Utziko al dugu euskal etnia desagertzen? –

Estatu hizkuntzekiko morrontza dela-eta, euskararen baitako jakintza alor asko galdu dira azken mendean. Horien artean dugu euskaldunon mundu-ikuskera dualaren adierazpen linguistikoa, -tasuna eta –keria atzizkien bitartez. Bi horien bidez bereizten zituzten gure arbasoek oinarrizko kontzeptu askok barnean daramaten bi aurpegiak, esaterako: “harrotasuna” eta “harrokeria”, “handitasuna” eta “handikeria”… kasu horietan kopuruak ezartzen duelarik zer den ona eta zer txarra.

Egungo euskalduntasunak, baina, ez du bereizketa hori burutzen kontzeptu berriak sortu edo mailegatzerako orduan. Hori dela eta, “elebitasuna” hitzarekin izendatzen da, batetik, herri hizkuntza eta estatu hizkuntzaren arteko menderakuntza-harremana, eta, bestetik, ezagutza maila handitzeko jendeak ikasi ohi duen bigarren hizkuntza. Nahasketa horrek nabarmenki eragozten du euskaldunon menperatu egoeraren  jabetzea, zeina askoz ere hautemangarriagoa litzatekeen “elebikeria” hitza erabiliko balitz euskara desagerraraztea helburu duen prozesu antolatua den diglosiaz hitz egiterakoan.

Beste kontzeptu askorengan ezar daiteke atzizki bikote hori, baita euskal etniarekin lotua doan kontzeptuetan ere. Izan ere, euskaldun batek erraz onartu beharko luke etnografoek onartu ohi dutena: desagertzeko arriskuan dauden ekosistema, espezie edo hizkuntzak babestea legezko den moduan, zilegi da ere arriskuan dauden etniak babestea, izan Amazoniako tribu galduak edo izan euskal etnia bera. Hori dela eta, elebitasunaren argazkiari “elebikeria” falta zaion neurri berean, esan daiteke “arrazatasuna” dela arrazakeriari falta zaion argazkia.

Azken hamarkadatan euskal etnia baten existentzia sistematikoki ukatua izan den arren, euskalduntasuna ez da sekula kontzeptu linguistiko soil batera mugatu. Euskaraz gain, euskalduntasun edo euskal nortasunaren  osaketan eragin handia izan dute, garai historikoaren arabera: jaiotetxeak, erlijioak, estamentuak edota ethos edo izateko modu bereizi bat, eta antzinako irizpide horien adibide da Arana eta Goiritar Sabinek buruturiko euskalduntasunaren lehen kontzepzio politikoa, zeinak “arrazatasuna” zuen erdigune. Baina zer esan nahi da etnikotasun edo “arrazatasun” horrekin?

Etniaren kontzeptua ez dago esparru biologiko huts batera zedarritua, kontzeptu soziolinguistiko bat da ere. Urrunetik datorren ahaidetasun bat elkarbanatzen duen gizataldeaz mintzo da, hots, belaunaldi-segida zehatz baten ondorengoez. Erlatiboki itxia eta isolatua behar du giza sistema hori bere ezaugarri bereiziak bermatu eta garatu ditzan eta ingurune arrotzak erabakigarriki eragin ez dezan prozesu horretan, gehiegizko irekidurak disolbatzera eraman dezake sistema bere ingurunean.

Etnia bateko belaunaldi bat mundura agertzen denean, hozi moduan gorderik duen informazio batekin dator, eta horrek ematen dio, hain zuzen ere, talde bereizi gisa egituratzeko behar duen nortasun-euskarria, zeina uler daitekeen etnia horretako taldekide bakoitzaren aurreko belaunaldi guztien bizipenen hautapen sintetizatu moduan. Izate kolektiboa osatzen duen informazio hori, baina, ez da maila edo izaera bakarrekoa: badu azaleko informazioaz osaturiko kanpo-geruza bat, eta ezkutuko informazioaz osaturiko nukleo bat ere. Azaleko gisa uler daiteke psikearen eremu kontzientean kokatzen den ezagutza, oro har kulturaren esparrukoa. Baina bada inkontzientearen erreinuari dagokion informazio ezkutu bat ere: banakoaren jatorrizko izaerari dagozkion instintu eta arketipoak (egitura psikiko heredagarriak).

Informazio-mota bakoitzak bere ezaugarrien araberakoa den kanal bat behar duenez, bi dira komunitate etniko batek belaunaldiz belaunaldi biziberritzeko beharko dituen igorpen-medio nagusiak: ama-hizkuntza (ezagutza kulturalari dagokiona) eta odola (sakoneko izateari dagokiona). Hizkuntza eta odola. Kultura eta biologia. Eragile horietako bakoitzari gehiegizko balioa emateak munstro ideologikoen piztea ekar badezake ere, ezin uka biek duten pisua komunitate etniko orotan, osotasun zatiezin baten bi alde  elkarlotu direlarik. Ethos edo arima kolektiboa litzateke bi zati horien sintesia, hots, herri baten izatasuna eta banako ororen pertsonalitate inkontzientea, nortasun etniko eta nazional ororen funtsa. Hori guztia kontuan harturik, nola definitu dezakegu euskal etnia?

Joxemiel Barandiaranen ikerketen arabera, Pirinioen bi aldeetan gutxienez 8.500 urtez bizi izan den herria da euskal etnia. Epe hori gutxienez 15.000 urtera luzatu dute ondorengo ikerketek (Oppenhaimer). Alegia, definizio horrek segida biologiko bat adierazten du, linguistiko eta kulturalaz gain. Beste hitzetan: euskal etniakoa da duela milaka urtetatik egun artera heldu den euskal arbasoek osaturiko kate luze batek igorririko ondare biologiko, kultural eta espirituala osoki jaso duena, eta herentzia hori hurrengo belaunaldietara igorriko duena.

Euskal etniakoak ez gara besteak baino hobeak, ez eta okerragoak ere. Ezberdinak gara, espezie edo arraza bakoitza ezberdina den moduan. Eta euskal etnia desagertzen ari da, makina bat direlarik bide horretan eragiten duten faktoreak: globalizazioa eta bere ondorio sozio-ekonomiko zein kulturalak, burujabetza eza eta estatu inperialisten etnozidio planifikatua, aparatu autonomikoen kolaborazionismo zein utzikeria edota euskal gizartearen baitan errotu diren zenbait jarrera eta dinamika. Egoera larri horren aurrean, abertzale orok argi eduki behar luke ez dela posible euskal naziorik euskal jatorriko oinarri etnikorik ez bada, eta, era berean, burujabetza politikoak ez duela zentzurik euskal naziorik gabe.

Horren harira, ezin aipatzeke utzi azken urteotako datuek diotena: 2017arekin alderatuz, %3,8 egin dute behera jaiotzek 2018an EAEn, %6,4ko beherakada izan zelarik 2017koa aurreko urtearekin alderatuz, hainbat urtetako beherakada jarraituz. Jaitsiera horretan orain eta azken mendean etorritakoek izandako umeak deskontatuko bagenitu, askoz baxuagoa litzateke jatorriz euskal etniakoak direnen portzentaia (ama atzerritarra du 2017an jaiotakoen %22,3ak). Antzekoa da panorama Nafarroan, eta are okerragoa, berriz, Iparraldean, turista eta jubilatu frantsesen hazkundea dela-eta. Bestetik, hego Euskal Herrian izan da espainiar estatuak nazionalizaturiko atzerritarren ehunekorik handiena, bai 2015ean eta baita 2016an ere: %5a EAEn, eta %3,9 Nafarroan. Eta horri guztiari gehitu beharko genioke XX. mendean zehar Euskal Herriak eta Kataluniak pairaturiko migrazio uholdea estatuko gainerako lurraldeetatik.

Felix Rodrigo Morak argi salatu du populazio autoktonoaren ordezkapen etnikoa bultzatzen ari direla kontinente-mailan Europar Batasunetik zein nazioarteko erakundeetatik, kausa humanitario gisa saltzen badute ere. Europar nazioen erabateko desegituraketa da bilatzen dutena kontinente guztia batuko duen super-estatu deserrotu bat osatzeko. Botere horren kontrolpeko hedabideek etengabe lotzen dute eskuin muturrarekin immigrazio basatia salatzera ausartzen den oro. Hala izan daiteke zenbait kasutan, baina are larriagoa da europar nazioen aurkako etnozidioa onartzea.

Gaur egun ere, euskaldunon kontra ari dira erabiltzen demografia, aurreko bi mendeetan zehar egin izan duten modu berean. Askok diote euskaldunak ere emigratu dugula, eta arrazoi dute baina abegi herria izan gara era berean, eta honako datua da horren erakusle: onomastikari erreparatuz, Euskal Herrian bizi den biztanleriaren %70 inguruk etorki kanpotar bat du gutxienez. Jada euskaldunak gutxiengo diren gizartean, eta krisi demografiko baten erdian, zergatik defendatzen dituzte euskal alderdi eta erakundeek immigrazio politikak jaiotza autoktonoaren alde agertu beharrean? Axola ote die euskal etniaren egoera? Arrazakeria al euskaldunon etnozidioa salatzea? Aski esateko ordua da. Euskal etniak ere bizirauteko eskubide osoa du, eta bada garaia horren alde ekiteko..

Euskal etniari bai!