dakarzkiokete
dakarzkiokete –
DAKARZKIOKETE
NOR: DA, na, ha, ga, za, za-te
erroa: KAR, rama, rau, ntzu… tor, bil, oa…
sg / pl: z-gabea, Z-DUNA
NORI: ki + t k n O gu zu zue e
ke-gabea/ KE-DUNA
NORK: t k n – gu zu zue TE
1
dakarzkioKEte
KE honek probabilitate / posibilitate zentzua ematen dio.
KE gabe:
dakarzkiote
2
Z-duna da, hau da, NOR plurala. Dakusagun NOR singularrean:
dakarkiote
3
Beraz orain arte lau:
dakarkiote dakarzkiote
dakarkiokete dakarzkiokete
4
Bukaerako TE horrec adierazten du HAIEK direla subjektua. Ken badezagu, orduan HARK 3. persona singularrekoa lortuko genuke:
dakarkio dakarzkio
dakarkioke dakarzkioke
5
TE horren ordez beste nork-atzizki bat ipin dezakegu:
NORK = atzizkia
nik = t (da)
hik (to) = k (a)
hik (no) = n (na)
hark = – (= atzizkirik ez)
guk = gu
zuk = zu
zuek = zue
haiek = te
dakarkiot dakarzkiot
dakarkiok dakarzkiok
dakarkion dakarzkion
dakarkiogu dakarzkiogu
dakarkiozu dakarzkiozu
dakarkiozue dakarzkiozue
6
KIO horren ordez, beste nori-atzizkiren bat ipin dezakegu:
NORI = atzizkia
niri = kit (kida)
hiri (to) = kik (kia)
hiri (no) = kin (kina)
hari = kio
guri = kigu
zuri = kizu
zuei = kizue
haiei = kie
…
dakarkidazu dakarzkidazu
dakarkiguzue dakarzkiguzue
dakarkizut dakarzkizut
…
7
Edo sinpleki nori-atzizkiak ken ditzakegu:
dakar *dakarz / dakartza
Z barik, TZA erabiltzen da euskara batuan:
dakart dakartzat
dakark dakartzak
dakarn dakartzan
dakar dakartza
dakargu dakartzagu
dakarzu dakartzazu
dakarzue dakartzazue
dakarte dakartzate
Puntu gehiago iruzkinetan!
Adiskidetsuki
dakarzkiokete
8
DAkar DAkarTZA
Hemen HURA edo HAIEK dira objektuak.
DAkar-en.ordez,
NAkar ipiniko dugu NI baldin banaiz objektua, edo HAkar, baldin HI bahaiz.
DAkarTZA-ren ordez,
GAkarTZA baldin objektua GU bagara,
ZAkarTZA baldin ZU bazara, eta
ZAkarTZATE baldin objektua ZUEK bazarete.
9
DA: es, está
DA eta DA…TZA daukagu orainaldian, zeinak iraganaldira pasatzeko honela jarriko ditugu:
ZE + eN
ZEN: era, estaba
zekarren zekartzan
TErekin
zekarten zekartzaten
Alegiazkoa LErekin eta eN gabe:
LE: fuese, estuviese
lekar lekartza
lekarte lekartzate
Eta agintera BErekin:
BE: sea, esté
bekar bekartza
bekarte bekartzate
10
Faltako litzateke iraganaldian eta alegiazkoan NOR-nork hauek ikus ditzagun:
[10. honetan alegiazkoa eta 11.ean iraganaldia]
ALEGIAZKOA
ni-hik (to) = nindakark
ni-hik (no) = hindakarn
ni-hark = nindakar
ni-zuk = nindakarzu
ni-zuek = nindakarzue
ni-haiek = nindakarte
hi-nik = hindakart
hi-hark = hindakar
hi-guk = hindakargu
hi-haiek = hindakarte
gu-hik (to) = gindakartzak
gu-hi (no) = gindakartzan
gu-hark = gindakartza
gu-zuk = gindakartzazu
gu-zuek = gindakartzazue
gu-haiek = gindakartzate
zu-nik = zindakartzat
zu-hark = zindakartza
zu-guk = zindakartzagu
zu-haiek = zindakartzate
zuek-nik = zindakartzatet
zuek-hark = zindakartzate
zuek-guk = zindakartzategu
zuek-hauek = zindakartzatete
Eta NORK-nor hauek ere:
nerakar nerakartza
herakar herakartza
–
generakar generakartza
zenerakar zenerakartza
zenerakarte zenerakartzate
–
11
IRAGANALDIA
LE-dunetan izan ezik, iraganaldia alegiazkoa + eN modura eratzen da:
NOR-nork
ni-hik (to) = nindakarran
ni-hik (no) = hindakarnan
ni-hark = nindakarren
ni-zuk = nindakarzun
ni-zuek = nindakarzuen
ni-haiek = nindakarten
hi-nik = hindakardan
hi-hark = hindakarren
hi-guk = hindakargun
hi-haiek = hindakarten
gu-hik (to) = gindakartzaan
gu-hi (no) = gindakartzanan
gu-hark = gindakartzan
gu-zuk = gindakartzazun
gu-zuek = gindakartzazuen
gu-haiek = gindakartzaten
zu-nik = zindakartzadan
zu-hark = zindakartzan
zu-guk = zindakartzagun
zu-haiek = zindakartzaten
zuek-nik = zindakartzatedan
zuek-hark = zindakartzaten
zuek-guk = zindakartzategun
zuek-haiek = zindakartzateten
Eta NORK-nor hauek ere:
nerakarren nerakartzan
herakarren herakartzan
–
generakarren generakartzan
zenerakarren zenerakartzan
zenerakarten zenerakartzaten
–
Nire datuen arauera, inoiz, inon eta inork ere erabili ez duen benetako euskal aditz batetik:
dakarzkiokete
aditzen euskal konjugazioa azaldu dut inoiz egin den baino hobeto. Apalki baina irmoki diotsuet egia borobil hau.
Konjugazio bakarra aditz guzti guztiençat. Lafitte jaunaren terminologia erabilirik eta orain ohikoa duguna:
Voz nominativoa
NOR
Voz dativoa
NOR-NORI
Voz activoa
NOR-NORK
& NORK-NOR
Voz activo dativoa
NOR-NORI-NORK
& NORK-NOR-NORI
Adeitsuki
Post honetan, 7. puntuan, hauxe jarri dut:
“Edo sinpleki nori-atzizkiak ken ditzakegu:
dakar *dakarz / dakartza
Z barik, TZA erabiltzen da euskara batuan:”
Konsulta batzuk egin ditut Euskal Klasikoen Corpusean, zeinaren arauera datuok lortu baititut:
dakartza 9 aldiz
dakarzki 41 aldiz
dakarz 27 aldiz
dakaz 33 aldiz
Euskaltzaindiaren erabaki batzuk aski arbitrarioak dira ezpairik gabe.
Hola daude gauzak!
Euskal Klasikoen Corpusean begiraturik:
https://www.ehu.eus/ehg/kc/
dakarzkiokete: 0 aldiz erabilia
diezazkiokete: 0 aldiz erabilia
Lehenengoa ongi eraikia da ekarri aditzaren konjugazio historikoaren arauera.
Bigarrena *ezan aditzaren konjugazio historikoaren arauera gaizki eraikia da.
diezazki- hasierako horren ordez bethi dietza- erabili izan da pluralean.
Mitxelena eta Txillardegi jaunen mahukatik atereak dira -iezazki-dun adizki guztiak, asmatuak edota inventatuak eta Euskaltzaindiak aho batez onartuak.
Errore garrafal hau Akademiak zuzendu behar luke ahalik eta lasterren, gauzak ongi egitekotan.
Aditz koadro guztietan inoiz, inon eta inork ere erabili ez dituen adizkiak asterisko batez ongi markaturik agertu behar lirateke, irakasleek ikasleak matxaka eta tortura ez ditzatentzat institutu, universitate eta euskaltegi guztietan
Adeitsuki