entzun
ENTZUN aditza –
ENTZUN aditza
nor-nork
ORAINALDIA
dantzut dantzuzkit
dantzuk dantzuzkik
dantzun dantzuzkin
dantzu dantzuzki
dantzugu dantzuzkigu
dantzuzu dantzuzkizu
dantzuzue dantzuzkizue
dantzute dantzuzkite
IRAGANALDIA
nentzuen nentzuzkien
hentzuen hentzuzkien
zentzuen zentzuzkien
genentzuen genentzuzkien
zenentzuen zenentzuzkien
zenentzuten zenentzuzkiten
zentzuten zentzuzkiten
ALEGIAZKOA [–KE]
nentzu nentzuzki
hentzu hentzuzki
lentzu lentzuzki
genentzu genentzuzki
zenentzu zenentzuzki
zenentzute zenentzuzkite
lentzute lentzuzkite
ALEGIAZKOA [+KE]
nentzuke nentzuzke
hentzuke hentzuzke
lentzuke lentzuzke
genentzuke genentzuzke
zenentzuke zenentzuzke
zenentzukete zenentzuzkete
lentzukete lentzuzkete
AGINTERA
nor-nork
entzuk entzuitzak
entzun entzuitzan
bentzu bentzuzki
entzuzu entzuitzazu
entzuzue entzuitzazue
bentzute bentzuzkite
nor-nori-nork
niri
entzudak entzuzkidak
entzudan entzuzkidan
bentzukit bentzuzkit
entzudazu entzuzkidazu
entzudazue entzuzkidazue
bentzukidate bentzuzkidate
hiri
bentzukik bentzuzkik
bentzukin bentzuzkin
bentzukiate bentzuzkiate
bentzukinate bentzuzkinate
hari
entzuiok entzuzkiok
entzuion entzuzkion
bentzukio bentzuzkio
entzuiozu entzuzkiozu
entzuiozue entzuzkiozue
bentzukiote bentzuzkiote
guri
entzuguk entzuzkiguk
entzugun entzuzkigun
bentzukigu bentzuzkigu
entzuguzu entzuzkiguzu
entzunguzue entzuzkiguzue
bentzukigute bentzuzkigute
zuri
bentzukizu bentzuzkizu
bentzukizute bentzuzkizute
zuei
bentzukizue bentzuzkizue
bentzukizuete bentzuzkizuete
haiei
entzuiek entzuzkiek
entzuien entzuzkien
bentzukie bentzuzkie
entzuiezu entzuzkiezu
entzuiezue entzuzkiezue
bentzukiete bentzuzkiete
Irakur iruzkinak, otoi!
ENTZUN aditza
Uste dut jadanik erran dutala baina oroitzen naiz gaztetan telefonan zahar batzuei aditurik : “Baantxut!” Garazi aldeko forma alokutiboa seguraz ere. “bai! edo nor da?” bezain elegante eta enpatikoa zen. Ez ote?
Adeitasunez
Halaxe da, Beñat!
Anitz esker!
Post honetan 1977. urtean Euskaltzaindiak onartu zituen adizkiak ipini ditugu.
Hala ere, zenbait zuzenketa eta gehiketa behar ditu ENTZUN aditzaren jokabide honek.
Berton, Euskaltzaindian ez dute deus zuzendu ez gehitu azken mende erdi honetan. Astirik ez nonbait.
Adeitsuki
Adibidez, aginterazko adizki hauek gaizki finkaturik daude:
niri
entzudak
entzudan
entzudazu
entzudazue
guri
entzuguk
entzugun
entzuguzu
entzuguzue
Falsifikaturiko hauen ordez, benetakook erabiltzea da jarrera zilegi bakarra:
niri
entzuidak
entzuidan
entzuidazu
entzuidazue
guri
entzuiguk
entzuigun
entzuiguzu
entzuiguzue
zeinak bat baitatoz beste hauekin ere:
hari
entzuiok
entzuion
entzuiozu
entzuiozue
haiei
entzuiek
entzuien
entzuiezu
entzuiezue
Adeitsuki
Aginterako nor-nork delakoan ere ikusten ditugu honelako adizki falsifikatuok:
entzuk entzuitzak
entzun entzuitzan
entzuzu entzuitzazu
entzuzue entzuitzazue
Egiazkoak diren beste hauen ordez:
entzuik entzuzkik
entzuin entzuzkin
entzuizu entzuzkizu
entzuizue entzuzkizue
Pluralean honela ere izan litezke:
entzuizak
entzuizan
entzuizuz
entzuizuez
Adeitsuki
ORAINALDIA
dantzut dantzuzkit
dantzuk dantzuzkik
dantzun dantzuzkin
dantzu dantzuzki
dantzugu dantzuzkigu
dantzuzu dantzuzkizu
dantzuzue dantzuzkizue
dantzute dantzuzkite
Hauek klarki nor-nork dira, eta ez onartu diren iraganaldiko eta alegiazkokoen modura, zeinak baitira nork-nor, hirugarren pertsonetan izan ezik (zentzuen, zentzuten; lentzu, lentzute), noiz eta baitira nor-nork.
Orainaldia laburki:
hura haiek
dantzu dantzuzki
NORK: t k n – gu zu zue te
baina askotan entzunak direnak ez dira hura edo haiek, baizik eta ni, gu, hi, zu edo zuek.
Beraz, hona hemen ENTZUN aditzaren ORAINALDIA:
hura haiek
dantzu dantzuzki
+ t k n – gu zu zue te
ni gu
nantzu gantzuzki
+ k n – zu zue te
hi zu
hantzu zantzuzki
&
zuek
zantzuzki + te
zantzuzkite
+ t – gu te
Ulertzen delakoan. Bestela galde iezadazu niri neroni:
josulavin@gmail.com
Adeitsuki
Adizki hauek, gorago esan dugun bezala, ez dira nor-nork, baizik eta nork-nor:
IRAGANALDIA
nentzuen nentzuzkien
hentzuen hentzuzkien
–
genentzuen genentzuzkien
zenentzuen zenentzuzkien
zenentzuten zenentzuzkiten
–
ALEGIAZKOA [–KE]
nentzu nentzuzki
hentzu hentzuzki
–
genentzu genentzuzki
zenentzu zenentzuzki
zenentzute zenentzuzkite
–
ALEGIAZKOA [+KE]
nentzuke nentzuzke
hentzuke hentzuzke
–
genentzuke genentzuzke
zenentzuke zenentzuzke
zenentzukete zenentzuzkete
–
Hirugarren pertsonetan, esan bezala, nor-nork dira:
zentzuen zentzuzkien
zentzuten zentzuzkiten
lentzu lentzuzki
lentzute lentzuzkite
lentzuke lentzuzke
lentzukete lentzuzkete
Ondokoak ez ditu Euskaltzaindiak onartu; bon, ez ditu onartu nahi izan, argiago mintza nadintzat:
IRAGANALDIA
(nor-nork 1. eta 2. pertsonak)
ni gu
nindantzuen gindantzuzkien
+ k/a n/na – zu zue te
hi zu
hindantzuen zindantzuzkien
&
zuek
zindantzuzkien + te
zindantzuzkiten
+ t/da – gu te
ALEGIAZKOA
(nor-nork 1. eta 2. pertsonak)
ni gu
nindantzu gindantzuzki
+ k/a n/na – zu zue te
hi zu
hindantzu zindantzuzki
&
zuek
zindantzuzki + te
zindantzuzkite
+ t/da – gu te
ALEGIAZKOA +KE
(nor-nork 1. eta 2. pertsonak)
ni gu
nindantzuke gindantzuzke
+ k/a n/na – zu zue te
hi zu
hindantzuke zindantzuzke
&
zuek
zindantzuzke + te
zindantzuzkete
+ t/da – gu te
Adeitsuki
ALEGIAZKOA eta ALEGIAZKOA + KE existitzen diren bezala, ORAINALDIA eta ORAINALDIA + KE batetik, eta IRAGANALDIA eta IRAGANALDIA + KE, bestetik, ditugu euskaraz, Euskaltzaindiak hau ignoratzen eta ignorarazi nahi badu ere.
dantzu eta dantzuzki
ditugun bezala
dantzuke eta dantzuzke
ditugu euskal aditza konjugatzen dakigunok.
Halaber
zentzuen eta zentzuzkien
ondoan
zentzukeen eta zentzuzkeen
ditugu.
ORAINALDIA + KE
hura haiek
dantzuke dantzuzke
+ t k n – gu zu zue te
ni gu
nantzuke gantzuzke
+ k n – zu zue te
hi zu
hantzuke zantzuzke
&
zuek
zantzuzke + te
zantzuzkete
+ t – gu te
IRAGANALDIA + KE
(nor-nork 1. eta 2. pertsonak)
ni gu
nindantzukeen gindantzuzkeen
+ k/a n/na – zu zue te
hi zu
hindantzukeen zindantzuzkeen
&
zuek
zindantzuzkeen + te
zindantzuzketen
+ t/da – gu te
IRAGANALDIA + KE
(nork-nor 3. pertsonak)
nentzukeen nentzuzkeen
hentzukeen hentzuzkeen
(zentzukeen zentzuzkeen)
genentzukeen genentzuzkeen
zenentzukeen zenentzuzkeen
zenentzuketen zenentzuzketen
(zentzuketen zentzuzketen)
Parentesi artekoak nor-nork dira.
Adeitsuki
NORI
NOR eta NORKekin batera NORI ere integratzen ahal da adizkietan.
niri: kit / kida
hiri (to): kik / kia
hiri (no): kin / kina
hari: kio
guri: kigu
zuri: kizu
zuri: kizue
haiei: kie
baina k-gabeak ere ikusi ditugu entzun aditzeko agintera zuzenduan (ida, io, igu, ie):
it / ida
ik / ia
in / ina
io
igu
izu
izue
ie
niri
entzuidak
entzuidan
entzuidazu
entzuidazue
guri
entzuiguk
entzuigun
entzuiguzu
entzuiguzue
Orainaldi, iraganaldi eta alegiazkoan erabilgarri dira k-gabeko hauek k-dunen pare:
dantzukizut = dantzuizut
dantzukidazu = dantzuidazu
gentzukizuen = gentzuizuen
zentzukiguten = zentzuiguten
lentzukidake = lentzuidake
lentzukidakete = lentzuidakete
eta abar
Egiatan k-gabeak dira idazleengan ikusi ditugunak.
Adeitsuki