[Erroztamendua] Arimaren premiak I
Arimaren premiak –
Simone Weil filosofoaren testuaren itzulpen saioa
Obligazioaren nozioak gailentzen du haren menpe den eskubidearen nozio erlatiboa. Izan ere, eskubide bat, berez, ez da eraginkorra, salbu eta berari dagokion obligazioari esker; eskubide baten benetako gauzatzea ez dator eskubide hori daukan pertsonatik baizik eta pertsona honi buruz zerbaitez zordun sentitzen diren besteetarik. Obligazioa eraginkorra da norbaitek aitortzen duen ordutik beretik. Baina, nehork aitortzen ez badu ere, obligazio batek ez du ezer galtzen bere izantzaren betegintzarretik. Aldiz, nehork aitortzen duen eskubidea ez da ezer.
Ez du zentzurik erratea gizakiek eskubideak badituztela alde batetik, eta betebeharrak bestetik. Izan ere, bi hitz horiek ez dute ikuspuntuen nundikakoa baizik adierazten. Haien arteko erlazioa ez baita subjektuaren eta objektuaren arteko erlazioa baizik. Bere buruari dagokionez, gizaki batek ez ditu eginbeharrak baizik, eta haien artean badaude berari buruzko eginbeharrak direnak. Besteek, beti gizaki horren ikuspuntutik ikusita, ez dituzte eskubideak baizik. Baina berorrek ere bere aldian eskubideak baditu, berari buruz obligazioak aitortzen dituzten besteen ikuspuntutik kontsideratzen den ber. Azkenean, unibertsoan bakarrik bizi litzatekeen gizakiak ez luke eskubiderik, bai ordea obligazioak.
Eskubide nozioa maila objektibokoa izanez gero, ezin da bereizi existentziaren eta errealitatearen nozioetarik. Agertzen da obligazioa jausten denean faktuen arlora; ondorioz, neurri batean, egoeraren kondizio konkretuak eta bereziak[1] kontuan hartzen ditu bere baitan. Horregatik, eskubideak beti baldintza jakin batzuei menderatuak agertzen dira. Soilik obligazioa izan daiteke baldintzagabea. Obligazioa kokatzen da baldintza ororen gainetikako arlo batean, eta arlo hura mundu honetaz haraindikoa da.
1789ko gizakiek[2] horrelako arlo baten errealitatea ez zuten errekonozitzen. Ez zuten giza-gauzen errealitatea baizik errekonozitzen. Horregatik eskubidearen noziotik abiatu ziren. Baina denbora berean, hala ere printzipio absolutuak ezarri nahi izan zituzten. Kontradikzio horrek erorrarazi zituen hitz eta ideia-konfusio batean, oraingo gizartearen eta politikaren konfusio hau parte handi batean esplikatzen duena. Betierekoa, unibertsala, baldintzagabekoa den arlo hori, izatezko egoeren[3] arlo honetatik bereizia dago, eta horretan nozio diferenteak badaude giza-arimaren parte sekretuenarekin lotuak direnak.
[1] Lenbiziko aldi honetan perifrase luze hau erabiltzen dut testuko «états de faits» itzultzeko, ondoren, ideia definitua izanki, «izatezko» erabiliz laburtuko dut.
[2] “Gizakiek” baino zehatz dezakegu iraultzalariek berek zituztela giza-eskubideak aldarrikatu eta populuen eskubidea gutiagotu, edo ez aipatu.
[3] Erran eta egin!
Arimaren premiak
Oso interesgarria Beñat. Gure artean euskaraz mintzatzeko eskubidea eta beharra ezgutzen ditugu bena estatu zentralek ez dute eskubide hori aitortzen. Estatuez aparte jokatu behar dugu, bidea gure gain da, bidexka hertsia bena aitzina egitekoa eskentzen duena
” Egun on Allande
“bena estatu zentralek ez dute eskubide hori aitortzen” diozu arrazoin osoz.
Zuk jada badakizu, baina, beste zuzeularientzat, Frantziaz mintzatuko naiz. Harek onartzen du euskaraz mintza gaitezen gure artean familian auzoan bestetan, errepublikaren funtzionamentua trabatzen ez dugun ber. Onartuko du udaletxeko bilera batean sekuka denek ulertzen badute, bestenaz norbaitek euskaraz zerbait erran orduko berak itzuli behar du erdaldunek konpreni dezaten. Eta, Uztaritzeko udalertxean ikusi den bezala, itzultzaile bat ordaintzea itzulpena egiteko lege-kontrakoa da.
Sinplikatzeko EHan denek badugu oso frantsesez bizitzeko eskubidea bai, baina osoki euskataz bizitzeko eskubidea, ez.
Izan ere, funtsean hizkuntza batean mintzatzeko eskubidea da komunitate baten eskubidea eta Frantziak, 1789ko iraultzatik, hexagonoan, ez du nazio frantsesaz beste komunitaterik aitortu nahi.
Laburbiltzeko harentzat, eremu pribatuan edo erdi publikoan, euskaraz hitz egiteko eskubide indibiduala galdegitea ez du zenrzurik onartua da, tolerantzia da, konkretuki debekaezina baita. Aldiz osoki euskaraz bizitzeko eskubidea, berez eskubide komunitarioa dena, ez eta pentsatu ere.
“Estatuez aparte jokatu behar dugu, bidea gure gain da” diozu gero arrazoin osoz.
Horregatik beretik, ene ustez, SWek pasarte honetan iradokitzen digun bezala, guretzat “obligazio” hitzetan filosofikoki pentsatzea eta pratikan aritzea garrantzitsua litzateke.
Zergatik obligazio? Norenak ?Norentzat? Nola ekintzetan gauzatu?
Hainbat gai berrausnartzeko gelditzen direnak.
Pasa igande on.
Agur Beñat. Ustaritzeko adibidea argigarria da: suprefetak ez du euskara/frantses itzulpena onartzen. Parisen manua gauzatzen du. Haatik baimenik galdegin gabe herriko kontseilu batean itzulpena baliatzen bada, nola debekatuko du?
Euskal Herrian sortu guziak euskaldunak dira, euskararen kontrekoak barne. Euskaldunen komunitatearen eraikitzeak ez du zentzurik. Aldiz bai euskaradunen komunitateak. Honi doakio leku guzietan euskaraz mintzatzea eta besteer itzulpenaren eskaintzea. Ondorioz euskaradunen komunitatea ahalbidetzen da eta hori da euskaradunen “obligazioa”. Ez date aisa, hortakoz erabili dut “bide hertsi” adierazpena. Izan ontsa
Allande, azkenaldian bada, Hegoaldean behintzat, joera bat “euskaradun” eta “euskaldun” erabiltzekoa zuk erabili dituzun eraz kontrara.
Ikuspegi horren arabera, “euskaraduna” da euskara gutxi edo asko dakien edonor, euskararen aldekoa izan edo ez; “euskalduna”, berriz, euskaraz bizi nahi duen euskaraduna da, hautu politiko baten egiletzat ulertuta, ezin baita egun euskaraz bizi, edo bizitzen saiatu, ez badago horretarako borondaterik.
Biztanle hutsa izendatzeko, izan EHn sortua zein ez, “euskal herritar” esango genuke, ezta? Nik dakidala ez dago deiziorik berton jaioari bakarrik aplika dakiokeenik.
Hitz gutxitan, “euskaldun” ez da inondik ere basque/vasco.
Lehenik egun on eta milesker bioi, Euskal herriko bi muturretatik etortzen zaretenoi.
Testu filosofiko batek inportantzia du dakarren elkarrizketagatik. Ez gara beti ados SWekin baina gogoetarazteko bikain da. Ulergarria eta sakona da batera.
“Haatik baimenik galdegin gabe herriko kontseilu batean itzulpena baliatzen bada, nola debekatuko du?”
Gastu publikorik gabe egiten bada eta konseilari guziak ados badira, iduritzen zait ( baina tronpa naiteke) ez dezakeela gauza handirik.
Uztaritzen aldiz euskaldunek ( Gilenen zentzuan) Herriko etxeari nahi zioten aurrekondu oso arrazoigarria egin zuen itzultzaile bat kontratatu.
Baina departamenduko konduen kontrolatzaileak ikusiko zuen. Izan ere Konseilarietan baziren “Frantzian” sentitzen zirenak eta laidostuak sentituko zirenak, eta arriskua zen horietarik baten batek prefetari salaketa egitea.
Azkenean itzultzearen kontu hori printzipio kontu bat bilakatu zen alderdi guzientzat. Horren aurrean “euskaldunen taldea zatitu eta ezagutzen duguna gertatu.
Gero diozu: “Euskal Herrian sortu guziak euskaldunak dira, euskararen kontrekoak barne. Euskaldunen komunitatearen eraikitzeak ez du zentzurik”.
Ados naiz zurekin, emaiten duzun definizio horrekin euskaldunen komunitea eraikitzeak ez du zentzurik, ez du deus ekartzen eta. Aldiz Gilenen definizioak mami eta baliagarritasun gehiago dauka.
Baina laster ikusiko duzuen bezala SWek beste definizioa dauka komunitateaz mintzatzen denean. Harentzat, bere hitz egiteko era karakteriztikoan, komunitatea beste sakonagoko zerbait da.
Aldiz, Allande, aipatzen duzun “euskaradunen komunitate” horri dagokionez, ez ote da denbora pasa arau ( batez ere azken “euskaldun zaharrak” desagertu arau) arriskua esperantodunen komunitatea bezalako zerbait gelditzea?
Elkarrizketa honek, semantikoegia iduritu arren, garrantzia dauka, ez dugu segituan argituko, eta jarraituko du testuaren luze zabalean.
Zer da pasarte honetan interesatzen ahalko litazigukeena eta munduan gaindi jende asko markatu duena? ideia oso sinple bat eta erraztasuna eta estatu propagandagatik ahanzten duguna.
Guri dagokigu gure buruari buruzko obligazioak libreki ea arrazoiz finkatzea eta burutzen ahalegintzea. hau da seguruena.
Aldiz gure eskubideak erreklamatuz, nola nahi ere izan dadin, lortzea ez dago gure esku. Hau hipotetikoa da.
Lehen portaera, indibiduala lehenik eta kolektiboa laster, euskal herriak ereman dituen ekimenen oinarrian dago.
Bigarrena, ba, estatu guziek guretako nahiago dute zeren eta guk eskatu eskubideak errekonozitzea edo ez haien justifikazioa eta legitimazioa bera baitago. Bide hori, gurean gehien ibilia da gaur, errazena da seguru baina oso hipotetikoena ere garrantziko emaitzei dagokienez.
Bi jarrera, beraz:
1. Guk geure obligazioak finkatzea. Zure ustez, zein dira euskaldunok egungo testuinguruan ditugun obligazioak? Edo gizabanako guztiek obligazio berberak dituzte? (Edo denek obligazio unibertsalak eta espezifikoak?)
2. Gure eskubideak erreklamatzea. Alferrekoa da, ondo ulertu badut. Halere, besteek gure aldera dituzten obligazioak ahaztu badituzte, ez dizkiegu gogorarazten ahal?
Gogorarazirik ere, erreklamatzen dugun eskubidea boterea eta indarra dauzkanak ez badigu aitortzen eta eman nahi, luzara akituko eta etsituko gara, erreklamatuko dugu gero ta gutiago eta boterea gero ta indartsu sentitzen da eskubidea ukatzeko. Ez ote da ikusten duguna?
Horregatik iduritzen zait eskubideen defentsan oinarrituriko filosofia morala ez dela beharbada nahikoa, eta kontsideratu beharko ginukeela, SWek irudikatzen duen bezala, obligazioan oinarrituriko filosofia moral bat.
Erabat arrazoi duzu galdegitea:
“Zein dira euskaldunok egungo testuinguruan ditugun obligazioak?”
Ideiak baditugu denok baina hobe da lehenik piska bat aurreratzea testu honetan “arimaren premia” nozioa esplika diezagun. Beharbada lana lagunduko digu eta.