Eskubidea aitortzen zitzaien pertsona gutxiei bi aukera eskaintzen zizkion legeak: alokairu sozialeko etxebizitza bat edo, etxebizitza nahikorik ez balego (ohikoena), hilean gehienez 300 euroko prestazio ekonomikoa, merkatu librean etxebizitza baten alokairua finantzatzeko (batez besteko balioa hilean 1.000 eurotik gorakoa denean).

Alokairuko etxebizitza babestuen parke mugatua dela eta, prestazioak izan dira urte hauetan baliatu diren bide nagusiak. Hala ere, esan bezala, zenbateko hauek ez dira nahikoak etengabe hazten ari merkatu librean. 8 urteren ondoren, gure lurraldeetan etxebizitzarako eskubide subjektiboa ez da oraindik egikaritu, eta beraz, bere garaian egin genuen kritikak indarrean jarraitzen du.

2015eko legeak asko utzi zuen egiteko, eta araudiaren zati handi bat garatu gabe geratu zen. Azken urteotan, Eusko Jaurlaritzak hainbat dekretu argitaratu ditu hura osatzeko, aspektu desberdinak zehazteko edo aldaketak egiteko. Hala ere, dekretuek ez dute balio izan pertsonen etxebizitzarako sarbidea hobetzeko. Are gehiago, dekretu horietako batzuek zaildu egiten dute hori gertatzea. Besteak beste, joan den urriko 147/2023 Dekretua, prestazioen bidez etxebizitza eskuratzeko eskubide subjektiboari buruzkoa, aurrerago azalduko duguna.

Baina, lehenik, zenbait gauza aipatuko ditugu. 2015eko legeak ezarri zuen Etxebizitzarako Prestazio Ekonomikoa (EPE) emango zitzaiela baldintza batzuk betetzen zituzten pertsonei; Horien artean, esan bezala, gehienezko diru-sarrera oso txikiak (2015etik 2023ra eguneratu gabe egon direnak) eta gutxienez 4 urteko antzinatasuna dagokion erregistro ofizialean izatea.

Hala ere, prestazio hori (EPE) garatu gabe geratu zen eta, aldi baterako (legea aplikatu zenetik), Etxebizitzako Prestazioa Osagarria (EPO) erabili da; Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta (DBE) kobratzen duten pertsonek jasotzen dituzten etxebizitza-gastuak ordaintzeko prestazioa. Laguntza hori jasotzeko, baldintza batzuk ere bete behar ziren, hala nola erroldan hiru urteko antzinatasunarekin egotea, baina ez zen eskatzen Etxebideko alokairuko etxebizitzen eskatzaileen erregistroan alta emanda egotea. Baldintza hori planteatzea biztanleria zaurgarriaren zati handi baten eskubidea baztertzeko modu bat da. EPOaz gain, gizarte-larrialdietarako laguntzek (GLL) alokairu-gastu batzuk ere ordaindu dituzte, gizarte-egoera ahulenean dauden eta, oro har, DBEren sistematik kanpo dauden pertsonentzat.

147/2023 Dekretuak prestazio horiek kendu ditu (EPOak eta alokairu sozialerako GLLak), eta Etxebizitzarako Prestazio Ekonomikoa garatu du. Hori izango da datorren apiriletik aurrera alokairuko etxebizitza eskuratzeko eskaintzen den prestazio bakarra.

2015eko Etxebizitza Legean jasotako murrizketa baten aurrean gaude. Salaketa eta mobilizazio sozialaren bidez 9 urte atzeratzea lortu zen, ez baitzen aplikatzen ari. Epe iragankor bat ezarri da; beraz, murrizketa horrek ez die eragingo une honetan EPOa jasotzen ari diren pertsonei (prestazio hori kobratzetik EPE kobratzera pasatuko dira), baina bai alokairuko etxebizitza babestu bat lehen aldiz eskatu nahi duten ehunka pertsona edo familiari, horiek orain 3 urte itxaron beharko baitute prestazioa eskuratzeko. Hori gutxi balitz, GLL hori jasotzen duten pertsonek, aldi baterako erroldako 3 urteko baldintza betetzen ez badute, eskubide hori ere galduko dute.

Esan bezala, 2015eko legeak eta haren garapenek ez dute bermatzen etxebizitzarako eskubide subjektiboa, azken urteetan ikusi dugun bezala. Alokairuko etxebizitzen parke publiko urriak (etxebizitza babestu gehienak salerosketan daude) eta Eusko Jaurlaritzak etxebizitzarako duen aurrekontuaren zuzkidura urriak pertsona ahulenei laguntzeko bide bakarra prestazioa izatea eragin dute. Hilean gehienez ere 300 euroko prestazioak, gure lurraldean hilean batez beste 1.000 eurotik gorako alokairu-prezioekin. Dekretu berriak milaka lagunen egoera eta bizitza zaildu besterik ez du egiten.

Beste batzuetan esan dugun bezala, etxebizitzaren inguruko politika publikoek etxebizitza eskuratzeko eskubidea bermatzera bideratuta egon behar dute: alokairu soziala sustatuz eta salerosketako etxebizitza publikoa kenduz, etxebizitza hutsak alokairu sozialera bideratuz eta, horretarako, arlo horretako aurrekontua nabarmen handituz. ELAk ez du uste administrazioak gizarte-etxebizitza emateko duten betebeharraren ordez higiezinen merkatuan gehiegikeria eragiten duen prestazio gutxiegi bat ordaintzeko aukera izan behar duenik, uste baitu etxebizitzarako eskubidea etxebizitzekin baino ezin dela bermatu (erredundantziaz balia daiteke).

Hala ere, oso larria da Eusko Jaurlaritzaren aukera, norabide horretan aurrera ez egiteaz gain, Etxebizitzarako Prestazio Ekonomikoa arautzeak dakarren murrizketa onartzea, horrek, zalantzarik gabe, eskubideen atzerapen larria baitakar. Mozketa honen aurrean eta etorriko direnen aurrean izango gaituzte.

…

Leire Estevez, Aitor Murgia, Mirari Ullibarri (ELA)

Etxebizitza eskubidean murrizketak Etxebizitza eskubidean murrizketak Etxebizitza eskubidean murrizketak