerzitoan eta beste batzuk amodioarekin egingo zuten eta? Mendeetan zehar Herri bat beste baten menpe egotea gauz hoiek ditu.
Erran dezakegu ere Espainiatar kolonia asko Euskaldunen ondorengoak askatzera lagundu zutela, hori beraien gurasoak irakatsi zieten Espainiarekiko maitasunagatik izango zan bai?
Zer gertatu zan istoriarekin konkista ostean? Nork idatzi zitun gertaera faltsu asko? Orduan egia ez dakiena ere sentitu daiteke gaztelar Euskalduna ianda, dirua nahi duena, edo hainbeste denbora pasata gaztelarra sentitzen zelako, ala ere froga asko daude lehengo euskaldunak zirela eta askotan men egin behar zutela foruak ez galtzeko, baina Onartzen ez zuten erregeen kontra guda izaten zuten.
“En torno a la conquista de Navarra” liburuan Maria Puig Goñi izugarrizko ikerketa egin zun Nafarroko Cptos-i buruz eta aurkitu zuna ez zan Gaztela edo Espainiatarrekiko maitasun askorik, ezta aitzinean erlazio haundirik.
Bere lanean erraten du Nafarra zatituta izan zela, militarki konkistatua eta zatitua, baita bere nortasuna suntsitua, Amerikarrak indioak tratatzen zituzten baino tratu txarrago eman zieten Nafartarrei, eta ez zen abertzalea.
http://www.euskaldunak.info/sorauren/?p=66
Sugar, normalean jende zentzuduna ez da pozik gerrara joaten. Beno, tira, jauntxoek bazeukaten zer irabazia: hantxe ibili zen Iñigo Loiolakoa.
Ez dut irakurri aipatzen duzun liburua, baina nafarrak indioak baino okerrago tratatu zituztela esatea ere… Izan ere, nafar dexente ibili ziren Ameriketan: Pedro Urtsua baztandarrak, esaterako, gauza ikaragarriak egin zituen bai indioen aurka, bai matxinatu ziren esklabo beltzen aurka. Geroago, Amazonassen barrena espedizio famatua egin zuenean, Lope Agirre oñatiarrak Urtsua erail zuen, eta nola zuritu zuen bere balentria? “Porque era navarro, o por mejor decir, francés”. Urstua horiek, bide batez esanda, bat egin zuten gaztelauekin konkistaren unean.
Nik ez dut esan Nafarroa liluratua izan zenik, alderantziz, konkistatua izan zela, eta bortxa, azpikeria eta faltsukeria bide nagusiak izan zirela. Baina gauza bat ez dut batere argi ikusten: Nafarroa inongo “euskal estatua” inoiz izan zenik. Aditua izan gabe, garai urrun haietako liburu dexente irakurriak dauzkat -gehienak erdaraz daude, eta apur batzuk euskaraz- eta atera dudan ondorioa da euskaltasunaren ideia nahiko argia zeukatela gure arbasoek, hau da, hizkuntza komuna zeukatela, euskara izenekoa, baita jatorri amankomun bat, baina haurridetasun horrek ez zuen ondorio polikorik ekarri XIX. mendera arte, eta orduan ere nahiko modu lanbrotsuan: Sabinok berak lehendabizi Bizkaiaren independentzia proposatu zuen, eta gero Euskal Herria / Euskadirena, baina beti ere federazio gisa. Nire uste apalean, euskal nazioa neurri handi batean egiteke dago, eta Nafarroaren kontua sustrai ahula iruditzen zait taxuzko ezer eraiki ahal izateko.
Eta bukatzeko honatx kritika bat: oso ondo dago Joana Albretekoa erregina nafarra laudatzea euskarazko Testamentu Berria sustatu zuelako eta abar, baina gero ematen du laudatzaileek eurek ez diotela bide horri jarraitzen. Orain gutxi Donostiako Elkar dendan apalategi oso bat ikusi nuen “Nafarroa-1512” gaia jorratzen duten liburuen andana batek hartua, denak ikuspegi txit abertzale batetik, noski, baina bat ere ez zegoen euskaraz idatzita… Gaiak jendearen interesa pizten duelako ikusita, euskaraz zeozer idaztea bide ona izan liteke euskarazko irakurleria anemikoari odol pittin bat emateko, ezta?
(85%)Lingua Vasconum Linguae Navarrorum Sancho XVI Jakintsua 1167.
1587an Iruñako apezpikutza Hiribilduen zerrenda egin zun hitzegiten zan hizkuntzaren arabera.
453 Hiribildu (%85) Euskaldunak ziran eta 83 (%15) Gaztelandarrak, zer izango ziran lau mende lehenago?
Euskera debakatua izan zeneko lehengo aztarnak 1000 urte dituzte. Ez dakit nun erran det Nik Euskaldunak ez direla inoiz gaiztoak izan, erraten det istorian aurkitutako eta idatzitakoarekin Nafartar-Euskaldunak istorian zehar ez direla ondo eraman Euskaldunekin.
Sabino Ekarri zuela eremu politikora? Ba demokrazian izango zan, ze lehen ere Kontzientzia Nazional bat zegon, bestela Sabinorena eta EAJrena ezinezloa izango zan lehenagoko ez zegon Kontzientzia Nazional hori gabe, Euskal Abertzaletasuna Konkistaren une berean hasi zan, nahiz eta demokraziarik ez egon politikan egon da mendeetan zehar, baita Konkista ostean egon ziren Nafarroa berreskuratzeko saikeretan. Hori ere politika zan. Akaso XIXgarren mende arte ez dira agertu Euskal Herriari buruzko idazkiak? Akaso Ez dira mendeetan zehar beste Nazio Ezberin bat izango balitz bezala tratatuak izan Espainia eta Frantziarengatik? Akaso ez zuten Aldundiak elkar burrukatzen eta batzen berea zena defendatzeko?
Esalditzo Batzuk: Bizkaiko Jauntasun Alabako probintzia eta Nafar Erreinua, bereizketarik gabe ahaidetuak Idietako erreinu hauetan amodioarekin Baskongadoak deitzen dugu geure burua. (Potosi Gudako Eralzioak 1623).
Manuel Iarramendi 1745 : Ze arrazoi dago pribilegiatua den Nazio honek, aparteko Nazioa ez izateko? Nazio Salbuetsita eta besteekiko independientea? Zergatik 3 Probintzia Espainiar barrun (eta hori Nafarrotaz hitzegin gabe) Gipuzkoa, Bizkaia eta Araba, eta beste hiru Frantziaren Menpe (Labort, Zuberoa eta Behe Nafarroa? Eskaiegu batei eta bestei eta Pirineotako probintzi batuak deitu gaitezen.
Ikusten dezunez Sabino Arana jaunak ez zan ezta proiektu bat, Kontzientzi Nazionala gehio edo gutxiago baina uste det Konkistatuak izan ginenetik izan degula, eta ez bakarrik errege bat jarraitzeagatik, ala ere Erregeen gauzak politika zan garain haietan ez?
Eta bai gazteleraz egindako liburu askoz gehio daude Euskarazkoekin alderatuak, gauza hoiek aldatu beharrekoak direla? Ba bai baina mende askotan Euskera baztertua izan denean gauz hauek dakartzate, baita gure politikariek ere gehio egin zezatela (nere ustetan) Euskera zabaltzeko eta Euskal Argitalpen gehio egoteko.
Kontua ez da orduan erregeak ote zeuden ala ez, kontua da noren erregea zen. Nork agindu zuen Bibliaren itzulpena euskarara? Nafarroako erregin batek. Foruak oso aurrerakoiak izango ziren, baina beste botere baten baldintzapean zeuden. Hau da, erregeak zin egin behar zituen, Espainiako erregeak. Eta ikusi dugu zein den foruen arazoa: lege pare batekin deuseztatzen ahal direla. Nafarroako erreinua deuseztatzeko berriz, militarki konkistatu behar izan zen (den dena).
Gero, frantsesek haien erreinua zuten eta bere erregeari moztu zioten lepoa. Eta iparraldekoei haien legeak inposatu, zentralismo bortitz batez. Espainian motelagoa izan zen kontua, baina bi karlistadarekin ebatzi zuten kontua. Guk, gure foruekin, ze erregeri mozten ahal genion lepoa, gure errepublika ezartzeko? Ez genuen erregerik. Ez genuen botererik. Eta hala jarraitzen dugu (neurri handi batean, nahi dugulako, hala dirudi behintzat).
Nahi nuke esan baita ere niretzako Nafarroa kontzeptuak ez duela Euskal Herria baztertzen. Euskal Herria euskaldunen herria da, herria bera. Eta nire ustez Nafarroak behar luke izan bere estatua (non euskal herriak hartuko bailuke parte hauteskunde demokratikoetan, edo egingo bailituzke iraultzak Nafarroaren estatu modeloa aldatzeko, edo…).
Ez naiz ni izango Erregeen nahikeriak ukatuko dituena, baina ala ere Euskal Herriko historian aurkitu dezakegu atzerritar asko berataz esandakoak baita hemengoengatik ikertutakoak ere, eta gauz asko daude miresteko eta gauz askotan aurreratuak zeuden. Beraien gauz txar guztikin
Ez dira mirestekoak Nafarra konkistatua ez zedin bizia galdu zuten milaka lagun? Naiz eta erregei ez inporta izana? Ez al dira mirestekoak Foruen aurkako erasotan bizia galdu dutenak? Kartzelaratu zituztenak?
Ez dira mirestekoak 100 urtez Gaztelaren ejerzitoa (bakarrik Gaztelakoa ez beste) jasan behar izan zituzten Nafartarrak? Ez al dira ba mirestekoak Gamazadan Foruak defendatzeko atera zirenak?
Noski etorkizunera begiratu behar degula eta izan nahi duguna eraiki, baina erratea Euki genituen gauz onak ez mirestea? Esatea ez miresteko gure hizkuntza familietan mendeetan zehar transmititu izana bi estatu zapaltzaileen hizkuntzaren aurrean, eta oraindik bizirautea? Gehiegi iruditzen zait.
Eta ez det asko miresten ezer baina errespetu asko diet horrelakoei.
Izan garena jakin gabe izan ditugun akats gehienak beregingo genituzke, eta jendeari hobeto sartzen zaio istoria gauzak miresteko baditu (egiazko gauzak).
1512ko Nafarroako konkistaren kontu horretan guztian gauza batek tristatzen/amorratzen nau; hainbat abertzalek espaniar ikuspegia hartzea eta Nafarroan orduan independentzia galdu zuela esatea, hots, Nafarroa penintsulara mugatzea.
Nafarroa penintsulara mugatzea zure alderdiak egiten du, erabakitzeko hiru esparruen kontu horrekin.
Nire aitona erriberoak esaten zuen ‘confundir la velocidad con el tocino’. Horrelako zerbait gertatu zaizula uste dut.
Orduan beste modu batera esango dizut ea ulertzen duzun : zozoak beleari…
Ez dut oso argi ikusten zer dela eta arazo politiko nazionalari (gure eskubide nazionalen ukapena eta horiek nola berreskuratu) arazo identitario deitzen dioten batzuk, eta gero eta gehiago gainera. Guk ez dugu arazo identitariorik, espainolek edo frantsesek ez dituzten bezalaxe. Gu euskaldunak gara, euskal herritarrak, iraganean politiko-juridikoki nafarrak lehenago eta gero beste gauza batzuk. Guk arazo politikoa dugu, ezin dugulako gure burua antolatu. Zergatik tematu gure arazo politikoa arazo identitario gisa gutxiesten? (arazo identitarioak pertsona batek ezezik, txakur batek ere izan ditzake bere buruarekin, ez baldin badu bere burua onartzen edo ez bada onartua sentitzen eta abar eta abar).
Bestalde, Menditarra, badiozu hizkuntza komunaren kontzientziak sortu duela abertzaletasuna gutxi-gorabehera. Ba egia izanda ere hori gabe ez legokela euskal kontzientzia nazionalik, hori bere soilean ez litzateke nahikoa. Hori bera (hizkuntzaren inguruan eratutako etnizitate propio bat) sustrai politiko-egituratze instituzional-zuzenbide propio eta abar gabe (deitu Nafarroa sortu aurreko antolakuntzak – egongo zirelako-, deitu Nafarroako erreinua, deitu horren ondorengo antolakuntza juridiko-politiko ezberdinak) hizkuntzak ez luke inolako balio autoerreferentzial komunik. Ez luke naziotasunik sortuko.
Frogarik? Hortxe Jacetania, Ansó, Echo zein Biarnoko herri eta eskualde euskaldunak, historian zehar luzeago izan direnak euskaldun aragoitar-okzitaniar (lehen) / gaztelar-frantses (orain) hiztun baino, eta inongo euskal kontzientzia nazionalen arrastorik aurkitzerik ez daudenak.
Zergatik? Ez direlako ehunaka urtetan politiko-juridikoki euskal-nafar izan.
Bestaldean hortxe Enkarterriak. Ehunaka urtetan erdaldun, eta ia-orobat euskal nazio kontzientziadun.
Zergatik? ehunaka urtetan politiko-juridikoki Bizkaia izan direlako.
Eskerrak ez den arazo identitariorik, uste nuen orrialde honetan dauden 20 erantzunek bazutela gaiarekin zer ikusirik… Galdera bat, Nafarroako erreinua sortu baino lehenagoko euskaldunak (baskoiak, gure arbaso direla kontutan hartuz) juridikoki zer ziren, erromatarrak, bisigodoak, kristauak, mairuak, dinosaurioak akaso? 1200. urtetik aurrera zer ziren juridikoki bizkaitar, gipuzkoar eta arabarrak? Eta 1512 osteko nafar erreinuko biztanleak, gaztelako erregearen morroi bihurtuta? Eta eskubide historikoak aitortu baino lehenagokoak? Eta Euskal Herrian bizi diren eta euren burua beste identitate baten barnean kokatzen dutenak zer dira? Zer da euskalduna izatea, euskaraz jakitea, Euskal Herrian lan egitea, arbaso euskaldunak izatea, Euskal Herrian jaio izatea? Eskerrak ez den arazo identitariorik.
Hara, gure arazo identitarioa ilustratzen duen parabola bat kontatuko dizuet:
Antzina, Grezian, Olinpoko jainkoen artean lekurik nork zuen erabakitzeko, lehia sonatuak ospatzen ziren. Halako batean, han elkartu ziren Bobbyak, GRSak eta Guardia Zibilak, polizia indarrik indartsuena nor zen jakin nahian. Eta Damocles epaileak, ahots ozenez, honela aldarrikatu zuen: “Eguzkia ostertzetik azaltzen denerako, untxirik handiena ekarri duena izango da polizia indar guztietan indartsuena; eta Olinpoko jainkoen artean leku bat izango du, behin betiko”. Guztiak abiatu ziren ziztuan, Herkulesen tximistak baino azkarrago. Handik denbora luzera, eguzkia ostertzetik azaltzear zela, Bobby bat azaldu zen, zakur baten adinako untxiarekin. “Ooooo!!”, entzun zen foroan. Bobbyak, aurkeztu zen bakarra zela ikusita, irribarre egin zuen. Baina, une horretantxe, eguzkiak bere gorputza ostertzetik erdi erakutsia zuenean, GRSa agertu zen, bizkarrean untxi bat zekarrela, Egipto urruneko lehoien tamainakoa. “OOOOO!!!!”, entzun zen foroan; eta ikusirik ostertzaren gainetik eguzkiak ia osorik erakusten zuela bere distira, GRSak irribarre egin zuen. Baina, ustekabean, Guardia zibila agertu zen, bizkarrean India urruneko elefante bat zekarrela. Damokles epaileak, zorrotz aztertu, eta epaia bota zuen: “Baina, aizu, hori ez da untxia; hori elefantea da”. Eta Elefante gaixoak, negar malkotan, zeina ubelduraz eta zauriz itxuragabetuta baitzegoen: “Ez, ez, epaile jauna, ni untxia naiz, ni untxia naiz!!”.
Espainolak zer ziren erromatar garaian? eta frantsesak? eta keltiar inbasioen garaian? eta Gaztelaren erreinupean XIII. mendean Zamoran zer ziren espainolak? Eta zer zen Toledoko kristau bat XIV. mendean? Eta VI. mendean euskaldun bat Calahorran? eta zer da espainol madrildar bat new yorken bizitzen? eta espainol bat Bilbon? eta guraso errumaniarren seme espainola Jaenen? eta zer da Sarkozy hungariar jatorriko frantsesa? eta Carla Bruni italiar-frantsesa? Horiek ez dute arazo identitariorik? Zergatik jaten dugu etsaiek jartzen diguten amua?
Zergatik deitu arazo identitarioa nazio arazo politiko-juridikoa denari?
Botereak jartzen digun amuak helburu argia du: bi arazo mota planteatzea.
-batetik badaude gauza inportanteetaz preokupatzen direnjendeak eta kolektiboak: hots naziotasun estatudunetako jendeak eta EStatudun herriak: espainolak, frantsesak, alemaniarrak..Hots arazo inportanteetaz aritzen den jendea eta herriak. Horietako asko arazo identitarioetatik erabat libre bizi diren munduko herritarrak.
-eta gero badago gauza hutsaletaz aritzen den jendea eta herriak: euskaldunak, katalanak, bretoiak, irlandesak..hots arazo hutsal, kaltegarri eta merkeetaz aritzen den jendea eta herriak. Hots, identitarioak.
Gure arazo nazional eta politikoak arazo identitario gisa definitzen ditugunean EStatuek ezarritako hierarkia hau onartzen ari gara. Ze, ez banago oker, feminismoaz ari bagara ez dugu emakumeen arazo identitario deitzen, deitzen dugu feminismoa. Homosexualitateetaz ari bagara ez dugu ere arazo identitario deitzen, deitzen dugu homosexualitatea. Aberastasunaren banaketaz ari bagara, ez diogu arazo identitario deitzen, deitzen dugu aberastasun banaketa edo justizia ekonomikoa. Eta horrela edozein gai. Dena baita identitatea. Edo akaso nire soldata ez da nire identitatea osatzeko bitarteko osagai ezinbestekoa? Baina gauza bakoitzari bere izenetik.
Zein interes dago ba boterearen aldetik herri txikion aldarrikapen politiko nazionalak identitario gisa definitzeko? (haiek amua bota eta guk jan)
Ba hain zuzen aldarrikapen horiek gutxietsi, mespretxatu eta gure burua dialektikoki haien parametroetan kokatzeko.
Bestetik, naziotasuna osatzerakoan arlo juridiko-politikoaren indar eratzailea ukatzea (beste osagai batzuekin, jakina) naziotasuna zer den ez ulertzea da. Barkatu, baina horrela ikusten dut. Eta horregatik Nafarroaren memoria historikoa indartzea izan daiteke Euskal Herri osoa, aspaldi deseuskaldundutako eskualde nafarrak barne, egitura bakarrean biltzeko bideetako bat. Bakarra ez, baina beharrezkoa dudarik gabe.
Ez dut ezagutzen arazo identitariorik ez duen naziorik, batez ere nazio guztiak asmatuak izan direlako, guk egin dugun moduan, eta Frantzia, Espainia eta Alemania ez dira nazio homogeneoak.
Memoria historikoaz mintzo zara. Memoriaz mintza gaitezke Gerrate Zibilari buruz, gertatu zenaren testigantza gaur arte heldu zaigulako eta orduko bizipenak bizi zituzten pertsonak bizirik daudelako. Horregatik zaila ikusten dut duela 500 urte gertaturikoaren memoria bat garatzea. Beste gauza bat litzateke historian edo mito batean oinarrituriko argudiaketa bat osatzea.
Argi utzi nahi dudana da berriz ere, nazio guztiak sortuak izan direla, eta guk eskubidea behar dugula geurea sortzeko,iraganean gertatutakoa kontuan hartuz baina ez determinismo batekin jokatuz.
Post honetan parte hartu duzuenei eta ez duzuenei Zuzeuko beste honetan agertu dena gomendatzen dizuet, hemen eztabaidatu diren gaiei buruz baitabil https://zuzeu.eus/2012/08/23/mertxe-urteaga/