Obabakoak liburuaren 25. urteurrenaren karira, Plagioa Vs. Originaltasuna goiburuko jardunaldiak izango dira datozen asteotan, Bilbon. Oso itxura interesgarrikoak. Espero dut –euskal literaturarentzat bezala niretzat, pertsonalki, erreferentziala izan den- liburu horretaz argibide berriak ekartzea. Besteak beste, liburuko plagio gehiagoren berri.

Horregatik, ez nuke aukera galdu nahi aspalditik gogoan gordetako misterio pare bat argitu aldera. Hasteko, Henry Bengoa inventarium ere plagioa ote den. Hain zuzen, berriki 30. urteurrena bete duen Gauzaren atzekaldean nobelarena.

Inolako asmo inkisidorerik gabe, esan gabe doa. Ez dut ardura plagioa egitea zilegia den, beti, inoiz ez, behar denean soilik… Edo ondo egiten denean soilik, Atxagak –Axular lagun- proposatutako metodoari jarraituz. Gianni Rodariren proposamenaren antzekoa, Mikel Hernandez Abaituak Egan aldizkarian (2009-1/2) seinalatu zuenez.

Beste kontu bat da, arduragarriagoa, Henry Bengoa benetan plagioa balitz, zuzenbidean egindako plagioa litzatekeen. Alegia, Atxagak berak proposatutako ereduaren arabera.

1- “Plagiatzaile batek argumentu garbiko testuak aukeratu behar ditu. Ekintza soil batzuetara labur daitezkeen ipuin edo nobelak…” Lehen puntu honetan, eta lehen itxura batean, balirudike bai araua bete egiten dela. Erdozaintzi-Etxartek berak aitortu zuenez, Argiarako elkarrizketa batean, 1983ko urtarrilean:

“Gauaren atzekaldeak nobelaren gaia oso xinplea duk: Migel errefugiatu politiko bat duk, Parisen bizi dena, bere adin betean heriotze absurdo batek eramaten duena; honen bi lagunak, Jose eta Txomin, haren gelara badoatzik pusken biltzera, honela Mireni eman hitza betez.”

Halere, soiltasun horretatik haratago, istorioa gutxienekoa da Erdozaintzi-Etxarten nobelatxoan. Pisu gehiago du kutsu poetikoak –eta politikoak ere-.

2- “Plagiatzerakoan, bitxikeriak alde batera utzi behar dira beti”. Liburu arraroak, ezezagunak, oro har. Hizkuntza aldetik, esaterako. Gauaren atzekaldean euskaraz dago, jatorriz –Oztibarreko aldaeran-. Eta ez zuen zertan plagiatzailearen hizkuntzara itzulita egon. Villiersen ipuina ere ez zegoen euskaratuta. Nolanahi dela, Atxagak argi utzi zuen bere ikuspegia –ausart eta kritikoa, eta itzal handikoa azken mende laurden honetan-,  euskal idazlearen hizkuntza literarioaz, hain juxtu ere Gauaren atzekaldean kaleratu zen garaian (Jakin 25, 1982 Urria-abendua).

Bistan da, sei urteren buruan –1988an- dezente apalduta legoke nobelatxo horren oihartzuna. Erdozaintzi-Etxarten heriotzak –1984an-, oso oker ez banago, ez zuen berrargitalpenik ekarri. Eta euskal narratiban eta gizartean izandako bilakaera handiek 2. puntuko 3. atala ere betetzat jo lezakete: “Zenbat eta zaharragoa izan eredua orduan eta hobeto plagiatzailearentzat.” Erdi Arora edo klasikoetara itzuli beharrik gabe.

Alabaina, puntu horrek lehen misterio batera eraman ninduen, hemen argitu ezina: nola iritsi ote zen nobela horren ale bat nire etxeko liburutegira?

Gogotik saiatu naiz gogoratzen. Argi daukat ez zela 1988 baino lehenago izan. Eta irakurri egin nuela, hitz ezezagun ugarien ondoan sinonimo familiarrak idatzi bainituen, arkatzez. Argi daukat, halaber, ordurako irakurriak nituela bai Obabakoak,bai Henry Bengoa. Beraz, onartu behar, berdin Gauaren atzekaldean aurretik irakurri banuen, edo ondoren, ez nuela plagiorik antzeman. Eta antzeman banuen, nire kolkoan gorde nuela, edo nire korroan. Eta ahaztu, azkenerako.

Dena den, argitzea espero dudan beste misterioa Gauaren atzekaldean liburuaren azalarena da.

Izan ere, etxeko alearen azalaren irudia ez da Interneteko gordetegi eta salguneen katalogoetan dauden aleen azaletako bera. Nobelaren edizio bakar bat kaleratu bazen, nola ote nirean, izkinan, irudiaren izena eta egilea agertzea –“Montmartre, 81, Igartua”- eta beste gehienetan ez. Nirean Sacre-Coeur basilikaren kupula agertzea, karrikaren gainetik, eta beste gehienetan ez. Nirean eskuineko etxearen leihoen pertsiana gehienak itxita egotea, eta besteetan gehienak irekita.