Zorrotz baina askatasunarekin –

Zorrotz baina askatasunarekin

Con rigor pero con libertad

Mediodía fresco, de sol brillante y la gran suerte de estar sentada a metro y medio de Ane Gabarain en el asiento corrido de la mollapunta donostiarra. La mascarilla acentúa su mirada pensativa y no le tapa del todo la sonrisa generosa. Carcajadas, silencios y palabras se van encadenando con tanta naturalidad, que no parece que esté entrevistando a una gran actriz con más de cuarenta años haciendo teatro, cine y televisión, que ahora triunfa indiscutiblemente por su trabajo como una de las protagonistas principales de la serie Patria. La serie ha recibido ya numerosos premios y la propia Gabarain será nominada, el día siguiente de nuestro encuentro, para los premios Forqué. Como para animarme, dice que les han hecho muchísimas entrevistas: «Elkarrizketa asko egin ditugu», con «s» prolongada en «asko». Pongo en marcha la grabadora:

Biolentzia ez da ETArena bakarrik izan. Halere garbi dago «euskalzaletasunaren munduan», alor lauso hori nolabait deitzeagatik, gehienbat falta izan zaiguna ETAren biktimekiko kontzientzia izan dela. Patria-rekin hortxe jartzen da arreta-gunea, ETAren biktima batengan dago haria. Kontakizunaren eraginkortasuna handitzen du, hemengo aktoreek antzeztea, zu bezala oso ezagunak, gainera, gehienak. Izango zuen horrek eraginik zuen inguruan. Maiz gertukoenengandik isiltasuna da jasotzen dena.

ANE GABARAIN. Bai, ingurukoen isiltasuna. Nik ere horrela jaso dut, gertu-gertuko jendearen isiltasuna… Baina, zer esango dizut, horretan ja nahiko jorratuta gaude. Nik ez dakit normala den edo ez, baina ja ikasi dut normaltzat ematen, hori gestionatzen nolabait; jartzen naiz nolabait horren gainetik. Bestela ezingo genuke bizi ere egin, ez? Egia da batzuetan egonezina sortzen duela. Dudarik gabe, isiltasunak kritika zuzenak baino pisu handiagoa du.

Sí, sí que he percibido el silencio del entorno más cercano, el silencio de gente muy cercana. Pero, qué te voy a decir, estamos bastante curtidos ya. No sé si es normal o no, pero ya he aprendido a considerarlo normal, a gestionarlo de alguna manera; me pongo como por encima. Si no, no podríamos vivir, ¿no? Ciertamente produce desasosiego a veces. Indudablemente, el silencio tiene un peso mayor que la crítica abierta.

Ez da halere Estatuaren biolentzia falta, uste dut ikusi gabe kritikatu dutela batek baino gehiagok…

A. G. Nik ere hala uste dut. Irakurri nuen kritika batek esaten zuena ikusita, pentsatu nuen idatzi zuenak ez zuela seriea ikusia. Beste batzuekin ere berdin; baina, bueno, liburuarekin gauza berbera gertatu zen. Irakurri ere egin gabe, jende asko zegoen baztertu egin zuena. Uste dut seriea nahiko ekilibratua dela zentzu horretan, Estatuaren biolentzia ere erakuste horretan. Fokua dago dagoen lekuan, noski.

Ocurrió lo mismo con el libro. Hubo mucha gente que lo rechazó sin haberlo leído. Creo que la serie es bastante equilibrada en ese sentido, en mostrar también la violencia del Estado. El foco está donde está, claro.

HBOk erakusteak murriztu egiten du jende askorengana iristea ala aitzakia izan daiteke?

A.G. Uste dut orain plataformak oso eskuragarri direla eta formula asko daudela, gainera, serieak ikusi ahal izateko. Benetan ikusi nahi duenak ikusiko du.

Uste dut ETAren ekintzak, gure izenean egindakoak izan ziren neurrian, bereziki inplikatzen gaituztela. Vincent Lindon aktoreak zioen, inmigrazioari buruzko filme baten ondoren, egindako lanak aldatu egiten duela aktorea. Zuri hala gertatu al zaizu Patria-rekin?

A.G. Dudarik gabe! Baina ez Patriarekin bakarrik: lan guztiek egiten dizute hori. Azken batean horretarako egiten dugu egiten duguna… Pixka bat pretenziosoa egiten zait nik egiten dudana «artea» dela esatea, nahiago dut agian «artesania» deitu, baina igual dio: badu noski botere transformatzaile hori, ezta? Hori du arteak. Igual margolan bat ikusten duzu, eta ez zara berdina ikusi ondoren. Berdin, musikak-eta. Egia da, noski, axola duela zer motatako lana den, zer nolako pertsonaia den egin behar duzuna, zein erregistrotan zauden, nolako proiektua den, eta abarrek. Baina, lan interesgarri batek beti eramaten zaitu prozesu batean barrena. Prozesu horretako gogoetek, ikerketak eta hainbat gauzak noski aldatzen zaituztela.

Zure rola oso gogorra da, ez dago rol bigunik istorio horretan, baina zureak ez du barkamenik, Miren gogortuz doan pertsona bat da, biolentziaren alde jartzen den ama bat. Ez dago kontzesiorik. Miresgarria da zein ondo betetzen duzun.

A.G. Hala da, gogorra. Bukaera-bukaera aldera badu zer edo zer, badu zer edo zer! Hor dago, azken horretan, argi pixka bat, ez? Esperantza pixka bat. Orain, bai, egia: pertsonaia da… Nik, hori bideratzeko, gogoan izan nuen denok argi izan genuena: liburuan «kontuko sorgina» da eta nahi izan genuen sorgin hori gizakia izan zedin. Nondik jo horretarako? Ba, bere amatasuna nola bizi duen ikustetik. Nire asmoa izan da pertsonaia baldar bat jartzea, gaiztoa baino, baldarra, torpea. Zeren, zer gertatzen da? Baldarkeriak kalte handia egiten duela, batzuetan gaizktakeriak baino gehiago. Oso kaltegarria da baldarkeria. Hortik jo dugu pertsonaia honekin.

Yo, para dar salida a eso, me atuve a lo que todos habíamos tenido claro: [mi personaje] es en el libro la bruja del cuento y queríamos que fuera persona. ¿Cómo conseguir eso? Pues viendo cómo vive su maternidad. Mi intención ha sido la de presentar un personaje torpe, torpe más que mala. Pero, ¿qué ocurre? Que la torpeza hace mucho daño, a veces más que la maldad. Es muy perjudicial la torpeza. Así es como orientamos ese personaje.

Alde horretatik han-hemenka irakurtzen da eta liburuaz ere esan zen pertsonaiak direla oso…

A.G. …bai, pixka bat eskematikoak.

Ez zait iruditzen hori erabat hala denik liburuan, are gutxiago filmean, batez ere zure pertsonaiaren kasuan. Badirudi zuek hemengoak izateak sinesgarritasuna gehitzen diola istorioari, elkarrizketak sinesgarriagoak direla.

A.G. Niri iruditzen zait liburuan eskematikoagoak direla pertsonaiak. Argi genuen arazo bat zen hori eta landu egin genuen. Grabatzen eta filmatzen hasi baino lehen, gidoia aurrean geneukala, zuzendariekin-eta aztertu genuen.

Horrekin lotuta, zalaparta asko ekarri duen beste kontu bat: dena gaztelaniaz egitea zuzendariak zuekin, aktoreekin eztabaidatu omen zuen…

A.G. Bai, ez zen gai erraza izan. Bi hizkuntzak erabiltzekotan, ea: zeinek egiten du zer? «Gaixtoak» egingo du euskaraz? Gainera nobelak badu zer edo zer… pertsonaiak gazteleraz daudela sortuta. Nik uste dut hori hor dagoela. Hasten ginen elkarrizketa batzuk euskaratzen eta probatzen, eta ez zuen funtzionatzen: kuriosoa zen, baina ez zuen funtzionatzen! Adibidez, Mikel Laskurian [filmean Gabarainek antzezten duen Mirenen senarra] eta bion arteko sekuentzia batzuk euskaraz probatu genituen, momentu batean pentsatu baitzuten gure familiak euskaraz egin zezakeela… Dena galtzen zuen, aizu, esentzia galtzen zuen.

Tiene además algo la novela… que los personajes han sido creados en castellano. Creo que eso es innegable. Nos poníamos a traducir algunos diálogos y a probarlos en euskera, y no funcionaba: era curioso, ¡pero no funcionaba!

Gure artean naturalago den nahaste hori, euskaraz ondo moldatzen direnen gaztelania-euskara nahasketa, Aramburuk ez duelako ezagutu agian.

A.G. Bai eta gero, gainera, faktore komertziala ere hor zegoen. Nola saltzen duzu halako produktu bat? Oso kontu konplikatua zen alde guztietatik.

Gauza piloa gelditu zaizkigu aipatu gabe, baina goazen Patriaz gainerakoetara: Emakume izateak zer dakar antzez-munduan, zein izan da zure eskarmentua?

A.G. Nire buruaz hitz egin behar badut, ez dut nik galerarik izan emakume izateagatik. Igual zein den zure perfila aktore bezala, ezta? Nire perfila ez da ezaugarri fisiko jakin batzuekin lotutako tipa guapa horrena. Nire karrera ez da hortik igaro. Gainera, gure belaunaldia talde lanetik dator eta, lanik eduki ez dugunean, inbentatu egin dugu. Bestalde, izakerak eta izakerak daude, eta egia ere bada ofizio honetan gainerakoetan bezala gertatzen direla zenbait gauza…

Si tengo que hablar de mí misma, la verdad es que no me ha perjudicado el ser mujer. Tal vez depende de tu perfil como actriz, ¿no? Mi perfil no es el de la guapa que tiene determinadas características físicas. Mi carrera no se ha desarrollado por ahí. Además, creo que nuestra generación viene del trabajo en grupo y, cuando no teníamos trabajo, lo inventábamos. Por otra parte, hay personalidades y personalidades, y claro que que en este oficio ocurren, como en otros, ciertas cosas…

«¡Qué monumental actriz Ane Gabarain!», Manuel Jaboisen hitzetan. Antzerkian, zinean, telebistan aritu zara. Ramón Barea, Begoña Bilbao, Borja Cobeaga, Alex de la Iglesia, Aitor Gabilondo, eta abar izan dituzu zuzendari. Aspaldi hasi zinen eta eten gabe segitu duzu. Oso desberdina izango da batekin edo beste batekin aritzea.

A.G. Dudarik gabe. Niri gustatzen zaidana da zuzenduta sentitzea. Ez da erraza zuzendari onak topatzea, batez ere aktore-zuzendari onak. Badaude oso zuzendari onak, esaterako, eszenaratze izugarriak egiten dituztenak, baina aktoreak ondo zuzentzen dituztenak aurkitzea ez da batere erraza. Nik, horrelakoak topatzen ditudanean, pila-pila-pila bat disfrutatzen dut. Gozada bat da eramaten zaituztenean zorroztasun batekin baina, era berean, libre uzten. Horretarako konexioa behar da, feeling bat, kimika bat zuzendariekin.

Hay directores buenísimos, por ejemplo, en la puesta en escena, pero encontrar buenos directores de actores no es nada fácil. Yo, cuando los encuentro, disfruto mucho mucho-mucho. Es una gozada cuando te llevan con rigor, pero, a la vez, dándote libertad. Para eso, hay que tener una conexión, un feeling, una química con el director o directora.

Zergatik sartu zinen antzez munduan, nola gertatu zen?

A.G. Ba begira, nik sen hori neukan eta etxeko giroa ere, ama oso kantarina… Nik etxean antzerkia ikasi behar nuela esan nuenean, inor ez zen harritu. Amak normal-normal hartu zuen. Harrituko zen esan banio, «ama ikasi behar dut enpresarialak!». Gotzon Alemanek zuzentzen zuen Herrerako antzerki talde amateur batean sartu nintzen 14-15 urterekin eta, COU bukatu nuenean, orduantxe, sortu zuen Euskal Gobernuak Antzertirekin antzerki eskola. Han matrikulatu nintzen eta… gaur arte, egia esan!

Zinea eta teatroaren artean… bietan gustura?

A.G. Nik askoz gehiago egin dut teatroa. Teatroa oso-oso-oso gustuko dut: proiektu interesgarria denean horretan disfrutatu nahi izaten dut. Gero, aber, antzerkia ote den benetako medioa aktore batentzat edo, ez dakit. Asko sufritu daiteke antzerkian ere, obra ez bada zure gustukoa edo ez bazaude eroso zenbait elementurekin. Eta zinean berdin, sufritu edo disfrutatu egin daiteke. Ez dut bestela gehiegi sinisten zatiketa horretan. Lengoaia desberdinak dira noski, bakoitzak bere kodeak ditu, bere alde on eta txarrak, bakoitzak bere handitasuna.

Antzerkia miresgarria da eta luxua, eseri eta aktoreak aldiro guretzat taula gainean aritzea…

A.G. Bai, egia da dena sendatzen duen adrenalina bat ematen duela eszenatokiak. Gaur egun gainera, hortxe jartzen gara, maskararik gabe eta ezer gabe: beti eskertzen diogu publikoari etorri izana. Ez daude erraz gauzak. Badu ofizio honek erromantikotasun bat, nolabaitekoa. Ni nahiko erromantika naiz. Behar duzu lan honetarako erromantikotasun puntu bat. Orain, dena esan behar bada, horrekin bakarrik ere ez duzu ezer egiten! Horrekin bakarrik ez zoaz inora.

Zer pentsatzen duzu kulturak gure gizartean duen lekuaz? Zer behar du gehiago? Diru laguntzak asko aipatzen dituzte erakundeek, nola ikusten duzu hori?

A.G. Ni aktore soil bat naiz, baina pentsatzen dut kultura gizarte batean garrantzitsua dela eta osasuntsua. Hala behar du izan: kulturarik gabeko gizarte bat ez da ez gizarte ez ezer. Nik gure gizartea ezagutzen dut. Uste dut heziketa behar dela, benetako lana hor egin behar dela. Hiritar kultura kontsumitzailea nahi baduzu, sortu egin behar duzu. Orain frenteak asko dira, internet-eta direla, zaila da horri aurre egitea ere. Heziketa funtsezkoa da.

Yo soy solamente una actriz, pero creo que la cultura es importante en una sociedad y que es saludable. Ha de ser así: una sociedad sin cultura no es sociedad ni es nada. La sociedad que yo conozco es la nuestra. Creo que es muy necesaria la educación, que el auténtico trabajo tiene que hacerse ahí. Si se quieren ciudadanos y ciudadanas consumidores de cultura, hay que crearlos. Ahora, con internet y lo demás, hay muchos frentes. La educación es fundamental.

Euskarazko produkzioa asko hazi da azken urteotan; gehiegi-gutxiegi-lasterregi-motelegi?

A.G. Hazi da, bai. Ez dut uste gehiegi denik, hainbeste hazi al da bada? Nik urteak daramatzat hor sartuta, euskaraz lanean. Egia da ni bi hizkuntzetan aritzen naizela. Orain, esaterako, oso lan polita ari gara egiten, Kepa Errastiren Faroak entzuten zituen gizona. Euskaraz bakarrik 28-30 emanaldi izan ditugu udazken honetan, egoera txar honetan bete-betean. Udaletxeen arteko sarean sartzeko suertea izan genuen. Demanda izugarria dago. Momentuz euskaraz bakarrik egin dugu, baina gaztelaniaz ere badago demanda.

Beste zerbaitekin ere, ezta?

A.G. Bai, Txalorekin, beste bi obrarekin! Klaro, gurea horrela da. Bestela, ez dago! Soldata bat atera nahi baduzu antzerkiarekin bakarrik, sei obratan egon behar duzu: euskaraz, gazteleraz eta doblete, triplete edo letorkizukeena! Txalorekin egiten ari gara Zoaz pake santuan, Mikel Laskurainekin, komedia arin bat. Oso ondo pasatzen dugu, egia esan. Mikel eta bioi hainbeste egokitu zaigu senar-emazte bezala lan egitea azken urteotan! Esaten dit nirekin gehiago egoten dela benetako bere emaztearekin baino. Bihar daukagu gazteleraz Muskizen. Pentsa, urtebete eta piko ez dugula gazteleraz egin. Bereziki prestatu behar dugu, zaila da aldatzea. Eta, garai batean, hemen, Antzoki Zaharrean egiten zen dobletea bi hizkuntzetan! Iristen zen larunbata eta egin behar zenuen zazpietan euskaraz eta hamarretan gazteleraz. Pasada bat! Behintzat hori aldatzea lortu genuen. Behintzat emanaldiak ez zitezela izan egun berean hizkuntza banatan.

Si quieres sacar un sueldo dedicándote solo al teatro, tienes que estar en seis obras, hacer doblete, triplete, ¡y lo que te echen!

Elkarrizketaren azkenak fikzioa eta dokumentalak alderatzera ekarri gaitu, Gianfranco Rosi zuzendariak dio ez duela behaketa-zineman sinesten. Kamera dagoenean errealitatearekiko harremana aldatzen omen da. Erabateko objektibotsuna ezinezkoa da beraz: axola duena filmatzen denaren egia omen da, zintzotasuna, egiaren eta faltsukeriaren arteko ezberdintasuna.

A.G. Noski, egiarekin konpromiso hori behar da, horrela disfrutatzen da, konpromiso horretatik. Bestela, zu non geratzen zara, zer terrenotan. Aktore bezala hitzarmenak egin behar dira: zure ikuspuntua ez da igual autorearena, zuzendariarena edo gidoilariarena eta orduan hor hitzarmenak egin behar dira. Horregatik esan dizut lehen sortzaile bezala, antzeztean zuzendua sentitzea gustatzen zaidala, zorrotz baina askatasunarekin. Bi elementu horiek nahitaezkoak dira.

Es necesario el compromiso con la verdad, es como se disfruta, a partir de ese compromiso. Si no, dónde quedas tú, en qué terreno. Como actriz hay que hacer pactos: quizá tu punto de vista no es el del autor, el director o el guionista, entonces hay que pactar. Por eso decía que como creadora me gusta sentirme dirigida con rigor pero con libertad.

…

ANE GABARAIN
Lourdes Oñederra
Galde 31 negua/2021

Zorrotz baina askatasunarekin  Zorrotz baina askatasunarekin  Zorrotz baina askatasunarekin

Zorrotz baina askatasunarekin  Zorrotz baina askatasunarekin