Bi ikuspuntu osagarritik bizi izan dut Euskaraldia: bat, ekimenaren ernaldia, Gipuzkoako aldundian Hizkuntza Berdintasuneko zuzendari izan naizen bitartean (2015-2017); eta bi, lehen edizioaren gauzapena, Elorrioko batzordean kide izan naizen urte betean (2018). Bien batura egiten saiatuko naiz hurrengo lerrootan, beti ere bizipenetatik abiatuta.

Ernaldia. Aldundian kargua hartu bezain pronto izena aldatu nion zuzendaritzari eta, lehen Euskara zuzendaritza zena, Hizkuntza Berdintasunekoa bihurtu nuen. Azaleko aldaketa honen atzean badago sakoneko arrazoibide bat.

Euskararena ez da soilik hizkuntza kontu bat, nagusiki berdintasun kontu bat da; hizkuntza hautu libreen artean berdintasuna lortzea ezinbesteko baldintza da bizikidetza justua eraikitzeko. Eta berdintasun hori lortzeko betebehar minimoa ulermena da, bakoitzak ulertzea besteak hautatutako hizkuntza.

Intuizioak ziostan oso errentagarria izan zitekeela euskaraz bizi nahi genuenok geure burua aktibatzea berdintasunaren alde, eta komeni zela ulermenaren gaia gehiago ikertzea. Soziolinguistika Klusterrarekin genuen ikerketa hitzarmena kopuruz emendatu genuen eta helburu horietara zabaldu: aktibazioa eta ulermena.

Gertatu berria zen Lutxo Egiaren hizkuntza performance-a Bilbon; laster etorri zenEgia auzo donostiarreko euskaltzaleen ariketa ere, norabide bertsuan, eta ondoren gehiago. Guk bereziki erreparatu genion Lasarte-Oria prestatzen ari zen egitasmo berritzaileari. Orduan entzun nituen lehen aldiz ahobizi eta belarriprest hitzak. Hasi berria zen 2016a.

Aldundian interes berezia jarri genuen –baliabidez lagunduta- Lasarte-Oriako esperientzia modu zientifikoan neurtu zedin, benetako eragina ezagutzeko, usteetatik harago. Eta pozik hartu genituen emaitza esanguratsuak: hizkuntza ohiturak neurri handian aldatzen ziren esperimentuarekin, eta ohitura berriek nahikoa tinko irauten zuten denboran aurrera. Uste dut ikerketa honek zalantza asko uxatu zituela, eta erabakigarria izan zela dinamika masibo bat irudikatzen hasteko.

2016ko udazkenean hauteskundeak izan genituen Eusko Legebiltzarrean, eta ondorioz aldaketak gertatu ziren Jaurlaritzan 2017ko hasieran. HPSko ekipo berrian bazen Lasarte-Oriako dinamika bertatik bertara ezagutzen zuen zuzendari bat, eta elkarrekin aukera ikusi genuen gaiari dimentsio handiagoa emateko, gutxienez Lasarte-Oriako udala, GFA, HPS eta Euskaltzaleen Topagunea parez-pareko lankidetzan jarrita.

Denboratxoa eman genuen elkarren artean konfiantza giroa eraikitzen, ezohiko lankidetza moldean aritzeko behar-beharrezkoa genuelako. Eta 2017ko Udaltop jardunaldia erabili genuen ekimenaren lehen zirriborro ireki bat aurkezteko gainontzeko erakunde publikoei eta gizarte eragileei. Artean ez zuen izenik ere (Euskaraldia urte amaieran bataiatu zen) baina iragarpenak bakarrik berebiziko interesa piztu zuen, jardunaldian izen-ematea disparatu egin zen. Eta bigarren egunean ia 300 partaiden artean egindako ekimenaren lanketa arrakastatsua izan zen: aldartea hitz bakarrez definitzeko eskatuta, hitzik errepikatuena ‘ilusioa’ izan zen, eta ondoren ‘itxaropentsu’, ‘aukera’ edo ‘erronka’.

Handik aurrera olatua nabaritzen hasi zen, euskararen inguruan aspaldian ezagutu gabeko biraltasuna zerion ekimenari, erraz eta azkar kutsatu zen ilusioa. Azaroan Bilbon aurkeztu genuenean bertan ginen euskal lurralde guztietako erakunde publikoak eta eragile sozialak, elkarrekin parez-pare landutako ekimena iragartzen. Eta 2017ko Euskararen eguneko Jaurlaritzaren ekitaldi instituzionalean, Hizkuntza Politika eta Kultura sailburua eta Euskaltzaleen Topaguneko lehendakaria elkarrekin eta parez-pare aritu ziren ekimena aurkezten, ezohiko moldean.

Zergatik azpimarratu horrenbeste parekotasuna? Ba zinez uste dudalako paradigma berriaren giltzarrietako bat dela. Ikusi ditugu orain baino lehen erakunde publikoak eta sozialak elkarrekin, baina aldeetako bat izan ohi da ‘etxekoa’ (ekimenaren jabea) eta bestea ‘gonbidatua’ (laguntzailea) Euskaraldiak molde hori gainditu egin du, eta hasiera beretik zaindu da parekotasuna, ekimena inorena ez eta denona izatea, eremu partekatua, zoru komuna. Esango nuke hori antzeman egin duela herritarrak, eta eroso sentitu dela zoru komun horretan.

Urrats hau, gainera, guztiz bat dator nazioartean hedatzen ari den gobernantza kolaboratiboaren ereduarekin. Orain arte ezagutu dugun hauteskunde bidezko delegazioa ordezkatzen duen bide berria hasi da: alegia, gai zehatz batean interesa duten taldeen arteko dinamika sustatzea analisia osatzeko, norabidea adosteko eta balizko neurriak xehatzeko, parez-pare eta modu partekatuan; ondoren, talde bakoitzak betetzen du adostutakoaren bere zatia, eta elkarrekin zaintzen dute gauzatze prozesua.

Euskaraldiaren ernaldia gobernantza berriaren esperimentu erraldoi bat ere izan da. Eta esango nuke balio izan duela lankidetza oztopatzen zuten harresi gehienak apurtzeko.

.

Gauzapena

Behin aurkezpenak eginda, 2018an hasi zen Euskaraldia herrietan gauzatzeko erronka. Ni Elorrioko taldean aritu nintzen, aldundia utzi berritan.

Lehen zailtasuna izan zen herriko batzordea osatzea. Udaleko euskara zerbitzuak egindako deiak erantzun zabala jaso zuen, baina ez zegoen garbi nola izango zen prozesua: nola antolatuko ginen, nork gidatuko zuen, zenbat lan eskatuko zigun, zer etorriko zitzaigun ‘goitik’ eta zer ez… Berehala antzeman genuen molde berri bat sortzen ari zela, eta aurrekoek ez zutela balio. Zailtasunen artean ez zen txikiena izan udalaren rola argitzea, parez-parekoa behar zuen harreman batean.

Udaberria behar izan genuen gure artean egitura oinarrizkoa eta egitekoa adosteko. Bidea egin ahala, 12-15 pertsonako talde bat finkatuz joan zen, adinez, jardunez eta generoz orekatua; jubilatu kuota ere nahikoa izan zen dedikazio minimo batzuk bermatzeko.

Lehen urrats esanguratsua aurkezpen publikoa izan zen, herriko hamaikakoarekin, plazan. Jende asko hurbildu zen, eta gehienak jarri ziren kamera aurrean argazkirako. Berehala ohartu ginen onarpen zabala zeukala Euskaraldiak, oraindik oso ezaguna ez bazen ere. Zekien apurrarekin, jendea prest zegoen ekimena sustatzeko. Salmenta errazeko produktua geneukan esku artean.

Uda aurretik askatu genuen beste korapilo bat: dedikazioarena. Ohartuak ginen udazkenean gai asko kudeatu beharra izango zela, eta ezinezkoa ikusten genuen lan hori guztia ondo egitea soilik borondatezko dedikazioekin. Udalak adierazi zuen aurreikusia zeukan aurrekontutik zati bat joan zitekeela ordu batzuetako dedikazioa ordaintzera, eta kontratua esleitzeko prozedura abiatu zuen. Dudarik gabe, hau ere giltzarri izan zenElorrioko emaitza ona lortzeko: errolda osoaren % 20k hartu zuen parte Euskaraldian.

Udako oporren ostean, herriko jaiak baliatu genituen ekimena gizarteratzeko. Photocall bat erabili genuen jendearen atxikimendua lortzeko, eta berriro ere ikusi zen talde ezberdinek erraz egiten zutela bat dinamikarekin. Honi pankartak eta abarrak gehituta, presentzia nabarmena izan zuen Euskaraldiak herriko jaietan.

Sasoi horretan prestakuntzaz geunden arduratuta, ea parte hartzaileei nolako formazioa eman beharko genien, hamaika eguneko ariketan sendo jarduteko. Puntu honi buruz, bi azpimarra egingo ditut, gozoa bat, gazia bestea.

Oro har, esan behar da ‘goitik’ ondo funtzionatu zutela gauzak. Informazioa, materiala nahiz edukiak garaiz eta ondo aurkitzengenituenwebgunean, honen arkitektura eta erabilera egokiak izan ziren. Prestakuntza saioen egitura emana etorri zitzaigun, guk lan handirik egin behar izan gabe. Hau alde gozoa.

Gazia izan zenikustea partaide gutxik eskatu zutela formazioa, ganorazko saio bana egitera iritsi ginen, soilik; biak onak, hori bai. Irudipena daukat jende asko ez dela kontziente izan oraingoa ez zela euskararen alde egotea, baizik euskaraz egitea; eta horrek jarrera lantzea eskatzen ziola.

Amaitzeko: ernaldia eta gauzapena nola joan diren ikusita, uste dut Euskaraldiak inflexio mugarri bat jarri duela euskararen biziberritze prozesuan. Dagoeneko, ezer ez da berdin.

Euskaraldiaren ernaldiaz eta gauzapenaz Euskaraldiaren ernaldiaz eta gauzapenaz Euskaraldiaren ernaldiaz eta gauzapenaz