Luis Amadoz martzillarra eta zubi ahantzia –

Txiripak ekarri zuen Gabi Amadoz ziburutarrak bere aitari buruz idatzitako liburu ederra nire eskuetara. Erriberako errefuxiatuen ondorengo batek eman zidan irakur nezan. Irakurtzen hasi orduko historiaren zurrunbiloetan gatibu erori nintzen, eta zenbait egunen buruan, irakurketa bukatua eta ongi gozatua nuen.

Liburua, hasieran erran bezala, Gabi Amadoz “Maroto” ziburutarrak kontatua da eta Delphine Alpin-Ricaud idazleak eleberri moduan idatzia eta garatua. Liburuaren izenburua: “Le pont oublié” (Zubi ahantzia), frantsesez idatzia eta autoedizio batez plazaratua. Eleberriaren protagonista Luis Amadoz Fernandez dugu, martzillarra, Gabiren aita, 1936ko altxamendu faxistaren aurka borrokatu zena eta azkenean, neska ziburutar batekin ezkondu eta Lapurdiko itsas herri horretan habia eta familia egin zituena. Eta historia ez da nolanahikoa, zoritxarrez, aipatu altxamenduaren garaian, Nafarroako Erriberan faxistek, beraien odol gosez, oso ohikoa bilakatu zutena baizik. Gabi Amadoz pilotari profesional gisa oso ezagatua izan da Lapurdi osoan, Munduko lau Txapelketetan, pilota-palan, aritu izan zena eta 1992an Bartzelonan jokatu zituzten Joko Olinpikoetan zilarrezko domina atzeman zuena. Maroto da Martzillan amadoztarrei betidanik eman dieten goitizena eta Gabik ere atxiki duena. Gaur erretiran sartua da eta 66 urte ditu.

Luis Amadoz Fernandez Nafarroan jaio zen, Martzilla herrian, 1907ko urriaren 22an. Martzilla herria Erriberan dago, Erriberagoiena izeneko eskualdean, hain zuzen. Arga eta Aragoi ibaiek ureztatzen dituzten lurralde horietan zortzi herri daude: Alesbes, Azagra, Azkoien, Faltzes, Funes, Kadreita, Martzilla eta Milagro. Biztanle gehien duen herria Azkoien da, eta bera da nolabait, eskualde osoko hiri nagusia. Aita Pedro Amadoz zuen, Rufo Jakuarekin batera, Martzillan UGT sindikatu sozialistaren ordezkari nagusiak zirenak. Ama, berriz, Vicenta Fernandez, ezkerreko ideiak zituena baina denbora berean fededun handia zena. Amadoztarrek bi seme izan zituzten: Pedro eta Luis. Bigarrena da liburu honetako historiaren protagonista nagusia.

Liburuaren lehen kapituluan, Pedro Amadoz aitaren heriotza kontatzen zaigu, heriotza eta haren ehorzketa laikoa, Martzillan eta Erribera osoan lehena izan zena. Garai hartako nafar gizartea banatuta zegoen, alde batetik eskuindarrak, karlisten bandokoak, gehien bat, eta ezkertiarrak: sozialistak batez ere. Ezberdinak ziren, ideologia  desberdinekoak, baina hala ere, baziren giza zubiak bi bandoetako pertsonen artean. Horrela, Pedro Amadozen lurperatzera Martzillako biztanle guztiak joan zirela kontatzen zaigu, batzuk ezkerrekoak zirelako, besteak herritarrari zor zioten errespetuagatik.

Lehen kapituluetan, Luis eta Pedro anaien nondik norakoak kontatzen dizkigute, lanak, miseriak eta libertimenduak. Zaletasunez pilotariak ziren, eskualdeko gizon guztiak bezala, eta herriz herri ibiltzen ziren partidak jokatzen, hor ere giza zubiak baziren herritar guztien artean, ideologia guztiak gainditzen zituztenak. Bazuen gogoko neska bat, Fina, eta berarekin elkartzen zen maiz Aragoi ibaiko zubiaren ondoan.

Baina herritarren arteko aipatu giza zubi horiek txikituta gelditu ziren 1936ko uztailaren 18an, faxistak (falangistak eta erreketeak) armaz altxatu zirenean errepublikaren kontra, herriak eta bideetako bazterrak hildakoez betetzen. Krudelkeria eta fanatismoa ziren haien aldarriak, eta askotan, herrietako apaizen laguntzaz, aurkariak preso hartu eta fusilatzen hasi ziren, Erribera osoa odol itsaso bilakatzeraino.

Herri guztietan gauza bera gertatu zen, baita Martzillan ere. Herri honetan 37 pertsona hil edota fusilatu zituzten. Protagonistak horren berri ematen digu eleberriaren orrietan. 1936ko uztailaren 18 lazgarri hartan, Luis Amadozek 29 urte zituen. Abuztuaren 4ean hiru pertsona desagerrarazi zituzten, abuztuaren bukaera alderako zortzi gehiago, zenbait egun beranduago bederatzi,… Hasieran Pedro eta Luis anaiak erdi gordeta ibili ziren, adiskideen eta familiakoen etxeetan, baina etengabean beren bila zebiltzala ikusirik, irailaren 2an, Vicenta amaz, Fina neska lagunaz, Pedroren emazte eta seme-alabez agurtu eta Alesbes aldera ihes egin behar izan zuten. Hori izan zen ihesaldi eta borroka luze baten hasiera.

Amadoz anaiak Aragoiko frontean ibili ziren soldadu, Bartzelonako defentsan, Ipar Kataluniarako erretiradan, Gurs-eko kontzentrazio eremuan preso… eta Bigarren Mundu Gerra piztu zelarik, erresistentzia eta frantses armadarekin batera, Landetan, Gers-en, Bretainian eta Parisen askapen egunean. Borrokaldi luze horretan bi anaien bideak halabeharrez banandu baziren ere, eta elkarren berririk eduki gabe izan baziren luzaz, Parisen, askapen egunetan, ustekabean, berriz elkartu ziren. Momentu horretan erran zion Pedrok Luisi Martzillako familia guztia hila edo desagertua zela. Pedroren alaba hilik eta semea faxistek bahitua eta “gorrien” familietako seme-alabak zuzen hezteko sortu zuten eskola horietako batean, gogoaren kontra, sarturik. Amak, penaz eta faxisten umilazio eta lapurreriek eraginda, emana zuen azken hatsa. Finaren berririk ez. Aragoi ibaiaren zubia ahantzi behar betiko!

Gerra bukatuta, bi anaiak Ziburun finkatu ziren, Hegoaldeko beste errefuxiatu askok egin bezala. Luis neska ziburutar batekin ezkondu zen, Pedro anaiarekin batera zurgintza tailer bat zabaldu, eta bi seme-aba ekarri zituzten: Gabi (liburu honen kontatzailea) eta Blankita.

Oso liburu ederra, ongi gidatua hasieratik bukaera arte, Hegoaldean, eta batez ere, Erriberan, jasan behar izan zuten sufrikario handiaren lekukotasun aparta ematen duena. Egoera lats baten berri ematen digu, gure iraganaren momentu lazgarri eta hitsen testigantza ozena. Baina, halaber, bada kantu bat esperantzari, lerro anker horien artean nabari geratzen dena.

Hitz bitan, gure historiaz jakiteko irakurri beharreko liburua.

Luis Amadoz martzillarra eta zubi ahantzia  Luis Amadoz martzillarra eta zubi ahantzia  Luis Amadoz martzillarra eta zubi ahantzia  Luis Amadoz martzillarra eta zubi ahantzia