Kultura zaparrada –

Juan Luis Zabalak Gipuzkoako Hitzan.

Ate-joka dugu Durangoko Azoka, euskal kulturaren urteko une eta gune nagusia, ehunka eta milaka ilusio sortzaileren urteroko anfora hautsia. Ohi bezala, trumilka ari dira iristen liburuak eta diskoak plazara; baita bestelako trepeta eta kontzeptuak ere, hardware eta softwareak, azken urteetatik hona gero eta ugari eta askotarikoagoak.

Ez du lan erraza kultura arloko kazetariak kultura-zaparrada horri taxuz erantzutea, zalantza asko sortzen baitzaizkio. Zeri eman oihartzuna, eta zer neurritan? Zer nabarmendu albiste hutsetik goragoko sakontasunez? Zer utzi behar eta merezi bezalako arretarik gabe bazterrean, espazio edo denbora faltaz? Zeri eman behar eta eta merezi baino arreta handiagoa, daukan indar mediatikoaren ondorioz? Ezin denen gustua egin; norberarena ere nekez. Ezin bat baino gehiagoren haserrea saihestu; nork bere buruarekikoa ere nekez.

Ez ziren horrela kontuak Euskaldunon Egunkaria plazaratu zen garaian, duela 33 urte. Orduan ez zen zaila euskaraz argitaratzen ziren liburu guztiak irakurtzea; edo, gutxienez, denen berri izan eta garrantzitsuenak irakurtzea. Gainera, ospearen banaketa hierarkiko nahiko argia zegoen ezarria, ia-ia aho batez onartua.

Euskal literatura indartzen, sendotzen eta zabaltzen hasita zegoen, lehen ezin iritsi zen lekuetara iristen. Dena zen ekarpen ongietorria, denak zeukan bere espazioa eta zeregina, dena zen, besterik ezean, zuloren edo zirrikituren baten tapaki. Okerrenean jarrita, liburu txarrik gabe liburu onik ez delako ideiari heltzea zegoen liburu kaskarrenari ere balioa aitortzeko. Esajeratu eta karikaturizatu egin dut orduko errealitatea, egia da, baina bazegoen horretatik zerbait.

Indartze, sendotze eta zabaltze horren ondorioz, XXI. mendea hasi zenerako ezinezkoa zen 1990ean aski erraza zena: ekoizten zen guztiaren gutxi gorabeherako ezagutza osatu samarra izatea eta ekoizpen horren gutxi gorabeherako hierarkizazio koherente samarra egitea.

Neure liburu bat aurkeztu dut oraindik orain, prentsaren aurrean, eta konturatu naiz urteek aurrera egin ahala gero eta lotsa handiagoa sentitzen dudala liburu amaitua plazara ateratzerakoan, adinean aurrera egin ahala lotsa galtzen dela badiote ere.

Ez dakit neure kontua den ala gure belaunaldiko idazle gehienoi gertatzen zaigun antzeko zerbait. «Ez dut hastapeneko kemena, orduko beharrik ere sentitzen ez dudalako», aitortu berri du Iñigo Aranbarrik Maxixatzen aldizkarian. Neuk ere beste horrenbeste esan nezake, eta baliteke horrek eraginik izatea nire kikiltze horretan. Baina uste dut euskal literaturaren bilakaerak ere baduela zerikusia: lehen, euskarazko liburu bakoitza, aldez edo moldez, ekarpen bat zen euskal literaturarentzat; gaur egun, euskal literaturaren eskaintza askoz handiagoa eta zabalagoa da, baina eskaria ez da neurri berean hazi, ezta euskal literaturak gizartean duen presentzia ere. Panorama horretan, zailagoa da norberaren liburua eskertzeko moduko ekarpena izan daitekeela pentsatzea, eta ez jaramontxo bilatzaile edo laztanguren baten enegarren arreta-eskari hutsala.

Berriro ere esajeratuz eta karikaturizatuz, mesede handiagoa egiten baitzaio euskarari, gaur egun, taberna baterako zerbitzari euskalduna kontratatuta, euskarazko liburu bat argitaratuta baino.

Atzera begiratuta, zenbat egin den ikusten da. Aurrera begiratuta, zenbat dagoen egiteko.

Kultura zaparrada