Gaurkoan ez dut iritzirik emanen Kataluniako hauteskundeei buruz; nik baino gehiago dakitenak ari dira nonahi mintzatzen, eta, egia aitortzeko, ez nuke gauza berririk gaineratzeko izanen. Baiki, independentziaren aldekoa naiz, baina nire kezka txiki bat adierazi nahi nuke: duela zortzi –edo bederatzi– hilabete katalanezko nobela bat enkargatu nuen; oraindik ez zait ailegatu (alea Iruñeko liburu-denda serio batean eskatu nuen, eta seguru naiz eginahal guziak egin dituztela –alferrik, bistan da– liburua ekarri ahal izateko). Hori Euskal Herria eta Katalunia Estatu bereko parte izanik gertatzen bada, Kataluniak noizbait independentzia erdietsiko balu, akabo, ez dut pentsatu ere egin nahi zenbat denbora beharko luketen liburuek nazioarteko muga zeharkatzeko.

Zorionez, nire lankide –eta halere lagun– mallorkar batek liburuak ekartzen dizkit sorterrira bueltatzen den aldioro, eta hari esker ari da emendatzen nire liburutegiaren katalanezko saila. Azkena –edo azkenetariko bat–, Albert Sánchez Piñolen Victus izan zen –1714ko gerra kontatzen duena eta Utrechten Cervantes Institutuaren zentsuraren biktima izan zena–. Iruñean Victus espainolez edozein liburu-dendatan erosten ahal bazen ere, lagunari katalanez eskatu nion, katalanez idatzia zelakoan –ordura artioko lanak hizkuntza horretan baitzituen idatziak Sánchez Piñolek–, eta hara non liburua hartu, lehenbiziko orrian begiratu eta traducció: Xavier Pàmies irakurri nuen.

Nolanahi ere, katalanezko itzulpen hori –hondarrean, nire barneko esnobak akuilatuta gustura irakurri nuena– ezin da Iruñeko liburu-dendetan aurkitu. Alta, jatorrizko bertsioa –espainolezkoa, alegia– ez da Iruñean eros daitekeen bakarra. Lehenago aipatu dudan liburu-denda serio horretan, nahi duenak eskuar izanen du Sánchez Piñolen Der Untergang Barcelonas, hau da, alemanezko bertsioa. Ez da adibide bakarra. Eginahal handirik egin gabe, bertze liburu-denda batean –Iruñekoez ari naiz betiere–, erosleak aise harrapatuko du Dolores Redondoren The Invisible Guardian edo Arturo Pérez Reverteren The Dumas Club. Jatorrizko hizkuntza aldatuz gero, Aingeru Epaltzaren La chasse au tigre –Tigre ehizan, alegia– ere salgai dago bertze liburu-denda batean. Eta euskara eta espainola alde batera utzita ere, badira liburuak jatorrizko hizkuntzan ez bertze batean aurkituko ditugunak: Sánchez Piñolen Der Untergan Barcelonas-en ondoan Der kleine Prinz –hots, Printze txikia– ikusiko dugu, eta zailtasun gutiago izanen dugu frantsesezko bestsellerra La vérité sur l’affair Harry Quebert ingelesez erosteko –The Truth about the Harry Quebert Affair–, frantsesez baino.

Norendako dira liburu horiek? Nor dira itzulpen horien balizko erosleak? Iruñean, Pérez Reverte irakurtzekotan, nork irakurriko luke ingelesez, jatorrizko bertsioan leitu beharrean? Zergatik erosi Victus alemanez, espainolezko bertsioa eskuar izanik? Erausian aritu nintzen horretaz liburu saltzaile batekin, eta, nonbait, turistendako daude liburu horietarik anitz gure liburu-dendetan. Halere, harrigarria da nire iduriko. Oporretan atzerrira joanez gero, espainolezko libururik erosiko nuke nik? [Aitzinat segitu baino lehen bi ohar: 1) “atzerrira joanez gero” idatzi dut; nondik begiratzen zaion, Espainia ere atzerria da –behin, Aritz Galarragak, telebista saio bati buruz ongi merezitako gaiztakeriak erraten ari zelarik, ederki azpimarratu zuen telebistako saio horren euskal egileendako Paris estranjeria zela, baina Madril ez hainbertze–, bai eta, halaber, Hego Amerikako herrialdeak ere, eta beraz, erantzuna bai, posible litzateke nik atzerrian libururen bat espainolez erostea. Beraz, entzuleak –edo irakurleak– uler beza “oporretan herrialde ez espaineradun batera joanez gero –hala nola Irlandara, Frantziara, Austriara–, espainolezko libururik erosiko nuke?” Erantzuna, orduan, ezetz izanen litzateke. 2) “Espainolezko liburuak” aipatu ditut nire galdemoduan; ez, ordea, euskal libururik. Berez, ez nintzateke Euskal Herritik kanpora Euskal Herrian berean erosten ahal dudana erostera joanen, baina –demagun– Mongolian Ulan Batorreko bigarren eskuko liburu-denda batean Bernardo Atxagaren Bi anaia –adibidez– aurkituko banu, kontxo, bada –liburua eskuan selfie bat egin ondotik– segur aski erosiko nuke oroigarri gisa. Edo Idahon edo Rosarion bertako euskaldunek idatziriko zer edo zer harrapatuko banu, orduan ere etxera eramanen nuke –edo hori uste dut–. Baina hizkuntza txiki baten partaide izateak ezartzen dizkidan betebeharrez eta erreakzio anormalez aparte, ez, atzerrian, printzipioz behinik behin, ez nuke euskal libururik erosiko]. Beraz, turista batek zergatik erosiko lituzke Iruñean, haren sorterrian aise eros daitezkeen liburuak?

Atzerriko liburuen bigarren eroslea, antza, hizkuntzen ikasleak dira. Horren ondorioz, gure liburu-dendetan dagoen atzerriko liburuen eskaintza franko mugatua da. Nire ikasle gehienek uste dute euskara ikasteko ari direla euskal liburuak irakurtzen; oker dabiltza: liburuak irakurtzeko ari dira euskara ikasten –tira, bertzeak bertze, liburuak irakurtzeko–. Iduri luke liburu banatzaileak gure ikasleen uste berekoak direla: ez dute uste zure ama-hizkuntza ez den hizkuntza batean irakurriz goza daitekeenik; izatekotan, atzerriko liburuak sufritzeko dira –ikasteko, alegia–, edo atzerriko erosleendako, eta bien partetik ez da espero izaten ahal liburuak tonaka erostea. Beraz, aski da katalogo murritz bat eskaintzea. Atzerriko liburuak nahi dituen hemengo irakurleak baitezpada bilatu beharko du bertze bide bat, nahi dituen aleak eskuratuko baditu.

Aspaldiko lan txiki baina mamitsu batean, Dabid Anaut filologoak erraten zuen –euskaldunberriei erraten zien– “zintzaketegun” aditza baliatuz gero –“handik goitik ikus zintzaketegun”, adibidez–, harrituak utziko lituzketela euskaldunzahar bat baino gehiago, eta akaso anitzek ez lieketela ulertuko. Ongi da. Baina Anautek ez zien bere irakurleei esplikatzen “desde ahí arriba os podíamos ver” nola erran –handik goitik ageri zineten? Handik goitik ikusten zintuztegun?–, eta horrek amorru pixka bat eman zidan liburua irakurri nuelarik. Kritikarekin batera, saihesbideak eman behar baitira.

Nik –badaitort– Amazonen erosten dut, baina aspaldi honetan kritika ugari irakurri ditut Amanzongo lan baldintzen inguruan, eta, hortaz, orain kontzientzia txarra dudala erosten dut Jeff Bezosen enpresan. Eta ez, Amazonen ez nuke sekulan espainolezko edo euskarazko libururik erosiko, baina Jonathan Lethem-en The Artist of Deception –errate baterako– ez omen da ez turisten gustukoa ez ikasleen estilokoa. Iruñean, beraz, neketan aurkituko dut. Zer egin beharko nuke, orduan?

Banatzaileek pentsamoldea aldatu bitartean, zein da saihesbidea turista edota ikasle izan gabe atzerriko liburuak maite ditugunondako? Zeren, bertzelako bideak badirelarik, erabiltzen baititugu: Lethem-en liburua Bartzelonan erosi nuen, Balmes karrikako Llibreria anglesa-n.

[Euskadi Irratiko gaurko solasaldia testu honetan zegoen oinarritua]

Amazonen Alde (Tira, Pixka Bat)