Ilargi urdinaren iruzurra
Ilargi urdinaren iruzurra
Gaur, uztailak 31, ilargi betea izango dugu, eta iragan uztailaren 2an ere betea izan genuenez, bigarrena izango da hilabete berean. Fenomeno honi “Blue Moon” deitzen zaio AEB-etan, eta gero eta gazteleraz ere gehiagok onartu du “Luna Azul” esamoldea kalko gisa..
Esamoldeak Sky & Telescope aldizkariari zor dio izendapena, bertan agertu baitzen lehenengoz, 1946an, hilabete bereko bigarren hilbetea horrela izendatua.
.
Ilargi hilabeteak, edo ilargiaren aro sinodikoak -Lurretik begiratuta eta eguzkiarekiko, objetu batek puntu berean agertzeko behar duen denbora-, 29.530589 egun behar ditu, eta beraz, hilabete bat baino zertxobait gutxiago. Horrek eragiten du noizbait 13 hilbeteko urteak izatea, 2.7 urtero gutxi gorabehera; ilargi betea, azken finean, Eguzkia-Lurra-Ilargia lerroan paratzen diren denbora tartea baino ez da-eta. (Bihar, uztailak 31, 10.43an GMT -Greenwich-ko meridianoaren ordu- gertatuko ei da).
Biharkoa pasata, hurrengo Ilargi Urdina izateko 2018ko urtarrilaren 31ra arte itxaron beharko da. Aurrekoa, 2012ko abuztuaren 31an jazo zen, eta biharamunean Amatiñok sarrera polit hau eskaini zion fenomenoari bere blog-ean:
«Ilargi urdin, ilargi zuri»
Ilargi betea izan dugu bart. Holakorik ez litzateke albiste, aurretik abuztuaren lehenean beste horrenbeste izan ez balitz. Hau da, hilabete berberean ilargi bete bi gertatzea ez da urtero suertatzen den kontua. Azken aldiz 2009ko abenduan izan zen eta hurrengoan noiz ikusiko zain egon beharko dugu 2015eko uztaila arte.
Hilabete berberean bigarren aldiz gertatzen den ilargi bete horri ilargi urdina deitzen zaio; ez kolorez aldatzen delako, ingelesez “blue moon” delako baino. Hala ere, antza denez, itzulpen alu samarra dateke, jatorrizko ingelesez ez omen delako “blue” (urdina) “betrayer/belewe” (traidore) baizik. Nonbait, hilean birritan ateratze horrekin, hilean behingo ohiturari traizio egiten dion ilargi betea delako.
Dena den, esango nuke esan, ezein hizkuntzatan zentzurik badu ilargi “urdin” deitze horrek, euskaraz duela inon izatekotan. Ze, esan bezala, ilargi betea ez baita sekula “blue” edo “azula”, baina bai, behar bada, “urdina”, zilar-kolorez urdindua alegia.
Edo, ingelesezko jatorriari jaramonik egingo badiogu, traizio-ilargia baldin bada, zergatik ez ilargi zuri?
Blue Moon ala Ilargi Zuri, urdindutako zuri-gris-zilar koloreko izango dugu bihar ilargia ikusmiran, zerua oskarbi bada; urdin kolorekoa ikusteko, sumendi erupzioa behar baita. 1883an Indonesiako Krakatoa sumendiak 100 megatonako indarreko lehergailu nuklear baten indarrarekin egin bide zuen eztanda, eta atmosferara jaurti zuen hausterreak filtro lana egitearen ondorioz, bene-benetako ilargi urdin-urdina izan zuten ostertzean.
.
“Urdin” koloreaz aparte, jakingo duzuenez, tristeziarekin ere lotzen da ingelesezko “blue” hitza.
.
Ella Fitzgerald eta Billie Holiday-k abesten zuten “Blue Moon” izeneko kantu bat, The Marcels taldeak bazuen beste bat izen berekoa, oso ezaguna, baita Elvis Presley-k ere. Guk hautatu duguna berriagoa da, iazko “Morning Phase” lanetik Beck artistari hartua.
.
Blue Moon delakoaz:
