Zein hizki jarriko zenioke autoari matrikulan: EU, EH ala BK?
Zein hizki jarriko zenioke autoari matrikulan: EU, EH ala BK? –
Euskal lurraldearen izenaren auzia argitzeko dagoen premia egunetik egunera nabariagoa da. Horren lekuko, auto matrikuletan E ez diren hizkiak erabiltzeko derrigortasuna ezabatuaz, Galiziako epaitegiak hartutako erabakia, zenbait euskalduni buruhauste berri bat ekarri diezaiokeena. Izan ere, hautatu beharko du euskal lurraldea identifikatzeko zer hizki jarri autoaren matrikulan: EU, EH ala BK.
Aurreko uztailaren 28an Nos Diariok jaso zuen albistea. BNGko zuzendaritzakoa den Bieito Lobeira-ri, matrikulan GZ jartzeagatik, trafiko poliziak ipinitako isunei igorritako helegiteak onartu eta arrazoi eman diote epaitegian. Ondorioz, Espainiako auto matrikuletan ez dago E zertan jarri Europako ikurraren azpian. Esaterako, Galizian GZ ipinita zirkulatu daiteke eta ez diote zigorrik jarriko.
Beraz, matrikula plakaren ezkerraldean, Europako ikurraren azpian jartzen duten E, Espainiako estatuaren letra ofiziala, ez da derrigorra. Ipini daiteke GZ edo CAT. GZ-k Galizia adierazten du eta CAT-ek Katalunia.
Honen harira Berria egunkariak, GALEUSKAko hiru nazio historikoen ikurrekin hornitutako artikulua argitaratu zuen, galiziarraren gudua kontatuz eta, lortu duena azaldu ondoren, euskaldunok ere erabili genezakeela azpimarratuz.
Zer esanik ez prentsan zentzu desberdinetako iritziak zabaldu direla, esaterako elnacional.cat edo, kontrajarriaz, elcatalan.es aldizkariak argitaratu dutena. Sartu gabe besteen kontuetan eman dezagun galiziarrak GZ hizkiek guztiz identifikatzen dituztela eta katalanak, CAT horrek. Gatozen gurera.
Identifikatzeko, hizki bakarra, bi edo hiru erabili daitezke.
Bakarra erabiliaz, Euskadi edo Euskal Herriari dagokion E hori Espainiak erabiltzen du eta Baskonia izenari dagokion B, Belgikak. Beraz, bide horretatik ateak itxita daude.
Bi hizki edo digitora igorriz aukera gehiago daude: EU, EH edo BK.
Berriako kazetariak EH-ren alde egin du apostu. Zergatik? Ez dut ezagutzen erantzuna, baina egin duen hautua ez da zuzena. Nahi badira bi digitu horiek erabili, egunen batean ofizialak izan daitezen, digitu identifikatzaileak finkatzen dituen ISO erakundeak ezingo lituzke onartu, EH Mendebaldeko Saharari asignatuta dagoelako, okupatuta dago, beste norbaitena da. Beraz, euskal lurraldeak identifikatzeko ezingo litzateke erabili.
Beste aukera bat EU litzateke. Bere logika du, orain arte euskal kultur identifikatzaile modura .eus dominioa ofizialki onartuta dagoen identifikatzaile bakarra delako, puntueus hain zuzen, munduko interneteko identifikatiboak banatzen dituen erakunde ofizialak emana baita. Baina EUS hori bi hizkitara pasatzerakoan, arazo gainditu ezinak agertzen dira, zeren EUS horretatik egin daitezken bi digituko aldaerak hiru dira: EU, ES edo US. Eta hauetatik -EU Europako Batasunari dagokio, -ES Espaina identifikatzen duena da eta, azkenik, -US Ameriketako Estau Batuek darabiltena. Beraz, interneteko dominioetarako hirurak okupatuta daute, baita ISO 3166-2 kodean ere.
Hirugarren aukera BK da. Jakina, honetarako, Baskonia izena onartu beharko litzateke euskal lurraldea izendatzeko, hau da, normalean erabiltzen dudan moduan. Bi hizkiko BK libre dago ISO kodeetan eta dominioetan. Azken batean, ISOn oinarritzen baitira dominioen asignazioak egiteko. Eta hiru hizkirako erabili daitekeen eta libre dagoen BKN-kin guztiz koordinatuta legoke.
Beste arrazoi bat gehiago euskal lurraldearen izena Baskonia gisa izendatzeko. Eta ISO kode modura BKN edo BK erabiltzeko.
Iñaki Azkoaga Bastidaren bloga.
Zein hizki jarriko zenioke autoari matrikulan: EU, EH ala BK?
Gure herriak izen apolitikoa behar du izen politikoaz gain, noski. Euskal Herria hala zen duela hamarkada-hamarkada eta erdirarte, baten batek, proiektu politikoaren izena horrekin ordezkatzea erabaki zuen arte. Orain Euskal Estatua izendatzeko bi-hiru izen dauzkagu eta Euskal jendearen lurra izendatzeko bakarra geratzen zaigu, Baskonia. Ez dezagun izen hori erre.
Eta EUS erabiltzea zergatik ez duzu planteatu ere egiten? Azken aukera aztertu gabe utzi duzu.
Eta ISO kodea ez da matrikuletarako, beste helburu batzuk ditu. Estonian EST erabiltzen dute, ISO kodea EW izan arren. Espainiari dagokion ISO kodea ES da, baina matrikuletan E erabiltzen dute. Italian I, ISO kodea IT izan arren. Aitzakia exkax xamarra da ISO kodifikazioa gure hizkuntzan erabat arrotza den “Baskonia” autonimotzat hartzeko.
Euskal lurraldearen izenaren auzirik ez zegoen. Etorri zen Arana eta hasi zen bazterrak nahasten. Eta orain beste batzuek bide beretik segitzen dute.
Lazarragatik hasi eta Oriamendiko Martxaren bertsio originalera, Axularregandik eta Iparragirretik pasatuta, argi eta garbi: Euskal Herria.
Izen bat proiektu baten ordezkapena izan baldin bada, hori Euskadi da, eta ez Euskal Herria. Baten batzuei hiru probintziaz osatutako erkidego autonomo bati jartzea otu zitzaienean, hain zuzen ere. Euskal Herria zer garen hobeen azaltzen duen izena da, Baskonia izenak ere funtzio hori betetzen duelarik. Beraz, bata ala bestea.
Izena ez erretzea komeni zaigu,noski.
Arana etorri aurretik ere bagenuen nahiko nahaste. Esaterako Baskonabarra (Basque-navarre idatzirik) 1836an agertu zen lehen aldiz, Parisen. Ikus zer titulu eman zion Pierre d´Urte-k bere gramatikari ” Gramaire Cantabrieu fait par Pierre d´urte Min. du St Evangile natif de St Jean de Luz, de la provence de Labour dans la Cantabrie françoise ditte vulgairent pais de basque ou biscaye, Eskalherria ou Bizcaya”
Eta orain ere badu nahaste.
Ba ote!ri
Estoniare ISO kodeak EE eta EST dira, matrikuletan EST darabilte. EUS ez dut planteatu bi hizkiekin inoiz ezin duelako koordinatuko, okupaturik daudelako. Kataluñak esaterako CAT-etik CT-egin dezake jauzia, euskaldunok ez, EUS bere horretan geratu behar da derrigorrez eta bi hizkiko alternatibak ezingo lituzke hiru hizki horietatik bi erabiliko, okupatuta daudelako.
Mendebaldeko Saharak izan lezake EH ISO kodea eta guk EH matrikula, ez baitira kodifikazio berbera. Etiopiaren ISO kodea ET da, eta ET matrikula berriz, Egipto.
Berriro ere euskaratik at ateratako ereduak dira esaten dituzunak. Besteen hizkuntzan idatzitako liburuak, euskaldunak idatziak badira ere. Bestelako izenak ere proposatu dira historian: “Fenizia Berria” edota “Pirinioetako Errepublika Batuak”. FB iso kodea libre dago, matrikula ere bai. Niri behintzat Baskonia baino gehiago gustatzen zait…
Euskaraz, Euskal Herria da.
Etiopiak ET eta ETH ditu ISO kodigo legez.
Etiopiak ETH erabiltzen du, eta Egiptori, diozun moduan ET dagokio, beraz Egiptok Etiopia inbaditzen du (nahiz eta praktikan ez erabili, Egypy letra guztiekin da erabiltzen dutena). Ez da gauza zuzena.
Hala ere, gauzak ongi koordinatuta eta inongo arazorik emango ez duen eran erabiltzearen alde ez zenuke egingo apustu?
Eta zergatik ez, EusKal Herria erreferentziatzat hartuta, EK eta EKH?
Gurea “Euskal Herria” da era amaitu da eztabaida. Gero ISO kodea eta matrikula eta pitokeria guztiak bigarren mailan daude. Baina ez gaitezen hasi matrikularen beharrak tarteko gure herriari izena aldatzen. Euskal Herria. Eta gero hori matrikulara nola eman? Ba ligikoena EH da. Eta mendebaldeko sahararekin hitz egin behar bada eta negoziatu, ba negoziatuko da. Ziur EH ez dela haienera %100ean egokitzen dena. Baina izenak goitik behera definitzen dira eta ez behetik gora. Berriro diot, gurea Euskal Herria da, garbi dago, ez?! Eta ez dut uste hemen matrikuletan EH pegatina jarriz gero Mendebaldeko Sahara aztoratuko denik, matrikulan EBren izartxoak daudenez garbi dagoelako EH hori EBren esparrukoa dela.
Meredith: Ekarpen honekin, bese alternatiba bat gehiago, lehen gutxi ginanean.
Garagarra: Postura hori nahiko autoritarioa da, nik nirea eta ez dago besterik. Negoziatzen hasi aurretik izena zela finkatu, aurreiritziak zela aztertu etab. goitik behera aztertzea proposatzen dut.
Iñaki: ISO kodea dela eta, egin duzun deskartearekin alternatibarik gabe utzi duzu zezen-plaza. Zuk aukeratutako BK hori baino ez duzu zutik utzi. Eta bat egingo duzu nirekin monstruo handi samarra dela altura hauetan geure burua horrekin identifikatzen hasteko eta edozein euskaldunen ezpainetara ekartzeko.
EKH eta EK, aldiz, libre daude ISO horretan eta beste abantailarik ez balu ere, gutxienez Euskal Herria mantentzen du Herri-izen moduan.
ARRE, ba, eta aurrera.
Esan behar dut, nik proposatu dudala beste alternatiba bat. Fenizia Berria, FB. Iso kodea libre du…
Gure endonimoa Euskal Herria da.
(Gaztetxean entzun al duzu hori, Garagarra? Erne eh, ezkertiar gaztetxero neoliberal batekin ados zaude, eta konturatzen zarenerako Gates eta Bidenekin bilduko zara Epsteinen irlan, amazonen hurrengo abortuaren aldeko kanpaina diseinatzeko…)
Dena den, Iñaki, imajinatzen dituzu Thomas Sankara, Agostinho Neto eta Patrice Lumumba mahai batean eserita horrela hizketan?
TS: Beno, independentzia lortzen dugunean, nola banatuko ditugu ISO kodeak? Patrice, zuretzat zein? CG, CO edo RC? Neto, zuek zein? AG, AN..?
PL: Beno, guretzat CO. Zuek, Thomas, zein? Haute-Volta diote frantsetsez, beraz zuek HV?
TS: Ez, guk izena aldatuko diogu, eta Burkina Faso jarriko diogu, beraz guretzat BF.
AN: Baina horrek ez al du Biafrako Errepublikarekin talka egingo?
TS: Bai, arrazoi duzu. Philip Effiong-ekin hitzegingo dut, ea nola adostu ISO kodeak… Agostinho, zuek zein kode?
AN: Beno, guk AG. bada ezpada, komentatuko dut Aljeriarekin, arazorik egon ez dadin.
Niri sinesgaitza egiten zait halako konbertsazio bat.
Bada Euskal Herrian posible da.
Lurraldeari Euskadi, Euskal Herria edo Nafarroa deitzea.
Ikurriña edo Nafarroako bandera ikur gisa hautatzea.
Txoria txori, eusko gudariak, eusko abendaren ereserkia edo Nafarroako gorteen ereserkia aukeratzea.
Eta orain, buruhauste abertzalean… MATRIKULAK!
Matrikuletako herrialde-letrak maiz ez datoz bat ISO kodearekin (adibide oso esanguratsu batzuk: E, F, I). Beraz, EH ez erabiltzeko argudio hori ez zait balekoa iruditzen.
Mendebaldeko Sahararen matrikulan SH letrak zeuden Espainiako probintzia zen garaian. Artikulu honen arabera, oraindik identifikatzen da horrela:
https://t.co/E0syyQak9X
Bestetik, Mendebaldeko Sahararen EH kodea “Sahara Español” gaztelaniazko izenetik omen dator. Eurek esan beharko siglarik egokiena ote den beren herrialderako.
Nik matrikulan EH jarriko dut, ez dut beste aukerarik ikusten. Eta ikurrinik edo Nafarroako erreinuaren ikurrik gabe.
Hobena pribatua da. Hobeen orekatu handia izanen ote da?
Pekatua esan nahi nuen, ez pribatua.
Imajinatzen duzue batzuk EH, beste batzuk EUS, hurrengoak BK eta sormenaren gailurrean dabiltzanak FB (Fenizia Berria Bonaparteri proposatutako izena berau)..Eta danok zezen plazan adarka norek arrazoia izan? Ederra korridia!!!! (ez baldin badago debekatuta ordurako).
ISO kodeen eskariekin koordinatutako hizkiak nahiago nik.
Eta hainbestek defendatzen duzuen Euskal Herria izena,
aukera bakar moduan, ez dauka alde negatiborik?
Iñaki, nahasmena sortzen eta tontoarena egiten zabiltza, besteei autoritario deituz eta antzekoekin. Autoritario handienak moderatu eta aurreiritzi gabeko plantak eginaz dabiltzanak izan ohi dira. Mundu guztiak aspalditik onartuta dauka gurea Euskal Herria dela, baita gure arerioek ere badakite nola deitzen diogun gure lurraldeari. Beraz, ez ibili kaka sortzen, hor bederen denok ados gaude eta. Eta punto.
Eta gero matrikulan zer jarriko den… ba hori bigarren mailan dago. Baina Espainiak edo Frantziak ez dute euren izena aldatuko matrikulan jarri beharreko bi hizkiekin bateragarritasun arazoak dituztelako edo ISOk A esaten duelako. Ba gauza bera gurearekin. Gurea Euskal Herria da. Gero matrikulan jarri beharrekoa jarriko da. Nik EH jarriko nuke egokiena delako. Eta horrek ez du arazorik sortzen, Europako EH delako. Jokatuko nuke Frantziaren F munduko beste lekuren batean ere erabiltzen dutela matrikuletan.
Hemen erantzuna Garagar. Lehengoz parka gaizki esanak. Hau da idatzi duzuna bertan dituzu erantzunak “Iñaki, nahasmena sortzen (behar bada) eta tontoarena egiten zabiltza( hau beste baterako: zozoak beleari ipur beltz), besteei autoritario deituz (ikusi zer idatzi zenen: Gurea “Euskal Herria” da era amaitu da eztabaida. Zela definituko zenuke esaldia?) eta antzekoekin. Autoritario handienak moderatu eta aurreiritzi gabeko plantak eginaz dabiltzanak izan ohi dira. Mundu guztiak aspalditik onartuta dauka gurea Euskal Herria dela, baita gure arerioek ere badakite nola deitzen diogun gure lurraldeari (Bai, egia da. Baina munduan ezagunak izateko eta barneko jende askori hurbiltzeko izen egokiena da?). Beraz, ez ibili kaka sortzen, hor bederen denok ados gaude eta (Seguru?). Eta punto. (Ondo izan eta puntu)
FB da erantzun zuzen bakarra, Fenizia Berria.
Iñaki, zergatik ez duzu argi esaten? “EH” ez ote den egokia esanez zabiltza baina ez duzu zuzenean esaten: EH Bildu, horregatik da. Eta Bildukoa ez denak (neu ez naiz Bildukoa inoiz izan), “EH” ikustean politika ikusiko duela… Begira, Iñaki… jada ohituak gaude: euskararen, euskaldunen eta Euskal Herriaren aurka daudenek edozein aitzakia baliatuko dute dena politizatzeko eta kakazteko. Baina horiek ez dituzu inoiz lortuko gureari begirunez begiratzea, inoiz! Beraz, ez galdu denbora jende horrekin, horien asmoa dena dinamitatzea da eta. Izan begirune euskaldunekiko behingoagatik! Eta ez ibili beti besteekiko majo izan nahian.
Guzti hau politikatik gaindi dago, behintzat politika partidistatik. Eremu kulturalaz ari gara.
Gure arazoak geuk konpondu behar ditugu, baina analisia sakonak eginez.
Zu itxumustuan ari zara EH-ren alde, imajinatzen dut .EUS ere ongi ikusiko duzula. Konturatzen zara ez daudela koordinaturik? Gaiak ertz guztietatik begiratuta, beti hobe.
Gaiak ertzi guztietatik begiratu, ados, baina ez proposatu gure herriari izena aldatzea ISO 3166-1 alpha-2 estandarrean EH okupatua dagoelako. Benetan, hau argitu behar izatea ere…
(Eta Erresuma Batuaren ISO kodea GB da eta web domeinua .uk)
Dudarik gabe, NA, Nafarroa baita euskal jendeak eraturiko erakunde politiko administratibo nabarmenena, subiranotasun titularra.
Laburbilduz horrela dago hemengo elkarrizketa.
-EH (edo EK- EKH)Euskal Herria
-EUS Euskal Herria edo Euskadi
-NA Nabarra (Nafarroa edo Nabarra)
-BK -BKN Baskonia
-FB Fenizia Berria
Guztia sakon aztertzen hasi gura duenak jaso dezala eskua!!!!
Hemen nirea :), eskua jasota eta zatozenoi bostekoa emanda.
Iñaki, milesker zure aportazioagatik. Zure proposamena ulertzeko hiru galderari erantzun behar diegu eta ondoren erabakia hartu:
1. Guk nola izendatzen diogu geure herriari?
2. Guk nola nahi genuke geure herriari izendatzea?
3. Historikoki, besteok zein izen erabili dute gu izendatzeko, eta zein izenekin identifikatzen gaituzte?
Zeri eman garrantzia, huraxe aukeratu. Niri neuri berdin zait bata edo bestea…
Fenizia Berria, zer da katxondeoz esana, ala? Euskalduna bere buruaren aurka, marka da gero!
Autorik ez dugunok nola eman diezaiokegu gure apurtxoa askatasunaren epitome den borroka atzeratu ezinezko honi?
Harrigarria da nola nolabait friboloa den gai batek hainbeste iruzkin jasotzen dituen eta hemen publikatzen diren eta Euskal Herriarentzako askoz garrantzitsuagoak diren gai-artikulu batzuek ez duten iruzkin bakar bat ere jasotzen.
Prioritateak atzekoz aurrera. Agian estrategikoak diren gaiei lotzeko beldur gara.
Disclaimer: Iñaki, hau ez da zure artikulugile irudiari eginiko kritika, guk kolektibo moduan daukagun gabezia bati eginiko kritika da.
Zer iruditzen bizikletari masta eta bertan ikurriña eta karbunkulua jartzen baditut?
Eta ez ahantz Xaho handiaren Nafar-Akintandar Errepublika (NAE). Nire proposamen pertsonala: Akitan-Nafar Errepublika (ANE). Hala irriño bat eginen dute Hegoaldeko emazteen erdiek haien izenak autoen plaketan ikusita 🙂
Zinez irri batekin hasi dut gaurko goiza hau dena irakurrita. Nork erraiten zuen euskal humorea hila zela. Milesker!
Hurren eztabaida: Gutun-azaletako zigiluen neurri, forma eta sinbologia 😉
Eta zer irudittzen ISOn libre dagoen AB ipintzea?
AB eta ABH
Arta Buruon Herria
Hauxe babukeria segizioa. Ez asmatu Naparroa eta horrelakoak. Euskalkia ez da mintzaira nazionala. EK, EHK, inongo ergelak ulertuko ez lukeen deus ere. NA, hain da aratza!
Ahaztu behingoz zeuen pitokeriak. Ez da nafarrik, iparraldean berdin, babukeria horiek onartuko lukeenik. Nafarrak gara Edo ez gara ezer. Eta gauzak, azkeneko 800 urtetan horretan daude.
Euskal Herria edo euskadi ez, inolaz ere, ez baitira baliokideak. Euskadi ez da euskara, es un sitio en el que se cultivan euskos, una mierda. Inongo euskaldun jantzirik ezin du onartu ergelkeria hori. Vascongadoak nahiago, edo Kantabria, baina horiek horiek guztiek ez dute ezer ikustterik Nafarroarekin. Eta horrela doakigu.
Eta hasierako galderari erantzuteko, erantzun galdera honi, ez galdera hau, NA. Baina ez dago aukeretan. Zergatik, jeltzale halakoa?
Erranen nuke humorea hanpatua dela, puztuta, zornatua. Umorea bertze kontu bat dugu.
Eta akitzeko, gogaituta. Jaime Belatz, euskaldun gehienek ez dakite, belatz, zer ote da belatza? Galde zeniezaike?
Humorea minbizia dugu. Ez du irriarazten. Edo bai?
Galdu zenuten Bizkaia, galdu Araba, galdu Gipuzkoa, galdu Zuberoa, galdu Lapurdi, galdu Nafarroa, eta oraindik harrokeria horiekin nafarrak? Marka da gero…
Galdu zenuten…, eta zuek non zineten? Azkenerako egia izanen da, gaztelar zaharrenak zarete. Bejondeizuela!
Nire arbasoren bat, ia ziur, Goizueta erretzen ibili zen 1512an Hernanitik joanda. Hara non ginen.
Zer nahi duzu nik egitea? Denbora makinarik ez dut nire arbasoari abertzaletasun modernoaren arabera bere ekintza traizioa dela azaltzeko.
Zer egingo zaio. Historia halakoxea da.
Jarri gaitezke etorkizunera begira?
Gaztelar zaharrenak… agian Nafarroan, bere hiru hizkuntz eremuekin, ez? Garbi dago, hizkuntz eremu horiek nafar gehiengoaren babesarekin eraikiak daudela. A dos bandas jokatzen ezin baita ibili, ez? Hizkuntz eremu horiek defendatu eta gero euskaldunez aprobetsatu nahi izan errigora bidez uzta guztia prezio onean saltzeko. Ez dakit euskarari puzka egiten zaion horrela, baina uztari puzka, hori seguru.
Nafarrak eta arabarrak bai españolistak, Francoren morroi eta guzti.
Batik bi, uste duzu Gipuzkoan ez zegoela karlistarik 36an, ala? Comunión Tradicionalistakoak lehen indarra izan ziren Abaltzisketan, Albizturren, Alkizan, Altzon, Amezketan, Araman, Asteasun, Azkoitian, Beizaman, Berastegin, Berrobin, Elduainen, Hondarribian, Gaintzan, Gaztelun, Goiatzen, Ibarran, Itsason, Leaburun, Legazpin, Lizartzan, Mutiloan, Oñatin, Orendainen, Ordizian, Tolosan, Usurbilen, Zaldibian, Zegaman eta Zestoan. Horietan hautagai karlistak boto gehien lortu zuen. EAJrekin lehia estuan ibili zen beste hamarnaka herritan, eta Irunen eta Donostian (hiri handienak), EAJren aurretik geratu ziren, PSOEren atzetik. Manuel Irujo EAJko zerrendako lehenengoak 44053 boz atera zituen Gipuzkoan, eta Antonio Paguaga, Comunión Tradicionalistako lehenengoak 43656 boz. Miguel Amilibia PSOEkoak, 40595. Araba eta Nafarroa espainolistak izango ziren, Gipuzkoa ere hortxe-hortxe zegoen.
Eta Garagarra, zurea ez dut ulertzen. Zer ari zara esaten? Errigora sustatzen dutenek nahi dutelako dagoela zonifikazioa Nafarroak? Tontoa edo oso gaiztoa izan behar da halakoak esateko.
Nik errigora ekimenaren aurka ez daukat ezer, alderantziz. Baina zerbaitek min egiten badit, norbait zure borondate onaz aprobetsatzen ari ote den da, zure euskalduntasunaz aprobetsatzen. Eta Nafarroan gertatzen diren gauzak aztertuta, irudipen txarrak sortzen zaizkit. Nahiko nuke nire susmo txar bat izatea, besterik ez, baina ez dakit ba… Eta bai, Nafarroan zonifikazioa dago nafar gehiengoak (euskaldunak barne) hala nahi duelako.
Bale, argi geratu zait. Ez zara tontoa, oso gaiztoa baizik.
Nafarroako euskaldunak %20a dira, onenean jarrita. Bihar Nafarroan “Egun on” esateko gauza diren guzti-guztiek “ongi” bozkatuta ere, zonifikazioak iraungo luke. Badaude UPN eta PSN bozkatzen duten euskaldunak, noski, baina gutxiengo absolutua dira, eta horietako ia denak, zona euskaldunean bizi dira, ez Erriberan.
Lasai zaitez Ba ote, gipuzkoarrekiko duen obsesioaz egiten nuen barre besterik ez. Ezin ukatu, badirela asko jota zorionez 1-2 nafarzale Athletic/Real modura ibiltzen direnak probintziekin.
UPNri bozka ematen dioten euskaldunak gutxiengoa direla?! Bai zera! UPN euskaldunez beteta dago, euskara etxeko ikuilutik aparte inon ikusi nahi ez duten euskaldun akonplejatuz beteta. Nafarroa Arabaren parekoa da. Araban ere euskaldun gutxi izan da, baina hala ere EAEn ez genituen zonifikazioak sortu. Eta Nafarroan ez dira bi zona, hiru! Erkidego hori zabortegi baten parekoa da. Baina hala ere harro jartzen dira! Nafarrak omen dira. Ez dira euskaldunak, nafarrak omen dira. Alegia, horrekin esan nahi dutena da, ez dutela giputxien pareko izan nahi. badakizu, nafarrak dira! Nafar izatea euskaldun izatetik bereiztu nahi dute, eta izate berri horren sinbologia sortu nahi dute Sanferminen eta Indurainen bueltan. Harroputzak, faltsuak (alaves, falso y cortes-en pareko) eta tontoak. Eta nafarren kasuan hau ere gehituko nuke: herri txikiko klasista. Laburtuz: arabarrei eta nafarrei gertatzen zaiena da, komunitate batek euskara galtzen duen heinean gertatzen dena, arriskutsuak bihurtzen direla, euskararen etsairik handienak bihurtzen direla, barnetik erasotzen dutelako. Euskara erabili egiten dute, egoeraren arabera.
Eta berriro esango dut: Nafarroako euskaldunek nahi izan ez balute Nafarroan ez litzateke zonifikaziorik egongo. Historia hobeto dakitenek zer esaten duten jakin nahiko nuke baina ziur nago horrela dela. Baina gertatzen dena horixe da, komunitate batek bere hizkuntza galdu ahala degenerazioa zabaltzen hasten dela. Euskara berreskuratzen hasiko balitz, orduan itzuliko litzateke benetako Nafarroaren aintza. Oraingo Nafarroa desgrazi bat da, penagarria baino okerragoa. Bere desgrazi egoeea horretan hala ere harroputz jartzen dira, euskara batuarekiko ere badute erra, giputxekiko ere bai… Eurengatik izan balitz orain ez euskara baturik ez hiztegirik ere izango ez genukeenean. Estatu Batuetan modu legalean bizi diren mexikarren parekoak dira gaur egungo nafarrak, kanpotik sartzen diren mexikar berrien etsairik handienak bihurtzen direla, euren etnia gogorarazten dietelako. Pertsona bat geroz eta kolonizatuago egon orduan eta indar handiagoz egiten dio uko bere nortasunari, entzun ere egin nahi ez izateraino.
Eta Iñaki Azkoagaren lana horixe izan da: izen bat bilatu nahian dabil inor irainduko ez duena. Baina ez da ohartzen AEBetako mexikar legalak ez duela ezer jakin nahi bere mexikar egoera gogoraraziko dion izenaz. Eta horixe gertatzen zaio: EH ez oso politikoa delako oso euskalduna, Baskonia aldiz posible jotzen du erromatarrek erabili zutelako edo. Baina ez da ohartzen izen hori ere ez diotela onartuko euskalduntasuna gogorarazten dietelako. Eta hor agertu da gure Nagore, “Nafarroa” aldarrikatuz. Kolonizatuta bera ere, ez du “eusk” ezer entzun nahi. Baina hor ere arazoa sortuko zaie: Nafarroa ala Navarra. Eta orduan iluminatu bat agertuko da, beti bezala euskalduna izango da iluminatu hori, nola besteei on egin eta mihizkatu ez dakiela, ez “Nafarroa’ eta ez “Navarra” esango duena, erromatarren garai inpartzialago batera joan eta latinezko Navarrorum planteatuko duena denak kontent utziko dituelakoan. Iñaki, ez zara ohartzen zure denen gustuko izenaren bilaketak ez zaituela politikoki zuzenagoa eta homologatuago bilakatzen, txotxongilo bat baizik.
Garagarra, ez dakit nondik ateratzen dituzun zure usteak, baina erranen nuke erdia baino gehiago direla ustel…
Begira itzazu hauteskunde zerrendak, eta ikusiko duzu bai UPN eta bai PSN erdal deiturez beteta daudela; ez daude euskaldunez beterik, inondik ere. Nafarroako azken mendeko historia ere ezagutu behar da gaurkoa entenditzeko. Eta uste dut geografia bera ere jakin behar dela, ulertzeko nola herriak, nekazaritza esparrua, jendearen mugimenduak… desberdinak diren eta baldintzatzen duten gainerakoa. Ez dizut orain esplikatzerik nik zer ikusten dudan, sakonki, baina bai adieraziko euskaldunok Nafarroan ez dugula aski indar Hobekuntza Legea eta Euskarari buruzkoa ere aldarazteko. Saioak izan dira (Oinarriak…), baina PSN inmobilista da, eta UPN atzerakoia. Gure borrokak askoz gordinagoak dira baskongadetakoak baino; hor ofizialki euskaldunak euskaldun zarete, hemen horrelakorik ez da aditzen…
Nafar izateaz. Jakiteko duzu NAFAR izatea badela zerbait, eta ekartzen duela historiako oihartzun bat, non nafar eta euskaldun sinonimoak ziren (Agramonten historian hala ageri da, XVI. Mendean). Jentilizioa da, berez, ez du behar -ar edo -tar. Hortik ateratzen dira Gaztelaniaz navarro/navarra. Ordea, ez dago beste lurralderik, hiru probientzietan ere, jentilizio bikoitza duenik (-ano/-ana, -ino/-ina, eta -és/-esa erabili gabe).
Nafarroa da euskaldunek eraturiko estatua; konkista eta gero ere iraun zuen luzez. Bada bortuez bestaldean ere Nafarroa (“goi ta beherik ez da enetzat, Naparro bat da bakarra” dio Xalbadorrek). Nafarroan erreibindikazioa horraino iristen da (Amaiur, Noaingo bataila…).
Nafarroa da -jauzi eginez-, hizkuntz ordezkapenaren paradigma, Txpetxen arabera, eta arrazoiz dio horrela. Autogorrotoa eta beste hamaika ezaugarri aurkituko dituzu bilatuz gero, eta ez bazara geratzen aurreuste orokortzailetan noski.
Bestek esan bezala, Nafarroa eta Euskaldunak ez dira parekoak. Paraleloan doazen kontuak dira. Nafarroa estatu baten izena da, eta euskaldunak herritarren izendapena. Hamaika adibide dago bazterretan.
Errigora ekimena hemen sortutakoa da, eta, susmo txarrak hartzea… ez dagokio “arrotz” bati… zeinahi den ondorioa, linguistikoa batez ere. Gaur bertan irakurri dut Bardeetan Euskara(rena) sustatzeko lasterketa antolatu dutela bertakoek, Erriberakoek. Korrikan zuek baino kilometro gehiago bete behar izaten dira, eta bete egiten dira.
Oso bestelako baldintzak daude, erraten nuen bezala, geografikoki ere.
Eta bai, gure aita zenak esaten zigun askotan “gipuzkoanoak traidoreak zinetela”.
Beharbada, ideia-lerro berean aurkituko dugu bai Euskadi izendapenaz jabetzearen arrazoia (“Estatutoarekin Nafarroa Euskadin”, Euskadiko Ezkerrak), edo “Euskal Herriko Unibertsitatea” hala deitzea, ala “gobierno vasco” singularrean erabiltzea beti, non “euskal gobernuak” erabil litekeen, Nafarroan aspektu gutxi batzuetarako lurraldeko herriak hiru zerrendatan egon arren. Hori besterik ez baita “zonifikazioa”; Nafarroa ez dago hiru zatitan zatikatua. Lege txar baten, eta bakar baten, aplikaziorako hiru eremu definituta daude, hori bai, baina eremu horiek desagertzea gure aldarria da egin zituztenetik. Izan ere, erdiko eremuan euskaldun gehiago gara besteetan baino, eta gainera hiriburua dugu bertan. Euskaldunok ez dugu sekula “zonifikaziorik” aitortu…
Eta, azkenik, apostu eginen nizuke Nafarroako euskaldunok askoz esfortzu handiagoa egiten dugula eta askoz ere latzagoa zaigula gure hizkuntzaz aritzean, giputzok egin ohi duzuena baino…
Hau guztia matrikulako hizkien kontura zetorren…? A, kasu, geopolitikaren jakintsua mintzo baita: “hau eta hura eta bestea galdu zenituzten…” baina bera ez dago sekulan galduta, ez honetan eta ez hartan… beti etorkizunari begira bera… Urkullu bere bizartxoaz ariko da dena berreskuratzen, Euzkadiren izen santuan.
Orain (ia) berrogei urte, Nafarroan sortu zen Euskalnet (bai, Euskal…), interneteko zerbitzuak antolatzeko erakundea; laster Eusnet deitura aldatzera behartu zuen norbaitek… a, jakina, Euzkadiko basko ofizialek eskubidea bide zuten izenaz jabetzeko ere…
Agian garaia da Bilbon (jakina) manifestazio “nazionalak” egitera itzultzeko…
Eskerrik asko, Mikel, jakintsu deitzeagatik. Estimatzen dizut.
Nire aldetik bi kontu: Honekin ez naiz ni hasi, Zuzeuko gure troll nafarra baizik, iruzkin hauekin: “Ahaztu behingoz zeuen pitokeriak. Ez da nafarrik, iparraldean berdin, babukeria horiek onartuko lukeenik. Nafarrak gara Edo ez gara ezer. Eta gauzak, azkeneko 800 urtetan horretan daude” eta “Euskal Herria edo euskadi ez, inolaz ere, ez baitira baliokideak. Euskadi ez da euskara, es un sitio en el que se cultivan euskos, una mierda. Inongo euskaldun jantzirik ezin du onartu ergelkeria hori. Vascongadoak nahiago, edo Kantabria, baina horiek horiek guztiek ez dute ezer ikustterik Nafarroarekin. Eta horrela doakigu.”
Erantzukizunak egoki banatu, mesedez, Mikel.
Damutzen naiz troll nafarrari emandako erantzunarekin, troll-a elikatzea egin behar ez den horixe baita, eta gaia desbideratu baita. Gainontzean, ados nago zure azken iruzkinarekin.
Euzkadiri dagokionez, EAE zenbat eta lehenago desagertu, hobeto euskaldun guztiontzat. Metropoliaren administrazio koloniala, Ameriketako Virreinato-en eta Capitanía General-en bertsio modernoa.
Ni lehenago agertu bainintzen NA aldarrikatzera, baina tiroa (kar, kar) niretzat ez bazen, desenkusa nadin. Dena den, aitortzen dizut jakintsu izatea, baina halaber iraganari egin ukoa, eta hutsal ezinagoko “etorkizunari begira” jartzea, zentzugabekotzat salatzen dut. Ez dira egina izanen, jakiteaz hainbeste kezka erakutsi ohi duen batengan!
Gehi dezadan, Nafarroako delako zonifikazioa dela eta, gaur bertan Patxi Zabaletak artikulua eman duela argitara, eta berresten dituela han orain 40 urte emandako argudioak; ez gara gu ez, nafar euskaldunak, eremuak eratzearen erantzuleak. Foru Hobekuntza adostera Madrilera joan zirenek Nafarroako parlamentuaren agindua zuten Euskara Nafarroa osoan izan zedin ofizial -koofizial-, baina esku beltzak, Del Burgok, besteak beste, zonak planteatu zituzten, logika guztietatik aparte.
Egina ez, egia
Mikel Haranburu, idatzi dituzun gauza batzuk ulertu ez baditut ere, EAErekiko herra, gehixeago edo gutxixeago nabari da. Nagoreren idazteko modua bitxia izanagatik ere, eta ez da bere lehen iruzkina, nabaritzen zaio herra hori. Eta Zuzeun bertan nafar gehiagori ere nabaritu diet. Eta zure aitak esaten zuenarekin gauzak baieztatzen dira. Eta oro har “giputxa” hitza bera ere nola erabiltzen duzuen ikusi egin behar da!! Eta jakin nahiko nuke honen guztiaren oinarri soziologikoak zeintzuk diren. Eta ez didazue esango guztia XIII.mendeko traizioan oinarritzen denik, ze izatekotan traizioa jauntxoen artekoa izango zen era ez bozkatu ere egiten ez zuen herri xehea. Eta Nafarroan nabaritu dut turista ingeles bati arrera hobea (edo behintzat neutroa) egiten zaiola “giputxi” bati baino. Eta esango didazue zein den arrazoia, harrokeria edo ez bada. Eta gero errigorako saskiekin etortzen direnean… ba, susmoak erruz. Begira… ideia bat otu zait. Errigoran saltzaile direnei deituko diet telefonoz eta euskaraz zerbait galdetuko diet. Esango dizuet zeintzuk izan diren erreakzioak. Agian onerako ezustekoak izango ditut, nork daki. Zuzeun bertan nafar batek baino gehiagok esana dit arro-arro euskaraz hitz egitera joateagatik dela. Esan egin behar du gero hori!! Esan egin behar du gero nafar batek! Esaten dudala nik… gaur egungo Nafarroa, Sanferminak eta Indurain beste ezer ez dela!
Iraganari ukoa ez diot sekula egingo. Ezagutzen saiatzen naiz, eta ulertzen. Ez dut onartzen, ordea, iraganari gaur egungo arropak janztea.
Hara, Nafarroari Gipuzkoa eta Araba konkistatu zizkiotenetik 822 urte pasa dira. 1200 urtean Ekialdeko Erromatar Inperioa existitzen zen, Gengis Khan Mongoliako tribu bateko buruzagi ezezagun bat zen, Gaztela eta Leon erresuma independenteak ziren bata bestearekiko, Al Andalus indar bizian zegoen, Okzitania Aragoik kontrolatzen zuen, Inken Inperioa sortu gabea zen… Mundua ikaragarri aldatu da 822 urte horietan, eta Euskal Herria ere bai.
2022 urtean 1200 urtean desagertu zen errealitate bat oinarri hartzeak zentzurik ez du, nire ustez.
Nafarroako Erresuma, bere historia independentearen azken 400 urteetan (1620 arte), atzerriko dinastien menpe egon zen. Frantziako atzerri politikaren erreminta huts. Nafarroak berak (Erreinuaren ordezkaria den Korteek) onartu zuen erresumaren desagerpena 1841ean. Nafarroako Erresuma bukatu den prozesu historiko bat da.
Bitartean, errealitate berriak sortu dira 1200ean Nafarroari kendutako lurretan. Identitate politiko berriak, 600 urteko historia dutenak. Horiek existitu ez balira bezala jokatzeak ez du zentzurik.
Ni euskalduna naiz, nire herria Euskal Herria da, baina sentitzen dut, ni ez naiz nafarra. Ni gipuzkoarra naiz.
Eta nafar batek planteatzen didanean “edo Nafarroa edo deus ez”, jakinda 1200 urteko historian Nafarroa horrek ez duela lege bakar bat euskaraz argitaratu, eta Nafarroako Foruak Don Pelaio, Bisigodoak eta Errekonkista hartzen dituela oinarri, ba tira. Ilusiorik batere ez dit pizten.
Hori esan nahi nuen etorkizunari begira jartzearekin, inondik inora ez iraganari uko egitea.
(Portzierto, gipuzkoarrak traidoreak izango gara, baina Gipuzkoaren konkista legitimatu zuen Toledoko obispoa nafarra (eta euskalduna!) zen alde guztietatik: Rodrigo Ximenez Radakoa, Kadreitako Jaunaren semea, Antso VII.aren Gortean ikasia. Halako xextrekin ez goaz inora.)
Badira, ordea, Gipuzkoarrak, beren burua Nafar sentitzen edo aldarrikatzen dutenak. Kostaldeko Getariari Nafar erregek eman zion forua (https://nabarralde.eus/getaria-xii-mendean-nafar-erreinuak-sorturiko-hiribildua-dela-azaldu-nahi-du/). Ikus Idoia Arrietaren ekarpena (https://www.noticiasdealava.eus/alava/2016/11/25/historiadora-idoia-arrieta-recibe-premio-1431564.html). Ez, horiek guztiek ez dute deus frogatzen edo baldintzatzen oraingo eta ez etokrizuneko Nafarroa edo Euskal Herria. Baina hor daude. Etorkizuna; metafisikoki hitz tranpatia, zeren eta guk geuk egiten baitugu etorkizuna, gu geu etorriko baikara aldez edo moldez. Bitxia da gero, galdutako lurraldeetako herritar batek Nafarroari hirugarren pertsonan mintzatzea, gu galdu ginen edo gintuen esan beharrean, hark hura eta bestea galdu zituela esatea. Tira, huskeriak. Aitak esaten zuena bezala. Aipamen huts bat zen noski, ilustragarri, eta ez nire (edo aita zenaren) tesi edo baieztapen sendo eta funtsatua. Ez posizio politiko mamitu baten adierazpena behintzat.
Giputzak eta Nafarrak; desenkontrua eta ezezagutza. Baina hori berdintsu gertatzen da bestaldeko Nafarrekin, edo Zuberotarrekin… Autoko matrikulan zernahi jarriko du norberak, baina ezer gutxi egiten badugu elkar ezagutzeko eta BERRIRO ere Euskal Herria osatzeko…
Eta besteari nortasuna aitortzeko ere bai; harrokeria, baliteke, batzutan. Baina, eta alderdi abertzaleetan horrela gertatu izan da berriki arte, harrokeriaren eta morrontza politikoaren artean hautatu behar badugu… Aralarrek baieztatu zuen, arma borroka baztertzearekin batean, Nafarroa erabakimendun subjektua dela; abangoardia politikoak -nongoa?- mespretxatzen zuen Iparraldeko abertzaletasuna, halako batean, logistikoki-edo garrantzitsuagoa zelako Hegoaldean aurrera eramaten ari ziren borroka. Horiek ere izan dira, neurri batean edo bestean.
Gainerakoan, ongi da gipuzkoarra izatea, baina, historia ezaguturik, esan behar da Gipuzkoa ez dela estatu izan, ez duela errege-erreginarik izan; Nafarroa, aldiz, bai, euskal estatu bakarra izan da. Horrek ez digu gauza handirik ekarriko… hala nahi ez badugu. Euskal Herriaren zati garrantzitsua dela ezin uka, Nafarroa, egun, baina baita historian zehar ere.
600 urteko historia, diozu, baina horien aurreko beste 600 urteak bazter uzten dituzu…. : “1200 urtean desagertu zen errealitate bat oinarri hartzeak zentzurik ez du, nire ustez”.
Triangeluaren beste erpinean Garagarra: Sanferminak eta Indurain… besterik ez omen, gaurko Nafarroa. Ez dut esango niretzat Sanferminak zer diren; baina bai Sanferminak direla azken aldian ongi esportatu den festa moldea… Nafarroako hamaika herritara, Baionara… beldur naiz Arabako edo are Gipuzkoako edo Bizkaiko lurretara ere molde hori ere hedatu den… Penagarria litzateke, bai, Sanferminak izatea Nafarroaren mamia, noiz eta Gipuzkoar pila etortzen denean asteburua pasatzera, eta ETBk entzierroak inoiz baino oparoago eman dituen urtean. Horra soziologia gaiak, ikertzeko-eta.
Ondorio gisa, erranen nuke neronek Gipuzkoa edo beste “probintziak” ezagutzen ditudan neurrian Nafarroa ezagutzen duzuela, eta autoko matrikulan jarri beharreko hizkietan bildu behar badugu Euskal Herriaren izaria, aurrean duguna ez dela lan makala…
Konparaketa “gaizto” bat egiten uzten badidazu, Buenos Aires Juan de Garaik fundatu zuen… Iruñeak zor dio zerbait Erromari?
Berriro diot, duela 800 urteko kontuak. Bai, gaur egun Gipuzkoa den lurraldea Nafarroa izan zen duela 800 urte. Eta? Duela 1500 urte zer zen badakizu? Aldatuko luke zerbait?
Ez al da Nafarroan kantatzen “Mikel, Mikel, Mikel gurea, gorde, gorde Euskal Herria”?
Euskaraz idatzi diren testu klasiko bakar batean ez da Nafarroa aipatzen euskaldunon estatu bezala. Eta horietako bat Nafarroako Erreginaren aginduz idatzia da! Bada horrek ere Euskal Herria aipatzen du.
Axular nafarrak utzi zigun euskal herriaren (letra txikiz idatzi zuen Urdazubikoak) lehen definizioa: Naffaroa garaya, Naffarroa beherea, Çuberoa, Lapurdi, Bizcaya, Guipuzcoa, Alaba-herria (letra larriz herrialdeak). Herria bat, euskalduna. Egitura politikoak, zazpi. Zazpiak bat. Gure “E pluribus unum”.
Esana dut, niri Suitza gustatzen zait gauza askotarako. Lurralde antolaketarako ere bai. Konfederazio bat. Konfederazioaren hiriburua Iruñea izatea ez dut gaizki ikusten (Bilbo baino askoz hobe, kar-kar).
Ba othe egun on,
Berrikitan idatzi duzu:
“Nafarroak berak (Erreinuaren ordezkaria den Korteek) onartu zuen erresumaren desagerpena 1841ean. Nafarroako Erresuma bukatu den prozesu historiko bat da”
Alta, hainbat historialri abertzakek diote Nafarroak ez duela sekula onartu Espainak egin duen bere estatuaren bahiketa eta horretako errebeindikatzen dute Nafar estatuaren jarraipena edo berrezarpena eta horrela autodeterminazio eskubidea pisu gehiagorekin fundatzeko. Nazioarteko erakundeen aurrean.
(Egia da Ukrainia zorigaitzez erabat inbaditua baldin bada, pisu gehiago izanen duela autodeterminazioa) erreklamatzeko ehun urteren buruan sekula estaturik ukan ez duen populu batek baino.
Nafarroa behereari dagokionez seguru da nafar delegazioak ez zuela parte hartu eta ez bozkatu 1789ko abuztuaren 4ko asanblada nazional horretan erreinuko ezeztatu zituena.aurreko instituzio guziak. Beraz erran daiteke Nafarroa beherekoek ez dutela sekula formalki uko egin beren estatuari.
Zer iradokitzen dizute ezaugarri juridiko ohar hauek gure borroka fundatzeko? Ez da tranpa baizik eta argumentu historiko juridiko horiek ulertzen eta baloratzen saiatzen den gizaki ezjakin baten galdera traketsa baina onesta.
Halaxe da; gorabehera historikoek ez dute egungo errealitatea zuzenki aldatzen, baina egungo errealitatea aldatzeko, aldatu nahi izateko bederen, gorabehera historikoek beren pisua eta garrantzia dute. Jakina, zenbat eta urrunago denboran, gutxiago. Errealitate guztiekin gertatzen den bezalaxe. Konparazione, glaziareak aurten desagertzea ez dugu onartuko, baldin eta jakin badakigu zenbat denboratan zehar eta nola eratu izan diren, zer era geologikoren fruitu diren.
Egia, da, bestalde, Beñatek gaztigatu bezala, Nafarroak bere estatuari formalki uko egin ez izana. Ez omen da iraungitzen eskubide hori, eta historiaren eskua maingu izanagatik, konstituzio modernoetan eskubide historikoak aipatzen dira, eta are, hainbat zati haietan funtsatzen. Historiaren manipulazioa ez zen izanen hain erabilia, historiak garrantzirik ez balu…
Besterik da, Euskal “Herrrien” kasurako, lurraldeak eta bertako jendeak nola artikulatzen -artikulatuko- diren. Herriak, hainbat, egitura politikoak, hiru lau, zazpi… Buenos Airesko euskal gune zaharrenaren izena Laurak Bat…
Bai, (atzo aita zenarena aipatu eta gaur ama zenarena), Mikel, Mikel gorde Euskal Herria. Amak debozioa zion, aitak zerbait ere bai. Baina egitate kultural erlijioso horiek ere ez dute islapen politikorik, ala bai? Historiako gertakizun handiek ez badute…
Izan ere, berriro ere Beñatekin bat, autodeterminazio eskubidea pisu gehiagoz fundatuko dugu aintzat hartuta Nafarroa (eta Euskal Herria ere) zer izan den denboretan. Zerbaitengatik ezkutatu digute hainbat hamarkadatan Nafarroa, “Navarra se incorporó a Castilla” lelo hutsala besterik irakatsi ez baitziguten.
Autodeterminazioa historian oinarritzearena argumentu bat da, baina praktikak erakusten digu pisu gutxitxo duela.
Letonia eta Estonia ez dira inoiz herrialde independente izan, eta gaur egun badira. Gauza berbera gertatzen da Kosovorekin. Ameriketako estatu moderno guztiek ez dute aurrekaririk, ez eskubide historikorik. Ekialdeko Timorrek ere ez. Ez dute aurrekaririk Afrikako estatuek.
Geopolitikan arrazoia ez du historiak ematen, edo aurrekariak, indarrak baizik (Ukrainakoak eztabaidatzen hainbatetan errepikatu dut hau). Potentzia indartsuen babesa baduzu, berdin-berdin du historiak: AEBk Frantzia eta Espainiaren babesa. Hegoameriketako estatuek Ingalaterrarena. Kosovok yankiena. Estoniak eta Letoniak NATOrena. Ekialdeko Timorrek, Vatikanoarena (Kroaziak bezala). Luhansk eta Donetsk-ek, Errusiarena (barkatuko didazue, bromatxo bat).
Benetan pentsatzen du norbaitek NATOn, edo NBEn, edo Madrilen edo Parisen inporta zaiela euskaldunok Nafarroa aldarrikatzea? Berdin berdin die. Gehiago kezkatzen zituen ETAk, “Euskadi” izena eramanagatik.
Ze mugekin aldarrikatu behar dugu Nafarroa? Enrike II.aren 1176ko laudo arbitralarekin? Lapurdi Nafarroa (1035ean aldendu zen Nafarroatik, Akitaniako Dukearen kontrolpera, eta hortik Ingalaterrako Erregeen kontrolpera)? Zuberoarekin ere antzeko zerbait gertatzen da. Nola aldarrikatuko du Nafarroak Bizkaia, bertako jauna, oinordetzaz, eta ez konkistaz, Gaztelako erregea denean? 1332an Arriagako Kofradiak, Arabako gaztelau, zaldun eta nekazarien izenean, bere burua disolbatu eta errege lur deklaratu zuen Araba. Nola sartzen dugu hori Nafarroaren eskubide historikoen errelatoan? Gipuzkoako herri eta bailaretako ordezkariek 1397an deklaratu zuten bertako habitante naturalak gipuzkoarrak zirela, batzuetan errege nafarrei leial, besteetan errege gaztelarrei, baina errepublika burujabea zirela “betidanik” (hala aipatzen du foruak: “República de Guipuzcoa”). Ez ditugu baloratuko arabar eta gipuzkoarren adierazpen historikoak? Nafarrak behar dugu izan, duela 822 urte nafarroako errege batek agintzen zuelako Hernanin? Ba nik erromatar inperioko hiritar izan nahi dut!
Eta betse kontu bat: Nafarroaren eskubide historikoak nola doaz? nahi dugunean 1035eko mugak, nahi dugunean 1176ekoak, nahi dugunean 1199ekoak?
Sobrarbe eta Ribagortza, Nafarroa dira?
Antso III. Handiak sekula zapaldu ez zuen Tutera, Nafarroa da? Gaztela, Antso III. horrek berak seme bati oinordetzan utzia, zergatik ez da Nafarroa? Errioxarekin zer egingo dugu? Naiara hiriburu izan zuen urtetan Nafarroak…
Arnaut Ohienartek, historialari euskaldun klasikoetan txukunenak (diferentziaz), Nafarroa aintzat hartzen du, eta merezi duen tokia eman (potiorem partem ipsus, bere zati nagusia), baina “Vasconia” aipatzen du latinez. Hau da, Euskal Herria.
Zinez milesker detallatutako bi gogoeta hauentzat eta gainera funtsean ez dute elgar kontraesaten. Nafarroaren historia, neurri zintzo batean erabiliz, argumentuetarik bat izan daiteke. Eta beti zerbait hobe deus baino. Baina alde batetik nazio arteko aitorpenaren argumentua seguruenik arrakasta guti baizik ukanen du eta ez gara sobera liluratu behar. Bestetik Nafarroaren historiaren erabilpenak ezgaitu ereman behar hala ez denik erraitera gure artean gauzak nahastuko lituzkeenak baizik.
Nahiz, kontziente naiz erabat, bete arrazo larriak sortzen dituen, momentuz ene zirrara da hobe dugula autodeterminazioa fundatzea euskaltasunaren eskubidearen edo eginbeharraren gainean. hau da edo izatez euskaldun egon diren eskualdeetan edo, berrikitan des-euskaldundurik ere berriz euskalduntzea eginbehartzat sentitzen luketen eskualdetan. Gainera, kasu horretan, atsulutuki asmatu behar ginuke laguntza soluzioa isolatuak egongo liratekenentzat galdutako eskualdeetan. Egia erraiteko, kusmolde hau azaltzeak galdatzen dit adore intelektual piskabat baina, ni laguntzeko, beharrik ez naiz sekula karera politikoak erakarria izan eta orai adina pasatua dut.
Oraindik eskerrik asko Mikel Haranbururi eta Ba oteri elgarren artean hausnartzen didatenei.
Gure herriaren icena Euscal Herria da.
Gure statu bakarraren icena Naffarroa.
Beno… atzo agindu nizuen moduan, Errigoran saltzaile diren enpresek euskararekin duten atxikimendua neurtu nahi izan dut. Urtero erosten ditut errigoraren kutxak eta badakizkit zeintzuk diren ekoizleak. Lau ekoizleri deitu diet telefonoz, produktu gehiago erosi nahi dudala adieraziz eta Errigora bidez ezagutzen ditudala esanez. Lau horietatik batek ez du telefonoa hartu. “Errigora” hitza aipatzea garrantzitsua iruditu zait, euskara ezagutuko ez balute ere, hitz hori errekonozituko zutelakoan. Ez ditut enpresen izenak aipatuko. Lehenengo deia: emakume batek hartu du telefonoa, lehenengo esaldia amaitu gabe nuela moztu dit nahiko asaldatuta ene irudiko euskaraz ez dakiela eta erdaraz hitz egiteko esanez, nik euskaraz jarraitu dut euskaraz dakien lankiderik ez al dagoen esanez, berak “errigora” ulertu du eta “hemos participado en campañas de errigora…” baina gero zer gehiago esan duen ahaztu zait, baina barrezka bezala esan du, nik euskaraz jarraitu dut eta esan diot inork ulertzen ez banau deia bertan behera uztea izango dela hoberena eta edukazio osoz agur esan diot eta berak ere agur esan dit. Bigarren deia: hasi eta berehala esan dit berak ez dakiela euskara eta erderaz hitz egiteko, nik euskaraz jarraitu dut eta halako batean “espera un momento” esan dit, handik gutxira nafar ahoskera eder batekin euskaraz hitz egiten zuen mutil bat jarri da eta hitz egin dugu arazorik gabe. Hirugarren deia: hasi eta berehala mutil gazte batek esan dit mesedez erderaz hitz egiteko berak ez duela euskara ulertzen eta, baina kontua da hori euskaraz esan didala (euskaldun berri baten mailan baina ondo), eta nik esan diot ea nola ulertuko ez duen bada euskaraz hitz egin didala eta, eta euskaraz jarraitu dut eta berak ulertzen zuen eta tarteka erderaz erantzuten zidan eta tarteka euskaraz zerbait ere bai, eta horrela amaitu dugu elkarrizketa. Hau da nire zundaketaren emaitza.
Ez dakit zer espero zenuen Errigorako enpresa kideetara deitzeaz; ni ez naute harritu azaldu dituzun erantzunek, inondik ere. Egoera horrelakoa baita. Baina ez dut uste, dena dela, Errigorako partaideek edo antolatzaileek EUSKAL enpresekin lan egitea bilatzen dutenik; haien webgunean irakur dezakezu guztia. Esango nuke euskal jendearekiko aldekotasuna, hurbiltzea, elkar laguntzea bilatzen dutela, eta ondorio gisa diru puxka bat euskal erakundeetara doa, AEK, ikastolak eta beste.
Enpresen aldetik, negozioa badago, noski, baina dudarik gabe Euskara jendea badela onartzen dute inplizituki, beste aunitzek egiten ez dutena.
Horra hor San Adriángo Conservas Chistu (sic); 112 urte ditu, potoetan txistularia dager, eta apostu egingo nuke Bilbo aldean gai asko asko saldu izan duela… (Bilbo diot, jendetzagatik, ez beste ezerengatik). Horretarako “chistua” erabili behar bada, erabiltzen da, baina ez espero webgunean Euskara aurkitzerik. Hori bai, orain 112 urte, San Adrián eta Bermillo de Sáyago gauza bera ziren, Euskarari dagokionez. Agian Errigora ekimenak lagun dezake bi herri horiek desberdintzen…
Garagarraren azterketa eta MHren erantzuna inportantea iduritzen zait eta gainera egokitasun eta gaurkotasun handia dauka alde honetan xifritzen nauten kezkarekin.
Autodeterminazioa bada helburua eta euskaltasunaren defentsa eta biziraupena bada justifikazio bakarra edo nausia, zer egin behar duzue Nafarroaren hego muturrean? Dena berreuskaldundu? ala euskal arrasto euskaldun fidelak sustatu eta lagundu euskaldun bizitzen? bi aukerak ez baitira batere gauza bera. .
Mikel, ez da hain txarra izan emaitza, okerragoa espero nuen. Baina nik uste dut “Errigora” hitza entzutearekin, mespretsuzko erantzuna eman zezakeen bati errespetuz jokatzeko esan diola senak. Ea gero hankasartze handiren bat egiten duen… eta nirekin hitz egin dutenak langileak izango ziren noski, eta gero ea zer esan diezaiokeen nagusiak errigorako “jefea” izan zitekeenari emandako erantzunarekin. Baina hori… okerrago ere izan zitekeen. Beraz, zuk diozunez, euskaldunak ere esistitzen direla eta euskararekin ere dirua irabaz daitekeela eta euskaldunak hain gaiztoak ere ez direla Erriberan ikustarazteko diseinatua dago Errigora. Izan daiteke… Zeinen makurra den gure esistentzia, jainko maitea.
Ikus dezazun (minimoki…) non gauden eta zeinen neketsua den Euskaraz aritzea Nafarroako hainbat tokitan: gaur heldu da prentsan, Sesma herrian Gaztelaniaz eta Euskaraz dagoen seinale bati Euskarazko bertsioa zirriborratu diote. Sarritan ikusi ditut nik horrelakoak, baita Iruñe inguruan ere. Guk gaztetan bideetako seinaleak zirriborratzen genituen, Euskaraz (ere) EZ zeudelako; oraindik ere, batuk zirriborratzen dituzte Euskaraz BAdaudelako.
Edota, beste adibide bat; saltoki handi bateko kaxako neskari bere nagusiak esan (orain urte batzu): “Aizu, ez hitzegin bezeroekin Euskaraz, beste batzuk molestatu daitezke eta!”.
Hau da gure errealitatea (dinamika), non instituzioetako ordezkariek ere (udal, gobernu zein erakunde publiko) gisa horretako jarrerak dituzten…
Eta ehna ala ena? eh-kola ala ehka-kola? Ardi latxa ala basurdea?
Norberak bere harrikada ez botatzearren, Baskonia proposatu?
Nola deitzen diogu gure herriari?
Nola? Basque country, jakina… honez gero ez da herria inporta duena, administrazio-lurraldeak baizik. Eta ekialdekoak sobera nonbait…