egon & ekarri
egon –
EGON
Erroa = GO
Orainaldia
da + go dago + de
dago daude
na + dago ga + daude
nago gaude
ha + dago za + daude
hago zaude
& zaude + te
zaudete
Iraganaldia
zen + go zegoen + de
zegoen zeuden
nin-en + dago gin-en+ daude
nindagoen gindauden
= nengoen = geunden
hin-en + dago zin-en + daude
hindagoen zindauden
= hengoen = zeunden
& zindauden + te
zindaudeten
= zeundeten
Alegiazkoa
le + go lego + de
lego leude
nin + dago gin + daude
nindago gindaude
= nengo = geunde
hin + dago zin + daude
hindago zindaude
= hengo = zeunde
& zindaude + te
zindaudete
= zeundete
Agintera
be + go bego + de
bego beude
EKARRI
Erroa = KAR
Orainaldia
da + kar dakar + tza
dakar dakartza
na + dakar ga + dakartza
nakar gakartza
ha + dakar za + dakartza
hakar zakartza
& zakartza + te
zakartzate
Iraganaldia
zen + kar zekarren + tza
zekarren zekartzan
nin-en + dakar gin-en+ dakartza
nindakarren gindakartzan
= nenkarren = genkartzan
* nekarren * genekartzan
hin-en + dakar zin-en + dakartza
hindakarren zindakartzan
= henkarren = zenkartzan
* hekarren * zenekartzan
& zindakartzan + te
zindakartzaten
= zenkartzaten
* zenekartzaten
Oharra: Asteriskodunak NORK-nor bakarrak dira. NOR objektua plurala bada, orduan TZA jarri behar da eta singularra izatekotan TZA kendu:
* nekarren sg nekartzan pl
* hekarren sg nekartzan pl
* genekartzan pl genekarren sg
* zenekartzan pl zenekarren sg
& * zenekartzaten pl zenekarten sg
Alegiazkoa
le + kar lekar + tza
lekar lekartza
nin + dakar gin + dakartza
nindakar gindakartza
= nenkar = genkartza
* nekar * genekartza
hin + dakar zin + dakartza
hindakar zindakartza
= henkar = zenkartza
* hekar * zenekartza
& zindakartza + te
zindakartzate
= zenkartzate
* zenekartzate
Oharra: Asteriskodunak NORK-nor bakarrak dira. NOR objektua plurala bada, orduan TZA jarri behar da eta singularra izatekotan TZA kendu:
* nekar sg nekartza pl
* hekar sg nekartza pl
* genekartza pl genekar sg
* zenekartza pl zenekar sg
& * zenekartzate pl zenekarte sg
Agintera
be + kar bekar + tza
bekar bekartza
Adeitsuki
AUPA Josu!!!!!!!, agurrak
Orain postean egon aditzaz gain, ekarri aditza ere jarri dut.
Lafittek esan lukeen modura, voz nominativoan. Hau da, EKARRIren kasuan subjektua singularreko hirugarren personan denean.
Aditz biak berdin berdin jokatzen dira. Identikoki, konjugazione bakarra daukagu eta!
Adeitasunez
EGON
2. versioa, NORIrekin erabilgarria.
Erroa = GO
Orainaldia
da + go dago + z
dago dagoz
na + dago ga + dagoz
nago gagoz
ha + dago za + dagoz
hago zagoz
& zagoz + te
zagozte
Iraganaldia
zen + go zegoen + z
zegoen zegozen
nin-en + dago gin-en+ dagoz
nindagoen gindagozen
= nengoen = gengozen
hin-en + dago zin-en + dagoz
hindagoen zindagozen
= hengoen = zengozen
& zindagozen + te
zindagozten
= zengozten
Alegiazkoa
le + go lego + de
lego leude
nin + dago gin + dagoz
nindago gindagoz
= nengo = gengoz
hin + dago zin + dagoz
hindago zindagoz
= hengo = zengoz
& zindagoz + te
zindagozte
= zengozte
Agintera
be + go bego + z
bego begoz
EKARRI
2. versioa, NORIrekin erabilgarria.
Erroa = KAR
Orainaldia
da + kar dakar + z
dakar dakarz
na + dakar ga + dakarz
nakar gakarz
ha + dakar za + dakarz
hakar zakarz
& zakarz + te
zakarzte
Iraganaldia
zen + kar zekarren + z
zekarren zekarzen
nin-en + dakar gin-en+ dakarz
nindakarren gindakarzen
= nenkarren = genkarzen
* nekarren * genekarzen
hin-en + dakar zin-en + dakarz
hindakarren zindakarzen
= henkarren = zenkarzen
* hekarren * zenekarzen
& zindakarzen + te
zindakarzten
= zenkarzten
* zenekarzten
Oharra: Asteriskodunak NORK-nor bakarrak dira. NOR objektua plurala bada, orduan Z jarri behar da eta singularra izatekotan Z kendu:
* nekarren sg nekarzen pl
* hekarren sg nekarzen pl
* genekarzen pl genekarren sg
* zenekarzen pl zenekarren sg
& * zenekarzten pl zenekarten sg
Alegiazkoa
le + kar lekar + z
lekar lekarz
nin + dakar gin + dakarz
nindakar gindakarz
= nenkar = genkarz
* nekar * genekarz
hin + dakar zin + dakarz
hindakar zindakarz
= henkar = zenkarz
* hekar * zenekarz
& zindakarz + te
zindakarzte
= zenkarzte
* zenekarzte
Oharra: Asteriskodunak NORK-nor bakarrak dira. NOR objektua plurala bada, orduan Z jarri behar da eta singularra izatekotan Z kendu:
* nekar sg nekarz pl
* hekar sg nekarz pl
* genekarz pl genekar sg
* zenekarz pl zenekar sg
& * zenekarzte pl zenekarte sg
Agintera
be + kar bekar + tza
bekar bekartza
Adeitasunez
NORI eta NORK
NORI-atzizkiak:
KI preposizioa gehi:
t k n o gu zu zue e
Adibidez:
dago + kio = dagokio
dagoz + kio = dagozkio
dakar + kio = dakarkio
dakarz + kio = dakarzkio
NORK-atzizkiak
t k n – gu zu zue te
dakar + te = dakarte
dakartza + te dakartzate
dakar + kio + te = dakarkiote
dakarz + kio + te = dakarzkiote
Adeitsuki
KE partikulak probabiitatea edo posibilitatea adierazten du.
1 Erroaren ostean:
dago + ke = dagoke
dakar + ke = dakarke
2 NOR-en pluralgilearen ostean NORIrik ez badago:
dagoz + ke = dagozke
dakarz + ke = dakarzke
3 NORI-atzizkien ostean:
dagokio + ke = dagokioke
dakarkio + ke = dakarkioke
dagozkio + ke = dagozkioke
dakarzkio + ke = dakarzkioke
4 Edota NORK-atzizkiak baino lehen:
dakarte + ke = dakarkete
dakarkiozu + ke = dakarkiokezu
dakarzkiogu + ke = dakarzkiokegu
Iraganaldiko eta alegiazko adizkietan ere berdin berdin:
zegokeen, zekarkeen, zegozkeen, zekarzkeen, zegokiokeen, zekarkiokeen, zegozkiokeen, zekarzkiokeen, zekarketen, zenekarkiokeen, genekarzkiokeen…
legoke, lekarke, legozke, lekarzke, legokioke, lekarkioke, legozkioke, lekarzkioke, lekarkete, zenekarkioke, genekarzkioke…
Eta aginteran ere:
betorke
bekarke
betozke
bekarzke
betorkioke
bekarkiote
betozkioke
bekarzkioke
…
bekarkete
bekarzkete
bekarkiokete
bekarzkiokete
…
Adeitsuki
Kaixo Josu
Ez ote da kontraesana “ke” (probabilitatea edo posibilitatea erran nahi duena) eta “betor” agintera artean ?
Kaixo, Beñat!
betorke eskaera bigunagoa da betor baino:: “betor posible bazaio” edo
Adeitasunez
Erka ditzagun ama-alabak diren bi aditz hauek: edun & eduki.
Orainaldian ikusiren ditugu:
EDUN
Erroa = DU
Orainaldia
da + du dadu + z dadu + it
dadu daduz daditu /
dau dauz daitu / deitu
du duz ditu
na + du ga + duz ga + ditu
nadu gaduz gaditu
nau gauz gaitu
ha + du za + duz za + ditu
hadu zaduz zaditu
hau zauz zaitu
& zaduz + te zaditu + te
zaduzte zadituzte
zauzte zaituzte
EDUKI = EDUN + KI
Erroa = DUKA = DU + KA
Oharra: Objektu plurala denean:
DUZ + KA = DUZKA
edo
DUKA + Z = DUZKA
eta ez DUKAZ. Argi ikusten da, beraz, EDUKI aditza EDUN aditzaren gainean eraikirik dagoela.
Orainaldia
da + duka daduka + z
daduka daduzka
dauka dauzka
na + daduka ga + daduzka
naduka gaduzka
nauka gauzka
ha + daduka za + daduzka
haduka zaduzka
hauka zauzka
& zaduzka + te
zaduzkate
zauzkate
Ikusten dugu edun eta eduki aditzak ia ia berdinak direla.
daduz & daduzka
dauz & dauzka
Desberdinagoa da oraindilk egungo ukan aditza edun honetarik.
dauz & ditu
Agian independenteki (edun, eduki eta ukan bezala ) trakta litezke, ezta?
EDUN
Erroa = DU
Orainaldia
da + du dadu + z dadu + it dadu daduz daditu /
dau dauz daitu / deitu
du duz ditu
na + du ga + duz ga + ditu
nadu gaduz gaditu
nau gauz gaitu
ha + du za + duz za + ditu
hadu zaduz zaditu
hau zauz zaitu
& zaduz + te zaditu + te
zaduzte zadituzte
zauzte zaituzte
Iraganaldia
zen + du zeduen + z zeduen + it
zeduen zeduzen zedituen
= zeuen = zeuzen zeituen
= zuen zituen
nin-en + du gin-en + duz gin-en + ditu
ninduen ginduzen gindituen
gintuen
= nenduen = genduzen = gendituen
neduen * genituen
neuen
*nuen
hin-en + du zin-en + duz zin-en + ditu
hinduen zinduzen zindituen
zintuen
= henduen = zenduzen = zendituen
heduen * zenituen
heuen
* huen
& zinduzen + te zindituen + te
zinduzten zindituzten
zintuzten
= zenduzten * zendituzten
* zenituzten
Oharra: Asteriskodunak NORK-nor bakarrak dira. NOR objektua plurala bada, orduan Z edo IT jarri behar da eta singularra izatekotan Z edo IT kendu:
Z
neuen sg neuzen pl
heuen sg heuzen pl
genduzen pl genduen sg
zenduzen pl zenduen sg
zenduzten pl zenduten sg
IT
* nuen sg nituen pl
* huen sg hituen pl
* genituen pl genuen sg
* zenituen pl zenuen sg
& * zenituzten pl zenuten sg
Alegiazkoa
le + du ledu + z ledu + it
ledu leduz leditu
leu leuz leitu
lu luz litu
nin + du gin + duz gin + ditu
nindu ginduz ginditu
gintu
= nendu = genduz = genditu
nedu * genitu
neu
*nu
hin + du zin + duz zin + ditu
hindu zinduz zinditu
zintu
= hendu = zenduz = zenditu
hedu * zenitu
heu
* hu
& zinduz + te zinditu + te
zinduzte zindituzte
zintuzte
= zenduzte * zendituzte
* zenituzte
Oharra: Asteriskodunak NORK-nor bakarrak dira. NOR objektua plurala bada, orduan Z edo IT jarri behar da eta singularra izatekotan Z edo IT kendu:
Z
neuen sg neuzen pl
heuen sg heuzen pl
genduzen pl genduen sg
zenduzen pl zenduen sg
zenduzten pl zenduten sg
IT
* nuen sg nituen pl
* huen sg hituen pl
* genituen pl genuen sg
* zenituen pl zenuen sg
& * zenituzten pl zenuten sg
Agintera
be + du bedu + z bedu + it
bedu beduz beditu
beu beuz beitu
bu buz bitu
Adeitsuki
Deskolokaturik geratu dirade. Lastima!
Banan banan prestaturem ditut EDUN (dadu / daduz) alde batetik eta UKAN (du / ditu) beste aldetik.
Aditz Batua liburuan, 113. orrialdean:
“Hain usuko ez direlako, ez ditugu halaz ere hemen paradigma osoak ipini nahi izan. Inork erabili nahi izatekotan, bitarakoak lirateke ereduak: daukakiot edota daukiot, neukakion edota neukion…”
Esan dezadan, berriz ere, daukiot eta neukion modukoak ez direla EDUKI aditzarenak, EDUN aditzarenak baizik.
Adibidez: dauzkigute nor-nori-nork aditz laguntzailea da.
Lapurdi eta Nafarroa Beherean:
dauzkigute ( = dauzkute)
Zuberoan:
deizküe
Euskara Batuan:
dizkigute
Mendebaldeko euskeran:
deuskueZ
Bilakaera:
1 dauzkigute > deuzkigute > deizkigute > dizkigute
2 dauzkigute > dauzkute > deuzkue > deuskue(z) & deizküe
Adiskidetsuki
EDUN soila
Erroa = DU
Orainaldia
da + du dadu + z
dadu daduz
dau dauz
na + dadu ga + daduz
nadu gaduz
nau gauz
ha + dadu za + daduz
hadu zaduz
hau zauz
& zaduz + te
zaduzte
zauzte
Iraganaldia
zen + dadu zeduen + z
zeduen zeduzen
= zeuen = zeuzen
nin-en + dadu gin-en + daduz
nindaduen gindaduzen
= nenduen = * genduzen
+ ninduen + ginduzen
* neduen
* neuen
hin-en + du zin-en + daduz
nindaduen zindaduzen
= nenduen = * zenduzen
+ hinduen + zinduzen
* heduen
* heuen
& zindaduzen + te
zindaduzten
* zenduzten
+ zinduzten
Oharra: Asteriskodunak NORK-nor bakarrak dira. NOR objektua plurala bada, orduan Z jarri behar da eta singularra izatekotan Z kendu:
neduen sg neduzen pl
= neuen sg neuzen pl
heduen sg heduzen pl
= heuen sg heuzen pl
genduzen pl genduen sg
zenduzen pl zenduen sg
zenduzten pl zenduten sg
Alegiazkoa
le + dadu ledu + z
ledu leduz
= leu = leuz
nin + dadu gin + daduz
nindadu gindaduz
= nendu = * genduz
+ nindu + ginduz
* nedu
* neu
hin + du zin + daduz
nindadu zindaduz
= nendu = * zenduz
+ hindu + zinduz
* hedu
* heu
& zindaduz + te
zindaduzte
* zenduzte
+ zinduzte
Oharra: Asteriskodunak NORK-nor bakarrak dira. NOR objektua plurala bada, orduan Z jarri behar da eta singularra izatekotan Z kendu:
nedu sg neduz pl
= neu sg neuz pl
hedu sg heduz pl
= heu sg heuz pl
genduz pl gendu sg
zenduz pl zendu sg
zenduzte pl zendute sg
Agintera
be + du bedu + z
bedu beduz
beu beuz
Adeitsuki
UKAN soila
Erroa = DU
Orainaldia
da + du dadu + it
dadu daditu
dau daitu
du deitu
ditu
na + du ga + ditu
nadu gaditu
nau gaitu
ha + du za + ditu
hadu zaditu
hau zaitu
& zaditu + te
zadituzte
zaituzte
Iraganaldia
zen + du zeduen + it
zeduen zedituen
= zeuen = zeituen
= zuen = zituen
nin-en + du gin-en + ditu
ninduen gindituen
= nenduen * gendituen
* neduen * genituen
* neuen
* nuen
hin-en + du zin-en + ditu
ninduen zindituen
= nenduen * zendituen
* heduen * zenituen
* heuen
* huen
& zindituen + te
zindituzten
* zendituzten
+ zenituzten
Oharra: Asteriskodunak NORK-nor bakarrak dira. NOR objektua plurala bada, orduan IT jarri behar da eta singularra izatekotan IT kendu:
neduen sg nedituen pl
= neuen sg neituen pl
= nuen sg nituen pl
heduen sg hedituen pl
= heuen sg heituen pl
= huen sg hituen
gendituen pl genduen sg
= genituen pl genuen sg
zendituen pl zenduen sg
= zenituen pl zenuen sg
zendituzten pl zenduten sg
= zenituzten pl zenuten sg
Alegiazkoa
le + du ledu + it
ledu leditu
= leu = leitu
= luen = litu
nin + du gin + ditu
nindu ginditu
= nendu * genditu
* nedu * genitu
* neu
* nu
hin + du zin + ditu
nindu zinditu
= nendu * zenditu
* hedu * zenitu
* heu
* hu
& zinditu + te
zindituzte
* zendituzte
+ zenituzte
Oharra: Asteriskodunak NORK-nor bakarrak dira. NOR objektua plurala bada, orduan IT jarri behar da eta singularra izatekotan IT kendu:
nedu sg neditu pl
= neu sg neitu pl
= nu sg nitu pl
hedu sg heditu pl
= heu sg heitu pl
= hu sg hitu
genditu pl gendu sg
= genitu pl genu sg
zenditu pl zendu sg
= zenitu pl zenu sg
zendituzte pl zendute sg
= zenituzte pl zenute sg
Agintera
be + du bedu + it
bedu beditu
beu beitu
bu bitu
Adeitsuki
Probak egiten. Barka!
EDUN
NORK: HARK
NOR: HURA eta HAIEK
HURA HAIEK
dadu daduz
nadu gaduz
hadu zaduz
& zaduzte
zeduen zeduzen
nindaduen gindaduzen
hindaduen zindaduzen
& zindaduzten
ledu leduz
nindadu gindaduz
hindadu zindaduz
& zindaduzte
bedu beduz
NORI: HARI
dadukio daduzkio
nadukio gaduzkio
hadukio zaduzkio
& zaduzkiote
zedukion zeduzkion
nindadukion gindaduzkion
hindaduen zindaduzkion
& zindaduzkioten
ledukio leduzkio
nindadukio gindaduzkio
hindadukio zindaduzkio
& zindaduzkiote
bedukio beduzkio
DADUKIO = DAUKIO
+ RA
1. factitivoa
2. pre-dativoa
DARADUKIO = DARAUKIO
Neuc hor RA postpositionea dakussat: etchera(t), calera(t), Bilbaora(t),
ceina latinez AD baita:
ad + portatu = apportatu
ad + trahitu = attrahitu
ekarri + ra = erakarri
Adeitsuki
KIO
Aldaerak: O, KO eta KA
KIO
dadukio = daukio:
daduo = dauo = deuo = deio = dio
daduko = dauko
daduka = dauka
dauko eta dauka adizkiek egun nori-tasuna galdua dute. Gauza bera adierazteko daukotso / deukotso eta daukakio erabiltzen dira gaur egun.
+ RA
daradukio = daraukio:
daradu- = dradu- = drau- = derau-
deraukio:
derauo = dereio = deio = dio
derauko
derauka
Z + KIO = ZKIO
Aldaerak: zko, tzo, zka, tza
daduzkio = dauzkio:
daduzkio = dauzkio = deuzkio = deizkio = dizkio
daduzko = dauzko
dadutzo = dautzo & deutso(z)
daduzka = dauzka
dadutza = dautza & deutsa(z)
dadutza Leizarraga eta Axularrentzat daduzka / dauzka adizkiaren aldaera zen.
+ RA
daraduzkio = darauzkio:
daradu = dradu = drau = derau
derauzkio:
derauzko
derautzo
derauzka
derautza
Adeitsuki
Aditz oinarri orokorra:
Orainaldia
da daz
: es : son
: está : están
na gaz
ha zaz
& zaz + te
zazte
Iraganaldia
zen zezen
: era : eran
: estaba : estaban
ninen ginzen
hinen zinzen
& zinzen + te
zinzeten
Alegiazkoa
le lez
: fuese : fuesen
: estuviese : estuviesen
nin ginz
hin zinz
& zinz + te
zinzte
Agintera
be bez
: sea : sean
: esté : estén
+ TOR
: viniendo
dator datoz
: está / están viniendo
zetorren zetozen
: estaba / estaban viniendo
letor letoz
: estuviese / estuviesen viniendo
betor betoz
: esté / estén viniendo
Oharñoa: R + Z = Z
Adeitsuki