Euskara batua Euskara galdua
Euskara batua Euskara galdua
EUSKARA STANDARREAN dohakigu euskararen aberastasuna, eta euskara batuak ez gaitu bizitzen, oraindik. Telebistarako egiten diren bikoizketetan behintzat ez. Euskara esklabu bat daukagu mahai gainean, zirujauen zain.
Amurizak esan du ondoen: euskara batuak bigarren jaiotza bat behar du. Eta ez bakarrik euskara batuak bere joera ofizialista eta estandarretan frexkotasun eta jatortasun falta duelako; ez bakarrik linguistika eredu kamuts eta motzetan iraunbizitze kondena jaso duelako euskarak; ez bakarrik euskara kaletarra gure komunikabideetan ez delako existitzen. Euskarak dituen hankamotz eta errenkeri guztiak euskaran siniste ezatik datoztelako baizik.
Eta berriz sinisten hasteko garaia dugu. Enuskara honetan, eunukoen euskaran, (Lakarrak “euskara” hitzaren aintzin-errotzat proposatu diguna), gehiena kanpotik etorri zaigu, eta soilik aldarean ipurdia ondo kokatu dutenek daukate zilegitasuna anabasa linguistikoan sartzeko. Hortaz, euskara eta aintzin-euskarak, jatorri ezezaguneko mixterioa izaten jarraitzen dute. Gotortu zaizkigu aitzin-euskararen aitzindariak. Ehunekotan ematen dira hitzen jatortasunak, eta azkenerako euskararen erro zaharra ezer gutxi omen da.
Hasteko, latinak ekarri zizkigun euskara-latina gurutzaketan leudeken adibide guztiak. Inork ez du hasi etruskoaren azterketa, ea latinetik bainoago, euskal-etruskoar sustratu amankomun bat egongo ote zen, latinoek mundua asmatu baino lehen. Jarraitzeko, Iruña-Beleiako euskara ezinezko kakanahasietan galtzera bota dute. Epigrafiarako hizkuntzalariak teoria bat baldin badu, arkeologoak bere teoria eta lege guztiak berridatzi beharko ditu. Batezere ukiezinak direnak, estratigrafiarenak. Horra! Zientziaren mundua hankaz gora, Lakarra eta beste batzuei bere teoriak berridaztea nekeza egiten zaielako.
Era berean, ahaztu iberiar hizkuntzarekin egin litezken konparaketak; ahaztu euskara eta amazigh (bereber) hizkuntzaren arteko kointzidentziak; purismoaren izenean, ikerbide asko geratzen dira alde batera, eta, hareago, aldare batean igo nahi izan dute euskara, purismo horren izenean.
Zuritik beltzera joan gabe, materialismo historikoak erakust diezaguke harremanak egon zirela herri haiekin; iberiar herriarekin Ebro ibaiaren arroan elkarbizitza egon zela; Afrika iparraldetik tribuak Iberiara iritsi zirela, eta agian abeltzaintza ekarri zutela penintsulara. Mendebaldeko kulturan indarrean egon den arrazakeri historikoak ez digu ezertan laguntzen euskaldunoi. Garai bateko difusionismo harek uste zuen dena nonbaitetik ekartzen zela; nekazaritza hauek ekarri zutela, eta metalgintza beste haiek. Gerora konturatzen joan ziren historialariak badirela garai beretsuetan batera sortzen diren fenomenoak; ez direla herri zibilizatzaile batzuk behar prozesu historikoak ulertzeko, edo behintzat konplexutasun haundiagoek mugitzen dutela historiaren gurpila. Alta, ezin da errotik ukatu euskaldunek iberiar herriekin (dena dela euren ezaugarritze kulturala edota hizkuntzarena), edo afrikako iparraldeko herriekin harremanak eduki izana. Hortaz, ez gara frikismoan erortzen ariko iturri horietan bilatzeagatik. Noski: agian teorikoki eta metodologikoki egoki kokatu beharko ditugu aurkikundeok. Harremanak egon egon ziren; sozioekonomia edo kulturari eragin zioten, dena-delako hizkuntz-estratigrafia jakinetan; eta hitz haiek, kontzeptu haiek, bizimodu edo tresna haiek gure herriaren ondarean sartu ziren.
Lanbroa kentzen joango gara, konplexuak, buru-gorrotoa; eta euskara agertuko zaigu begien parera. Eta noski, erantzuten hasi beharko ditugu, betirako erantzun-gabeak ziruditen galdera haiek. Zein da euskararen aitzintasuna? Wiik finlandiar ikerlariaren teoriak dio azken glaziazioan euskal lurraldean eta finlandiarrean kromagnon taldeak bildu zirela, Europar lurralde gehiena bizitzeko esparru hotz eta mortua baitzen. Kromagnon-ek 35.000/30.000 urte tarte haietan populatu zuten Europa. Atlantiar aurpegian dauden odol, antroponomia eta bestelako aztarnek bertan bestelako herri-jende bat egon zitekeenaren zantzuak utzi dituzte: Galiziatik Bretañaraino, britaniar uharteetan, eta guantxe herriarengan, kanarietan.
Eta antroponomiak aztarna haiek gorde baditu, agian kromagnon haien hizkuntzaren erro zaharra da guk gorde duguna: Euskararen lehen matrixa, erroa eta izana. Eta ez bakarrik izana, baizik eta euskara indartsu egin duten elementu kultural guztiak, euskararen unibertsoan: gutasun kulturalak kudeatzeko tresnak, modu behinean gu sentitzeko eta irauteko balio digutenak. Auto-fikzio, auto-kontzientzia, eta auto-dudaren tresnak. Gu horren atzerako-elikaduraren tresnak.
Gu-aren unibertsoan, euskararen irla horretan (Atxagak zioen bezela), arteak dauka kolektiboaren giltza; gu izaten jarraitzen dugu euskaraz birsortzen dugulako gure mundua; adaptazioarekin eta eraberritzearekin, eta baita irekidurarekin. Jarraipena eta irekidura, Sarasuak dioen bezela.
Ezin saihesturiko elementua da Euskal Herriak hedonismoaren eskutik egiten duela birsortze hau: ihauteria, festa, jaia. Festan birsortzen gara, berriz gutartzen. Besta gu-aren paradigma elikatuz egiten bada, izaten jarraitzen dugu. Aitona apeza eta aita soldadua kendu, eta artista euskalduna agertuko da. Bere tamaina historikoan, kulturalean. Ez horren garbi, ez horren jator, eta ez horren epel: nahasketaren nahasketaz, nahas-mahasan hazi eta garatu den euskalduna, hemendik pasa diren herri guztien iturrietatik edan duena, eta haiei, ziuraski guk uste baino gehiago, edaten eman diena.
Baina euskara batu berria erdiesteko ezingo dugu ostruken moduan ibili, lainopean, gure gu zahar galdu haren bila abiatu beharko dugu. Bestela nola batuko dugu gure hizkuntza, bere erro zaharra ezagutu gabe? Zein izango dira idazteko ortografiazko legeak? Zein hitz izango dira etimologikoki ezezagunak eta zeintzuk ezagunak? Gutxienez, 10 urteko prozesu bat behar du euskarak, euskara batua berriz batzeko. Euskalkien ondareak ere bere baitan beharko du, eta ez /g/ eta /ge/ eta /jo/ eta yotaren eztabaida antzuak. Eta euskalki bakoitzak bere eremua beharko du, eta bere telebista eta irratiak. Azkenik: euskalkien garapenak teoria sakonagoak beharko ditu, euskalkien sortze eta bereiztea azalduko diguna, ildo honetan egon den eraberritze metodologiko eta teorikoan sakonduz.
Euskara galdua
“Eta euskalki bakoitzak bere eremua beharko du, eta bere telebista eta irratiak”
**********************************
Duela hilabete eskas, honako hitz hauek argitaratu zituen Real Academia Española de la Lengua erakundeko akademiko batek:
“El idioma, en efecto, lo hace el pueblo. La Academia sanciona el uso popular y lo convierte en normativo […] El “limpia, fija y da esplendor” está vigente, pero la clave hoy es mantener y consolidar la unidad del español, ese milagro que constituye el mayor tesoro cultural de los que nos expresamos en la lengua en que hablaba San Juan de la Cruz”.
Eta jarraitzen du:
“Dámaso Alonso lo vio con claridad e inició una cruzada en Iberoamérica para evitar que el español se fracturara en seis u ocho lenguas romances como ocurrió con el latín”.
Guk ez dugu ezer ikusten. Gure inguru hurbilenekoa besterik ez.
Euskaldunon miopia degeneratiboa da zeharo.
Etorkizunik gabekoa, alegia.
Guztiz ados.
Euskara-etruskoa, euskalki telebistadunak eta ez dakit zer kristo, zopa batean gal-gal egosi eta aurrera!!!
Seriotasun pixka bat eskatzeko garaia da. Nahikoa da hainbeste txepelkerirekin.
tira: axaleko sarreratik harago, uste dut sakonago irakurtzeko testua dela. alegia: euskararen ikerketaren periferiatik atera behar dira indarrak eta argiak gure hizkuntzaren ezagutzan sakontzeko. Sakontze horretatik euskara batua berriz batu beharko dugu, oinarri berrien gainean. Eta bide hortan aitzin-euskara baldintza berri eta sakonagoetan aztertu beharko da.
Eta ukatu gabe euskara batu eta indartsu batek izan dezakeen indarra, aberastasunaren kaltetan izatea penagarria litzateke.
Manexi:
1. Zer zerikusi ote du aitzineuskara eta euskararen historia ezagutzeak euskara batu berri bat egitearekin? Euskara batua bizi bizirik dagoen euskararekin egin beharko da ez? eta ez duela 2000 urteko euskararekin.
2. Euskara batu berria nola egin behar da? Amuriazak dioen bezala, hau da, euskaraz existitu ez diren egitura berria sortuz? adizki trinko berria sortuz? Barkatu esatea baina astakeria handi xamarra da hau…
3. Materialismo historikoak euskaldunak, iberiarrak eta amazigh hizkuntzak kontaktuan egon zirela erakuts dezakeela? bai? Marx edo Engelsen zein liburutan ikurri duzu hori (hauek baitira materialismo historikoaren gurasoak)? Materialismo historikoak historia klase arteko borrokan garatzen dela azaltzen du, beraz, aldaketa guztien atzean behar historikoak daudela esaten du. Frantziako Iraultza ez zela burubero batzuk matxinatu zirelako gertatu, atzean arrazoi ekonomiko-historiko batzuk zeudelako, feudalismoa zuen ezintasuna gizartearen beharrak asetzeko… Hortik esan duzunera alde handi xamarra dago…
[…] Euskara batua euskara galdua. Manex Ohianart. Zuzeu […]
[…] This post was mentioned on Twitter by zuzeu, Ostraka. Ostraka said: Euskara batua eta galdua Manex Ohianart http://ttiki.com/22686 #zuzeu #euskara #veleia […]
Manex Oihanarti
1. Jaun maitea; beharbada azken boladan irakurketekin astiroxeago nabilelarik ez dut gogoratzen non proposatu dudan zuk hor goian guztion hizkuntzaren izenarentzako nire izenarekin ematen duzun etimologia edo “aitzin-erro” hain “graziosoa”. Ezagutzen dut, aldiz, Alfonso Irigoyenek duela 30 urtetik gora eman zuena (*enausi + -kara). Kontu hauetaz zerbait dakien edozeinek bezala ontzat jo izan dut beti eta horrela azaldu ere, orain axola gutiko diren diptongo horri buruzko oharren bat gora behera. Beraz, ez litzateke gaizki euskaldunek jakitea norena den beren hizkuntzaren izenaren jatorriari buruz den hipotesirik sendoenaren egilea grazi gutxiko jolastxoetan aritu gabe.
2. Urtzik dagoeneko esan bezala ez dakit ze materialismo historikok edo bestelakok erakusten duen aitzineuskarak edo euskara zaharrak iberoarekin, bereberarekin, guantxearekin edo besterekin izan omen dituen kontaktuak zein ahaidetasunak (ez omen gauza bera). Hori zuk diozun legez balitz “Zu-zeu”-n bakarrik ez, Language-n edo Diachronica-n berri eder hori argitaratzen eta zabaltzen saiatu behar zenuke, nik uste, euskaldunok, euskalzaleak eta euskalariak ez eze mundu osoko hizkuntzalari guztiak izan daitezen zoriontsu; izan ere, euskararen iraganaz baino arrunt gutxiago ezagun duten hizkuntza franko ba omen da hor zehar.
3. Inor etruskoaz ez dela artatu diozunean zeure buruaz eta, agian, zeure bailarakoez kanpo nortaz ari zara? Euskalariez, demagun, ni neu barne? Beno, baliteke hor arrazoi izatea baina arrazoi exkaxa duzu hori: batetik, ez duzu erakutsi zerk egiten duen ezinbesteko etruskoaren ikerketa gure hizkuntzaren iraganaren ezagutzarako. Bestetik, Italian ez eze, Alemanian, Ingalaterran, EEBBen eta bestetan badu nahi duenak norengana jo eta zer irakur benetako interesik balu etruskoaren gai horretan. Bestalde, komeniko litzaioke, beharbada, metodo konparatuaren oinarriak ezagutzea ere; ez da zailegia eta urrutiegi jo gabe egin liteke. Hori bai, ez honetan ez enparatuetan mundua ez omen da Ebroan eta Atturrian amaitzen (ezta hasten ere).
4. Nahi nuke jakin Beleian zein beste inon kasu bakar bat zeinetan “hizkuntzalarien teoriengatik” epigrafistek eta arkeologoek ezer aldatu duten; benetako epigrafista eta arkeologoek, jakina, ez soilik “balira bezala” ari nahi luketenak. Dagoeneko zu bide zara bakarra ez dakiena gauzak juxtu alderantziz egiten direla ezinbestean: lehenik arkeologoek egiten dute beren lana, gero epigrafistek eta azkenik (azkenik, hizkuntza kontuan, noski) filologo eta hizkuntzalariek. Zorigaitzez, ontzat emateko idazki bat guztiek eman behar dute ontzat; txartzat ematekotan hiruretarik edozeinek ematearekin aski da, jakina.
5. “Lakarrari eta besteei beren teoriak berridaztea kostatzen” omen. Hori egia den ala ezjakintasunari lotsagabekeria eta gezur punttu bat eransten dion baten usteketa, besteri utziko diot erabakitzen, delako teoria horiek ezagutzen dituztenei, demagun. Horiek gai izango dira esateko, adibidez, Beleiako ze “aurkikuntza miresgarrik” egiten dion inongo zirkinik NIRE teoriaren bati: hots, nik ikerketa berezien bitartez frogatu, defendatu edo aldarrikatutako zeri, ez, esate baterako, euskararen diakroniaren historiografian edota hizkuntzalaritza historikoaren oinarrietan inork ederki ezarririk aspalditik izanik, begibistakotzat eta jakintzat erabilitako zerbaiti (gauza askori eta gehiegiri) egiten dioten aurre.
6. Zure euskararen batasunarekikoak aitortu behar dut ez ditudala batere ulertu edo ulertu ditudanen artean ez dudala txepelkeria ez denik aurkitzen. Besterentzat eta beste baterako, beraz.
kaixo denoi:
1. materialismo historikoaz esango dut dimentsio sozio-ekonomikoen azterketak -nire uste ustelean- ez duela izan behar bezalako garapena gurean, modu multidisziplinarrean hizkuntzalaritzaren osagarri izateko.
2. zenbait adibide: amazigh hizkuntzan (bereberra), euskarazko “aker” / “iker” esaten bada, eta bestelako kointzidentziak egonda, agian modu ekonomikoen garapenean (garai bakoitzari bere dimentsio materialista historikoak noski), aurki ditzakegu argibideak euskal herriko neolitizaziorako.
Agian afrikatik gora, eta ez europatik behera, eman zen euskal neolitizazioa. era berean, ibar nekazaritzari etzaio behar bezelako garrantzia eman euskal neolitizazioa aztertzeko. ez bakarrik zain-en nekazaritza (zain-zuri, zain-hori); baita kalabaza bera ere, edota bestelako barazkiak ere.
3. hortaz, materialismo historikoaz ari naizenean nekazaritza eta abeltzantzak gure herriaren garapenean izan zuten eragina eta eraldakuntzaz ari naiz, eta ez sans culottek parisko matxinadan izan zezaketen parte hartzeaz. hortik, noski, hizkuntzalaritza mailan ondorio orokor eta pisuzkoak aterako lirateke euskararentzat. agerikoa denez.
4. arkeologiaz badakit. historialaria naiz. nere atrebentzia hortik dator, hizkuntzalaritzan friki bat izan naiteke, edo abenturazale bat, baina nire jakintza laburretik hutsune nabarmenak ikusten ditut.
5. arkeologiak, zientzia gisa, beste zientziak jerarkizatzen ditu, nik dakidala. hau da, lakarra jaunak ondo esaten du arlo guztiek behar dutela oniritzia eman aurkikuntza bat ontzat ematerakoan. baina, arkeologiak edukiko luke giltza, adibidez, egungo teorietan sartzerik ez legoken aurkikunde baten egiazkotasuna berresteko.
hau da, bihar bertan duela 2000 urteko euskal testu bat agertuko balitz, eta arkeologikoki ondo egindako lan batek bere zientifikotasuna bermatuko balu, hizkuntzalariak dira beraien marko teorikoa berkokatu beharko luketenak.
6. beleiako kakanahasia nik uste hortik etorri dela. hizkuntzalariek gaina hartu diote metodo arkeologikoari, eta hor batzuk esango digute Eliseo Gil-en taldeak gauza arraroak egin zituela aurkikuntzen kudeakuntzan, baina gerora argi esan beharra dago: arkeologia jerarkikoki hizkuntzalaritzaren gainetik dago. eta metodo arkeologikoa ondo egin dela bermatu badute munduko hainbat adituk, hizkuntzalaria eta epigrafista dira horretara moldatu behar dutenak.
7. gerta liteke metodo arkeologikoak bermatutako informazio historiko berri bat agertzea. kasu horretan, metodo estratigrafikoak esango digu: beste zientzia adarrek beraien marko teorikoak berritu beharko dituzte. ez litzateke lehen aldia.
8. etruskoaz, azkenik, esango dut lanean ari naizela, baina erro erabat interesgarriak daudela, euskararekin harremanean jartzen dutenak (maila jakin batzuetan betiere).
hortik datorkit duda: agian latindar hizkuntzak berak AURRETIAZ europar hizkuntzen sustratuan zeuden hitz batzuk heredentzian hartu zituen.
Eta akats larri batean erortzen ariko ginateke euskara-latina gurutzaketan BETI ETA EZINBESTEAN latinetik euskararako fenomeno difusionista ikusiko bagenu.
9. azkenik, barka nire testuaren kutsu sutsuak inor ezeroso sentiarazi baldin badu.
Nik uste dut hizkuntzen eboluzioa gauza naturala dela, eta euskararen kasuan ere halaxe jokatu beharko genuke. Erabilera da, nire iritziz, gure artean sustatu behar duguna, nork bere ekarpen linguistiko eta kulturala eginez, euskara jatorretik edan dutenek aiton-amonen eta gurasoen ezpainetatik ikasi duten hizkera erabiliz, zein euskalki ote den erreparatu gabe, eta gizarte-giroaren eraginez euskara kanpoko erdarekin nahasita erabiltzen dugunok nahasketa horretatik sor daitekeen aberastasuna erantsiz.
Euskalkiak euskara estandarraren aberasgarri dira, eta horretan ez dut uste kontrako iritzirik duen inor topa dezakegunik, baina estandarrari eman behar zaio indarra, estandarrera arrimatu behar ditugu euskalkiak. Nahita nahiez.
Hala ere, ezin gara burua jirata ibili gure artean nagusitu den globalizazio fenomenoarekin, eta zenbat eta malguagoa izan euskara eta euskaldungoa kanpoko eragin geldiezin horiek geureganatzeko, orduan eta bermatuagoa izango dugu etorkizuneko euskara biziaren iraupena.
Ohianart jaunari
1) Azkenetik hastearren, niri behintzat, kutsu sutsuak ez dit inongo ezerosotasunik ematen; gezurrek aldiz, bai, eta dagoeneko baten bat aipatu dizut aurreko mezuan. Eskertuko nizuke ahal bezain laster zuzentzea.
2) Etruskoaz egin dezazun edozein aurrerapen ongi etorria izango da nire partetik; hori bai, ez zu eta ez ni ez garenez berezilariak horretan besteri utzi beharko diegu erabakitzen aurrerapenak ala atzerapen eta denbora-galtzeak diren.
3) (2) garbi ez den bitartean barkatuko didazu euskararekin etruskoa lotzen omen duten ezaugarrien kontuaz sinismen handirik jartzen ez badut zure hitz hutsetan.
4) Euskarak hartu dituen maileguak asko edo gutxi diren (eta zeintzuk) aztertzeko badira bide jakin batzuk beste edozein hizkuntzaren kasuan bezala; mailegu horiek gustoko ditugun edo erabili behar diren ala ez beste bulegoren batean aztertzen bide dute eta ni neureari nagokio. Alabaina, euskarak latinarekin amankomunean dituen hitzak hark euskaratik hartu zituela erakusten badiezu berezilariei (ez zeure koadrilako lagunei) horiek oso pozik jarriko bide dira. Interesik bazenu lanbide horretako berezilariei latindar (eta are euskal) filologo deritze. Gezurra badirudi ere psikoek ez dute bertan inongo zerikusirik.
5) Bereberez “iker” eta euskaraz “aker” esatetik ateratzen dituzun ondorioek barkatu baina hizkuntzalarientzat ez dute piper siku bat balio (Arkeologoek beraiek ikusiko). Hori horrela dela hizkuntzalaritza historikoko edozein eskuliburutan ikas zenezake. Beharbada askorentzat penagarri da baina ofiziokoentzat ez omen iritzi kontua eta horrela izatea pozgarri ere bada horientzat.
6) Errespetu gehiegi diot materialismo historikoari azterketa diakroniko-genetikoetan hizkuntzalaritzan ze toki ematen dioten hizkuntzalariek azaltzen aritu behar izateko; hortik aurrera, bada ni baino egokiagorik hitz horiezaz egiten duzun erabilera zuzena den ala ez erabakitzeko.
7) Nik ez dakit arkeologiaz (edo historiaz) dakizun edo ez dakizun; eta ez zait axola. Dakidana da arkeologiak, epigrafiak eta bestelako zientziek mundu errealean hizkuntzalaritza eta filologiarekin izan ohi dituzten harremanez aurreiritzi sendo baina oinarririk gabeak dituzula. “Arkeologiak zientzia bezala beste guztiak jerakizatzen dituela” esatea ez da ezer esatea: zer da, haren lekukotasuna indartsuagoa, seguruagoa edo garrantzitsua dela hitzak edo hizkerak aztertzerakoan? Ez dut uste. Baina, batez ere, eztabaida bera iruditzen zait surrealista: non eta nork erabaki du zuk “dakizun” hori?
8) Esan nahi baduzu arkeologoek indusketa ongi eginaz pieza idatzi eta idatzigabe faltsuak erraz detektatu behar lituzketela, ados. Kontua da hori arrazoi batengatik edo bestegatik ez dela beti betetzen (eta Veleian, nabarmena denez, ez zen bete), bai “intrusioak” egon litezkeelako, bai industzaileek beren lana ongi egin ez dutelako, bai faltsutzaileak eurak direlako… Horretaz, normalean arkeologoak eurak (lehenagokoak edo beste batzuk) azkar jabetzen omen dira eta hemen ere horrela gertatu da.
9) Bost axola zergatik -ze asmorekin- ez ziren gauzak ongi egin Veleian; guardiazibila, ertzaintza edo interpolak esango digute (edo ez) hori. Axola zaidana da saldu nahi izan zen “denboraren kapsula” hura ez dela inon eta hori ez bada eta inskripzio guztiak garbitokian agertu badira horien balio arkeologikoa zero dela. Balio epigrafikoa eta filologikoa handia izan liteke baina ez Antzinateko hizkuntzaren lekuko gisa, zenbait jendek (ez hizkuntzalariek) XXI. mendearen hasieran III. mendeko egipzieraren, latinaren zein euskararen gainean zuen irudia ezagutzeko baizik.
10) Alor batekoek beren lana egin ez dutenean edota gaizki egin dutenean egoki ez dirudien bakarra gainerakoetakoak (epigrafistak eta filologoak) zigortzea da, hauek beren lana egitean arkeologoei gailendu zaizkiela aitzakiatuaz. (Bidenabar, hizkuntzalaritza norbere bailaran bukatzen ez den bezala, pentsatzen dut arkeologiarekin ere berdin gertatzen dela eta nekez izango da azken hitza Veleian ez bestetan bere indusketaz ofiziokoen aldizkari eta biltzarretan lerro bat argitaratzeko gai ez den norbaiten iritzia).
11) Arkeologiak bermatzen baligu duela 2000 urteko euskal (edo txinar) testuak benetakoak direla (jainkoari ailiotsa hala lizen!) euskalariek (nahiz sinologoek) ikusi beharko omen dugu datu berriek zenbatean aldatzen duten gure hizkuntzaz dakiguna. Bai, eta? Noski egin beharko dela horrela metafisika ez den alor batean! Baina hori da, hain zuzen, lekukotasun berrien aurrean beti eta nonahi egiten dena, arkeologia egon edo ez egon tartean. Gure kasuan, zein bere mailan, Akitaniako epigrafeak edo Lazarragaren testua filologoon ezinbesteko praktika horren adibide argiak dira. Uste nuen, ordea, Mediterraneoa aspaldixko deskubritua genuela.
12) Bidebatez, aldaketaren munta handi xamarra denean ulertuko duzu filologoek eta epigrafistek arkeologoei bigarren eta hirugarren iritziak ere eskatzea (horrelakorik behar izanez gero, bederen). Baina dakikezunez mundu guztiaren iritziak ez du pisu bera eta ez bakarrik inoren alorretan, are nor berean ari delarik ere, inoiz penagarri eta are mingarri gertatu arren.
13) Gure zorigaitzerako, ofizioko arkeologoek eta epigrafistek ez digute arrazoi sendo ez ahulik eman filologooi III., VI. zein IX. mendeko egipzieraz, latinaz eta euskaraz gure hipotesi eta teoriak gutxienean ere aldatzeko. Gehienez ere geure metodoetan are fede gehiago eman digute horrelako piperrak sartzea lehenago baino zailxeago dela ikusi delako; epigrafista, latinista eta egiptologoei, hori ere ez, barre-algara labur bat.
14) Zorigaitzez (diot n-garrenez) ez digute gure hipotesi eta teoriak aldatzeko arrazoirik eman, hipotesi eta teoria horiek aldatzen euskalariok ez baikenuen denbora handirik emango … egiptologoek eta latinistek baino gutxixeago bai bederen. Badakit zuri etruskera interesgarriago iruditzen zaizula horiek baino, baina zorigaitzez besteak dira indusketatzaileek mahai gainean (nonbait esatearren) jarri zituztenak. Hurrengoan beharko, ezta?
Eta zer zerikusi dauka Beleiak euskara batuaren balizko berjaiotze batekin? Eta bereberren hitz batzuk egungo euskal hitz batzuekin zerikusia izateak? Ziur zaude euskara eta bereber hizkuntzak kontaktuan egon zitezkeen garaiak (zeuk esan noiz), “aker” esaten zela euskaraz ere? Ezen nik zalantza nabarmenak baititut; betiko kontua zuena: (euskararen) historiaz hitz egin nahi izatea, historia denbora-iragate bat dela gogoan hartu gabe, eta, are gehiago, denboran zehar hizkuntzak aldatu egiten direla gogoan hartu gabe. Euskara batuaren eztabaidak, uste ustelak, ustelkeriak, martzianadak eta bestelakoak Koldo Zuazok izan ditu hizpide azken 15 urteetan, eta argudio nahiz emaitzak argiak dira. Eztabaidak ez dira berriak, baina, tira, 50 urteko batuaren ibilbideak zeozer erakusten du, bada. Ah, eta jakin nahiko nuke ea euskara batuko ze elementu ez zen jada erabiltzen Euskal Herrian orain… demagun… 300? 400? urte. Eskerrik asko.
kaixo denoi:
lehenik eta behin, eskerrik asko eztabaida interesgarri honegatik.
eztabaidan hasita, behintzat jakin dugu gaiak merezi duela plaza publikoan egoteko. xaxaldiak niri behintzat balio dit.
halaere,
1- beleiako “piperkada” edo faltsuketa argudiatzen duten batzuk dauden bezela (denak korda berekoak?), badaude hainbat eta hainbat ikerlari (elexpuru jauna: eskerrik asko sos beleian egindako lanagatik), egiazkotasunaren aldeko argudioak eman dituztenak.
2- “piperraldia” ulertzeko, badaude beste modu batzuk: euskal herriko unibertsitatea beleiako ikerketaren pastela eta bexamelarekin gelditu nahi izana. diru gehiegi jokoan agian. eliseo gil-ena bezelako enpresa txiki bati bidea oztopatu diote, baina gero buldozzerrekin sartu dira beleiako esparruan. zientifikoagoa akaso?
3- eliseo gil-en lantaldeak eskatu du datazioak egiteko. mutis generala izan da erantzuna.
4- ez naiz sartuko gehiegi euskara batuaren etorkizunarekin. gaia potoldu nahi nuen, eta eztabaida piztu. baina edozein hizkuntzalarik badaki euskarazko ortografia -adibidez- erabat lotua dagoela etimologia auziekin.
5- aitzin-euskarak etorkizuneko euskaran izan dezakeen eragina erlatiboa den arren, euskararen iraganak noski baduela zeresana euskararen etorkizunean.
6- nik apustua egingo nuke euskal hizkuntzalaritzan modu interdisziplinarrean lan egiteko.
7- hizkuntzalariei hizkuntzalariena, eta lakarra jaunari lakarrarena, noski, baina euskal hizkuntzalaritzaren hermetismoan ez dago eztabaida publikorik, ez dibulgaziorik, ez eta argitasunik ere.
8- beleiako auzia buldozerrekin erraustu dute. kanka kanka! aritu diren batzuei esker, gaia ez dago plaza publikoan, eta etsigarria deritzot.
Manex Oihanbeltzi
1) “Plaza publikoa” oso hitz bikote polita da; horrezaz kanpo zer arraio esan nahi du? Eztabaida noren eta noren artekoa da, zeren “publikoa” eransteak ez dakar ezer gehiago: ona edo txarra, dakitenen edo ez dakitenen artekoa delarik eztabaida interesgarria izango da (edo ez) publikoarentzat eta honek, dituen ahalmenen arabera ulertu ere egingo du edo ez. Botatzea (botoetara eramatea), esaterako, piezak onak edo txarrak diren ez dut uste “publikoaren” eskutan dagoenik oraingoz inon, Euskal Herriaz kanpo bederen. Gu bide gara demokrata bakarrak, noski.
2) Ez dakit “korda” bakoitzean zenbat dauden eta (1) gogoan ez zait interesatzen jakitea ere; nolakoak dauden, aldiz, bai eta asko eta datuak ezin argiagoak direla esango nuke (arkeologo, epigrafista, filologo eta hizkuntzalari ofiziokoen artean, jakina; bestelakoen datuek interes oso erlatiboa dute).
3) UPV/EHU-n (nahiz handik kanpoko mafia ezagun zenbaitetan) baliteke norbait egotea Veleia eta Pompeya eta sursumcorda ere bereganatzeko asmoarekin: 4000tik gora irakasle eta beste ia 2000a AZP omen gara soldatapekoak entrepresa horretan (UPV/EHU.n, ez besteetan). Nigatik Veleian jarrai zezakeen Eliseok beste 100 urte, buldozerrekin edo gabe, batez ere harri mutu tristeak ateratzen jarraitzen zuen bitartean. (Halere horretan agian benetako arkeologoena da hitza ez sasiko eta zaletu hutsena). Hori bai: 3,5 miloi euroekin “aurkikuntza miragarriez” landa zer arraio ikertu duen hainbat urtetan arkeologoei ez eze neuri ere gustatuko litzaidake jakitea.
4) Aurrekoa seguruenik inbiria hutsa da, noski baino noskiago: Espainia mailan hainbat doktore, katedradun edo titular zein bestelako ikertzaile trebatu bildu, projektu ongi tajutuak aurkeztu eta hainbat ebaluaketa banakako eta kolektibo igaro ondoren 3 urtetarako egitasmoek 30/40.000 euro izan ohi dituzte batez-besteko, letretako arloetan (Arkeologia, oraingoz arlo horiekin doa inguruotan eta haraxeago ere, zer egingo). Horrelako “dirutza” lortu ondoren urteroko ebaluaketak dituzte (ditugu) eta beste bat 3 urteak igarotzean; horrezaz landa, aldizkari berezituetan eta biltzarretan behar dute argitaratu. Erka bitza bakoitzak horiek Zadorra aldeko Gil lizentziatuaren Disneylandiarekin.
5) Eliseo Gilek eta taldeak datazioak egiteko eskatu omen. Bai? Aho txikiarekin izango da, motel; izan zuten astirik horrelakoak egiteko eta egin ere egin omen zituzten CNRS eta bestetan polit askoak. Pagatu ere bai, omen; non arraio daude eta zergatik ez da aski eta sobera haiekin? Ez al zuten orduan beren lana ongi egin, bada?
6) Lehen dataziorik egin beharrik ez omen (Cerdan dixit), arkeologiaren denboraren kapsulak dena konpontzen omen zuelako; orain zergatik eta zein datazio? Adiskideren batek esan ei didan harako toki ezezagun bateko laborategi ezezagunago bateko froga ez-estandarral? Hori agian Biafran edo Ginea Berrian eta duela 100 urte onargarria izan zitekeen. EH, ordea, lehen mundua omen. Adarrik ez, mesedez!
7) Ez dakit zein hizkuntzalari den dakiena (eta nahi nuke jakin biziki interesatzen baitzait gaia) “euskal ortografia oso loturik dela euskal etimologiarekin”. “Lotura” hitzari esanahi bereziren bat ematen ez badiozu nik esango nuke, aldiz, ezagutzen ditudan hizkuntzen artean euskal grafia dela etimologiarekin inguruko hizkuntzen artean loturarik gutxiena duena eta urrutien dena (gonbara frantsesarekin, ingelesarekin eta, neurri batean espainierarekin berarekin). Honen arrazoia edozein filologok daki eta zerori ere pixkatxo bat hausnar bazeneza jabetuko zara zergatiaz.
8) Ez ditzagun hermetismoa eta alperkeria nahas: euskal hizkuntzalaritza ez da hermetikoa, izatekotan ere kontrakoa (edozer gauza kanporatzeko nahiz edozein barneratzeko arrisku nabarmena ikusten diot nik ezer ikustekotan). Euskal hizkuntzalaritzan eta beste edozeinetan nornahi da ongi etorria zerbait interesgarririk esateko badu eta noizbait norbait ongi etorria ez balitz ere, sartzeko eta han barnean egosten denaz ohartzeko ez du zailtasun gaindiezinik: lan pixkat egitearekin aski da. Ofiziokoek irakurtzen eta ezagutzen dituzten gauzak irakurtzea eta ezagutzea, esaterako, interesgarria da horretarako. Azken 30 urteotan urtero ia 100 ikaslek lortu du hainbeste eta beharbada Oihanbeltz jaunak ere, saiatuko balitz lortuko bide luke, dagoeneko hainbeste lortu ez badu, jakina.
9) Badakizu, ordea, sinagogan sartu ondoren “sancta sanctorum” zenbait ere izan dezakezula are barnerago eta ezkutuago: dela hizkuntzaren diakroniaren alor bereziren bat, sintaxi sortzailearen harako baldintza edo parametro haren ezarpena “nahiz harreraren teoria” eta euskal literaturaren ez dakit zein korronte… Hauek, berez, horko langileen borondatez ez dira hermetikoak baina ez hemen ez inon ez omen dira zerutik datorren mana hura bezalakoak. Nolanahi ere, izerdi eta argitasun pixkatekin (bakoitzaren burmauinak jarritako argitasunarekin, jakina) gauzak konpontzen omen dira nonahi.
10) Ordenan lehenxeago izan arren, zure (5) eta (6) utzi ditut azkenerako: “5- aitzin-euskarak etorkizuneko euskaran izan dezakeen eragina erlatiboa den arren, euskararen iraganak noski baduela zeresana euskararen etorkizunean. 6- nik apustua egingo nuke euskal hizkuntzalaritzan modu interdisziplinarrean lan egiteko.”
Ikusten dudanez uste sendoak eta aposturako gogoa ere baduzu. Ba ze ondo ezta? (5) horretan bada seguruenik nik bezalako ezjakinek ikasi beharko genukeen zerbait, baina ez dut ikusten inongo froga edo arrazoiketarik zure uste horren alde: munduan ezin konta-ahala iragan ezberdin eta etorkizun (edo garapen garaikide) are ezberdinago eta lotura gabeko gehiago dira. Ez dut ikusten bata eta bestearen arteko lotura non den eta zuk eta nork gehiagok eman dituzuen froga sendoak usteketa horren alde. Eta kontuaren garrantzia serio xamarra da hemen eta nonahi usteketa hutsean gelditzeko.
“Interdisziplinarietatea” ere oso hitz polita da, “harmonia unibertsala”, “askatasuna” eta horrelako beste zenbait hitz xelebre adina, bederen. Egunen batean, norbaitek horren eta sasi-zientzian oinarritutako praktika pirata edo kortso-lanen arteko mugak defini ditzanean edo hobe (horiek begibistakoak baitira) hitz hori ahotan darabiltenek disziplina bakoitzeko oinarriak eta helburuak ezagutzeko (bi zentzuetan) konpromezua har eta bete dezatenean, hitz polita izateaz kanpo jardun interesgarri ere bilaka bide dateke.
Hala biz, baina bitartean ez litzateke gaizki zeinek bere lanak duintasun minimo batekin egitea ere, ezta?Championsen ez bada gutxienez primeran jokatzen saiatzea ere komeni bide litzaiguke, nik uste.
eskerrik asko joseba jauna:
noizbait zuen lanbidean sartzea otutzen bazait badakit nundik hasi. mitxelenatik hasi, eta diachronia aldizkarian kuota ordaintzerainoko bidea egingo dut. urratsez urrats eta jakinaren gainean.
era berean, asko eskertzen da beleia-ren inguruko bertsio ofiziala. benetan. ez da dibulgazio askorik egin -eta. behintzat hor dago denon argigarri.
bestaldetik, inoiz beste disziplina batetik hizkuntzalarientzako proposamen serio bat izatekotan iritsiko zaizue. dela historiografia marxista euskaldun eraberritua, dela arte konputazionala, dela zibernetika neurozientifikoa, edo neo-oteizianoen klubaren xaxaldiren bat.
azkenik, izan untsa, ta noizean behin, euskal hizkuntzalariek egin ezazue dibulgazio pixka bat, sasiko herritar interesdunak ez baitaukagu topaketa eta aurkezpen akademikoetara joateko aukerarik.
Jaunok, ez dakienari ez dagokio eztabaida honetan sartzea, eta hobe dugu ixilik. Baina bai gaudela adi, eta gauzak eta kontuak ikasten. Eskerrik asko eztabaida sakon hau hemen egiteagatik. “Plaza publikoa” ote den ere eztabaidatu duzue, eta hori hala izatea nahi genuke ZuZeun, izan ere horixe izan zedin eta ez beste ezertarako sortua baita albistari horizontal hau: izateko publiko eta izateko euskaldunon arteko plaza. Eta honetara iritsirik, zin dagizuegu zuena aski publiko ari dela gertatzen, 3.500 irekieratik gora baitaramatza sarrera honek oraintxe. Nahi duzuena esazue, baina jakin begi asko dituzuela begira. Ondo segi.
DBHko edo Batxillergoko irakasleek, telebistako hizlari-mizlariek, edota hizlari profesionalek nahi balezate egin lezakete dibulgazio-lan hori, baina ez dut uste (ez badiete serioski eta modu formalago batean proposatzen bederen) kontu hori hizkuntzalari eta filologo ofiziokoei dagokienik, nahiz eta horrek zirrikitu eta are ate zabalik asko uzten dien sasi-letrau zein letratu tituludun zenbaiti.
Tratu bat: saiatuko gara “dibulgazio” hori egiten, baina, trukean, zuek saiatu ere liburutegietara hurbiltzen gairen bat (benetan) interesatzen zaizuelarik, hori baita gutxieneko pausua ezertan ezer ikasten hasteko. Eta, mesedez, ez sinetsi edonork esandako edozer…eta ikus munduan zehar nola egiten diren gauzak.
“Bizitza materialaren ekoizpen-moduak kondizionatzen du, orohar, bizitza sozial, politiko eta espiritualaren bilakabidea. Ez du giza-kontzientziak definitzen giza-izaera; aitzitik, izaera sozialak definitzen du giza-kontzientzia”. Karl Marxen hitza. Eskerrak hiri, Karl. Nire itzulpena hobea izan zitekeen.
Arestikoari buelta batzuk eman dizkiot, eta hizkuntzalaritzarenganako inplikazioak ez ditut ikusten.
Eskertuko nizuke, Manex, bide hori urratu duen egile baten izena ematea. Igual, ulertzen ez ditudan konexioak direla-eta, iraultza neolitikoa eta orduko ekoizpen harremanak lotu litezke Mitxelenaren aitzineuskararen kontsonanteen fortis-lenis oposizioarekin eta Lakarraren aitzin-aitzineuskararen aurrizkiekin.
OHARRA: Akerrik ez dagoen herrietan akerrarentzako izenik ez dutela izaten esateak uste dut ez duela zer ikustekorik materialismo historikoarekin.
Egia erraiteko, alde batetik eta bestetik etorri diren paragrafo luze horiekin galdu naiz pixka bat. Baina Iruña-Oka, etruskoak eta horrelakoak alde batera utzita, uste dut zerbait egin behar dugula aditzarekin. Xabier Amurizaren liburua irakurri dut eta zenbait puntutan arrazoia duela uste dut.
Euskara-irakaslea nauzue, eta urtero, aditza lantzen dugunean, baldintzazkoak eta horrelakoak, oso funtzionalak ez direla argi eta garbi ikusten dut. Gainera, askotan aditz horiek gure ikasleak uxatu egiten dituzte, beraien ustetan, horrelako aditzak ez jakitean, euskara menderatzen ez dutelakoan edo.
Ez dugu gure aditza zakarrontzira jaurti behar, baina bai bidezigorrak asmatu, euskara batu hori euskaldunon eguneroko kultur eta gizarte bidea izan dadin.
Badakit erraitea erraza dela, bide berriak iradoki behar direla… eta nik ez dut nire burua horretarako iaio ikusten. Baina zerbait egin beharra dagoela bai.
Euskaltzaindiak aurrerabide malguagoak eta aisagoak jorratu beharko lituzke.
Aitzineuskara eta inguruko beste hizkuntzekin hartu emana gauza bat da, eta beste bat,
harri bezalako hitz berdinak izatea, toponomian.
Orain komunikabideetan entzuten ari garen
Arriate herria (Malagan), inor ez da konturatu;
Arr/i/ate-k euskaraz esanahi bera duela?
Arr/ate ere badugula?
Hau ez da elkar hartu emanaren ondorioa, aurretik aitzin hizkuntza berbera izateak bakarrik azaldu dezake honek.
“Hau ez da elkar hartu emanaren ondorioa, aurretik aitzin hizkuntza berbera izateak bakarrik azaldu dezake honek.”
Aitzinhizkuntza bera Malagan eta Euskal Herrian? Zer da hau, nork astokeria handiagoa bota? Euskaratik etortzekotan (dokumentu zaharretan begratu beharko litzateke nola agertzen den), emigrazioren batek aski errazago azalduko luke…
p.d.: Zein da DBH eta Batxillergoko irakasleekin dagoen arazoa, Borja?
Manex Oihanbeltzi
Eskerrik asko zure erantzun adeitsuagatik. Dibulgazio faltaren kontuan ez zara lehena hori dioena eta arrazoirik izatea baliteke, inoiz niri begitandu arren gauza aski ongi azalduak ez direla ezagutzen, irakurtzen ez direlako eta oinarririk gabeko asmakeria arrandiatsuek zaletu gehiago, gehiegi, dutela. Bada horrelako egitasmoren bat martxan eta itxaroten dut lagungarri izatea.
Halere, ez dakit zuk horrelakoren beharrik izango duzun artean Mitxelenaren lan guztiak irakurri eta Diachronican apuntatzekoa bazara… On egin diezazula eta nahi duzun arte.
PS. Irrikitan utzi nauzu historiografia marxista euskaldun eraberritu konputazionalaren eta zibernetika neurozientifiko-neo-oteizianoen klubaren emaitzen iragarpen horrekin. Ez berandatu, arren.
Lanzaroten Arrieta deitzen den herri bat dago. Euskaldunak eta guantxeak toki beretik datozela frogatzen duen froga eztabaidaezina da hori.
Are gehiago, Argentinan Guernica deritzon toki bat dago; beraz, zalantzarik gabe Hegoamerikako amerindiarrak eta karistioak elkarri lotuta daude historiaren hasieratik datozen denboretatik.
Mundu guztian jendeak uste du futbol entrenatzaile onena bera dela. Euskal Herrian, mundu guztiak uste du futbol entrenatzaile onena eta euskal filologorik onena dela.
Ander Arretxek dio:
“Euskara-irakaslea nauzue, eta urtero, aditza lantzen dugunean, baldintzazkoak eta horrelakoak, oso funtzionalak ez direla argi eta garbi ikusten dut. Gainera, askotan aditz horiek gure ikasleak uxatu egiten dituzte, beraien ustetan, horrelako aditzak ez jakitean, euskara menderatzen ez dutelakoan edo”.
Alajaña. Nire osaba, erdaraz ia hitzik etzekiela, zeinen pozik bizi zen bere ezjakintasunean. Baldin (aditu ondo) jakin izan balu euskal “baldintzazkoak eta horrelakoak” ez direla oso funtzionalak, igual autogorrotozko espiral unamunotar batean erori eta… Ai ama, ze pozik bizi zen gizon santu hura.
@igor:
Badakit jende askok beldur handia diola liburu bat irakurtzeari, zer egingo diogu.
Baina zure ordenagailuko pantailatik irten gabe ere, oso erraz konturatu ahal zara, ahalegin txiki-txiki bat eginda:
(1) Arriate herria Erdi Aroan musulmanen eremuan zegoela eta “Arriadh” bezala ezagutzen zela (http://bit.ly/g6blvG).
(2) Wikipediako artikuluan bertan esaten dela herriaren izenaren etimologia “del árabe Arriadh, ‘los vergeles'” dela.
(3) “arriate” izen arrunta Espainiako Akademiaren hiztegian agertzen dela (http://bit.ly/gn4uLy):
arriate.
(Del ár. hisp. arriyá?, y este del ár. clás. riy??, pl. de raw?, huerto).
1. m. Era estrecha y dispuesta para tener plantas de adorno junto a las paredes de los jardines y patios.
2. m. Calzada, camino o paso.
3. m. encañado (? enrejado de cañas).
Jakina, beti da interesgarriagoa egunero Mediterraneoa deskubritzea, are gehiago horrekin euskaldunok munduaren zilborrean gaudela “frogatu” ahal badugu.
@assar:
Kontuz halako baieztapenak egitearekin (Argentinako Guernicaz ari naiz), bat baino gehiago laster sinatzeko prest agertuko zaizkizu eta. 😉
@Ricardo:
Beste gauza bat idaztekotan egon naiz: “zalantzarik gabe Hegoamerikako amerindiarrak eta karistioak elkarri lotuta daude historiaren hasieratik datozen denboretatik, eta zuhaitz bat gurtzen zuten bere izaera indomitoaren erakusgarri”, baina beldurra eman dit ideia horrek. 😀
Bestalde, Amurizaren burutazioei dagokienez, horren alde daudenek has daitezke horietako bat gutxienez, aditz sintetikoena, praktikan jartzen. Euskaraz existitzen dira, ezer asmatu gabe ibiltzen aritu behar gabe, hainbat aditz trinko. Ander Arretxeren goiko mezutik:
“oso funtzionalak ez direla argi eta garbi ikusten dut” -> “oso funtzionalak ez direla argi eta garbi dakust”. Baina nire susmoa da horiek atzeraka doazela, ez aurreraka, jendeak laguntzaileak gustukoago dituelaren seinale.
Ezagutzen dudan Iruña Veleia tragedia da.
Hemen irakurtzen den Iruña Veleia ez dut ezagutzen. Ezagutzen dudana tragedia da. Arkeologoek 15 urtetan lan egin zuten, txostenak idatzi eta sarreratu Arabako Foru Aldundian. Hasieran adituek onartu zituzten Gorrotxategik, Santos Yanguas, Pilar Cipres, Henrike Knorr, publikoki onartu ere.
Faltsutzat aurreneko salaketa Gorrotxategik egin zuen 2008-6-24an, eta Arabako Kultura Diputatuak Gorrotxategiren txostenarekin bakarrik sinatu zuen 444 foru agindua eskubide guztiak kenduz arkeologoei 2008-11-19an. Data honetan batzordekoek gezurrezko Descartes eta pegamentoarekin kiskali zituzten euskara zaharra aurkitu zuten arkeologoak Arabako Batzar Nagusietan. Kale gorrian ezer gabe uzti zituzten 15 urte lan egin ostean inolako frogarik gabe.
Gero beste txosten salatari batzuk sarreratu zituzten Arabako Aldundian; baina baita ere 16 txosten zientifiko Iruña Veleiako euskara zaharra bermatuz Sos Iruña Veleiari esker : http://www.sos-irunaveleia.org/informes
Faltsutze salaketen aurreneko baloraketa Izagirre fiskalak egin zuen publikoki esan zuenean duela bi urte, “ez zutela ezer frogatzen”. Eusko Tren eta Eusko Trenbide sareak enpresak publikoek kereilak jarri zituzten arkeologoei delitu ekonomikoak egotzita eta epaileek betiko artxibatu dituzte “salaketak funtsarik ez dutelako”.
Orain Arabako Foru Aldundiaren salaketa bakarrik gelditzen da, salatariak batzuk eta salatuak besteak, alegia, Iruña Veleiako euskara zaharra aurkitu zuten taldekoak, hiru pertsona, 2008-11-19 eskubide guztiak kendu zizkietenak, tragedia pertsonala ikaragarria eraginez.
Bi urte ostean salatuak oraindik ez dira ezta inputatuak izan, nahiz eta bere eskubide guztiak aspaldi galdu zituzten, azken albisteak dira epaileak agindu omen duela 75 ostraka analizatzea, jakiteko ea salaketak funtsarik ba ote duten. Ikusten denez salatariek ez dute errukirik beren salaketak eragindako biktimekin.
Arkeologoen txostenak hainbat daude salatuenak, Filloy eta Gilenak eta salatarienak Julio Nuñez, bi txosten sinatzen ditu, onuradun nagusiena da, aztarnategiko zuzendari berria, iaz 8.000 M2 eremu arkeologikoan erasotu zituen hondeamakinarekin eta 2011an 500.000 euroko aurrekontua izango du.
Beste arkeologoen txostenak ere badaude Perring-ek esaten du Gilen indusketa “goi mailakoa dela”, Harris-ek bermatzen du Gilen lana, Illarregik eta Fernadez Ochoak ere. Colmenerok babesten du Filloy eta Gilen indusketa eta esaten du indusketa kontrolatu batek konponduko duela “arazoa”, Perring-ek zioen bezala. Luis Silgok arkeologian doktoreak dio batzordeko arkeologoen txostenak (Julio Nuñez barne) ez duela ezertarako balio…
Filologoen txostenak ere badaude salatarienak Gorrotxategi eta Lakarra, baina beste batzuk defendatzen dutenak Iruña Veleiako euskara zaharra benetakoa dela, Juan Martin Elexpuru, Hector Iglesias, Orpustan eta Txillardegi. Dakidala ez dute erantzunik jaso.
Salatariak eta beraien salaketak sortutako biktimak konpontzen ez diren bitartean, Iruña Veleiako tragediak bi urte baino gehiago irauten du.
Tartean Iruña Veleiako 1.700 urteko euskara zaharra faltsutzat salatua. Sos Iruña Veleiako 2.132 sinadurek eskatzen dute analisiak egitea eta indusketa kontrolatuak, adibidez 32. zundaketan non azaldu ziren, filologoek faltsutzat salatzen dituzten ostraka euskaldunen erdia baino gehiago.
http://www.sos-irunaveleia.org
Assar, “gustukoago DITUEN seinale”.
Lakarra, “entrepresa?”, “amankomuna?”.
Euskara eguneratua erabiltzen ez dugun seinale?
@irala, Wikipedian norbait behar dugu euskara ikasten ari den jendeak egin dituen artikuluak zuzentzeko. Animatzen zara?
http://eu.wikipedia.org/wiki/Kategoria:Euskara_ikasten_ari_direnek_eginiko_artikuluak
Gaiari dagokionez, ortografia-zuzenketez gain, ba al daukazu beste ekarpenik? 😉
Euskara batua euskara mintzatuaren minbizia da. Euskara bizia darabilgunok oraindiño ez dakigu euskara batuak zertarako balio dauan, berez, idazteko bere ez dogu behar eta. Hau da, XX. menderaino ez dogu behar izan. Orain ziur behar dogula? Ez dot erantzunik gura.
Egia da euskara estandarra behar dauala euskal hizkuntzak eta edozein hizkuntzak, idazketara begira. Baina sortu edo batu dan euskara hau ez dago guztiz batuta eta gitxiago, guztiz ondo batuta. Beste euskara batua bat behar dogula? Eskuak burura danok!
Nik hau diñot euskarazko klaseak ematen dodazalako Bilbon eta euskara batua da irakasten saiatzen nazena, nahiz eta umeek bizkaiera gehiago atsegin eta nire hizkeran berba egiteko eskatu.
Bestalde, esan behar dot oso gai konplexua darabizuela eta zer esan asko daukola euskal hizkuntzaren historiak euskararen bilakabide historikoan, faktore larregi dauzelako inguruan eta azterketa sakonak eta handiak behar direlako emoten dozuzien datu guztiok frogatzeko. Egunen baten sartuko naz eztabaidetan.
[…] Euskara batua euskara galdua. Manex Ohianart. Zuzeu Iruña Veleiarekin zerikusirik ez duen gaia berehala %eko 100a bete du, hasieran Manex Oihanartek sinatzen zuena, Manex Oihanbeltz bilakatu da baina inor ez da konturatu, Iruña Veleiako tragediaren historia berri bat asmatu dute salatariek, zerikusirik ez duena errealitatearekin baina berdin dio, inor ez baita konturatu. […]
Barkamena eskatu nahi diogu OSTRAKA erabiltzaileari, ez baitugu bere iruzkina argitaratu ahal izan, bere kexri esker, SPAM artean ikusi dugun arte. Saiatuko gara berriro halakorik gerta ez dakigun. Gure barkamena, beraz. Eta eskerrik asko ZuZeura zeure iritzia ekartzeagatik.
Barkamena Zuzeu-ri pazientzia ez izateagatik eta eskerrik asko iruzkinak argitaratzeko aukera emateagatik, beste lekuetan ez dute uzten.
Euskara batua behar-beharrezkoa da gizarte moderno honetan euskarak biziraungo badu. Akatsak egin direla? Bai. Osatuta ez dagoela? Bai. baina aizue, aldaera estandarra ez da egun batetik bestera sortzen!! Belaunaldi askoren lana da estandarra sortu, garatu, txukundu eta bereganatzeko.
Tokian tokiko euskalkiak ezaugarriak galtzen ari direla ta Batuaren eraginez dela? Bai. Euskalkiak desagertuko dira? Ez, euskalkiak ALDATU bai, elkarren arteko ezberdintasun ta ezberdinkeriak galdu BAI baina edozein hizkuntzatan bezala, beti egongo dira dialekto ezberdinak.
Nik uste arazorik larriena ez da euskalkien biziraupena baizik eta Batua euskara zuzen bakarra dela ustea eta zabaltzea. Batua eta “zuzentasuna”ren arteko zelabaiteko identifikazioa ematen ari da, batez ere, Batua baino ez dakiten eremu erdaldunetako gazteen artean.
Askotan Batua da entzun eta egiten duten bakarra,ezagutzen duten bakarra, euskaldun zaharren euskara txartzat hartuta. Horrela idazten ez delako edo eskolan horrela ikasi ez dutelako. Hor dago koxka, kaleko euskararik ez euskara “txarra” delako, baina Batua ere ez, hizkera jasoa delako eta ez dituelako gazteen behar sozio-komunikatiboak asetzen…
Ikustekoa da zer tema daukagun euskaldunok behin eta berriz diferente azaltzeko. Ez dute bada hizkuntza askok eta askok beren estandarretarako bidea egina? Bada marka, gero, gaur egun ere honakoak entzun-eraman beharra: zertarako behar dugun batua edo batua euskara mintzatuaren galgarri dela (hiztunbizi). Idazten duzun hori, zertan da ba batutik bereizten? Lauzpabost adizkitan? (dot, dekot…) Ez duzu zuk ere baturako tartea aspaldian ibilia, hiru-lau ñabardura kenduta? Zertara dator orain euskalkien esentzietara bueltatu behar-atzera-begirako hori? Dena den, horrek ez du kentzen oraingo batua aberasten eta gaitzen segitzea, baina hortik den-dena errotik erauztera alde ederra dago. Horrek euskararen kontrako diskurtsoa potolotu baino ez du egiten, bizitza modernorako balio ez duen kalaka suntsitzaile hori bera.
Assar, eta erabilitako euskarari dagokionez, ez dut uste Lakarraren kasuan arazoa zuk diozun ortografia-zuzenketak direnik, eta are gutxiago euskara ikasteko bidean topatutako eragozpenik, ezpada euskararen faktotum batek erakutsitako lexiko-zabarkeria galanta. Izan ere, gure euskaltegietako edozein ikaslek edo egungo hedabideek argitaratzen dutena iraizean bada ere irakurtzen duen edonork badauka Euskaltzaidiak lexiko arloan egindako eguneratzeeen berri. Harrigarria kontua gainontzekoekin horrenbesteko zorroztasuna darabilen baten eskutik.
Irala, nik ez dut besteeengatik erantzuten, nigatik soilik.
Bestalde, zure 2011/02/04 @ 00:40 mezuarekin ados. Zerbait gehiago erantsiko nioke “batu hau vs. beste batu bat vs. euskalkiak” auziari: Gasteizen ez daukagu euskalkirik, beraz haur guztiak euskara batua ikasten ari dira. Haur horiek egunen batean euskaraz hitz egiten badute, haien euskara “naturala”, ikasi duten batua izango da.
Portzierto, oraintxe konturatu naiz artikulu hau ilustratzen duen irudiaren azpian “euskara eta euskarak, koldo zuazo, Creative Commons By SA” jartzen duela. Irudi horren prestaketan nik parte hartu nuenez, esan beharra daukat hori ez dela zuzena, irudiaren jatorria hau da:
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Euskalkiak_koldo_zuazo_2008_euskara.png
Wikipediako Akerbeltz erabiltzaileak egin zuen beste honetan oinarrituta:
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Euskalkiak_koldo_zuazo_2008.png
Eta hori nik egin nuen Koldo Zuazoren mapan oinarrituta.
http://www.ehu.es/xabierb/ETGZ/GZ%20irakurgaiak/BERRIA.Euskalkiak.pdf
Horiek guztiak gara maparen egileak. Denok egile modura jartzea ez denez egokiegia, azken egilea eta jatorria aipatu beharko lirateke (hasieran jarri dudana):
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Euskalkiak_koldo_zuazo_2008_euskara.png
Mesedez, euskara kutsatu nahian??? gure hizkuntzaz uarro gaude eta ez dugu kutsatzerik nahi. Eskeini iezaiezu hori berdiña egin dezaten espaiñolei beren hizkuntzarekin: “calle”-ren ordez, hasi daitezela latinoen eragiñaren erruz “street” deitzen……
Seriotasun pixkat!!
Euskara Batua lan administratiboetarako eta euskalkiak kalerako eta komunikabideetarako!!!
Hernani, berandu samar zabiz euskararen ustezko kutsatzeari txiri egiteko; kontua da, ez bazeneki, haren lexikoaren ehuneko handi-handi bat latinaren eta gaztelaniaren ekarpenei zor diela dagoeneko. Dena den, hau ere jakingarria da, hizkuntzen kutsatze kontuetan ari bagara, ez ei da lexikoa kaltegarririk latzena, ezbada morfo-sintaxiari eragiten dioten neurriz gaineko interferentziak.
Lakarrari:
Hau diozu: “Eliseo Gilek eta taldeak datazioak egiteko eskatu omen. Bai? Aho txikiarekin izango da, motel”. Nola esan dezakezu hau? Sortu zen batzorde zientifikoan, Eliseok datazioak eta kata kontrolatu batzuk eskatu zituen argi eta garbi eta hori al da “aho txikiarekin” eskatzea? Gainera, zuek (Gorrochategirekin batera) por activa y por pasiba etengabe datazioak egitea oztopatzen, ridikulizatzen… saiatu zarete. Gilek aukera eduki zuela eta ez zuela ondo egin diozu (CNRS). Eta zer? Ez baziren ondo egin orain ezin dugu? Zergatik ez? Munduan datazioak egiten dituzten laborategi guztiak itxi dituzte ala? Langabezira joan dira denak ala? Ala zabalik daude eta esan ahal digute datazio horiek egin daitezkeen ala ez, eta noizkoak diren? Zergatik epaileak datazioak egitea ondo ikusten du? Zergatik Iruña Okako Udalak ere datazioak egitea ondo ikusten du? Zergatik Batzordean egon zineten gehienok ez egiteko esan zenuten?
Zuek, hizkuntzalaritza jarri duzue arkeologiaren gainetik, Manexek dioen bezala. Manex oso ondo laburtu duzu. Eta hori horrela da nahiz eta Lakarrak hori behin eta berriz ukatu. Ikusi Berrian Lakarra eta Gorrotxategiri egindako elkarrizketa: “denak faltsuak dira, ez dira datazioak egin behar, hizkuntzalariek diotenari kasu egin behar zaio…” Ez dut nire bizitzan hain hitz jario lotsagarriagorik ikusi (arkeologo eta historialariak hutsaren hurrengotzat hartzen zituztelako biek).
Ofizioko eta ez ofizioko hizkuntzalariek, epigrafistek, historialariek, geologoek, egiptologoek… esan dute Iruña Veleiako ostrakak egiazkoak izan daitezkeela. Ala bakarrik zure aldeko txostenak irakurtzen dituzu Lakarra jauna? 16 txosten daude, HAMASEI. Elexpuru eta Iglesiasen txostenak esaterako ikaragarri onak dira: zalantza guztiak argitzen, jende asko kontsultatu ondoren noski (zelta hizkuntza, latin bulgarra…), hau da batzordeak ordainduta egin ez zuen lana, kobratu gabe mila aldiz hobeto egin dute. Lakarra, badirudi zuen Batzordeko txostenez gain, Alberto Barandiarenen liburua baino ez duzula irakurri. Eta gero Manex eta besteei zer irakurri behar den eta zer ez aholkatu…
Gezurra hitza aipatzea ere Lakarra jauna, zera, “zozoa beleari ipurbeltz” deitzea bezalakoa. Hedabide guztien aurrean “Descartes” agertzen zela esan zenutenean, Eliseo Gilek bere burua ezin defendatuz, argazkia ez zelako erakutsi… LOTSAGARRIA, gezurti handiagorik ez dut zientzian ikusi aspaldion, kalean bai, baina horrelako maila bat eduki behar duen pertsona batek “Descartes” agertzen dela esatea hamarnaka egunkari eta irratien aurrean… gezur gutxik izan duten hain oihartzun handia. Eta grabatuta dago, jaun txit goren hori. Eta gero, 3 hilabete beranduago ostraka irakurri genuen, Lorenak ondo egin duen gauza bakarra, argazkiak eta txostenak ikusgai jarri (presioak bazirela esan behar). Eta zuen gezurti handi horretaz konturatu ahal izan ginen.
Amaitzeko, Lakarra jauna, hain seguru bazaude zure argudioez, mesedez, ez beldurtu eta hitzaldietara joan, beste alderdiarekin aurrez aurre eztabaidatzera. Zientzia hori da eta.
Neu adiskidea, erregutzen dizugu zeure izen-abizenez sinatzea iruzkinak, baldin eta bertan, euren izen-abizenez ari direnei zerbait esan nahi badiezu. Eraginkortasuneanirabaziko zenuke horrela. Etika apur bat, eta estetika ere bai.
Gianetik hasi naiz artikulua irakurtzen, eta apurka sakontzen joan behar izan dut, harridura aurpegia gero eta nabarmenagoa izan denean…
Hainbat dira biltzen dituzun ideiak, haietako asko oso ezberdinak eta eztabaida amaigabea suposatu lezaketenak, baina… euskara batu berria? gure ikasle askok eta askok ez dute daukagun euskara batua menperatzen eta beste bat sortuko dugu? akaso euskaldunagoa?
Ni euskalkien aldekoa naiz erabat… nahiz eta egia esan erabili ez… baina… egin beharko duguna da berplanteatu euskara batua eta euskalkien arteko alde edo ezberdintze/sailkatze hori noraino den sanoa, eta ez bata edo bestea gailendu…
Euskal Herrian hamaika errealitate ezberdin ditugu, eta zenbait zonaldetan euskara batua da “euskaldun” izateko aukera bakarra…
Nola planteatu daiteke euskalki ezberdinetako telebista bana, baldin eta ikusten ari bagara ETBk gero eta audientzia gutxiago duela? Planteatu beharko duguna hemen ere izango da ETBren kalitatea hobetzea, edo edukiak aldatzea, edo benetako Euskal Herriko errealitatera egokitzea… baina berria egitea?euskalkietara “bihurtzea”??
Zenbait eremutan nahikoa dugu euskara bat eta bakarra izatearekin…. joango gara gero bakoitzak euskalki bat edo besteren arrastoak gure hizkerara doitzen, gure egunerokora urbiltzen apur bat…
luki maidagan aierdi Atzo
Hobeto al dago ?
Lucio Maidagan
Jue 01/02/2018, 20:21
Beste ahalegin bat egitera noa, euskara batuaren hiztegia badaukat, baina zaharra da; estilo liburua egon naiz irakurtzen; eta oraingo gutuna laburragoa da, ez dira bi, bakarra baizik, ez dauka oharrak, kontaratu naiz akatz batzuek zaukala lehengoak eta horregatikan ikusi nuen oharrak behar zuela. Argitu beharra daukat,estilo liburua irakurri bai, baina ikasi? bigarren aldiz ira-
kurri beharko dut hurrengo batean eta denbora gehiokin, baina nola ez naizen kazetaria eta nire gutunak ez duen estiloaz hitz egiten, nola irakurle bat naizen bakarrik,nire iritzia emateko asmotan idatzi duena euskerari buruz, nik uzten dut barkatuko duzutela akatz bat edo beste =
Nola da askatasuna edo libertatea ?
Euskarari buruz eztabaidak egoten direnez nik ere gauza
batzuek ezan nahi nuke:Sarasolak egin zuenean kritika E.-B.ri,traketza izan zen bere”miratu”eta”tradizioa” aipatuz,aspertu arte.Orotariko Hiztegiak 25m. hitz dauzkala,nire iritziz%95 Erdera´kadak (E.) izango dira,aze liburua eta aze hiztegia,E.raz beteak.Zuazo eta Amurizak euskalkiak nahi dute sartu,ondo dago baina E.kadak kendu gabe?.Kintanak Mutriku´ko herriari kritika egin zion,ezanaz ez dela”gaba” “gaua”dela,leikena,baina bere idatzietan sartu zuen berak ba E.kadak,horretaz kritikatzeko? Euskaltzaindian haserretu egin ziren gramatikalariek,nik galdera bat egingo dut,jakinda7liburu daukatela aterata,liburu gehiago,inok ez badu ez irakurriko eta ikasiko?Hobe ez lexikoa gehiago lantzea,ikertzea?garbiketa sakon bat egitea. Badakigu zer gertatzen den kalean euskararen irakasleak E.dagehiegi,ikastoletako umeak,irten eta erderaz, gasteak ez dutela ondo hizketan egiten,idazten,ventania,espumia, inportantea,tio(neri ez ezan tio,osaba naiz)hemen tio ezaten da!!besteak,veinte urte,maiatza(loraila)Idazle askok nahi duten bezala.EuskalT.2E.raz.S.ColinakBERRIAn:metrika,rol,pozizio, kantatzen….Dakitenak?ez badute ondo hizketan egiten?idazten? Denok aspertzeko arrizkuan gaude.Akatza zustraian dago: dagoen erderakadarako joera da!!Gure buruko Euskal Hiztegia apurtuta dagoela. Maidagan eta Aierdi Luki (Mutriku)
Erantzun
Maidagan eta Aierdi den Luki 2018-02-05 23:06
Lehen´engo gutuna eta gero oharrak bidali nuen, euskara batuan hiztegia erabili behar nuela (estandarra, nahi zidan ezan) nik zaharra dela, baina badaukat´ela hiztegia, nola ez,
eta euskara batua´rena, zer hiztegi ba ? eta baita ere “estilo liburua´kin egin beharra. Irakurri nuen liburu hori, egin nuen bezte gutun bat egokiagoa zelakoan, bakarra eta ohar gabe, nola ez duten erantzuna izan,ematen du azarratu egin direla.
Horregatikan nago sartzen internet´en, eta orain ohar batzuekin, jakinda zuen eztabaidak azpaldikoak direla, eta ez dela inore konturatuko idatzi egin dutela, baina…..
OHARRAK=Sarasolak ezin zuen idatzi, (mi..) jorratu, ikusi, berrikusi,… eta (tra..) ohituraz, ohizko,…? eta hainbeste idatzi gabe hitz berdinak, aggg….eta neri ajola batere ez diaten hitzak “fideoa” ( zein Fideo de Mileto ? ) eta “libre” zer ? erderakada ipar… eta ego… ASKATASUNA edo ez?
Bere hiztegiak 25 mila ez e ? 25 miloi !! nondikan !!??, euskara kultoa ezan behar dela, ixa hitz denak erderakadak, hori bai!!. Zuei Zuazo-Amuriza, euskalkiak nahi duzutenak, “portalia” “espaldia”halakoak ere bai?. Kintana, Pirineotan Frantzia aldean GABAtxoak bizi ezan ziren, ez dakit zerozer ikusi beharko duen. Gramatika´lariak, lexikoa landu ezaten dut, nire uztez nehikoa delako, eta denen artean borobildu
hiztegia miloi baten? geratzeko, euskaldunak direnak bakarrik lagatzeko, eta egin bezte hiztegi batzuek, NATURA´ri
buruz, zuhaitzak, lorak, txoriak, arrainak, eta abar… eta LANA
izango dena, basarri lanak, itxaso lanak, abelzaintza, eta abar…eta INDUSTRIA, teknika, arkitektura, baina egin HIZTEGI batzuek garbiagoak, hitz jatorrakin, eta balio´ko duena euskaraz ikastea errazagoa ezatea, EUSKARA baina
ba hau geruo eta gutxio da Euskal-Herria eta geruo eta gehiago Erdal-Herria. Landu eta ikertu baita ere etimologia, baina guk ere ulertzeko modukoa.
ETB 2 erderaz, hori ezda euskaldunena, BERRIA egunkarian ere erderakada gehiegi, eta abar….eta abar…..
Nik ez dakit asko, nire ahaleginak euskaraz hizketan egiten dutenian edo idatziz, erruakin? akatzakin? baina al duten hobetuen, alden erderakada gutxienekin.
Zerengintxoriak bezala gaude, gure buruak itxotzen, hainbeste erdera*, erderakada eta hitz extranjero* arrotzakin …..
Erantzun
Maidagan eta Aierdi den Luki Atzo
Maidagan eta Aierdi den Luki Orain dela 2 minutu
Hau Berria egunkarian gertatu zait, ni pizkat hazerretu eta eurek gehiago eta erantzun ez,
honek nahiko du ezan ez dijuazela ipintzera, boikota egiten diatela. Hori “estilo liburua”
irakurri eta gero, hiztegi estandarra erabiltzeko, bai baina erderakadak baztertuz, erabiltzen dut nik, entzun eta irakurri izan dut erderakadak eta nik begiratu hiztegian eta bertan ere sartuak, erderakadak ere sartuak, horregatikan nire eskaera da ( ondo irakurri banuen beintzat, orotarikoak 25 miloi hitz dauzkala ? ) miloi batzuek kentzea, ixa denak eta egitea hiztegia askoz ere meheagoa, hau euskaldun hitzakin bakarrik, garbiak, jatorrak, politak, ( ez alda politagoa Loraila beste maiatza-antza putrea hori baino ? ) eta gero beste hiztegi txiki batzuek beste arlo, gauza, ( euskalki ez erdaldunak ? ) batzuetaz, guri erotu gabe hainbezte zikinkeriakin, ez dugu ezaten ba aurre indoeuroparrak gerala ? ez du ematen ba…. Erdera, erderakadak, hau da kaka mordoa eta kiratza, agg..aagggg…..
Erantzun
Erantzun