Arrosako Kabalkada, erauntsi ororen gainetik –

Kabalkada-tobera deitzen dugun ikuskizuna zahar-zaharra da gure artean, eta XVIII. eta XIX. mendeetan goraka eta zabalkunde handia izan zuen Nafarroa Behereko eta Lapurdiko eremu zabaletan. Tamalez, bi gerla handiek nolabaiteko beherakada ekarri zioten. Pasatu behar izan ziren urte ainitz, lehen toberak berriz egiteko, Irisarrin, Iholdin, Itsasun… pittaka-pittaka hasi ziren XX. mendeko 70.eko hamarkadan berpizten. Ikuskizun honek, berez, bi zati ditu: kabalkada eta tobera. Kabalkada da antzerkiaren aitzinetik eta gibeletik egiten den karrikaz karrikako ibilaldia. Ibilaldi honetan ateratzen dira parte-hartzaile guztiak, eta desfilatuz ikuskizuna eginen den plazara sartuko eta bukatzen delarik, bertatik ilkiko dira. Tobera, berriz, aipatu plazan edo herri antzokian jokatuko duten antzerki satirikoa eta irringarria da. Hortik, datorkio gaur egun erabiltzen dugun izena: kabalkada-tobera edo, laburtuz, kabalkada.

Azken hamarkadan, gero eta gehiago dira kabalkada-toberak egiten dituzten herriak, eta haien artean nolabaiteko konkurrentzia pizten ari da.  Urtero badugu baten bat, eta azken urte hauetan baita bi ere. Aurten hiru: Arrosan,  Luhuson eta Heletan. Harrigarria, zinez! Pizkunde berri baten aitzinean gaudela erraiten ahal dugu. Gainera, plazak jendez mukuru izaten dira, eta ahoz aho pasatzen dira kabalkaden datak eta hitzorduak. Bada nahikari bat kabalkadak ikusteko eta kabalkadez gozatzeko, eta ez nolanahikoa, gainera! 

Erran behar da, kabalkada-tobera gehienak Baxenafarroako herrietan jokatzen ari direla, edota Lapurdiko barnealdeko herrietan. Nik dakidalarik, Lapurdiko kostaldean jokatu den bakarra 2014an Urruñak antolatu zuena izan zen. Aupa, bada, kostaldeko lapurtarrak! Ea heldu den urteetan kostaldean ere kabalkada-tobera ikusteko parada dugun!

Aurtengo lehen kabalkada-tobera Arrosa herriak jokatu du, bi emanaldi eginez, ekainaren 17an, larunbatarekin, eta uztailaren 9an, igandearekin, bigarrena izanen da.  Ni lehenengora hurbildu nintzen betiko lagunekin. Arrosa herria duela ehun urte, hau da, 1923an, Ortzaizeko auzo bat izatetik udalerria izatera pasatu zen, bere herriko etxea erdietsiz. Horren kari, antolatu dute aurtengo kabalkada.

Lehen emanaldia, arestian aipatu bezala, ekainaren 17an egitekoa zen, arratseko 8etan. Uda beroa pairatzen ari garen arren, egun horietan zerua iluntzen hasia zen, eta arratsalde horretarako euri-jasa handiak igarriak zituzten. Horrela arratseko 6ak irian, Arrosa gaineko zerua hodei beltz-beltzez estalia zen, eta berehala erauntsi ikaragarria botatzen hasi zen. Ikaragarria! Itsusia, zinez! Arrosatarrek bazekiten lehenagotik hori zihoakiela, eta ordurako jarleku eta harmaila guzti-guztiak plastiko beltz lodi batez estaliak eta babestuak  zituzten.  Plazaren alde batean xapito edo aterpe handia zeukaten prest, bertan ostatua edo kantina zabalik. Jendeak hor ari izan zen, erauntsiaren denboran,  solasean, taloak jaten eta basoerdiak edaten. Haien artean, arrosatarrak kabalkadarako jantzita. 

Egia erran, ez zuen ematen kabalkada egin ahal izanen zenik, baina arrosatarrek eta Euskal Herri osotik ikustera etorritako jendeek pazientzia handiaz itxaron zuten, erauntsia pasatu arte. Bederatziak hamar guttitan, arrosatarrek plastikoak kendu, ikusliarrak harmailetara sartu, eta berehala hasi ziren arizaleak, kabalkadaren doinuaz, plazara sartzen. Tarteka, jendeak parasolak zabaldu behar izan bazituen ere, aitzina egin zuten, toberari hastapen airosa emanez. 

Hasieran, ohikoa den bezala, zaldizkoak, gero zapurrak, oilarrak, bandelariak, dantzariak, haurrak, zirtzilak…, eta bukaeran bertsolariak eta  musikariak. Dena prest zegoen. Kabalkada ondotik Patxi Iriart eta Mizel Mateo bertsolariek agurra egin zuten. Ondoren, arizale guztiek mutxikoak izeneko dantza-jauzia dantzatu zuten eta horien gibeletik, haurrek beste dantza bat egin zuten.  Ikuskizunak lau agerraldi izan zituen, honela antolatuta: Lehen agerraldian, bertso saioa, makilariak, kontradantzak, eta amaitzeko: euskaldunak eta sorginak. Bigarren agerraldian, bertso saioa, estaldiak eta xibandiarrak. Hirugarren agerraldian bertso saioa, zaldi dantza, eta dantzaluze. Laugarren agerraldian, bertso saioa, fandango eta arin-arin eta azken kantua. Lau agerraldietan, dantza eta bestelakoekin aldizkatuz, toberaren antzezkizunak burutu zituzten  kritikak modu irringarriaz eginez. Lurraren garestitzea eta espekulazioa jorratu zuten gaietako bat izan zen, eta azken agerraldian, epaileen deliberoen tenorea izan zen. Gero, berriz desfilea plazaren inguruan, kabalkadaren doinuaz, eta fini!

Kabalkada ederra eta alegera arrosatarrek eskaini dutena. Badute merezimendu handia, erauntsi handia desafiatuz horrelako ikusgarri ederra emateko. Orain bigarren emanaldiaren zain egon behar.  Ziur naiz, uztailaren 9an, Nahiz eta San Ferminak Iruñean izan, jendea trumilka hurbilduko dela Arrosako plazara eta harmailak berriz jendez mukuru izanen direla. Arrosak ongi erakutsi du herri euskaldun izaten segitzeko duen nahia, eta horrela izanen delakoan nago. Zorionak Arrosa, eta aupa Arrosako kabalkada! 

Bukaera gisa, kabalkadaren amaieran, arrosatarrek abestu zuten azken kantu ederra ekarriko dut lerro hauetara. Koblak Bixente Hirigaraik eginak dira eta musika Janbattitt Etxegarairena da. Biba zuek! Arrosari izena du. Horra hor:

.

                   Mila bederatzi / ehun ta hogeita / hiruan atzarria,

                   Larlako sorgian, / iduzki izpian / lurrera ekarria.

                   Bitan ebakirik / erreka azpitik / erroen lokarria,

                   bere lurren jabe / Ortzaizetik alde / Errobin zedarria.

                   Suaren kolore,  / ihintzetako lore,

                   zure hazi onenak / zertarako gorde?

                   Erreken joairaz, / meatzeen pindarraz,

                   harritik arrokara / atxiki ohore.

                   Mende bakarrean / norgehiagokaren / elorriari helduz,

                   botere egarriz / lili-hosto anitz / joan ziren orbelduz,

                   Latsaren hegian / kanpokoarentzat / lore bat zen leinuruz,

                   bainan barrenean / bakoitzak beretik / iduzkiari buruz.

                   Suaren kolore,  / ihintzetako lore,

                   zure hazi onenak / zertarako gorde?

                   Erreken joairaz, / meatzeen pindarraz,

                   harritik arrokara / atxiki ohore.

                   Etsabe, Eihartze,/ Satali, Baihuntzan / bizi da iragana,

                  kondaka berritzen / Esposan egin zen / nazioen lurrama,

                  Igoin, Otebuztan, / Handieta eta / Martintonbordan barna,

                  loturik lortuko / dugu loratzea / herriaren izana.

                  Suaren kolore,  / ihintzetako lore,

                  zure hazi onenak / zertarako gorde?

                  Erreken joairaz, / meatzeen pindarraz,

                  harritik arrokara / atxiki ohore.

       .

                  Suaren kolore,  / ihintzetako lore,

                  zure hazi onenak / zertarako gorde?

                  Erreken joairaz, / meatzeen pindarraz,

                  harritik arrosa bat / jalgi da euskaraz.

Arrosako Kabalkada, erauntsi ororen gainetik