San Martzialgo bataila, “Aldabe mendiko bataila” hobe –

San Martzialgo bataila, “Aldabe mendiko bataila” hobe, Irun ondoan, 1522ko ekainean. Kasu honetan, normala den bezala, gertatu da garaileek gertaera historikoa ikusteko eta interpretatzeko modua aurakeztu dutela gure zoritxarrerako, garaitutakoek ez dute hura zalantzan jartzeko gaitasun kritikoa izan, goitik behera onartu dute, eta gainera, urtero ospatzen dute, “bizitza eta ohorea” duen jai batekin.

Esarte Muniainen lanak, lehenik eta behin, irabazleen bertsioa aurkezten du, gertaerak garatu ziren gizarteak onartu ondoren; gero, urte luzez ikertu eta aztertu ondoren, ateratako ondorioak planteatuko ditu, batez ere bere lan magikoan islatu zirenak: “Navarra, 1512-1530. Conquista, ocupación y sometimiento militar, civil y eclesiástico” (Pamplona-Iruñea 2001).

Garibaik, “Compendio historial…” (Brusela 1571) lanean, ezin hobeto egiten du gertakariak desitxuratzeko lana. Haren interpretazioa, puntuz puntu, Fernando “Katolikoak” batzuentzat edo “Falsarioak” besteentzat 1512an Espainiak Nafarroako erresuma edo Estatua okupatzea justifikatzeko eraiki zuen narrazioari erantzuten dio.

Egia esan, Esartek jakin eta frogatzen duenez, ustezko tropa frantsesak Nafarroako Estatuaren zerbitzura zeuden indarrak ziren, 1512tik aurrera Gaztelak kendutako Erresuma edo Estatuaren subiranotasuna berreskuratzeko ahaleginean, non nafarrez gain, gaskoiak eta frantsesak ere borrokatzen baitziren (gogora dezagun Frantzisko I.a erregeak kanpaina horren alde egiten zuela), beste mertzenario eta lanskenete alemaniar tartean. Espainiaren zerbitzuko historialariek beti aurkeztu izan dituzte gertaerak Frantziaren aurkako gerra gisa, Nafar Estatuaren errealitatea ikusezin bihurtzeko.

Gai honen guztiaren alderdirik tristeena da urtero Irungo Alarde ezagunean ospatzen duten ospakizuna onartzea eta ospatzea; gertaera hori tamalgarria da gure herrialdean. Okupazioa eta menderatzea ospatzea, menderatzea eta gutxitzea ospatzen baita. Gure Nafar Estatuaren etorkizunerako hilgarria izan zen konkista baten oroimen historikoa ezabatzea da eta, era berean, inoiz baino biziago dauden konkista eta okupazio baten historiaren benetako bertsioa faltsutzea.

San Martzialgo bataila, “Aldabe mendiko bataila” hobe