Gizon eta emakumeen adimena ezberdina da – 

Zientziak ez du erabat argitu gizakion adimena. Izan ere, adimena ez da bakarra. Adimen edo inteligentzia mota ezberdinak daude: adimen matematikoa, adimen memoristikoa, adimen artistiko/sortzailea… Nota onak ateratzen dituena normalean adimentsua da. Baina badira pertsona adimentsuak, ikasteko aukerarik ez dutenak. Aldi berean, badaude ikasteko aukera dutenak, adimentsuak direnak, baina ikasi nahi ez dutenak.

Enpirikoki demostratu da, gizonen artean, emakumeen artean baino aldakortasun handiagoa dagoela; hau da, gizon ergel dago, baina aldi berean jeinu gehiago ere. Fenomeno horri Gizonezkoen Aldakortasunaren Hipotesi Handia deitu diote zientzialariek. Ez da berria. Charles Darwinek duela mende bat baino gehiago ikusi zuen mundu naturaleko ikasketetan. Teoria eboluzionistaren aitak ikusi zuen aldagarritasun handiagoa dagoela indioilar, izokin, liztor edo primate bezain espezie ezberdin ugaritan.

Gizonak taularen 2 muturretan agertzen dira. Bai alde onean, bai alde txarrean. Hala nola, irakurketa eta matematikan duten gaitasunean. Mundu errealera eramanda, gizonezkoen artean Nobel sari gehiago daude, baina baita hiltzaile gehiago ere. Datuak hor daude begiratu nahi dituenarentzat. 1901ean, Nobel saria banatzen hasi zirenetik, 896 sari eman dira guztira. Haietatik, soilik 49 irabazi dituzte emakumeek, hots, % 5,4a. Aipatzekoa da 49 horietatik, 31 Literatura, Bakea eta Ekonomia kategorietakoak  izan zirela, eta horiek Nobel saririk politikoenak dira, hau da, kimika, fisika edo medikuntza bezalako merezimendu zehatzei hain lotuta ez daudenak.

Pentsa genezake alde handi horren arrazoia emakumeek goi-mailako hezkuntzarako sarbiderik izan ez dituztelako dela. Baina hori guztia ez da egia, ez behintzat XX. mendearen bigarren erdialdetik aurrera lehen munduko herrialdeetan. Eta orduan eman dira Nobel sarien %98.

Presoen artean ere desberdintasuna nabarmena da. 2017an, 58.814 pertsona Espainiako kartzelan zeuden; horietatik 54.449 gizonak ziren eta 4.365 emakumeak, hau da, %8a. Antzeko ehunekoak daude munduko edozein herrialdetan, hala nola, Estatu Batuetan, Alemanian edo Frantzian.

Honaino dena zuzen. Denok dakigu gizon gehiago daudela kartzeletan emakumeak baino eta Nobel sarien irabazleak gizonezkoak izaten direla. Edo Pasabalabra bezalako jokoetan. Zientzialariek zergatik galdetzen diote beren buruari. Theodore Hill, Georgiako Institutu Teknologikoko matematikari estatubatuar ospetsua, gai hau ikertzen hasi zen aspaldi. Sergei Tabachnikov Pennsylvaniako Estatuko Unibertsitateko Matematikako irakaslearekin batera, hura azaltzeko printzipio biologiko eta ebolutiboetan oinarritutako argudio matematiko bat aurkeztu zuen.

Hori egin ondoren, Hillek eta Tabachnikovek hairen ondorioak  Mathematical Intelligencer aldizkarian argitaratzea pentsatu zuten, «Ikuspuntua» izeneko atal baten barruan, non eztabaidarako irekita dauden gai arantzatsuak jorratzen diren. Eskuizkribua hainbat aldiz berrikusi zen eta, azkenean, 2017ko apirilean, argitaratzeko baimena lortu zuen. Women in Mathematics izeneko Pennsylvaniako Unibertsitateko elkarte batek, ordea, Tabachnikoven lana zalantzan jarri zuen, «Oso eztabaidagarria eta sexista izan daitekeen ideia-multzo bat» babesten zuela salatuz. Hor hasi zen drama.

Antza denez, Women in Mathematicseko presidenteak gutun bat idatzi zion NSFri, egileei «ideia sasi-zientifikoak sustatzea» leporatuz. Egun horretan bertan, Mathematical Intelligencerreko editore buruak, Marjorie Wikler Senechalek, jakinarazi zien uko egiten ziola artikuluari, nahiz eta urte eta erdi lehenago izapide guztiak bete ondoren argitaratzeko onartu. Egileei eman zien arrazoia zenbait lankidek argitalpenak «erreakzio oso gogorrak» eragingo zituela ohartarazi ziotela izan zen.

Matematikarien arteko gai akademiko hau, egileen aurkako Facebookeko kanpaina batean amaitu zuen.  Horren truke, gaiari buruz eztabaidatzeko mahai-inguru batean parte hartzea proposatu zien, baina hori ere ezin izan zen azkenean. Matematikaren mundu aseptiko eta ordenatuan, oso-oso ezohiko den zerbait. Bueno, jadanik ez. Hill, erretiratuta eta lanik gabe geratzeko beldurrik gabe, abuztuaren 28an argitaratu zuen artikulua. Berak bakarrik sinatu zuen, Tabachnikov autoretzatik erori zen, ulertzeko errazak diren arrazoiengatik.

Horrelako istorio zabaltzaile bat,  telebistan erreportaje bat mereziko lukeena, oharkabean igaro da. Ez da lehena ezta azkena izango, beste bat besterik ez . Estatu Batuetako akademiak honekin borrokatu behar du gaur. Ikertzaileek burua makurtu eta bidean jarraitzen dute, zohikatzak haiengan eurengan erreparatuko ez duelakoan.

Zuzentasun politikoa, dagoeneko kazetaritzan eta humanitateen ikasketetan hondamena eragin duena, tesi zientifikoak behar bezala oinarrituta azaltzen diren arloez jabetzen ari da. Hill eta Tabachnikoven ikerketak, ez du egia absolutua izan nahi. Hipotesi zientifiko soil bat da, zientziari dagokion metodologia zehatz-mehatz errespetatuz azaldutakoa. Ez dago ezer gaitzesgarririk, haren ondorioak egiazkoak ez badira, matematika-komunitateak faltsutu egin ditzake bide bera erabiliz. “No-go” tokiak daude zientzian. Esparru osoak debekatuta daude eta norbera bere kabuz eta arriskuz baino ezin da ausartu.

Gai bat politizatu zen, bi irakasleri gustatu ez zitzaielako oraindik argitara eman ez zen artikulu baten aurrerapena irakurri zutenean. Zain egon beharrean, eta gero aurka egin beharrean, taktika zikoitzak erabiltzen dira, hala nola, beken diru-laguntzak kentzearen mehatxuak.

Hill 75 urteko irakasle emeritua da, eta erretiroa ziurtaturik dauka. Tabachnikov, Estatu Batuetara emigratutako matematikari errusiar gazteagoa da eta oraindik unibertsitatearen menpe dago fakturak ordaindu ahal izateko. Dogmak zalantzan jartzen dituenak arazoak izango ditu lehendabizi, eta heriotza profesional eta zibila gero.

Ez dute eztabaidarako aukera eman nahi, zuzenean ezabatu baizik. Esparru mediatikoan lortu dute, disidentzia oso garesti ordaintzen baita. Orain alor akademikoarekin daude. Larderia eta zentsura bultzatzea, hain zuzen ikerketa eta eztabaida bultzatu behar duten erakundeetatik, oso larria da.

Gizon eta emakumeen adimena ezberdina da.