«bihar inork ez diezadan esan ez dudala oroitzeko eskubiderik» [Ariel Dorfmanen zazpi olerki] [poetische samizdat]
LOPEZ DE LUZURIAGA, NADEXDA TOLOKONIKOVA ETA GAINONTZEKOAK LIBRE!
Hemen dakarzkizugu Ariel Dorfmanen Pruebas al canto (Nueva Imagen, 1980 Mexiko) liburutik hartutako zazpi olerki. Euskaratu ditugun poema gehienak ezin dira jatorrizko bertsioan zibernetikoki – bide ohikoak erabilita – aurkitu. Beraz, egoki baderitzozu, emazkiozu ere zure alboko gaztelaniadunari, espresuki takigrafiatu ditugu (itzulpen gerrillari honek badu zer hobetua, lagun gaitzazu beraz). Oso egokitzat ditugu abuztu-irail zapaltzaile honetarako. Tamalez Argentinako bertsook San Petersburgotik Donostiako Ospitalera, Arantzadiko baratzetatik Écijako supermerkatura irakur ditzakegu.
Ez ahaztu Dorfmanen lan bat euskaratu zuela Fito Rodriguezek: Herioa eta dontzeila, Txalapartak 2010ean argitaratua. Bestela ere, gai honi buruz hamaika lan badira euskaraz, Joseba Sarrionandiaren Kartzelako Poemak (Susa 1992/2011); Erramun Landaren grabatuei Koldo Izagirrek egindako olerkiak Harresi ostean pareta liburuttoan (Susa 2008), Stefan Zweigen Xake nobela ere – zentzu zabalean – halakoei buruz mintzo da (Alberdania 1999), autore askoren artean Haginetako mina osotu zuen Txalapartak (2008). Zerrenda luzea, egongo da inon sistematikoki jasoa, eskuratzen dugunean erakusgai jarriko dugu.
Hemen beraz gaurkoak PDFan:
[!] Kasu: hemen behean dauzkazun olerkietan ez daude autoreak egindako bertso-tarteak eta sangriak errespetatuta, olerkiak egoki irakurtzeko telekargatu goiko PDFa, milesker.
Besarkada Arantzaditik:
Neskatikoari lehenengo hortzak jausten ari zaizkio
eta hori? nor da
osaba Robertoren aldamenean dagoen hori?
ai, neskatiko, hori zure aita da
eta zergatik ez dator aita?
ezin duelako.
hilik dago
inoiz ez datorren aita?
eta esaten badiot aita
bizirik dagoela
gezurra esaten ari naiz
eta esaten badiot
aita hilik dagoela
gezurra esaten ari naiz.
Horregatik diotsot gezurra esan gabe
esan diezaiokedan bakarra:
ez dator ezin duelako.
Itxaropena1
Edgardo Enríquez aitarentzat
Edgardo Enríquez semearentzat
Nere semea
ihazko
maiatzaren zortzitik
dago desagertuta.
Haren bila etorri ziren,
ordu batzuetarako soilik,
esan zuten,
errutinazko zenbait
galdera.
Matrikularik gabeko
autoak alde egin zuenetik
ezin izan dugu
deus ere
gehiago jakin
berari buruz.
Orain gauzak aldatu dira.
Askatu berri duten
kide gazte batek esan digu
bost hilabete beranduago
Villa Grimaldi-n
torturatzen zutela,
iraila bukaeran
grimalditarrenean zegoen
etxe koloretsuan
galdeketarekin ziharduten.
Diotenez ahotsarengatik
ezagutu zuten, oihuengatik,
diotenez.
Erantzundaizue zintzoki.
Ze garaian gaude,
ze mendean bizi gara,
zein da herrialde
honen izena?
Nola liteke,
galdetzen dizuet,
aita
baten zoriontasuna,
ama
baten zoriontasuna,
haien semea
torturatzen
ari direla
jakitean oinarritzea?
Eta bost hilabete beranduago
bizirik zegoelako
harro egotea,
gure
itxaropen handiena
urte hasieran
oraindik bizirik zela jakitea zen,
zortzi hilabete beranduago
torturekin jarraitzen zutela
eta baliteke, akaso, posible al da,
oraindik bizirik egotea?
11976ko martxoaren 24aren urteurrenean argitaratu zuen, 1980an. Egun hori izan zen Argentina eta Latinoamerikako egunik odoltsuena.
Arto pastela
Zaharrak ez zuen honekin
guztiarekin zer ikusirik.
Gure ama zelako
eraman zuten.
Ez zekien ezer
ezer ez
deus ere ez.
Irudika dezakezu?
Mina baino ez,
irudika dezakezu ezustekoa?
Berak ezin zuen susmatu
haiek lako
pertsonak
existi daitezkeenik
mundu honetan.
Bi urte eta erdi igaro dira
eta ez da oraindik azaldu.
Sukaldean sartu ziren
eta teontzia irakiten geratu zen.
Aita etxera heltzean
teontzia
lehor aurkitu zuen
eta oraindik irakiten ari zen.
Amantala ez zegoen.
Irudika dezakezu nola
begiratzen zituen
bi urte eta erdian zehar,
nola begiratuko dituen,
gero irudikatu benda bat
bi urte eta erdiz
begietatik
jaisten
eta existitu beharko
ez liratekeen gizonak
berriz ere hurbiltzen
direla.
Nire ama zen
Espero dut ez dela agertuko.
Kultura politika
Zer nahi dute nigandik?
Olatu batean, olatu baten gainean,
bide baten ertzean,
haserre bizian dauden zaldi geldiak dituen
ibai bat jan dezadan
nahi al dute?
Baina, zer nahi ote dute nigandik?
Ez al dira ohartzen ez naizela
goizaldean mailuarekin area kolpatzean
abesten duen zurgina?
Begira ezazue jarri hala adreiluak
irensten dituen igeltsero hau.
Begira ezazue marraztu ahal izateko
etxeak erretzen dituen arkitekto hau.
Begira ezazue berogailuetan irakin arren
umilki irakiteaz
asetzen ez den ur hau.
Gauez egiten dudana desegiten dut egunez,
zubiari beste zentimetro txiki bat gehitzeko,
nire haitzuloan eraikitzen dut eguzki bat eta beste ilargi bat,
distira berreskuratzeko,
iluntasunean zenbait izar altxatzen ditut,
eguzkia atera eta
argiztatzen dut,
argi hari bat edukitzeko azkenean,
inork ere ulertzen ez duen zerbait da eta oinperatzen dut
aurrera jarraitu ahal izateko.
Zer nahi dute nigandik?
Konkistatu dudan kolorea eman diezaiedala?
Nire laranja zapore bakartia pozoi dezadan?
Ez ditzadala haziak landatu,
ez dezadala semena alferrik galdu?
Baina zer ote da nahi dutena?
Bateria kargatzera ni neu etortzea esan didate
Elektrizitatea eten didate.
Bizilagunak begiratzen ditut,
baina haiek deus gertatuko ez balitz bezala ari dira,
haiek deus gertatuko ez balitz bezala jarraituko dute,
ez da etenaldi orokorra izango.
Eta norbait bisitan datorkidanean,
ziur ez dela jabetuko,
pentsatuko du bonbillek ez dutela funtzionatzen,
bizarra egiteko makinak konponketa behar duela,
irratiak bere nostalgia kuota eskaintzen duela
isiltasuna sortuaz.
Ez al da jabetzen iluntasunean
nagoela eserita
nire semearen karta eta pistolekin jolasten,
argia itzul dadin zain,
norbaitek hitz egin dezala kanpotik,
norbaitek ordain dezala faktura,
norbaitek dei ditzala suhiltzaileak,
norbaitek aurki dezala usaimen bidez nire kometa gorputza,
hainbeste maitatu eta bilatu eta eguzki egonkor
batekin egun argitu nahi izan zuena,
norbaitek esan diezadala zutitzeko eta ibiltzeko,
norbaitek ferekak egin diezazkidala ilean,
hemen nago, jaunok,
zirkuitulaburra, alanbre lumatua, baso arteko bakardadea,
bizilagunak noiz konturatuko zain
– beranduegi –
– akaso haiek ere ni bezalakoak dira eta ez dakite,
ni bezalakoak dira eta ez dakite
esaten –
itsu okerrenak, eta gaixoenak,
begiak
jausi eta urteen buruan
ikusten jarraitzen dutenak direlako.
Senide desagertuei buruzko informazio eske Santiagoko Nazio Batuen lokalean 26 lagunek gose greba egin zuten aste berean
gauez oheratu zen
juan carlos gil.
Marrantatua zegoen, nekatuta, baina pozik.
Ez zuen ahotsik
ezta baso bat ur eskatzeko.
Baina hori ez zen garrantzitsua.
Barkaidazue, ahaztu zait.
Akaso zuek ez dakizue
nor den
Juan Carlos Gil.
Gobernuko Ministro Idazkari Nagusiaren
zorion beroenak jasoak zituen,
komunikazio arduraduna zen.
Etzi igoko zioten soldata.
Egunkarien bigarren orrian azalduko zen bere argazkia,
akaso lehenengoan.
Ez dakizue ere
zergatik desagertu zitzaion
ahotsa.
Galderak idatziz erantzuten zituen,
elkarrizketak hitzartzen zituen
eztarriak ahalbidetzen zion
bezain laster.
Munduko errekorra
lortu zuen.
Reader’s Digest-en egutegiarekin
amets egiten zuen umea zenean,
eta orain Japonian, Australian, Myanmaren,
norbaitek bere izena irakurri
eta mirespenez mugituko zuen burua.
Hirurogeita bi ordu
jarraian,
erlojuz neurtuta.
Elkarrizketetan den-dena zehaztuko zuen.
Medikuarena bakarrik zen erruagatik
ez zen hirurogeita bost ordura heldu
– aitaren adinari omenaldia egin nahi zion –,
jarraitzea debekatu zion,
bukatzera behartu zuen,
indarrez gainera,
osasun arrazoi soilengatik.
Aurreko errekorra
indonesiar batek zuen, uste dut:
hirurogei ordu soilik.
Baina arrakastak ez zuen bere lanean eragin.
Betiko gizon zintzo eta irribarretsua zen.
Ez zion egunero irratira joateari utziko.
Albisteak irakurriko zituen, futbolaz hitz egin,
Glostora eta Tip-Top-Tappers-ak saltzen
lagunduko zuen.
Hirurogeita bi orduko
etengabeko
hizketa:
Munduko Esatarien
Federazioko
ordezkarien aurrean.
Bere balentriaren ostean
hainbeste lo egin zuen
juan carlos gilek,
ia errekor berria erdietsi zuela:
lo egitearena.
Oso nekatua zegoen.
Barkaidazue, ahaztu zait.
Agian zuek ez dakizue
zeri buruz
hitz egin zuen
juan carlos gilek.
Agian entzun nahiko
duzue.
Hirurogeita bi orduak
grabatuta daude
eta edozein unean
eman ditzakegu.
Eguna oso urdin dago Amsterdamen
Sar zaitez botika batean, sartu,
eska iezaiezu eman diezazutela,
eskatu, bai, elkartasun
flasko bat.
Edo pilula bat, bakarra, bai, samurtasunezkoa,
begi orlegizko gaza bat.
Esaten didate ez dela nostalgiarako garaia.
Borrokan ari diren zuhaitzen ordua dela.
Borrokan ari diren zuhaitzen
sustraietan aizkora dagoen ordu soila dela.
Eta hosto bat erortzen deneko soinua
entzutea lortzen baduzu,
jakin inork ezingo duela altxatu.
Badakizu ezin dela katalogo bidez
elurrez beteriko mendizerra zuri bat eskatu
ezta ahuspez zerumuga itzuliko dizun
musika ere?
Ba al dakizu?
Erakutsizkidazue esku bateko
bandera garaiezineko
zeru puska beroak
gordetzeko
medikuen botika-aginduen
inprimakiak.
Tristeziarentzat, ez, ezin da
moztutako oinen martxa bat agindu.
Posible da, posible da oin moztuekin ibiltzea,
baina ez dizu inork halakori aginduko tristeziaren kontra.
Zer ez nukeen emango gure erbesteko
kanpaien barneko oihartzun likidoan
gure lurreko lur lurperatu
lehorraren gaineko euria isurtzeko.
Gertatu ohi da, odol asko ez dela hain ikusgarria guretzat,
zu eta zu eta niretzat,
hitz egin zuenarentzat eta
entzuten duenarentzat,
kukurtuta, urte batzuk beranduago zelatan gordea,
bidea aihozkadaz ireki beharra
eta aihotzik gabe nago
zuhaixketatik hazi ziren nire besoek
sortu duten oihan izoztuan,
hemen nago.
Hemen naiz,
hau da eraiki genuen bidea,
hauts hau da atzo jariatu genuena,
hemen nago, ardura oro nirea da,
zutik nago itxi duen zirkuko
zaldi ezinezkoa bi hanketan bezala,
atzeko bi hanketan nago zutik,
etorkizuneko bidelapur,
nire lehenaldiaren erasotzailea naiz,
eta nire oroitzapenek alde egiten dute
listua jariatzeko eskubiderik ez
banu bezala, agurtzea ere ezinezko.
Horregatik dut baso izateko loria,
loretan dauden zuhaitzetatik zuhaitzak ikusteko.
Aukera badezaket,
ez nuke larba eta hezetasunak jaten duen enborra izan nahi.
Berriz ere hauta nezake haserre eta pasiozko makal distiratsua.
Baina zerbait ikasi dut, heldu egiten gara.
Utzidazue nire lekua har dezadan eukalipto handian,
utzidazue erortzen hostoa bezala paseatzen ari denaren eskura
paseatzaileak denbora dauka sustantzia, usaina, eraldatzeko,
hostoa erortzen da
flaskora, pilulara, sendagaira, begi orlegizko gazara,
bihar sar nadin
edo zure seme-alabak sar daitezen
botika batera, bai, galdatzera,
bihar inork ez diezadan esan
ez dudala oroitzeko eskubiderik.