Aukera galdua –

Irailaren 27an, ETAk agiri bat plazaratu zuen Gudari Egunaren ospakizuna zela-eta. Armak bertan behera utzi zituenez geroztik gertatu ohi bezala, garai batean baino arreta gutxiago piztu du eta Kataluniako berrien zurrunbiloan murgilduta kasik oharkabean pasatu zaigu. Halere, apur bat aztertzeak merezi duelakoan nago, gure gizarteko hainbat arazoren sustraiak, bertan esaten diren eta esaten ez diren gauzen argitan garbi samar ikus daitezkeelako.

ETAk egin dezakeen errealitatearen analisia ezin da noski neutrala edo orekatua izan. Hori eskatzea gehiegi litzateke, ETAri nahiz PNVri, nahiz neutrala eta orekatua izateko helburua ez duen alde bateko edozein erakunde edo gizarte eragileri. Beretzat eta beretarrentzat egindakoa da eta ikuspuntu horretan oinarrituta esango ditut esan beharrekoak.

Guztien gainetik zur eta lur utzi nauena, agiriari darion harropuzkeria handiustea izan da. Apaltasun itxurako atariko hainbat esaldiren ondoren, ETAk zera esaten digu literalki Kataluniako egoeraren inguruan, “Euskal Herriarentzat ere horrek guztiak ikasgai asko utzi beharko lituzke…” eta ondoren zera, “halako prozesu batek herria eta herritarrak behar dituela protagonista, eta indar metaketa eta herri aktibazioa funtsezko osagaiak izango direla. Fase historiko honetan, hautabide independentista indartzeko soilik bide zibil eta demokratikoetatik abiarazi behar da prozesua.” Alegia, zer ikasia Euskal Herriak duela esaten digu, berak duela esan beharko ligukeenean, eta bestetik, berak azken berrogei urteetan egin duenaren kontrako bidea dela bide bakarra jakin arazten digu, hori bai, “fase historiko honetan”. Errealitateaz jabetzera azkena iritsi den “herriaren abangoardiak” pulpitora igo eta hemendik aurrera orain artekoaren kontrakoa egin behar dela esplikatzen digu artaldeari. Aspaldian horren jakitun gauden artaldeari. Harroputza, handiustea, lotsagabea eta patetikoa hitz gogorrak dira, baina aipatu esaldiok ez dute hori baino gutxiago merezi. Zinez, auzo-lotsa sentitu dut irakurtzerakoan.

Ugari dira, ETAri damua azaltzea eta eragindako nozitze eta sufrikarioengatik barkamena eska dezan exijitzen diotenak. Bai eta exijentzia hori ezker abertzale ortodoxo osoari zabaltzen diotenak ere. Eta nik oso ondo ulertzen dut horrelakorik ez egitea, garaile eta garaituen eskeman ez erortzeagatik. ETAk eragindako sufrimendua aitortzea eta damua azaltzea Guardia Zibilak beste hainbeste egiten ez duen artean garaile eta garaituen dinamikan sartzea litzateke, elkar onartzea eta gizartearen biziberritzearen alde egitea baino. Oso ondo ulertzen dudan bezala, ahozpez jarriz eta etengabeko erreberentzian bizkarra makurtuz ez direla lortzen burujabetza eta askatasuna; eta oso ondo ulertzen dudan bezala indarrez jarrita daramagun uztarria ez dugula indarrik erakutsi gabe erantziko. Badakit, sobera jakin ere, bortizkeriaren ezean guztiaz hitz egin daitekeeneko kontu hori gezurra dela eta Espainia demokrazia soineko berriaz jantzitako diktadura zahar bat baino ez dela.

Aukera bikaina zuen ETAk hain beharrezko duen autokritika, garaile/garaitu eskema deitoragarri horretatik kanpo, Kataluniaren dinamika garailetik egiteko. Egindako oker guztiak aitortzeko bere helburuetan izpirik ere amore eman gabe. Hainbat barkamen eskari egiteko, independentziaren bandera gora jasota adoretsu. Tamalez, ikusi dugu, horren ordez zer gogoeta mota eskaini digun.

Militarki askoz ere indartsuagoa den estatua indar zibilez garaitu daitekeela idorotzeak, azken berrogei urteetako estrategiaren kritika zorrotza egiteko parada eman behar lioke ETAri. Kontua ez da, hori ez bezalako estrategia hobetsi zuela, baizik eta horren antipodatan dagoen estrategia hobetsi zuela. “Fase historiko honetan” horrekin, estilo handiustea erakutsi ez ezik, lehenago hori horrela ez bailitzan zuritzen du bere burua ere, begi-bistakoa dena ezkutatu nahirik, hots, Katalunian orain azaltzen ari den indarra, azken berrogei urteotan jorratu den  dinamika eta estilo jakin batzuen emaitza dela. Edo bestela esanda, aspaldian okertu zuela ETAk bere bidea.

ETAk kritika zintzoa zor dio euskal gizarteari, baina hori baino lehen kritika zorrotza zor dio bere buruari eta bere inguruari. Bere militanteei eta azken agirian aipatzen dituen laguntza eman dioten hainbat eta hainbati. Ezin delako hainbeste jende okerreko bidetik eraman eta erantzukizunak garbitu gabe utzi. Aberriaren banderan bildu eta erruak sozializatu, okerrak eta lotsak estaltzeko, Madrilen PPk egiten duen gauza bera da. Krisia, gure posibilitateen gainetik bizi izan ginelako etorri zela esatea bezalakoa da, Euskal Herrian gaur dugun herri desegite beldurgarriaren errua herriaren zati oso bati esleitzea. Hemen herriaren zati bati bide bat markatu diote batzuk, bere buruari herriaren abangoardia titulua eman dioten batzuk,  eta orain sasi-elkartasunaren izenean erantzukizunak ezkutatu eta erruak sozializatzea, zorneari kanporatzen ez uztea baino ez da. Hori, eta, are okerrago, etorkizunean gauza bera berriz ere gertatzeko, ateak zabalik uztea.

Euskal Herriak ezker abertzalearen beharra du, ezker abertzalearen inguru soziologikotik atera direlako azken mende-erdiko herrigintza ahalegin emankorrenak. Baina inguru soziologiko horrek eta batik bat inguru soziologiko horren ardatz politikoa den alderdiak bide bat aurkitu behar du zinezko autokritika egin eta iraganeko erantzukizunak garbitzeko, garaile/garaitu eskeman erori gabe, baina erruak sozializatu gabe, abangoardiaren istorio eta estilo zaharkituak hobiratuz eta haren lekuan gizarte zibil bizkor eta zoliari protagonismo osoa emanez.

Eta horretarako, iraganaldiko gauza dezenterekin apurtu beharra dago. Apurtu. Eten. Kataluniarren eredua benetan miresten badugu eta hura izango bada aurrerantzean gure ispilua, iraganaren oinordekotza astun asko astindu beharko ditu ezker abertzaleak. Aipa ditzagun hainbat adibide.

Hizkuntza eta herria: Hizkuntzak egiten du herria. Katalunian denek dakite gazteleraz eta denek egiten dute gazteleraz,… haiena ez den hizkuntza bat bezala. Horren ondorioz, hizkuntzan oinarritutako herritartasun bat sortu da, indar handia erakutsi duena sineste, eta ideologien gainetik. Une zailak iritsi direnean, herritartasun hori erakutsi dute, berdin langileak eta enpresari txiki eta ertainak, berdin funtzionari eta poliziak, berdin baserritarrak eta burgesiak . Hizkuntzaren oinarri horrek erraztu eta anplifikatu du halaber unionisten aldetik independentziaren zaleen aldera hainbeste iragatera egoeraren baldintzek hori ahalbidetu dutenean. Denak katalanez eta inor ez da beste inor baino katalanago, hau edo bestea izanda ere.

Aurrekoarekin lotuta, egun hauetan ikusi dugu mossoek gizartean duten onarpena, zenbaitetan, behartuta, gogoz aurkako hainbat gauza egiten badituzte ere. Gizarteak ulertu egiten du haien ezina. Hemen, berriz ertzainak “zipaioak” dira, noizbait ETAk horrela erabaki zuelako. Eta armak aspaldi isildu badira ere, oinordekotza hori ez du ematen berehala amaituko denik. Hemen batzuk “traidoreak” dira udaletxeko mastan Espainiako bandera jartzera behartu dituztenean, eta beste batzuk berriz ez dira traidoreak aurrekoak bezala gauzak estututa Espainiako aginteak hartara behartu dituenean. Noski gizarte pitzagintza horretan jarraitzea libre da, baina katalanen bidea bada gure eredu berria, hori goitik behera aldatu beharra dago. Goitik behera.

Abiadura handiko trena. Bere garaian ekintza armatuak egiteko “gozoki” bat zela iritzita ETAk gurutzea jarri zion azpiegitura, iraganeko betaurreko horiek erantzita begiratu beharko luke ezker abertzaleak. Hiriburuen arteko loturaren eredua auzitan jarrita eta bestelako lurralde antolamendua aldarrikatuz, gehienezko abiaduraren inguruko eta horrek duen ingurugiro inpaktuarekiko eraginaren eztabaida plazaratuz,  alternatibarik gabeko ezezko kutre-iraultzaileak eta bere ondoko parafernaliak albo batera utzita. Katalanak kexu dira Mediterraneoko korridorea ez dietelako egin.

Estilo zibil eta parte-hartzailea. Gizarte heldu eta kultua da katalana. Euskalduna ere ez doakio oso atzetik kultura eta edukazio maila horietan. Halere, ezker abertzale ortodoxoan, militarizazio urte luzeek, zibilizatuenen  isil-baztertzea eta “zokormazo” estiloaren gehiegizko nabarmentzea ekarri dute batetik, eta bestetik “abangoardia” estiloko zuzendaritza ezkardena nagusitzea, unean-uneko “modako” katixima ideologikoen ezarpena, egiazko ideia-gogoetaren hutsunea,  eta eskema horietan sartu ez diren gizarte sail handien desmobilizazioa eraginez. Berehala zuzenduko ez diren ajeak, inoiz zuzenduko badira etxe zaharrean. Hein honetan, katalanen azken egunotako erreguak euskaldunak U-1ean Kataluniara etorri gabe etxean gelditzeko, eta haien estiloa errespetatzeko, zer pentsa emateko modukoak dira.

Trantsizio guztiak zailak izan ohi dira, oraina iraganaldiaren zordun den neurrian. Hein horretan, frankismoa eta ezker abertzale ortodoxoa hain diferente izan arren, bien trantsizioak ikusi dituenari ez dio ihes egiten hainbat kidetza. Gerra garaile izan ondoren Winston Churchill pikutara bidali zuen britainiar adibidea (gerrarako ona bai, baina bakerako hoberik bazelako) ez da ohikoena. Bere burua trantsizio batean sartzera behartuta ikusten duen ia erakunde orok, borroka latza izan ohi du bere baitan, batetik  iraganaldiaren begirunea, aitortza eta jarraipenari eutsi nahi dielako eta bestetik harekin nolabait etetera eta aldatzera behartuta dagoelako. Frankismoak izan zuen bere trantsizioa, azkenean etenik gabekoa gertatu zena, eta ikusten dugunez, lurpean urte batzuk egin arren, ez zen gorpu, liztor baizik, eta liztorren antzera piztu zaigu negua pasata. Ikusteko dago ezker abertzalearen trantsizioak nora eramango gaituen, eta etenekikoa ala etenik gabekoa izango ote den. Gauza bakarra esatera ausartuko nintzateke une honetan: Azkenean, frankismoarenaren antzera etenik gabekoa bada, hots, autokritikarik eta kontu-garbiketarik gabekoa, urte laburren buruan higatu eta zimeldu egingo da, edo aitzitik, indarrean jarraitzen badu, Kataluniako antzik batere ez dugula hartu esan nahiko du.

Han hartu duten bideak garaipen berriak ekar bitza, horrek, aipatu autokritikarako aukera berriak sor arazi bitza, aukerok aprobetxa bitez, ezker abertzalearen ardatz politikoak eredu zibilerako trantsizioa arrakastaz buru beza eta gure gizartea, hangoaren antza gero eta handiagoa hartzera-bidean lagun beza, haien inbidiatan luzaro bizi ez gaitezen. Zalantzarik ez dut bide horretan ausart abiatuz gero, euskal gizartearen gehiengo soziologikoa ordezkatzera iritsiko dela epe ertainean, gaur egun izango zen bezala, duela berrogei urte ez bazuen, ordu arte bildutako kapital politiko izugarria xahutzeko, eta aingura 36an kakotuta zuen PNVri modernizatzeko behar hainbat denbora emateko bidea hartu, militarren eta abangoardien bahi  geratu zenean.

Aukera galdua Aukera galdua  Aukera galdua  Aukera galdua