Txantxa (gordinak eta ez gorriak) alde batera utzita, badira, ikerketa objektua eraldatzea ekarri dezaketen jatorrizko gabezia batzuk. Ondoren egin litezkeen interpretazio okerretarako bide eman dezaketenak. Ilusio optiko gisa izendatu ditugu hiru gabezia hauek. Basamortuko ilusio optikoen antzera, inkestan gauzak nola azaltzen diren aztertuta, gure pertzepzioa eta beraz jokabidea baldintzatu baititzakete.

.

1) Multzo banatuen ilusio optikoa: Inkesta soziolinguistikoak, euskararen gaitasunaz hitz egiten duenean, ondorengo irudia ematen digu:

Irudi hori hizkuntza-multzo edo hiztun-elkarte gisa irudikatuko bagenu beraz, ondorengo irudikapena egin beharko genuke.

Argi dago, ordea, gure gizartea ondotxoz bestelakoa dela. Alegia, multzo horiek edo hiztun-elkarte horiek elkarrekin harremanean daudela. Datuak beraz, ez dira zuzenak bere horretan eta sortzen duten irudikapena okerra da. Irudikapen egokiago batera, multzoen osaera, gutxi-asko, ondorengoa dela aintzat hartu beharko genuke:

Esan dezagun beraz, euskaldun guztiak elebidunak direla ahazten dutela Inkestako gaitasun datuek eta hauen irudikapenak. Akats larria, horrek dakartzan irudikapen posibleei eta ondorioei begira. Bide beretik doa txostenean erdaldunen multzoaren irudiapena:

Ikusi besterik ez dago, gure inguruetan, erdaldunak nola ari diren desagertzen, horrela segituz gero, urte batzuren buruan alerik ez dela geratuko irudika genezake. Hemen ere, errealitatea, ondotxoz bestelakoa da ordea:

Erdararen -hemen gaztelania/frantsesa jartzea zorrotzagoa litzateke- gaitasuna, ongi ezaguna den bezala, ez da ehuneko bakar batean ere murriztu Euskal Herrian. Horrela, eta ez bestela, erraz ulertzen dira erabilera eta ezagutza konparaketak egiten diren hainbat eta hainbat irakurketa ezkor.

2) Goazen bigarren ilusioarekin: kategorizazio desegokien ilusioa optikoa, hain zuzen. Honek ere, gaitasun datuekin du lotura zuzena eta esan dezakegu gainera, aurretik aipatutakoaren jatorria, hein handi batean, hemen egon litekeela –hori inkesta egileek argitu beharko luketeen arren-. Izan ere, gaitasun datuen emaitzak emateko garaian, Inkesta Soziolinguistikoetan erabilitako kategoriak aldatzen joan baitira. VI. Inkesta Soziolingistikoan ondorengo kategoriak erabili dira:

• Euskalduna
• Euskaldun hartzailea
• Erdalduna

Ez da inon ageri ordea, zer kontsiderazio eman beharko geniokeen kategoria bakoitzari. Lehenengoan eta azkenekoan bakarrik zentratuta: zer da euskaldun izatea? Euskaraz ulertzeko (ahoz eta idatziz) eta egiteko (ahoz eta idatziz) gai izatea, pentsa liteke. Eta erdalduna izatea? Berdin, erdaraz ulertu (ahoz eta idatziz) eta egiteko (ahoz eta idatziz) gai izatea. Eta orduan, elebidunak zer gara? Alegia, euskaldun guztiok, erdarazko gaitasun horiek ditugun neurrian, zeren arabera gara euskaldunak edo erdaldunak edo euskaldunak erdaldunak baino gehiago, erdaldunak euskaldunak baino gehiago…

Eztabaida antzuetan sartu baino, esango genuke, hobe dela kategorizazio horiek baztertzea eta hobeak bilatzea. Bide batez esan, dezente argiagoak zirela aurreko Inkestetan erabili izan diren kategoriak, eta bidean zehar, nork jakin zergatik, desagertzen joan direnak:

3) Bukatzeko hel diezaiogun hirugarren eta azken ilusio optikoari: kopuru erlatiboen ilusio  optikoa. Kasu honetan, gaiak ez du azalpen gehiegi behar. Nahiko ageriko gabezia baita, soilik kopuru erlatiboak emateak, azterketa bera dezente kamusten duela. Izan ere, hala eginda, kategoria desberdinen pisu demografikoa ez baitago jakiterik eta argi dago, horrek egoera soziolinguistikoa goitik behera baldintzatu dezakeela.

Ilusio optiko hau ilustratzeko, ekar dezagun hona ere azken adibide bat. Kasu honetan, adinaren araberako EAE [1]ko euskararen gaitasunari lotua:

Hori ikusita, 16-24 urteko adin-taldearen pisu demografikoa ezagutu gabe, badirudi ezagutzaren bidea (ia) egintzat eman dezakegula. Badirudi, euskalduntzearen olatua datorrela eta denbora kontua izango dela belaunaldi berriek gizarte osoa euskalduntzea. Horrela, erraz irensten dira ezagutzaren bidea jada egina dagoela eta orain erabileraren garaia dela dioten [2] mezuak. Baina gauza dezente aldatzen da adin-taldeen pisu demografikoa ezagutuz gero datu absoltutuen bidez. Hona datuak:

Horrela 16-24 adin taldekoak 2,1 milioiko unibertso batean soilik 161 mila direla jakiteak ikuspegia dezente osatzeko eta aldatzeko aukera ematen du. Are gehiago, adin horretatik beherako guztiak aintzat hartuta ere, ez direla 467 milara iristen (biztanleria osoaren %22a) jakinda. Grafikoak ematen duen ikuspegia ere ondotxoz bestelakoa delakoan gaude. Euskararen gaitasuna belaunaldi berrietan gorantz doan arren, jaiotze tasaren murrizketa dela eta, horrek gizarte osoko kopuru absolutuetan eragin nahiko mugatua duela nabarmentzen baita. Horrela, kontuan hartu behar da EAEko 631 mila elebidunek, elebidun izatera heldu ez diren (elebidun hartzaile eta erdaldun elebakar) 1,2 miloi herritarrekin elkarbizitza garatu behar dutela.

Beraz, lehen argazki batean, euskarazko hezkuntzan sakondu eta denbora kontua irudika litekeena, bigarren argazki batean, gutxien gutxienik, helduen euskalduntzerako apustu, bitarteko eta neurri zehatzekin osatu beharko litzatekeela dirudi.

Datuen azterketan zehar bestelakorik aipatu litekeen arren, uste dugu aipatu hiru adibideekin nahiko agerian geratzen dela halako ikerketek, zientziaren eta objektibotasunaren aterki pean, jendearen ikuspegi eta iritziak modulatzeko, ‘ikerketaren objektua performatzeko’ izan dezaketen eragina. Larriagoa dena da ordea, izaera perfomatibo hori propio edo norberak nahieran baliatzeko intentzioz baliatzea. Baina hori ere ikuspegi propioa izan liteke. Esan bezala, espektatiba, ilusio, edota optika diferenteen kontua.

.

[1] EAEko datuak jarri ditugu eta ez Euskal Herrikoak, adin taldeen araberako Euskal Herriko datuak ez genituelako eskura.

[2] “Esan daiteke ezagutza bermatu dela; erabilera bultzatzen segi behar da” (Ana de Castro, 2017-07-14 Berria)

Inkestak eta neurketak Inkestak eta neurketak Inkestak eta neurketak Inkestak eta neurketak

Inkestak eta neurketak Inkestak eta neurketak Inkestak eta neurketak Inkestak eta neurketak