Beñat Kastorenerekin hizketan –

Aurten, Durangoko Azoka, jendez, liburuz eta diskoz mukuru izan da, eta Iparraldetik ekoizpen berri ugari joan dira. Ez da seinale txarra! Horietako bat Beñat Kastorene uztariztarra izan dugu, Simone Weil frantses filosofoaren “Askatasunaren erroak”  itzulpena eraman duena.

Hori dela eta, abenduaren 10ean, igandearekin, Durangoko Azokako Ahotsenea izeneko gunean jendaurreko honako elkarrizketa izan genuen. Ene irudikoz, biziki interesgarria izan zenez, lerro hauetara ekartzea deliberatu dut. Horratx:

Eguerdi on, Beñat, eta eguerdi on hurbildu zareten guztiei.

Aurreko idazlea baxenafarra genuen (Xain Idiart)  eta oraingoa lapurtarra, Uztaritzekoa, biak idazle oparo eta naroak. Beñat Kastorene matematikalaria izan da formazioz eta industriako kooperatiba tipi baten zuzendari lanbidez, baina beti euskarari eta filosofiari atxikia izan dena. Hau ez da bere lehen liburua, duela bi urte, 1789ko Frantses Iraultzak Lapurdira ekarri zituen kalte eta ezbeharrez uztariztar adiskide batek erdaraz idatzi liburu bat itzuli baitzuen, bai Iparraldean eta bai Hegoaldeko historia zaleen artean harrera ona izan duena. Orain, berriz, Maiatz argitaletxearen bitartez, oso bestelako itzulpenarekin datorkigu: Simone Weil-en “Askatasunaren erroak” izeneko liburu ederrarekin, alegia.

Beñat, ahal diguzu kontatu zer nolako loturak izan dituzun euskararekin eta euskal munduarekin?

Uztaritzen pasa nituen lehen urteak erabat euskaldunak ziren aitatxi ta amatxien artean. Gero gure aitaren ofizioagatik eta ikasketengatik urte asko pasa nituen atzerrian eta hizkuntza kasik erabat ahantzi. Baina Uztaritzera itzuli eta gero beti izan dut euskara ahalik eta hobekien mintzatzeko nahia, zorigaitzez tai gabe arrozten ari zen herri batean.

Zergatik euskaratu zenuen lehen liburu hori? Norena da, zer izenburu du eta zer kontatzen da aipatu liburuan?

“Ustaritz aux temps de la Révolution de 1789”, Michel Duhart, orain ehun urte pasako egiazko historiazale uztariztar baten liburuetarik bat da. Ohartu nintzan laguntza handia izan zitekeela 1789ko Iraultza izan zen traumatismoa konkretuki ulertzeko. Ene ustez hori untsa egin gabe ezin da gaurko desastrearen mekanismoa ulertu. Itzulpenari “Uztaritze 1789ko iraultzaren garaian” eman ginion titulua. Kontatzen du nola iraultzaileek, berek ulertzen ez zituzten printzipio abstraktuen izenean, gure Lapurdiko instituzioak, ohiturak ea ekonomia suntsitu zituzten eta gure herria denbora luzerako miserian sarrarazi. Liburua Herriko etxeko artxiboetako dokumentu eta orduko lekukotasunez betea da.

Oraingo honetan, bestelako bidea urratu duzula erran daiteke, Simone Weil filosofo eta ekintzailearen “L´enracinement” liburua euskaratu baituzu, gure mintzairaz “Askatasunaren erroak” bataiatuz. Ahal diguzu kontatu nor izan zen Simone Weil eta zer egin eta idatzi zuen?

Testu hau idatzi zuenean, 1943an, Simone Weil 34 urteko filosofo frantses bat zen baina ordurako jadanik asko pentsatu eta idatzi zuena. Bere ezaugarri inportante batzuk emateko, erran genezake egiaren bilatzaile amorratua zela, eta beti zapalduen aldekoa. Bere filosofiak lanaren edota langilearen duintasuna zentroan jartzen zuen. Baina bazuen beste ezaugarri arraro bat, hau da, filosofo guziek ez dutena, pentsatzen zuena beti praktikan jartzen saiatzen zen.

Horregatik langileen kondizioaz kezkatua zelako, testu famatu bat idatzi ondoren, urte bat pasa zuen lantegian behargin xume bezala. Geroxeago, 1943an, Alemaniaren kontrako borrokan parte hartzeko, De Gaulle jeneralaren zerbitzuan jarri zen. Honek eskatu zion lan intelektual Frantzia askatuaren gobernuaren oinarri filosofikoa izango litzatekeena. Baina De Gaullek, guretako L’Enracinement izango zen testua errefusatu zion, eta ondoren oso laster hilen zen.

Zergatik erabaki zenuen euskaraz ematea? Lekukotasuna gure hizkuntzaz emateko gogoa piztu ote zitzaizun?

Seguruenik ene uste apalez gaur ere Simone Weil hausnarketarako maistra bat izan litekeelako guziontzako baina gazteentzako batez ere. Jakina testu horrek ez digu ekiteko soluzio dena prestik emango; baina bere testuinguru dramatikoan, errealitate gordina aurrean begiratu, hori analizatu eta adorez eta ausartzez bide berriak urratu, bai hori guzia, Simone Weilek gure aurrean bikain egiten du. Orduko haren eta gaurko gure testuinguruak desberdinak izanda ere, biak dramatikoak dira, eta, ene ustez, Simone Weilen hausnarketatik badugu zer ikasi.

Eta geroari begira, zer duzu esku artean?

Ba badut jada Albert Camus-en “L’homme révolté” liburuaren itzulpena xantierrean. Artetik errateko, Camus Simone Weilen miresle suharra zen. Baina behar bada lehenik, Askatasunaren erroak honen irakurtzea eta ulertzea errazteko azalpen tematiko batzuk gehitu nahi nituzke. Izan ere, Simone Weil ez da hain konplikatua baina norbanakoaren arretaren eta inteligentziaren gainean kondatzen du eta batzuetan behar genituzkeen etapen gainetik salto egiteko joera du. Gainera berak zioen bezala onuragarria izan dadin bere ekarpena etxekotzen ikasi behar dugu. Ez dugu ahantzi behar eritasuna eta heriotzagatik ez zuela testu hau pikoan ezartzeko denbora aski ukan.

Milesker Beñat gure galderak erantzuteagatik eta segi luzaz horrelako testigantzak gurera, hau da euskaldunen artera ekarriz, bihotzez eskertzen baitizugu zure lana. Grina handiz gaituzu zure hurrengo liburuaren zain, anartean ongi segi.

Beñat Kastorenerekin hizketan  Beñat Kastorenerekin hizketan  Beñat Kastorenerekin hizketan