Naffarroa eta naffarrera
Naffarroa eta naffarrera –
Uste dut zuzeuco erabilçaileoc ulercen doacela cer den naffarrera.
Compara badeçate Naffarroa Ossoa gaur eguneco Nafarroarequin, erraz ulerturen dute cein differencia daten naffarreraren eta gaur eguneco euscara batuaren artean. Ezta?
Adeitassunez
Naffarroa eta naffarrera
derauete eta ceraueten dirade nire paradigmetan (Krutwig jaunaren lanquidetzaz paratuac) aguercen diraden formac.
https://www.dropbox.com/sh/yn6xzlqinqjk8n8/AACkqu6rPlRmi7FI-5di20Rua?dl=0
Naffarrerac ez du academia baten beharric. Euscarac ez du ecertaraco ere behar honelacoric.
Leiçarragac drauece eta cerauecen ditu erabilcen, ceina baita raçoin asquiric gueu ere gure alardeo linguisticoetaric aldara gaitecen. Nor gara gu? Coronavirus chinatar baten mempeco pringatu batzuc baicic.
drauece eta cerauecen onhar ditzagun, bada!
Hauequin batera derau- = > drau-.
Eta derauco-ren formaren ordez drauca- da erabiliena. Ez bethi. Azterturen dugu.
Kaixo Josu,
Noiztik noiz artio ukan du Nafarroak hedapen erraldoi hori?
Zoin erregerenpean gertatu ote zen?
Duela 1000 bat urthe, eguilearen arauera:
http://nabarlur.blogspot.com
Aguian guehieguizcoa dateque punctu batzuetan eta gutieguizcoa berceetan.
Josu, mapa horretan Bordele ( burdeos) agertzen da eta nola iñula naizen Historian, begiraldi bat bota dut Bordaleren wikipediari. Honek dioenez duela 1000urteko garai horretan Bordele Akitaniako dukerreiaren hiri nausia zen eta ez dute Nafarroako erreinurik aipatzen. Nor behar dut sinetsi bada?
Horretaz aparte ez dut ulertzen nola mapa honi esker nafarrera goretsi eta batua gutietsi egin dezakezun. Ala ez dut ezer ulertzen?
Azkenean kasualidadez gertatzen da ene lau amatxi-atatxietarik hiru nafartarrak zirela, baxe nafartarrak nahi dut, ( nahiz beraiek “gaintarrak” erran ohi zuten) baina jakin ezazu ene euskara batu kaskarra hobeki ulertuko zutela erabiltzen duzun zure nafarrera ederra baina nahikoa arraro hori.
Adeitasunez.
Scribatua den beçala Prophetetan, Huná, nic igorten diat neure mandataria hire beguitharte aitzinean, ceinec appainduren baitu hire bidea hire aitzinean
appaindu = aphaindu
ceinec aphainduren baitu
= ceinec preparatuco baitu
Casu honetan “ceinec” indeterminatua da, baina berdin berdin erabili ahal ukan luque “ceinac” determinatu singularra:
ceinac aphainduren baitu
eta nola aitzincaria persona bat baita “norc” icenordaina ere erabili ahal ukan luque eta erran:
norc aphainduren baitu
Hirurac ongui daude.
MARCOS 1:2 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.1.2.BHNT
Beñati raçoina eman beharco draucat, ceren mappa hau ez baitate hoberena adiaraci nahi nuena adiaraztecotz.
Içan onsa!
Hobe içan liçateque Naffarroaco Gazteluac iceneco berce hau cein Iñaki Sagredoc aphaindu baitu erabili banu:
https://www.dropbox.com/s/l0ffruy4lc3r9yd/Naffarroaco%20gazteluac.jpg?dl=0
Eta voz-bat eguin cedin ceruètaric, cioela, Hi aiz ene Seme maitea ceinetan hartzen baitut neure atseguin ona.
eguin cedin = eguin cen
aiz = haiz
“ceinetan” mugagabea/indeterminatua edota articuluric gabea.
ceinetan harcen baitut = nortan harcen baitut
nortan : en quien
MARCOS 1:11 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.1.11.BHNT
Baina ethorriren dirade egunac edequiren baitzaye ezcondua, eta orduan barur eguinen duté egun hetan.
edequi = kendu
Horra hor icenordain edo adverbio relativoric gabeco
relativozco perpausa
“edequiren baitzaye” horren aurrean hirur forma hauec erabili ahal lituzque:
céinetan: en que
ceinétan: en los que
noiz: cuando
MARCOS 2:20 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.2.20.BHNT
Federico Krutwigec berac erraiten çuen 1962 urthean Vasconia bere liburuan ecen euscaldunon asmo berritu honetan ez çuela raçoin erranguratsuric emaiten lehen Naffarroco Resuma bat, Vizcayaco Jaurherri bat edo Vasconiaco Ducherri bat egon içanac.
Oraingo dynamicac proactivo behar luque içan, eta hortan memoria cein baita iraganaren eçagutza gomuta-irudi bat baicic ez da, photo bat beçala. Autoirudicapena ossa behar ledique ethorquiçunean projectatuz. Memoriarequin eguiten ahal dugun okerrena iraganaren irudi momificatuac ossatzea dateque, oraingo realitatean gure identidadea eta egoa bere horretan segui dadin.
Memoriatic hartutaco informationearequin sorcen dira pharoac ethorquiçunean, eta orain ondulatorio honetan pharo haiec ahalbidetzen dute norabidea mantencea. Hauxe dateque cyberneticaren deffinitione applicatu bat: ethorquiçuneco pharoguinça. Aguian pharoac, semaphoroac eta bercelaco signaleac daudeque jada jarriac, scaladaco viac bailiren, ethorquiçunean. Ceren cybernetica ere dialectico da.
Cybernetica gobernuari dagoquiona da. Gobernua ethorquiçunari beguira eguiten da. Bercela ez da benetaco gobernua, tchotchonguiloa baicic.
Orain honetan iraganaren genetica institutional bat iradoquitzen du structura batec. Gaur egun, Europar Elkargoaren baithan badago structura bat, Euroregionea, non hirur institutione elkarcen baitira: Euscal Autonomi Erquidegoa, Naffarroco Foru Communitatea eta Nouvelle Aquitaine. Structura honec elkartassun bat ahalbidetzen luque gure herriaren dynamica baten mesederacoz.
Evidenciaz, ecin dira translatatu iraganeco berce garai historicoen dynamicac oraingo ethorquiçunerat, bainan haien memoria bai içan liteque interessant. Gaur egun Vizcayaco Jaurherria, Naffarroaco Resuma eta Vasconiaco Ducherria resuscita litezque, eta Institutione europear horren baithan dynamica proprioa abiatzen baliz hirur systema horiec integratzen ahal liraiteque, Constitutione bat redactatzerat ailegatuz ere. Bainan hortacoz bacoitzac bere cilborrari eta bere identidadearen propioaren minetan ilçatua segui ordez, asmo commun bati consacratuz eguin behar liçateque. Iraulça bat da hori, euscaldunon buruetan. Nere ustez hori da euscaldunoc pendiente dugun iraulça, eta berce iraulçac cein bethi aiphatzen diren, fetiche hutsac baicic ez dira.
Alexandre,
Haguitz phozgarria da ikustea nola çure moduco gazte batec, hain modu naturalean, duela 450 urthe fincatu cen naffarrera bere eguin duen eta ethorquiçun possibleetaz minçatzen den. Anhitz esquer bihotz bihotzez.
Çurequin bat nathor orocorqui, ecen hiruroguei urtheco gazte bat bainaiz neu.
Lehenic Symon, (ceini icen eman baitzieçon Pierris:)
eman baitzieçon = eman baitzeraucon
“ceini” mugagabearen ordez, “ceinari” singularra edota honen valioquidea den “nori” erabili ahal ukan luque.
Bilhatuco ditugu berce batzuc typo honetacoric.
MARCOS 3:16 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.3.16.BHNT
Hona hemen berce bat Leiçarragarenic, nor baita hondoric gabeco putzua:
Eta Iudas Iscariot, ceinec bera traditu-ere baitzuen.
traditu = traitionatu
“ceinec’ forma indeterminatuaren ordez, ondo ere egon lirateque, erabili balitu “ceinac” singularra edota “norc’ icenordea cein baita azquen honen equivalent.
Oharra: Oraindic sei ale ditut opharitzecotz Leiçarragaren obren berreditionearenic:
josulavin@gmail.com
MARKOS 3:19 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.3.19.BHNT
Anitz esquer Josu!! Ohore bat da çure hitz hauec irakurcea, benetan.
Ni beçalaco pringatu batec bere eguin ahal ukan badu naffarrera tresna guisa communicatzecoz, evidente çait ecen edonorc ere eguin ahal deçaqueela. Eta mereci du eguiteac.
Naffarrera nere ustez, euscaldunoc gaur egun escurat dugun tresna nagussia da, communicatzecoz eta asque içaitecoz.
Gainera dohainic ikasten ahal da Zuzeuco portal honi esquer, eta prefosta, çuc ceuc hemen publicatu horremberce materialari esquer.
Momentuz, Naffar herria gazte-herri bat da, realitate gaitz batean ethorquiçunez bethea.
Polverel naffar syndicoac redactatu Naffar Constitutionea irakurriz diplomatia eta geopolitica hobeto ulercen hassi nincen. Hassi dinot, ceren orain ez bait ditut gauçac ulercen orain dela sei hilabethe beçala, nola baita uste bait dut ere ecen dathorren urthean ez ditudala gauçac orain beçala ulerturen. Eta ikasteque asco bait daducat ere.
Polverelec aiphatzen du conceptu bat: movancia. Francieraz mouvance errapideac influencia-sphera nahi du erran. Naffar Constitutioneac erraiten du ecen Naffarroa ez dela nehoiz içan berce ecein nationeren movancia. XVI. mendean Naffarroa resuma bat cen, eta hura ardatz movancia osso bat articulatzen cen Europaco contextuan Vasconian.
Orduco systema politico-militarrean resuma cen ardatza, eta haren gainean bloque imperialac, ceinen artean batzuc progressista eta moderno ciren eta berce batzuc atzeracoi eta premoderno. Naffarroac erakusten du içaera progressista bat, orduco realitatean, cein ez bait da oraingoa.
Orduco lurraldetassuna articulatzen cen vassailutzaren bitartez. Resumaren azpico mailac ciren ducherriac, comtherriac, marcac edo marquissatuac, eta haien azpian baroinac, infançoneac eta hidalgoac ceuden. Horrequin batera villetan eta itsassoan communa iceneco stamentuac bothere forma batzuc articulatu cituen ere. Commun hau aiphatzen du horrela Polverelec Naffar Constitutionean, naffar corteetan Clerguearequin eta Nobleçarequin batera representatzen celaric.
Oraingo mentalitate individualistatic beguiratuta arrotz eguiten da, bainan ecimberceco deritzot ulercea nola garai haietan horrela articulatzen ciren politicoqui nationeac hemen. Communismoa bera defini deçaquegu gure traditione juridicoari jarraiqui, campoco definitioneen beharric gabe.
Naffarroa resuma bat cen, legitimitate politico ossoarequin, eta bere movancia proprioa ceducan, projectu bat ceducalacoz. Projectu hori agueri da Vasconiaco Resuma beçala, Romatic ascatua. Ez cen lorthu, bainan asmo hori ukaecin daguerçait.
Johanna IIIaren bastione bat cen La Rochelle. Haren influencia-sphera Garonnetic hego-mendebalderat articulatzen cen: Gasconia edo Vasconia. Eta hegoaldeco lurraldeac berrescuratzeco asmoari eutsi ceraucoten. Hegoaldeco Naffarroa factible harec bere hartuco ukan luque ez bacarric 1512co naffar lurraldea baicic eta Anso III Handiaren garaico ossotassuna. Hor bai aguercen liçateque Naffarroa osso bat edo Vasconia osso bat. Ez realitatean baicic eta orduco asmo batean. Ceren gauça bat da asmoa eta berce bat realitatea.
Baina norc-ere blasphematuren baitu Spiritu sainduaren contra eztu barkamenduric vkanen seculan, baina içanen da condemnatione eternalaren hoguendun.
Compara hirur hauec:
norc: quien
norc eta: precisamente quien
norc ere: todo el que, quienquiera que
eta horrec cehaztassuna adiarazten du: hain çucen ere
ere horrec orocortassuna adiarazten du
Eta hau adverbio relativoequin ere:
nondic eta: precisamente desde donde
noiz ere: cuando quiera que, siempre que
noiztic eta: justo desde cuando
Eta erka itzaçu berce hirur hauec:
norc blasphematuren baitu
indicativoco presente futuroa
(eguiteco asmoa dagoenean)
norc blasphema baiteça
subjunctivoco presente aoristoa
(eguingarri edo factiblea denean)
norc blasphema baileça
optativoco atemporal aoristoa
(possiblea denean ethorquiçunean)
MARCOS 3:29 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.3.29.BHNT
Eta berce partebat eror cedin leku harriçuetara, non ezpaitzuen lur anhitzic: eta bertan ilki cedin, ceren ezpaitzuen lur barnetassunic.
ezpaitzuen = ez baitzuen
non ez baitzuen: donde no tenía
eta erka berce hauequin:
non ez baitu: donde no tiene
non ez bailu: donde no tuviese
non ez bailuque: donde no tendría
MARCOS 4:5 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.4.5.BHNT
Eta laster eguin çutenean inguruco comarca hura gucia, has citecen ohetan erién ekarten, non cela hura ençuten baitzuten, hara.
Bihar commentatuco
adonde oían que estaba él
non cela hura ençuten baitzuten, hara
Berridatz liteque goico forma ederra honetara:
hara non ençuten baitzuten cela hura
edo
hara + non = > nora
nora ençuten baitzuten cela hura
MARCOS 6:55 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.6.55.BHNT
Josu, orain arestiko euskaldun elabakar apalek erraz asko eraiki dituzte zuk aipatu erlatibozko esaldi guzti horiek eta gehiago: euskara hutsez pentsatzea zuten, espainerara edo frantsesera lerratu gabe. Agian zeu ere saia zintezke.
Kabe,
Aguian erdardun jaio içanac eragozten deraut erran nahi duçuna ulercen, nahiz ia 45 urthe daramatzadan euscaraz pensatzen eta amesten.
Leiçarragaren euscara’ 450 dituen idatzizco naffarrera litterarioa da, naffarron hizcunça batua, aleguia.
Eta mana citzan nehori ezlerroten: baina cembat-ere harc defenda baitziecén, vnguiz guehiago publicatzen çutén.
ezlerroten = erran ez lieçoten “que no se lo dijeran”
defendatu = debecatu
defenda baitziecén = defendatu/debecatu baitzerauen (harc haiei)
cembat-ere: adverbio relativo orocorçailea, “ere” horri esquer.
cembat ere debecatu baitzerauen = cembat eta guehiago debecatu baitzerauen
MARCOS 7:36 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.7.36.BHNT
Guero populua beregana deithuric bere discipuluequin, erran ciecén, Norc-ere nahi baitu ene ondoan ethorri, renuntia beça bere buruäz, eta har beça bere crutzea, eta berrait niri. Ecen norc-ere nahi vkanen baitu bere vicia saluatu, galduren du hura: baina norc-ere galduren baitu bere vicia enegatic eta Euangeliogatic, saluaturen du hura.
Bi verset hauetan norc-ere hirur aldiz ikusten ahal dugu. Behin presentearequin:
norc ere nahi baitu
eta bi aldiz futuroarequin
norc ere nahi ukanen baitu
eta
norc ere galduren baitu
Subjunctivoarequin ere aurkeztu ahal ukan luque:
norc ere nahi ukan baiteça
norc ere gal baiteça
edo optativo aoristoarequin:
norc ere nahi ukan baileça
norc ere gal baileça
Relativo guztiac combinatzen ahal dira aditz dembora guztiequin.
Hona hemen optativo imperfectoarequin:
norc ere nahi bailu: todo el que quisiese
norc ere galcen bailu: todo el que perdiese
Edo optativo futuroarequin:
norc ere nahi ukanen bailu: todo el que quisiese luego
norc ere galduren bailu: todo el que perdiese luego
nahi ukanen = nahico
galduren = galduco
Eta berce edocein aldi verbaletan.
norc horren valioquidea den ceinac singularrac eta ceinec mugagabeac errannahi berdina edo osso ancecoa leducaquete.
MARCOS 8:34?-?35 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.8.34-35.BHNT
Eta non-ere har baiteça, çathicatzen dic: eta orduan haguna diarioc, eta garrascots bere hortzez eguiten dic, eta eyarthu dihoac: eta erran diraueat hire discipuluey egotz leçaten campora, eta ecin eguin dié.
Lehenic hicaco (toca) formac:
dic = du
diarioc = dario
dihoac = doa
diraueat = derauet (nic haiei)
dié = dute
non ere har baiteça: dondequiera que le/la/lo coja/tome
non ere = dondequiera que, en todos los sitios en que
non eta = precisamente donde, justo donde, exactamente donde
non = donde
MARCOS 9:18 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.9.18.BHNT
IESVS CHRIST GVRE IAVNAREN TESTAMENTV BERRIA: Amazon.es: Leiçarraga, Ioannes, Lavin, Josu: Liburuac
https://www.amazon.es/IESVS-CHRIST-IAVNAREN-TESTAMENTV-BERRIA/dp/B088LD5H2M
20 eurotan salgai
josulavin@gmail.com
Dohainic jasso nahi baduçu, idatz eta esca, lotsaric gabe, borz ale baititut opharitzecotz.
Non hayén harra ezpaita hiltzen, eta sua ez iraunguiten.
iraungui: extinguitu, itzali
non: donde
Orain arte ikussi ditugun relativoec (cein, ceina, ceinac, nor, noiz, non, …) ez dute nahita nahiez aitzincari baten presenciaren beharric. Autonomoqui functionatzen ahal dute lassaiquiro.
MARCOS 9:48 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.9.48.BHNT
Ecen paubreac bethiere vkanen dituçue çuequin, eta noiz-ere nahi vkanen baituçue, hæy vngui ahal daidieçue: baina ni eznauçue bethi vkanen.
noiz ere nahi ukanen baituçue
noiz ere: sempre que…
noiz eta: justo cuando…
noiz: cuando…
daidieçue = eguin dieçaqueeçue
Batueraz: egin diezaiekezue
MARCOS 14:7 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.14.7.BHNT
Eta nora-ere sarthuren baita, erroçue aitafamiliari: Magistruac cioc, Non da neure discipuluequin Bazcoa ianen dudan ostatua?
nora ere: adondequiera que, a todos los sitios a los que
nora eta: justo adonde
nora: adonde
MARCOS 14:14 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.14.14.BHNT
“Gizon bati labanaz eraso egin diote Barakaldon, eta larri dago”
(=)
“En Barakaldo han atacado con cuchillo a un hombre, que se encuentra grave”
Larunbateko “Berria”-tik:
https://www.berria.eus/albisteak/188766/gizon-bati-labanaz-eraso-egin-diote-barakaldon-eta-larri-dago.htm
Eta baciraden emazteac-ere vrrundanic beha ceudela, ceinén artean baitzen Maria Magdalena, eta Maria Iacques chipiaren eta Iosesen amá, eta Salome.
ceinen artean: entre las que, entre las cuales
MARCOS 15:40 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.15.40.BHNT
Kabe,
“Gizon bati labanaz eraso egin diote Barakaldon, eta larri dago”
(=)
“En Barakaldo han atacado con cuchillo a un hombre, que se encuentra grave”
eta larri dago = y está grave
que está grave = cein larri baitago edota cein baitago larri
que se encuentra grave = cein aurkitzen/erideiten/edireiten baita grave
Josu, gaizki-ulertu bat dabilkizu, bertze aunitzen artean: ez ditugu hitzak itzultzen, erranahi unitateak baizik.
Kabe,
Nire itzulpen hori Leiçarragaren styloan da eguina.
Gaizqui ulerturic ez dago, beraz.
Adeitassunez
Baina harc dioste, Etzaiteztela ici: Iesus Nazareth crucificatu içan denaren bilha çabiltzate, resuscitatu da: ezta hemen, huná lekua non eçarri vkan çutén.
lekua non: el sitio en donde
lekua céinetan: el sitio en que
lekua ceinean: el sitio en el que
MARCOS 16:6 BHNT
https://bible.com/bible/25/mrk.16.6.BHNT
Eta complitu içan ciradenean haourtchoaren circonciditzeco çortzi egunac, orduan deithu içan da haren icena Iesus, nola deithu içan baitzén Aingueruäz, sabelean concebi cedin baino lehen.
nola deithu içan baitzen: como fue llamado
Hemen “nola” adverbio relativoa.
LUCAS 2:21 BHNT
https://bible.com/bible/25/luk.2.21.BHNT
(Nola baita scribatua Iaunaren Leguean, Ar vme-vncia irequiten duen gucia, saindu Iaunari deithuren çayó)
nola baita scribatua: como está escrito
Verset honen aurrecoa da aitzincaria, baina errana dugun beçala, naffarreraz “relativo”ac ongui erabilcecotz ez da certan contutan hartu behar, ecertaraco ere. Senac dictatu behar deraucu erabili behar duguna, ceinetaracotz practica ecinbercecoa baita.
LUCAS 2:23 BHNT
https://bible.com/bible/25/luk.2.23.BHNT
Edocein icenordain edo adverbio interrogativotaric dathozquigu icenordain edo adverbio relativoac:
Eman deçagun:
Cer erran nahi duçu?
qué quieres decir
interrogativotic lorcen ditugu hirur relativo:
1.
cer erran nahi baituçu
lo que quieres decir
2.
cer eta erran nahi baituçu
precisamente lo que quieres decir
3.
cer ere erran nahi baituçu
todo lo que quieres decir
Eta honela interrogativo guztiequin.
Uste dut amaitutzat emaiten ahal dudala gai hau, ezta?