eroan
EROAN aditza trinkoki
NOR-NORK
Tenporalak
— Orainaldia:
daroa daroatza / daroaz
naroa garoatza / garoaz
haroa zaroatza / zaroaz
& zaroatzate / zaroazte
+ KE:
daroake daroazke
naroake garoazke
haroake zaroazke
& zaroazkete
— Iraganaldia:
zeroan zeroatzan / zeroazen
nindaroan gindaroatzan / gindaroazen
hindaroan zindaroatzan / zindaroazen
& zindaroatzaten / zindaroazten
+ KE:
zeroakeen zeroazkeen
nindaroakeen gindaroazkeen
hindaroakeen zindaroazkeen
& zindaroazketen
Atenporala
— Alegiazkoa:
leroa leroatza / leroaz
nindaroa gindaroatza / gindaroaz
hindaroa zindaroatza / zindaroaz
& zindaroatzate / zindaroazte
+ KE:
leroake leroazke
nindaroake gindaroazke
hindaroake zindaroazke
& zindaroazkete
Imperativoa:
beroa & beroatza / beroaz
+ KE
beroake & beroatzake / beroazke
Aurreko guztiak NOR-NORK tipokoak izan dira, zeinetan aurrizkiek honelako esannahiak baitituzte:
Orainaldian
da = da / dago
na = naiz / nago
ha = haiz / hago
da-z = dira / daude
ga-z = gara / gaude
za-z = zara / zaude
& za-z-te = zarete / zaudete
Iraganaldian
ze-n = zen / zegoen
nin-en = nintzen / nengoen
hin-en = hintzen / hengoen
ze-z-en = ziren / zeuden
gin-z-en = ginen / geunden
zin-z-en = zinen / zeunden
& zin-z-te-n = zineten / zeundeten
Alegiazkoan
le = litz / lego
nin = nintz / nengo
hin = hintz / hengo
le-z = lira / leude
gin-z = gina / geunde
zin-z = zina / zeunde
& zin-z-te = zinete / zeundete
Baina ondokoan NORK-NOR tipokoak ikusiko ditugu.
NORK-NOR
Hauek dira iraganaldiko eta alegiazkoko lehenengo eta bigarren pertsonetako nork-aurrizkiak eta berauen esannahiak:
— Iraganaldia
ne-n = nuen / neukan
he-n = huen / heukan
gene-n = genuen / geneukan
zene-n = zenuen / zeneukan
& zene-ten = zenuten / zeneukaten
— Alegiazkoa
ne = nu / neuka
he = hu / heuka
gene = genu / geneuka
zene = zenu./ zeneuka
& zene-te = zenute / zeneukate
NIK
neroan sg
neroatzan / neroazen pl
HIK
heroan sg
heroatzan / heroazen pl
GUK
generoan sg
generoatzan / generoazen pl
ZUK
zeneroan sg
zeneroatzan / zeneroazen pl
ZUEK
& zeneroaten sg
zeneroatzaten / zeneroazten pl
+ KE
neroakeen sg
neroazkeen pl
heroakeen sg
heroazkeen pl
generoakeen sg
generoazkeen pl
zeneroakeen sg
zeneroazkeen pl
& zeneroaketen sg
zeneroazketen pl
— Alegiazkoa
neroa sg
neroatza / neroaz pl
heroa sg
heroatza heroaz pl
generoa sg
generoatza / generoaz pl
zeneroa sg
zeneroatza / zeneroaz pl
& zeneroate sg
zeneroatzate / zeneroazte pl
+ KE
neroake sg
neroazke pl
heroake sg
heroazke pl
generoake sg
generoazke pl
zeneroake sg
zeneroazke pl
& zeneroakete sg
zeneroazkete pl
Adibidea:
NINDAROAN: hark ni
>
*NENROAN
>
NEROAN: nik hura
Lehen kasuan
NINDAROAN = nintzen + daroa
Bigarrenean
NEROAN = nuen + roa
Contutan har bedi NUEN nondik datorren:
nuen < neuen < neduen < nenduen / ninduen
Adeitsuki
eroan
JOAN aditza trinkoki
NOR
Tenporalak
— Orainaldia:
doa / dihoa doaz / dihoaz
noa goaz
hoa zoaz
& zoazte
+ KE:
doake / dihoake doazke / dihoazke
noake goazke
hoake zoazke
& zoazkete
— Iraganaldia:
zihoan zihoazen
nindoan gindoazen
hindoan zindoazen
& zindoazten
Hau da, guztiz regularki nire aditz sistemaren arauera:
nin + doa + eN
hin + doa + eN
gin + doaz + eN
zin + doaz +eN
+ KE:
zihoakeen zihoazkeen
nindoakeen gindoazkeen
hindoakeen zindoazkeen
& zindoazketen
Atenporala
— Alegiazkoa:
lihoa lihoaz
nindoa gindoaz
hindoa zindoaz
& zindoazte
+ KE:
lihoake lihoazke
nindoake gindoazke
hindoake zindoazke
& zindoazkete
Inperativoa:
bihoa & bihoaz
+ KE
bihoake & bihoazke
NOR-NORI
Beti bezala:
oa + ki +
t k n o gu zu zue e
Adibidez:
noakio, goazkie, zoazkigu…
nindoakion, gindoazkien, zindoazkigun…
nin + doakio + eN
gin + doazkie + eN
zin + doazkigu + eN
Adeitsuki
Euskaltzaindiak onartutako EROAN aditzeko adizkiak:
Orainaldia:
daroat daroatzat
daroak daroatzak
daroan daroatzan
daroa daroatza
daroagu daroatzagu
daroazu daroatzazu
daroazue daroatzazue
daroate daroatzate
Iraganaldia:
neroan neroatzan
heroan heroatzan
zeroan zeroatzan
generoan generoatzan
zeneroan zeneroatzan
zeneroaten zeneroatzaten
zeroaten zeroatzaten
Alegiazkoa + ke:
neroake neroazke
heroake heroazke
leroake leroazke
generoake generoazke
zeneroake zeneroazke
zeneroakete zeneroazkete
leroakete leroazkete
Agintera:
–
eroak eroaitzak
eroan eroaitzan
beroa beroatza
–
eroazu eroaitzazu
eroazue eroaitzazue
beroate beroatzate
Eta besterik ez, euskara batuan EROANek beste adizkirik ez, duela 5O urte Mitxelenak, Txillardegik, Aditz Batzordeak eta Euskaltzaindiak aho batez hala erabaki zutelako.
Badirudi 50 urte hauetan ez dutela eduki denborarik, ez eta gogorik ere, erabaki haiek gainbegiratzeko eta behar beharrezkoak diren zuzenketak eta gehiketak egiteko, zeinak erakusten baitu zein urrun dauden euskal aditz sistema ulertzetik. Tristea, guero.
Orainaldia + KE: Ez!
Iraganaldia + KE: Ez!
Alegiazkoa – KE: Ez!
NORI atzizki/artizkirik ez!
NOR lehenengo eta bigarren pertsonetako adizkirik ez!
Adeitsuki
Euskara batua, sí, ¡pero no esto, hombre!
EGIN eta EL MUNDO egunkarietan hegoaldeko erdaraz neuk idatzitako artikulu bakarra. 1993.eko maiatzean argitaratua.
31 urte iragan dira, eta gauzak askozaz ere txarrago daude, duda izpi bat ere gabe.
https://www.dropbox.com/scl/fi/f3dure3pno0fk1ir3nh6q/egin-1993.jpg?rlkey=x8xy0em94iorgczrt4v0ruak0&st=oi8fc7r5&dl=0
Adeitsuki
Duela 50 urte, Mitxelenak, Txillardegik, Aditz Batzordeak eta Euskaltzaindiak ere aho batez, milaka adizki asmaturi ateak ireki zizkioten euskara batuan.
Hona hemen haietariko lau perla:
eroaitzak, eroaitzan, eroaitzazu eta eroaitzazue
Ale-hop! Eta txisteratik behi bat!
Nork erabili ditu historikoki lau adizki “majiko” horiek?
Inork ere ez, inoiz ere ez, inon ere ez, ez ahoz eta ez idatziz.
Luzitu egin ziren, gero!
Adeitsuki
NOR singularrean:
duzu: le/la/lo tienes
na + duzu
* naduzu
> nauzu: me tienes
dakarzu: le/la/lo traes
na + dakarzu
* naakarzu
> nakarzu: me traes
NOR pluralean:
dituzu: les/las/los tienes
ga + dituzu
* gadituzu
> gaituzu: nos tienes
dakartzazu: les/las/los traes
ga + dakartzazu
* gaakartzazu
> gakartzazu: nos traes
Itzulpen hauek:
me tienes / traes/ etc.
nos tienes / traes / etc.
ematen ditugu euskal aditza activo balitz bezala konsideratzen dugunetik, baina euskal aditza berez eta sortzez passivoa da.
nakarzu: soy traído por ti, o más exactamente, estoy siendo traído por ti
gakartzazu: somos traídos por ti, o más exactamente, estamos siendo traídos por ti
NA = naiz, nago
GA = gara, gaude
KAR = trayendo, siendo traído, en (proceso o acto de) traer o ser traído
-ZU = por ti (ergativo o complemento agente)
Eraman ahal dute NORI bat:
nakarKIOzu
gakarzKIOzu
non TZA orain Z baita.
KIO = a él / ella
Eguia erran, honela neuc bakarric açalcen daquit.
Euskaltzaindicoec ikassi behar luquete conjugatzen edota aditzac jocatzen, ez daquitelacotz.
Adeitsuki
EROAN
Euskaltzaindiak orain arte onartu dituen adizkiak, alokutivoak kontuan hartu gabe.
NOR NORK
Eskema:
• orainaldia –KE
• iraganaldia –KE
• —
• alegiazkoa +KE
• • agintera –KE
HURA NIK
• daroat
• neroan
• —
• neroake
HURA HIK (to)
• daroak
• heroan
• —
• heroake
• • eroak
HURA HIK (no)
• daroan
• heroan
• —
• heroake
•• eroan
HURA HARK
• daroa
• zeroan
• —
• leroake
• • beroa
HURA GUK
• daroagu
• generoan
• —
• generoake
HURA ZUK
• daroazu
• zeneroan
• —
• zeneroake
• • eroazu
HURA ZUEK
• daroazue
• zeneroaten
• —
• zeneroakete
• • eroazue
HURA HAIEK
• daroate
• zeroaten
• —
• leroakete
• • beroate
HAIEK NIK
• daroatzat
• neroatzan
• —
• neroazke
HAIEK HIK (to)
• daroatzak
• heroatzan
• —
• heroazke
• • eroaitzak
HAIEK HIK (no)
• daroatzan
• heroatzan
• —
• heroazke
• • eroaitzan
HAIEK HARK
• daroatza
• zeroatzan
• —
• leroazke
• • beroatza
HAIEK GUK
• daroatzagu
• generoatzan
• —
• generoazke
HAIEK ZUK
• daroatzazu
• zeneroatzan
• —
• zeneroazke
• • eroaitzazu
HAIEK ZUEK
• daroatzazue
• zeneroatzaten
• —
• zeneroazkete
• • eroaitzazue
HURA HAIEK
• daroatzate
• zeroatzaten
• —
• leroazkete
• • beroatzate
Hurrengo iruzkinean, Euskaltzaindiak nahi izan balu (baina ez du nahi izan) jada onarturik eduki behar lituzkeen adizkiak.
eRAMAn ordez eROAn jarri:
naRAMA > naROA
eta abar, eta abar
horixe zen egin behar zen lan guztia, gauzak ongi antzean egitekotz.
Dirudienez, EROAN aditz hau bizkaitarregia edo zuberotarregia begitandu zaieke, eta honexegatik galbidean jarri, euskara batuan ez dadin erabil. Nork daki!?
Bon, harriturik nago Mitxelena, Txillardegi, Aditz Batzorde eta Euskaltzaindi osoarekin!
neroake batua da eta
neramake, ordea, ez.
Ez dago batuan -ramake- daukan adizki bakar bat ere!!!
daramaket, neramakeen, neramake eta banerama bera ere non daude, bada? Ahantzi egin zaigu aditzak nola jokatzen diren, ala?
Harri harri eguinda!
Telegram-eco ets WhatsApp-eco Naffar Baitha taldeetan:
Josu Lavin:
Pensatzen diat / dinat / dizut / dixut / dizuet
Soilic falta dituçue diot eta diet.
Aguian “Berori” batequin edo “Eurok” batzuequin minçatzen…
Berorrec erraiten duen beçala pensatzen diot neuc ere.
diot = dut + berorika
Ez diaquiçuet açalcen naicen
Berori ethorri da eta neu ere ethorri nau.
Çaila systemá?
Euroc ethorri dira eta neu ere ethorri naute
Ez diçuet uste nehorc erran duenic goico hau.
Philologoec berce entretenimendu batzuc diaduzcaçuete
Eta hauetaric batuerazco nor-nori-nork “normal”a.
Adeitsuqui
josulavin@gmail.com