Uztailaren bukaera aldera eman zuen ezagutzera Eusko Jaurlaritzak Iñaki Martinez de Lunak zuzendutako “Euskara EAEn: gaitasuna, erabilera eta iritzia” izeneko ikerketa. Beharbada argia izan zuen garaigatik (udako oporren aurre-aurretik) edo beste arrazoiren batengatik, harritu egin nau lan honek izan duen oihartzun eskasak. Nik, behintzat, apenas aurkitu dudan komentariorik edo iruzkinik. Lerro honen bidez ez dut azterketa sakonik egin nahi, baizik eta hiruzpalau gogoeta labur eskaini, irakurleen arteko gogoeta partekatua eta eztabaida sustatzeko asmoz. Eta deigarria egiten zaidan elementu nagusia hauxe da: elementu subjektiboek (ideologia, sentsibilitate politikoa…) zein garrantzi txikia duten euskararen ezagutzan eta erabileran.

Ikerketan hainbat arlo aipatzen dira: familiako transmisioa, eskola, ingurune soziolinguistikoa, lana… Nire irakurketa arin hau gaur egun betetzen dudan euskara teknikari lanpostutik eginda dago; hortik dator zenbait arlo jakinetara mugatu izana.

Sarreran esan dudan bezala, gehien harritu nauena izan da faktore ideologikoen pisu urria hizkuntza-gaitasunean eta -erabileran. Behin eta berriro aipatzen den baieztapena da, euskararen normalizazioan ari garenok kontuan hartzekoa. Izan ere, zeregin honetan, eta motibazioarekin eta sentsibilizazioarekin lotutako ekimenetan aintzat hartzekoa da datu hau: laneko (eta ikasketetako) erabilera “… nagusiki hiru alderdirekin lotuta dago: lehenik eta behin testuinguru soziolinguistikoa (…); bigarrenik eta hirugarrenik, ia garrantzi berarekin,lehen mailako ikasketetako… eta euskarazko hizkuntza gaitasuna agertzen dira” Beraz, erabileran eragin nahi bada, gaitasunean eta erabilera hori erraztuko duten “giro-baldintzetan” eragin beharko da. Ikerketak berak ondorioetan azpimarratzen duenez, “elebitasun indibidual eta gizarte-elebitasun orekatuak lortzeko (…) ez da nahikoa hizkuntza baten dimentsio subjektiboan esku hartzea (balioetan, iritzietan, jarreretan)…”

Bigarren datua, aurrekoaren ifrentzua, ezagunagoa da: elementu objektiboen pisu eta eragin nabarmena: familia transmisioa, ikasketak, ingurune soziolinguistikoa.

Hirugarrenik, azpimarratzekoa da, nire ustez, oso finkatuta daudela euskararekiko iritzi-joera nagusiak:

• Euskaltzalea deitzen dena, gehienbat euskararen transmisio egokia eta ikasketa maila ona izan dutenek osatua.
• Mesfidatia, adinaren faktorearekin lotua, baina bereziki euskarazko gaitasun eza erakusten duten gazteen artean zabaldua.
• Onarpen Pasiboa erakusten dutenena, euskararen sustapenean egiten dena pasiboki ontzat hartzen dutenek osatzen dutena, baina iritzirik adierazi gabe.

Hiru azpitalde hauek lehendik ere baziren detektatuak (ikus Josu Zaloñaren ikerketa “Euskararen gaineko diskurtsoak lan munduan”, eta lan honetan bertan aipatzen den Esti Amorrortu eta beste batzuen Erdaldunen euskararekiko aurreiritziak eta jarrerak (2009)

Baina hiru azpitalde horiek laugarren bat gehitzen zaie ikerketan:

• Abantaila Sozialen joera, euskara ezagutzeak sari soziala suposatzen duela uste dutenek osatua. Ikerketaren beste toki batean aipatzen den bezala, gutxi zabaldua dago uste hau gaur-gaurkoz gure gizartean.

Laugarrenik, nabarmentzekoa iruditzen zait Eusko Jaurlaritzak berak sustatu eta bultzatutako lan honetan argi eta garbi azpimarratzea ikerketak eskaintzen dituen datuak eta panorama ikusita ezinezkoa dela 1982ko Euskararen Legeak markatzen dituen helburuak betetzea (“Euskal Herriko herritar guztiek dute hizkuntza ofizialak jakiteko eta erabiltzeko eskubidea” (5. eta 4.artikuluak). Izan ere, “benetako arriskua dago, egungo gizarte-elebitasun desorekatuaren egoerak euskara bazterrean eta atzera bueltarik gabe uztea, urteen poderioz. Errealitatean ez dira inondik ere betetzen eskubide linguistikoak bermatzeko beharrezkoak diren baldintzak”. Ez da kontu berria; berria dena da Administrazioak bera ondorio hauetara ailegatzea eta horren argi adieraztea.

Bukatzeko, ikerketa honi aurkitzen diodan gabezi nagusia zera litzateke: hain argi eta garratz deskribatu duen egoera honi buelta emateko orduan, azken orrialdeko azken paragrafoan azaltzen diren sei asmo, intentzio, gomendio iradokitzera mugatzea, gomendio baino asmo edo intentzio ontzat har ditzakegunak. Baina, agian, guztion zeregina da honi guztiari aurre egitea, ez?