Simone Weilen “Errogabetasuna eta Nazioa”ren itzulpen saioa (IX. atala) –

Bigarren atala: Errogabetasuna eta nazioa (IX. bidalketa)

Arraroa bada ere, bizi modernoan, erligio baten alderako fidelitateak ez du garrantzirik. Diferentzia nabarmen eta garrantzitsu batzuengatik ere, zentzu batean Eliza nazionalaren sistema inglesak, eta elizen eta estatuaren bereizketaren sistema frantsesak antzeko ondorioa ekarri dute. Baina soilik  emaiten du  bigarrena suntsitzaileagoa dela.

Erligioa afera pribatutzat aldarrikatua izan da. Gaurko pentsamoldearen araberan, horrek ez du erran nahi arimaren segeretuan egoiten dela, toki oso ezkutu horretan zeinean norbanakoaren arima ere ez den sartzen. Ez horrek erran nahi du hautu kontua dela, alegia iritzi, gustu edo kasik fantesia kontu, partidu politiko baten edo krabata baten hautua bezalako zerbait dela; edo, bada, familia, hezkuntza edo ingurumen kontua da. Beraz pribatu bilakatuz geroz, erlijioak galtzen du gauza publikoei erreserbatzen zaien karaktera derrigorrezkoa, eta ondorioz ez zaio kontestaziorik gabeko fideltasunik aitortu behar.

Hitz esanguratsu elemenia batek hori salatzen du. Izan ere, zenbat aldiz ez dugu topiko hau entzuten: «katoliko, protestant edo pentsalari libre, denak frantsesak gara», herriaren lurralde puska tipi batzuren biztanleak izan balira bezala; erraiten balitz bezala: «Marseilleko, Lyoneko edo Pariseko, denok frantses gara». Aita sainduak egin testuetan, irakur daiteke: «kristau ikuspuntu ez ezik, baina orokorkiago giza-ikuspuntutik…». Ikuspuntu kristauak -zeinak edo ez duen zentzurik edo dena barne biltzen duen mundu honetan eta bestean- giza ikuspuntuak baino orokortasun maila tipiagoa balu bezala. Ezin da porrot aitortza izigarriagorik egin. Horra nola «anathema sit» ahozkatuak izan ziren kondenamenduak ordaintzen [1]. Ororen buru, afera pribatua bilakatzeraino endekatu den erligioa, igande goizean ordu pare bat pasatzeko tokiaren bilaketara murrizten da [2].                                                    

Komikoa dena da, erligioa, hau da gizakiaren jainkoarekiko erlazioa, ez dela aski sakratua kanpoko autoritate guziei eskua barruan sartzetik eragozteko, baina, afera publikoekin alderatuta ezdeuskeria estatuak norberaren fantasiari abandonatzen duena. Bederen horrela izan da berrikitan. Horixe da tolerantzia hitzaren gaurko esan nahia [3]. 

Horrenbestez estatuari salbu, fidelitatea ez zaio ezerri itsasten ahal. Horregatik, 1940. urteraino fidelitatea ez zitzaion errefusatua izan estatuari. Izan ere gizakiak sumatzen du fidelitaterik gabeko bizitza bat zerbait higingarria dela. Hiztegi frantsesean, nozio moralekin erlazioa duten hitz guzien endekapen orokorrean, traidore eta trahizio hitzek ez dute indarrik galdu. Gizakiak ere sentitzen du sakrifizioarentzat sortu zela; iruditeria publikoan ez zen sakrifizio miltarraren forma baizik gelditzen, esan nahi baita, estatuari eskaini sakrifizioa.

Nabarmen da estatuarekiko fidelitate kontua zela bakarrik. Nazioaren ideala, 1789ko eta 1792ko gizonek hartzen zuten zentzuan, zorionezko malkoak isurarazten zizkiena, hori guzia erabat ahantziriko iragana zen. Nazio hitza bera zentzuz aldatu zen. Gure mende honetan nazio hitzak ez du populu soberanoa esan nahi baizik eta estatu beraren autoritatea aitortzen duen populuen multxoa. Hau da estatu batek eta honek menderatu herriaren parteak osatzen duten arkitektura. Nazioaren soberaniaz hitz egiten delarik, gaur esan nahi du estatuaren soberania bakarrik. Gure garaikideetariko lagun baten eta 1792ko gizon baten arteko elkarrizketak sortuko lituzke ez-ulertze nahikoa komikoak. Hizpide dugun estatua ez da populu soberanoa, alderantziz Richelieuk Louis XIV.ari transmitituriko estatu gizarte-kontrakoa, bortitza, burokratikoa eta polizial hori bera da. Gero estatu hori Louis XIV erregeak Konbentzioari pasako zion, Konbentzioak Inperioari, azkenean Inperioak III. errepublikari. Gehiago dena estatu hori den bezala ezagutua da eta gorrotatua.

Horrela ikusi dugu gauza bitxi hau: estatuak, herraren, nazkaren, trufaren, mespretxuaren eta beldurraren objektua zenak, patria izenarenpean, fidelitate absolutua, pertsona-emaitza osoa, azken sakrifizioaraino eskatu zituen baita 1914 et 1918 artean ardietsi ere eta uste ez ginukeen mailaraino. Estatua, behere honetan, inposatzen zen hemen absolutu bat bezala, alegia idolatria-objektu bat bezala. Amodiorik gabeko idolatria, zer da ikaragarriagorik eta tristeagorik?

Gizon batek emaiten baldinbadu bere bihotzak eman nahi duen baino gehiago, ondorioz erreakzio bortitza batean arbuio sentimentu bezalako ezinbesteko zerbait gertatzen zaio; familietan usu ikusten da, eri batek inspiratzen dituen sentimentuak gainditzen dituen artamenduak galdatzen dituelarik. Aiher segeretu bat eragiten du zeren aitorrezina baita baina beti hor pozoi ezkutu bat bezala.

Gauza bera gertatu zen, 1918ren ondotik Frantsesen eta Frantziaren artean. Gehiegi eman zioten. Eman zioten bihotzean harentzat zeukaten baino gehiago.

1918ren ondoko ideia korrente antipatriotiko, bakezale eta internazionalista guziek gerlako hilak eta gerlari ohiak zituzten argudiotzat; eta preseski, ideia korrente horiek neurri handi batean gerlari ohi haien ganik zetozen. Egia da bazirela ere gerlari ohi elkarteak biziki patriotak. Baina haien patriotismoaren adierazpenak kofagunearen soinua emaiten zuen eta indar gogagarririk falta zuen biziki. Horrek pentsarazten zuen sobera sofritu zuten jendeen solasa, ez dutela ezertarako sufritu beti gogorarazteko beharra sentitzen duten jendeen solasa. Izan ere, sofrikarioak handiegiak baldinbadira bihotzak eskain dezakeenarekin alderatuta, eragin dezakete ondoko bi erreakzioetarik bat: edo gorrotatzen dugu sobera eman diogun hori, edo, alderantziz, lotzen gatzaizkio halako etsipen sentimentu mota batekin.

Deusek ez dio kalte gehiago egin patriotismoari ezen ez eta bataila eremuen atzean hainbestetan salaturiko poliziaren jokabidea. Deusek ez zituen  Frantsesak  gehiago zaurtzen ahal ezen ez eta, patria izenaren atzean, beti hastiatu zuten estatu polizialaren presentzia sentiarazten bortxatzeak baino. Denbora berean, geroztik, 1918 baino lehenagoko prentsa harrigarria denbora piska bat eta nazkarekin berrirakurtzeak, poliziaren rolarekingehitzearekin batera, engainatuak izan izanaren zirrara emaiten zien langilei. Deus ez dago frantses batek hori baino nekezago barka lezakeenik.

Sentimentu patrotikoak adierazten zituzten hitzak berak zikinduak izanagatik, aitorrezineko sentimentuen kategoriara pasatzen ziren nolazpait. Horregatik, urrun ez den garai batean, langile ingurunean edo horietako batzuetan behintzat, sentimentu patriotiko baten adierazpena komenigarritasuna kontrako falta gisa agertzen zen.

Adosean diren, hainbat lekukotasunek konfirmatzen dute aintzineko  gerlaren gerlari ohiak izan zirela adoretsuenak 1940an. Horretatik ondoriozta dezakegu gauza bakar bat, hau da, 1918 ondoko euren erreakzioek eragin handiagoa izan zutela inguruan zuten haurren arimen baitan eurenetan propioetan baino. Fenomeno ohikoa eta ulerterraza da. Izan ere, 1914an hamazortzi urte zutenen karaktera aurreko urteetan osatu zen.

Maiz errana izan da mende hasierako eskolak gazteria forjatu zuela garaipenerako, aldiz 1918az gerokoak garaitu belaunaldi bat fabrikatu zuela. Egia asko dago ideia horretan. Baina 1918az geroko eskola-maisuak gerlari ohiak ziren. 1920a eta 1930 artean hamar urte egin zuten haurretarik askok gerla egin zuten errientak izan zituzten.

Frantziak erreakzio horren ondorioa beste herriek baino gehiago sentitu baldin badu, errogabetasun bortitzago bati zor dio. Eta errogabetze horren bortitztasuna zentralizazio estatal askoz zaharrago eta bortitzagoak, garaipenaren eragin desanimagarriak, eta propaganda guziei emandako utzikeriak ahalbidetu zuten.

 

[1] Ongi ulertzen badut aipamen horretan agertzen den orduko  elizaren demisio izpiritua  esplikatzen ditu lehenago kondenamendu dogmatikoekin («anathema sit»).

[2] Ohar honek pentsarazten dit gazte musulmanoen artean egin inkesta batek sorturen errepublikar laikoen hasarrea. Izan ere, gazte musulmanoen gehiengoak ezartzen omen zuen Charia errepublikaren legeak baino gorago.

[3] Idem.

Simone Weilen “Errogabetasuna eta Nazioa”ren itzulpen saioa (IX. atala)