Marianne Madona laikoa –

Iparraldeko euskaldunen gehiengoak uste du frantsesa dela. Nolaz horretaratu gara, gure oinarrizko euskaldungoari bizkarra emanez? Arrazoi “cluster” bat ikusten dut metatua: gerlen eragina, zentralizazioa, eskola elebakarra, gisa bereko irrati eta telebistak, propaganda nazionalista… Baina guztien gainetik iduri zait bi gailentzen direla: Estatuaren indarra eta Frantziak bere buruaz ematen digun itxura feminino sakratua, maitagarria, gogo-bihotzen lilluragarria.

Oso indartsua da Frantziako Estatua, aspalditik errotua, zentralizatua, jakobinoa. Gisa batez Estatu perfektua da. Nazioaren ikuspegi monolitiko, absolutista du, beharrik norbanakoaren askatasunez poxi bat orekatua. Bi errealitate baizik ez du ezagutzen: bera eta herritarra. Pertsona bakoitza bakarka hartzen du, eta gisa guztiez integratzen. Estatu babeslea da, bereziki segurantza sozialaz eta lege sozialez, berriki arte bere Colbertismoaz ere. Murrizketa liberalen despit, Frantziako “l’Etat-Providence” bizi da oraino hein eder batean, eta horretan jendeak abantaila handia du, bereziki ekonomiako krisialdien eztitzeko.

Estatua eta ekonomia, eskuz-esku, kasik guziahaldun edo ahalguzidun egin zaizkigu. Frantziako nazional-kapitalismo horretarik bazter legokeen eremu librorik ez dugu gehiago. Laborariak ere, nekazariak, sistemari oso lotuak daude, bereziki primen bitartez. Instituzio publikoek, eta bereziki Estatuak, gure diruaren erdiaz goiti kudeatzen dute.

Hots autonomia pertsonal guti dugu, autonomia nazionalik batere ez. Hizkuntza bakarraren eremua da Frantzia, eta sona handia du hizkuntza horrek. Mundu zabaleko eliteena egon da berriki arte, jende ikasiarena, “la langue universelle”. Euskara etxeko hizkuntza dugu, pribatua, lagunartekoa gehienetik ere. Bainan etxetik ere haizatzen digu Frantziako telebista elebakarrak.

Gainera, eta beharbada oroz gainetik, Frantzia seduktore izigarria da, hainbeste gauza on eta ederren jabea, eta hain ongi baliatzen ditu bere popagandan: munduko klimarik hoberenak, bazter zoragarriak, gaztelu ikusgarriak, artistak ugari sail guztietan, gastronomia zinez aberatsa hainbeste ardo eta gazta ezberdinekin, literatura bat ikaragarria, giza eskubideen bi aldarriak, —1789koa eta 1948koa—, babes sozial aurrerakoia… Beraz Frantzia ezin da hastiatu.

Berak ongi badaki, eta bere abantailen hobeki finkatzeko, andre sakratu baten itxura hartzen du. XIX. mendean Jules Michelet historialari famatuak Jeanne d’Arc heroi gaztearen aurpegi maitagarria eman zion bien mirespenez: “Le sauveur de la France devait être une femme. La France était femme elle-même.” Beste idazle famatu batek figura mitiko eta mistiko hori bururaino eramango dio : De Gaullek “La Madone” eta “Notre-Dame la France” deituko du. Bitartean Errepublikak Ama Birjinaren irudi hori laikotu du “Marianne” sonatuaren itxuran: horren burua postako zeiluetan ageri da, eta bere soinarekin udaletxeko areto nagusian bapo. Kolonietan Frantzia “la Mère-Patrie” deituko da, eta gurean herritar anitzek blasfemiotzat hartuko digute “Enbata zikin” hauen oinarrizko aldarria, 1960an lehentze oihustatua, laster Mixel (eta ez “Mitxel”) Labégueriek abestua, “Euskadi bakarra da gure aberria!”

Luze joango zaigu jatorrizko bekatu orijinal horren gainditzea. Bainan abertzaleen aldarriak Iparraldeko historian orrialde berri bat ireki du. Aitzinetik hemengo euskaltzale nagusiak abertzale agertzen ziren Hegoaldeari zegokiola, haatik uzkur eta herabe gelditzen hemengo kasuan, Madonaren mirespenak izoztu balitu bezala, Xaho barne.

Aro hori bukatu da. Frantzia ezin badu hastiatu ere, Frantziako Estatuari buru eman behar dio Akitaniako Baskoniak bizirauteko. Espainia ordea zezenaren itxuran agertzen zaigu, eta nire ustez bi Estatuen aurpegi ezberdin horietarik datoz parte handi batean mugaren bi aldeetako euskaldunen erantzun ezberdinak: Zezenari oihal gorria edo ihesa, Andreari loreak edo ezinbestean etsipena.

Jean Louis Davant

Marianne Madona laikoa

Marianne Madona laikoa