Unamunok ideia arrazistak euskararekiko
Unamunok ideia arrazistak euskararekiko –
Nondik atera zituen Unamunok 1901ean bere jaioterri Bilbon ospatutako Lore Jokoetan egindako hitzaldian adierazitako ideiak, hots, euskarak ez duela balio mundu modernoan, euskaraz mintzo den Bilbo inkongruentea eta zentzugabea dela, euskarak ezin duela euskotarron espiritu zabal-irekia den bezalakoa aditzera eman, euskotarron arima murriztua dagoela euskara ezdeus delako bizitza modernorako eta alde batera utzi beharra dagoela aurrera egiteko, euskara lehenbailehen hiltzea dela hoberena eta berehala hil dadin lagundu behar diogula. Euskal Herriak Gaztela eta Espainia eta Amerika euskotartu behar zituen, bere espirituz blaitu eta ernaldu baina, jakina, gaztelaniaz. Eskandalu izugarria izan zen Bilbon, eta Euskal Herri osoan. Nondik atera zituen ideia horiek, bada?
Erantzunak Joxe Azurmendiren azken liburuan ditugu: Pentsamenduaren historia Euskal Herrian. XIX. mendeko Renanengandik Unamunorenganaino idazle eta naturalista kate bat dago: A. Hovelacque, etab., batez ere J. Vinson dago, norengandik hartu zituen Unamunok euskaldunontzat tristeki famatu egin zuten ideiak, zeinak XX. mende osoan hainbat euskal idazle gaitziturik euskararen defentsa teoriko-praktikoa egitera eraman zituen: Arana Goiri, Orixe, Lizardi, Lauaxeta, Zaitegi, Ibinagabeitia, Salbatore Mitxelena, Koldo Mitxelena, Martin Ugalde, eta Gabriel Aresti bera Unamunorekin borrokan ibili dira harrezkero.
Renanek zioen indoeuropar ez ziren mintzairak eta arrazak primitiboak eta ezdeusak zirela, arrazoiz espirituaren historiatik baztertuak eta “historia gabekoak”, ez, boteretsuagoek, armaz josiagoek baztertuak eta eurenak inposatzearen ondorioz baztertuak, baizik eta berez, ezdeusak zirelako, garapenerako balio ez zutelako zokoratuak. Euskara ere ez da indoeuroparra, beraz, primitiboa eta ezdeusa da bizitza modernoa aditzera emateko. Eta -kontu egin horri!-, ez da gauza bere baitatik garatzeko, ez eta kanpotik ezerk gararazteko ere. Zimeltzea eta hiltzea da bere patua.
Vinsonengana etorririk (1843-1926), haren iritzian Euskal Herria guztiz primitiboa da (adiera negatiboan), zibilizazio propiorik gabea, alboan beti herri aurreratuagoak izan dituena, eta kultura aldetik erabat zordun espainiar eta gaskoi-frantsesen alderako. Hiztegia guztiz pobrea du, ideia abstraktuak adierazteko ezgauza: gaskoi, frantses, espainol, eta latin hizkuntzari mailegaturiko hitzak kenduz gero, zibilizazio aurreratuen zantzurik ez du batere ageri.
Arraza indoeuroparrekin izandako harremanei esker heldu gara euskaraz mintzatzen garenok bizitza historikoa izatera, eta euskarak ez du inongo interes praktikorik, ez du balio kulturalik ez eta baliagarritasun publikorik batere. Euskaldunak dira: “un peuple illettré qui ne peut se mettre au niveau de ses voisins qu´en oubliant son antique langage”. Euskara ahazturik baino ezin auzo herrien pare jarri alegia. Eta euskal foru, folklore, elezahar, mitologia eta historiak ere ez dute deus originalik. Hizkuntza bakarrik dugu originala, eta hori laster desagertzekoa edo desagerraraztekoa.
Horregatik guztiagatik, euskara lehenbailehen sakon ikertzea komeni zen, hil baino lehen, zeren aldameneko hizkuntzak askoz indartsuagoak izateaz gainera, euskarak berak bere baitan ez zuen bizi indarrik bizirik irauteko eta horregatik, euskararen heriotza deitoratzeko baino gehiago zen pozik egotekoa, aurrerapenak eta zibilizazioak irabazten baitzuten horrela.
Irakurle ohartua honezkero argiro jabetu da Unamunok non edan zuen eta non elikatu zen Bilbon, bere jaioterrian, 1901ean egin zuen hitzaldian esandako gauzak esateko. Gorago esan bezala, ideia arrazistetan, nahiz eta bera bestela, arrazista biologikoa ez izan.
Delako eskola naturalista horrek uste zuen ezen hizkuntza eta arraza konbinatuz, hots, linguistika eta biologia ebolutiboa lotuz, azkenean oinarri eta metodo sendoetan landatu zuela linguistika, Unamuno gaztea liluratu zuen zientzia paristarra, baina hizkuntzalaritzak berehala ahaztu zuen eskola hori.
Harrigarria edo lotsagarria dena da Unamunoren diskurtso arrazistarekin Bilboko burges liberalak entusiasmatu eta harropoztu izana, eta gero ideia horiek Espainiako intelektualen eta kazetarien artean guztiz zabaltzea (Ortega y Gasset, etab.). Unamunoren ideiek euskararen ezdeusaz eta baztertu beharraz itzal luzea izan dute, eta egun ere badute. Ondo dago jakitea arrazismo mota baten oinordeko direla, eta horren aurka ari garela euskararen defentsa teorikoan eta praktikoan dihardugunean!
Unamunok ideia arrazistak euskararekiko
Hala da, bai, lotsagarria da Unamunoren diskurtso arrazistarekin Bilboko burges liberalak entusiasmatu eta harropoztu izana, eta gero ideia horiek Espainiako intelektualen eta kazetarien artean guztiz zabaltzea (Ortega y Gasset, etab.), eta azkenik EAJko Bilboko alkate Azcunak Unamunorekiko kultu itxurako zaletasuna garatu izana, inoren erantzunik jaso barik.
Unamunoren autogorrotoa eta norbereekiko arrazakeria gaurdaino ekarriz.
Unamunoc bacarric ez, baita Barojac, eta haiec beçala, bercelaco intellectual vascongatu anhitzec ere, horrelaco pensamendua çuten. Bainan hori dateque hala ceren orduan escura ceduzcaten datuec realitate hura erakusten cerauquielacoz, ene ustetan. Arana jaunac ere, bere planteamendu ultracatholicoarequin, Unamunoren pensamendua confirmatu berceric ez çuen eguiten. Galdetu beharrecoa da nere ustez, ea cergatic personna intelligenteec uko eguiten ceraucoten euscara erabilceari, eta horrela aguian compturatzen ahal gara ecen araçoa euscaldunen icenean aritzen ciren refferenteac cirela, batez ere euscarologiaren ildocoec. Hori eta informatione falta. Gauça da: eçagutuco al cituen Unamunoc euscararen classicoac gaur egun eçagutzen ahal ditugun moduan? Bainan, Eta Arana jaunac? Behar bada hala içan baliz realitatea bercelacoa liçateque. Orduan, racismoarena campoco factore bat baicic ez çatequeen.
Gure araçoac nere ustez ez dira bilhatu behar campoan, gure buruetan baicic. Eta hor eraguin, benetan nahi badugu ceocer aldatu.
Unamunoc nahico tragedia ukan çuqueen, espainiar intelligenteena içan nahiean. Gurean ondoren ascoz ere mingarriagoa suertatu ciren Orixeren ardogorrinaparra eta halaco hyperjebadac. Hori bai cen racista, erraiten eta impossatzen çuenean euscara içan behar cela herri ttiquietaco vicimoduraco gauça, culturaric gabe.
Barca, intelligenteac ez, cultivatuac. Euscaldunac intelligenteac ciren eta gara. Bainan culturatic appur bat aldenduac, cein baita nere ustez gure problema nagussia.
Bai Barojarentzat ere ez zen kultur hizkuntza euskara ez, baina Unamunok eragin negatibo handiagoa izan zuen, eta aldi berean kontrako erreakzioa sortzeko ahalmen gehiago.
Orixe ez zen arrazista, mistikoa, fedean irakasle jesuitak baino askoz gehiago amona Mari Axentxi izan zuena, eta bai, erlijioa beste mito bat gehiago dela ziotenen aurka erabat eta zakar errebelatzen zena, baina, arrazista inondik ere ez.
“Gure araçoac nere ustez ez dira bilhatu behar campoan, gure buruetan baicic. Eta hor eraguin, benetan nahi badugu ceocer aldatu.”
Gure buru kolonizatuetan ere eragin behar da, baina ezin dugu ahaztu Espainiako 78ko Konstituzioak, 3. artikuluan zer dioen: “Gaztelania da Espainiako Estatuaren hizkuntza ofiziala. Espainol guztiek jakin behar dute eta erabiltzeko eskubidea dute.”, eta estatuko botere guztiak hori betetzeko eta betearazteko prest eta gertu daudela, eta autonomi estatutua erabat Espainiako 78ko Konstituzioaren mendean dagoela, eta 1982ko Euskara normalizatzeko Legea ere bai, eta hori aldatzeko asmorik ez dutela alderdiek EHBilduk izan ezik.
Artikuluaren muina, gogoan hartua izatea merezi duena da Unamunoren euskararen gaineko tesiak eskola frantses arrazistan inspiratuak direla, eta hori Joxe Azurmendiren azken liburuan argiro argudiatua dago. Horixe da muina. Jakina, Unamunori buruz gauza asko esan daiteke, esan da eta esango da: onak, txarrak, erdi bitartekoak…
Bide batez, Barojak Unamunok Bilbon 1901ean esandakoak astakeriatzat eta ergelkeriatzat jo zituen. Eta honekin ez dut Baroja goretsi nahi eta Unamuno beheratu nahi, ñabardura horixe egin baino.
Berriz ere oso artikulu interesgarria.
Guretzat oso mingarria izan da Unamunok hitzaldi hartan esandakoak.
Oso gai delikatua iruditzen zait.
Zaila da jakitea ea zein puntutaraino adierazten zuen Unamunok bere benetako pentsaera, eta zein puntutaraino astindu nahi zuen Bilbo inguruko señorito jeltzaleen kontzientzia.
Jakingo duzun bezala, Orixe gazteak eman zion erantzuna beste hitzaldi baten bidez (“ez dakit nongo berrilarik esan omen du…”)
Badago, bai, zer eztabaidatu.
Azurmendiren textua irakurri beharko da…
Mila esker, dena dela.
Ez horregatik Peru. Azurmendiren testuak merezi du irakurtzea.
Xabier Kintanak eztabaida honi egindako ekarpena:
https://www.jakin.eus/aldizkaria/artikulua/unamuno-eta-euskara/3452
http://www.bidebarrieta.com/revista/16/La-influencia-de-Unamuno-en-la-lengua-vasca
Franciaco racismo hau Franciaco Iraulçaz gueroztico suvirautzaren subjectuari lothua dagoque. Franciaco nationeac usurpatu gurean naffar nationearena, eta ondoren Españaco nationeac gauça bera eguin çuen. Bide horretan, Españac Franciaren racismoa copiatu çuen. Orduan hemen Francia eta España eçarri ciren hemengo natione beçala, indar salvaia hutsaz baina albardatu ideologico berritu batequin. Eta euscal herria haiei assimilatzeco ekimbide jarraitua egon da orain arte.
Natione imperialistec cultura europeara, civiliçationea eta abar aldarricatzen çuten, eta dute; eta euscal herria indigenen communitate bat bilhacatzen sayatu, azterceco moduco ceocer, gure arbassoac Africaco edo Oceaniaco mosquito especie bitchiac bailiren: ceocer atzeratu, mendietaco cobaçulhoetaco, atzeracoiac, etab.
Renanen racismoa oso ondo describatu çuen Azurmendi jaunac orain dela urthe guti. Oinharritzen da indoeuropearren pseudonagussigo cultural batean. Indarrez eçarcen diren eta berceac gobernatzeco gai diren herri batzuec cultura garatu çuqueten, haien arauera, eta horregatic mundu ossoaren gainean eçarceco legitimitatea leducaquete.
Bethi ukan çuten alliatu bat: Eliça. Horthan lehenagotic Cruçadac, jesuiten misioneac eta abar aurrecari dirateque. Ailegatzen ahal gaitezque Charlemagneren Imperioaren eta Eliça latindarraren arteco alliançara: hain çucen ere, oraingo europar supremacistec aldarricatzen duten modeloa, eta ceinaren buruco min primigenioa berceric ez den gure herria baino.
Francia francoina eta España gaztelar-astur-leonesa biac dira imperial, conquestatzaile eta suprematisticoac. Iraulça burguesen garaian nagusitu ciren, eta gure herria çampatzen paussu berriac abiatu cituzten.
Alliatu bat eduqui dute bethi: Romaco Eliça Catholicoa. Eliça Catholicoa enchargatu cen euscaldunec cultura bide, cein baitzen gainonceco herriec eguindacoa, burua alça ez ceçaten. Euscararen pseudoberpizcunde garaiquidea haien controlpean garatu cen, hala moduz ecen Unamuno beçalaco pensalari batec, orduco ideologia dominantearen parametroen baithan, ikusten çuena adiaraci baicic ez baitzuqueen eguin, nere ustez cinçoqui gainerat.
Bereizqueta eta opposaqueta cultural hau repetitu da behin eta berriz oraindaino, gure baithan dagoen araçoa da, ez legue edo alderdi affera. Eraguileac guti gora behera berdinac dira, osso cehatzac, eta guehienetan horren macchiavellicoac eta torcidoac nola mendeetaco experienciac ahalbidetzen derauen.
Bainan hala ere, nehoiz ez dute lorthu herri honetatic atherataco arimac erabat amore eman deçan. Eta ez dute lorthuco. Unamunoc behar bada ez çuen eçagutuco euscara classicoa, bainan oraingo belhaunaldiac bai. Hortche dugu ere Aresti, Krutwig, Naffar Translator, etab. Fenomeno hauec nehoiz ez dira assimilatuac içan, eta euscara eta cultura elkarquilatuz gure herriac nor içaiten jarraitzeco auquera ez du galdu, legueen eta impossitioneen gainetic. Hori da guilça, nere uste appaleal, suprematisten racismoa aphurceco, hastecoz norbere buruan.
Segur naiz Azurmendiren liburua interessant içanen dela. Mila esquer horregatic, Sodupe jauna.
Azurmendi jauna ez da philosopho baicic eta philosophia irakasle, EHUco cathedratico. Osso analysi onac eta structuratuac eskeincen derauzquigu bere lanetan. Hori valoratzen jakin behar da, bere neurrian. Azurmendi ez da Aita Santua, nola ez den ere Krutwig, Txillardegui, Mitchelena, Oteiça, etab.
Azurmendic eskaincen deraucu eçarrita dagoen systemaren oinharri ideologicoaren analysi bat. Baina bera ez da atheraco combaterat. Hori berce batzuei dagoquiqueçue. Horregatic gauça ez da cein ederra den Azurmendic eskeincen deraucuna reconfortatzen gaituelacoz gure possitionean baicic eta nola erabilcen dugun harc emandacoa realitate hori gainditzecoz.
Racismo suprematista horren oinharriac combatitu cituen eta argui adiaracita utzi, norc eta Federico Krutwigec, non eta Garaldea bere ensayo ederrean. Batera irakurri nituen Azurmendic Renanen pensamenduaren inguruan eguin çuena eta Garaldea. Batec suprematismo francesa aztercen çuen eta berceac suprematismo hura gaurco terraplanismoaren mailara reducitu.
Baina guero, Azurmendiri, ceinari gustatzen baitzaio euscal pensamenduaren azterqueta eguitea, nombait ezerosso eguiten çaioque Federico. Garai horretan pensatzen nuen Azurmendiri cegoquiola Krutwigen inguruco lana eguitea, azquen finean Federico baitzen bethi salatzen diren eta Joxec cehazqui erakusten dituen gaiztaqueriac frontalqui borrocatu cituena, eta ceinac idatzita utzi baitzuen ondoren gauça behar beçala ulertu gabe ascoc eta ascoc copiatzen cituzten ideiac. Ondoren ulertu nuen Azurmendi jaunac ez çuela nehoiz eguinen Krutwigen inguruco lana. Pena handiz.
Iruditzen çait Azurmendi, irakasle guipuztar petoa içanic, nahiago duela bethi etsaiac ikustea gu euscaldunoc bil gaitecen etsai haien aurca. Bainan nehoiz ez du euscaldunon arima igoco duen ecer aurqueztu. Irakaslea da, ez philosopho ezta borrocalaria ere. Jakin, Arançaçu, Tchillardegui, EHU-UPV, Egunkaria-Berria, eta abar, dira euscararen icenean aritzen den mulço hegemonico bat, Guipuzcoa ardatz duena, eta ceinarequin euscal herriaren ossotassunac ez baitu certan bat ethor.
Nere ustez, azterqueta eta analysia ondo daude, bainan tresna hutsac dira edo bercela cate hutsac. Trensa dira baldin eta analysian ikusten dena gainditzeco valio badute. Cate dira gauçac dauden beçala mantencecoz erabilcen badira.
Garaldean racismo suprematistaren oinharriac combatitzen dira, eta EHU-UPVco irakasleen aldetic, Garaldea eçagutzen dutenec orocorrean Garaldea combatitzen dute, osso argudio cutreequin gainerat, Lakarra beçala. Nere ustetan EHU-UPVan aguincen duten cathedraticoac direlaco erabat racista eta suprematista, bainan cassu honetan español peto. Eta nehor ez da Unamunoren mailara ere ailegatzen, ceren hura behinçat coherente içan cen eta joan cen Españaco salvajeac civiliçatzerat, eta hala bucatu ere.
Biziki eskertuko nizuke, Alexander jauna, esan ahal bazenigu nola eta zein bidetatik “combatitu” zuen Krutwig jaunak bere “terraplenismoaren” mailatik aipatzen duzun suprematismo eta arrazismo francoa. Mila esker.
Barca, Peru jauna, bainan orain arte ez baduçu gauça intellegatu ez dut uste ondoren ere eguinen duçunic. Gomendatzen ahal derauçut, hala nahi ukan beceneça bethi ere, idazten direnac aditzea eta handik ikastea. Hori da nire modua. Mila esquer, hala ere.
Barkhatzen ahal derautac hihaurec eni, Alexander jaunorrec.
“Consternacionetik” ezin ilkhi neindiquec…:-)
Ongi legoke, Alexandre, txorrada hauek alde batera utzita, eztabaida sanoaren mesedetan, ideiak azaleratu eta denok landuko bagenitu, foro hau horretarako baita, azken finean.
Ongi ulertu badizut, Azurmendi ez da bere aztergaietan arazoaren analisietatik areago joan, zure gusturako. Federico Krutwig horretan aurreratuago ikusten duzu, ikusmolde praktikotik jazarpen inperialistari aurre egiteko edo konbatitzeko proposamen zehatzagoak eskaintzen dituelako.
Hori da behintzat zure iruzkinetatik ulertu ahal izan dudana. Zuzen nabil?
Zerbait gehiago zehaztu dezakezu, eztabaida honen onerako?
(Bestalde, Azurmendiren lan hau irakurtzeko geratzen zaigu. Ea uda honetan parada aurki dezakeegun Unamunoren gai interesgarri honi heltzeko. Eta, Gillen, asko gustatu zaizkit X Kintanaren testu biak. Gauza politak esaten ditu gai honetaz.
Caixo Peru Jauna,
Bat nathor çurequin. Foro honetan modu civiliçatuan emaiten direnean eztabaidac harrigarri ikasten da. Eta gainerat, gueroz eta maila altuagoac ari gara poliqui lorcen eztabaida-mailari dagoquionez.
Erraiten nuena cen ecen Azurmendi jauna irakasle içanda, scientifico, informatione structura cehatz eta osso ondo organiçatuac eraiquitzen dituela euscara batua osso onean: textu accademico bicainac. Berac eraiquitzen duen theorian bere asmoaren arauera informationea sartu edo ez-sartu eguiten du arbitrarioqui, sciencilari guciec eguiten duten beçala.
Horregatic ona da bere lana valoratzea, extremo batera joan gabe. Bera ez da Aita Sanctua, ez ditu egui sanctuac scribatzen, eta eguiten dituenac asmo baten arauera dira scribatuac, asmo bat ceinarequin euscaldun gucioc ez baitugu certan bat ethor. Ceren ez dugu certan sinhistu Jakin-Berria-EHU-Etab mulço horretan eçarcen dena, nahiz eta bera cathedratico içan EHUn.
Ohitura da hemen, ança, batzuec gauça controllatzen dutela, benetan enteratuz, eta berce guehienec amen erran behar dutela. Bercela herexe moducoac dira, edo gara. Modelo hau catholicoa da. Azquen finean “artalde” bat controlpean eduquitzeco modua da, artaldea ceinac penitencia eguingo duen euscararen inguruco conceptione cehatz baten alde, euren liburuac erosten compromisoagatic, eta nagussiac horthaz vicico dira, tchiqui-mundutto horren controllari eutsiz.
Valoratzen jakin behar da, nere ustez, Eliça Catholicoaren baithan ere aritu diren euscararen eta euscal herriaren aldeco languile cinçoac, bacoitza bere bitartecoequin edo escura eduqui ahal ukan dituen informationeequin, etab.
Bainan euscararen prebosteac eta santoiac señalatzea justiciacoa da, eta gure herriaren ossassunarençaco ecimberceco medicina. Eta asco dira, ceinei gainera gurça irrationala eguiten çaien. Irrationalça hori nere ustez Cultura faltarequin lothua dakussat nic, eta euscal herriaren concetpione batequin ceinaren arauera euscaldunec soilqui dançan, eliçan ezcondu, lan eguin, edan eta guti guehiago eguiten duten: conceptione mysticoa, jeboa.
Conceptione horren aurrean euscal herritar anhitz, bercelaco hizcuncetan garatzen dute euren buruen cultivationea, euscaraz ecinezcoa delacoz. Nere ustez horrela ulertu behar da Unamuno.
Orduco ideologia dominanteac marcatzen çuen orduco intellectualen pensamendua, orain berdin daguien beçala. Española Españan eta francesa Francian. Bi natione hauec usurpatzen dute soverainotza hemen, indarrez, eta horrequin batera eçarcen dute cer den realitate eta cer eromen: ideologia dominantea.
Orduan euscal herrico intellecualec ez cituzten orain eduquitzen ahal ditugun haimbat elementu. Ascotan pensatzen dut ecen escura ukan balute orain dugun informatione historicoa, edo euscarazco classicoen ondarea, haien realitatea bercelaco içan liçatequeela, eta ondorioz oraingo gurea ere.
Azurmendic eguiten ohi ditu categorema edo opposaqueta theoricoac, nolabaiteco victimismo bihurri batetic non bere baithacoac onac diren, eta berac hauthatzen duen etsaya gaiztoa. Eta bitartecoac ditu berac eraiquitacoa hedatzecoz ceren erran beçala mulço “indarssu” edo behinçat economicoqui viable den baten pieça bat delacoz.
Jarduera cultural honec ondorio politicoac ere baditu, eta politican bere islada ukan du. Içan ere, “etchean” etsayac bilhatu, señalatu eta excommunicatu osso ohitura typicoa içan da euscaldunon articulatione politicoetan. Gustocoa ez dena etsayenganat bidali eta haren aurca jardun, molesta ez deçan. Gainerat, nola etsayaren jaçarpena aguericoa den, haiec erigitzen dira refferente beçala, Statu çappalçaileen violencia jassaiten dutenena, eta horretaraco valiatzen duten bitarteco bat da negarrismo perpetuoaren ohitura. Osso jocu macchiavelico eta torcidoa da, bainan nola gainera ohitura hedatua dagoen espionen gauçac eguiteco, campoan negarrac eta farreac eraguinez, azquenean euscaldungoa atrapatua gueratzen da circulu itchi batean nondic ecin baita athera, bere penac behin eta berriz cantatzen.
Krutwiguen inguruan erraiteco nuena hurrengo ekarpenean sarturen dut. Ez dadila ikus, othoi, hemen animosidaderic nehorren aurca. Gauça hauec jakinac dira, ez da irain purrustada. Compturatzen bagara bagara hobeto valoratuco dugu gutaco gucion lana eta dena.
Seguituren dugu, prefosta.
Joxe Azurmendi “Pentsamenduaren Historia Euskal Herrian” liburuan ez da luze aritu Unamunoz. Liburuaren amaieran, atal labur bat eskaini dio (376-382 orr.), eta hor batez ere haren “ni existentzial tragikoa” laudatu du, Unamuno politikoa eta batez ere linguistikoa (euskararen aurkakoa) gaitzetsiz.
Nik bildu ditudanak artikulu honetan “Antropologia naturalista edo fisikoa” kapituluan daude (326-331).
Baina Unamunoren 1901eko Bilboko Lore Jokoetako hitzaldiaz, eta Unamunoren ordurainoko eboluzioaren azterketa sakona Azurmendik “Espainiaren arimaz” liburuan dauka (2006. Elkar. 101. orrialdetik aurrera). Hor bai, asko sakontzen du Unamunoren iturri intelektualetan, eta X. Kintanaren ikuspegia, hots, Unamunok euskal jendea xaxatu nahi zuelakoa ezesten du (104 or. 245. oin-oharrean). Azurmendiren arabera, 1901eko hitzaldia bizkaitarrismoaren kontra idatzi zuen intentzio guztiz Unamunok:
“Lore Jokoetako erasoaren egiazko zioa honela adierazten du Unamuno-k berak Madrilgo El Imparcial-en emaniko jarraipenean “El bizkaitarrismo y el vascuence” izenburuaz: “Era y es preciso agitar el bizkaitarrismo y ponerle en tensión, obligándole a vivir vida agitada e intensa, pues cuanto más tirante viva, antes se le acabará la cuerda; lo peor es dejarlo que se duerma y prolongue así una vida latente. Por eso, más que por desuso, ha de gastarse en contradicciones y no con complacencias ni fingidos desdenes”, eta “El bizkaitarrismo, como otros movimientos análogos, tiene una fe, basada en errores si se quiere, pero fe al fin y al cabo, y una fe sólo se cura con otra. Lo he dicho antes de ahora y lo repito: no mata el error, sino la mentira. Y hubiera sido en mí una mentira tácita el hablar en los primeros Juegos Florales de Bilbao, en mi pueblo, y no decir nada del bizkaitarrismo, y no oponer a su fe otra fe, como hice, mi fe en el porvenir de mi propia casta vasca”.
Fede abertzale euskaldunari fede abertzale espainola kontrajarri zion, non eta Bilbon, noiz eta euskara erregina izan ohi zen Lore Jokoetan. Bere bilakaeran nazionalismo espainol horretara iritsia zelako.
Joxe Azurmendi, nire iritzian, ez da gehiagorengana iristen irakurle motibatua eta interesatua eta irakurlantea eskatzen duelako, batez ere analisi sakonenetan. Toki askotan hitz egin du Unamunoz, baina gehien eta sakonen esango nuke hortxe “Espainiaren arimaz” liburuan.
Arazoa zein dugu orain? Joxe Azurmendi? Unamunoren ideia arrazistak salatzeko idatzi dut artikulua, eta, jakina, etorkizunean pentsatuz, hots, euskaldunok Unamuno kontraeredu gisa izan dezagun hizkuntza kontuan (arlo existentzialean bere jenialtasuna ukatu gabe), eta eredu euskara landu dutenak, hots, haren aurka egin zutenak, eta, jakina, Azurmendirenganaino iritsiz, eta honek kultura euskaraz landu duelako, hau goratuz eta hau irakurtzera gonbidatuz.
Aita Santua ez dela; ez eta beharrik ere!
Egolatra ikaragarria zen Unamuno hau, ez daukat dudarik.
Salamancako erretore gisa etorri eta bere haurtzaroko mediokritate kulturalari barre egin nahi izan zion, dudarik gabe.
Ez dut figura hau gehiegi ezagutzen, egia esan. Hala ere, lepoa jokatuko nuke joko bikoitza zerabilela leku guztietan, baina hori bai, besteren begietan bere jakinduria behar bezala azpimarratuta uzteko moduan beti ere.
Haurtzaroko Bilbon, abertzale españolista / espaiñolen artean, aldiz, benetako kasta bizkaitarra, hau da, pedigree handiena.
Nire galdera da: tipo honek gaztetan Euskarazko katedra lortu izan balu, zer arraio egingo ote zuen ondorengo urteetan.
Bonaparteren mapa baliatuz Europako linguistika konparatiboa jorratu euskararekin? Ze kristo egingo ote zuen? Tamalez, hori ezingo dugu inoiz jakin.
Lehen Azurmendi aiphatzen nuen, contextu baten baithan. Erraiten nuen ecen scientifico-irakasle den heinean informatione structura antolatuac eraiquitzen dituela.
Interessante iruditu citzaidan Renanen pensamenduaren inguruan eguin çuena orain dela cembait urthe. Orduan, batera iracurri nituen hura eta Federicoren Garaldea. Gauça ascotan gauça berari buruz ari cirela ciruditan, bacoitzac bere modura.
Krutwig ez cen Universitateco irakasle, philosopho asquea baicic. Nerabeçaroan Guetchotar honec egunero hamar ordu baino guehiago emaiten çuen ikasten, bere cabuz ikassi çuen euscara, eta hala orduco Euscalçaidian Azkueren lagunçaile eta accademiaren sendaguile içan cen, gudaren osteco garaian. Hirur carrera eguin cituen: mercataritza, economia eta çucembidea, eta mundu ossoco hizcunça nagussiac memperatzen cituen.
Jathorri allemandarrecoa bere aitaren partez, mundu latino franco-españolatic campo eta gainetic cegoela erranen nuque. Eta hemengoa içanda, euscara bere eguin çuen berac hala nahi ukan çuelacoz, eta haren valioaz jaubetua, euscararen eta euscal herriaren ascatassunaren aldeco jardun militante activoa burutu çuen bere vicitza ossoan cehar.
Euscalçaindian Eliça Catholicoaren jarduna euscararenquico salatzeagatic atzherriratu behar ukan çuen 50. hamarcadaren hassieran, eta vueltatu cen 1978 urthean. Orduan aurqueztu çuen Garaldea iceneco ensayoa.
Beraz, ezberdinça agueri bat ikusten da Krutwig eta Azurmendiren artean. Lehena da eraguile bat bere içaera proprioarequin euscal herriaren maila gainditzen duena bainan bere ekimbide proprioa euscal herriaren alde eramanez, eta bigarrena da eraguile bat enquadratua structura batean, ceinari sor deraucon bere influencia gucia.
Krutwigui guertatzen ciçaiqueon nolabait Unamunori beçala: erraiten cituenac bere ingurucoec intellegatzeco çailtassun nabarmenac cituzten. Bainan Unamunoc euscara behar beçala eçagutu ez eta Españaren baithara jo baçuen (batzuei gaur ere guertatzen çaien beçala), Krutwigec bai eçagutu çuen euscara, eta horren garrancia, eta hala euscararen eta euscal herriaren alde jardun.
Krutwig euscal herriaren maila mediotic osso urrutiraino ailegatzen cen, bainan bere ekimbidea bethi içan cen herri honec maila hori beregana cedin, heri asque bat içaitecoz berce guciac beçala, eta ez reserva indigena bat.
Horregatic babesten çuen activoqui laphurtera classicoa euscara standard national beçala, aldaera horretan eguin celacoz euscarazco Cultura appurraren traditione litterarioa, ez guipuzqueraz. Eta horregatic, gainonceco natione asqueac beçala, greciera classicoan garatutaco Cultura ossoa euscaraz codifica gueneçan greciera çaharra eçagutzearen garrancia babestu çuen behin eta berriz.
Berac osso ondo ulertu çuen greciera çaharreco Cultura loraldi hellenicoa eman cedin bacirela hizcunça horretan eçaugarri cehatz batzuc, hizcunça horren hybrido içaerari lothuac, non jathorri indoeuropearreco elementuac integratzen ciren systema garatuago batequin: minoicoa, pelasgoa, aurreindoeuropearra edo berac postulatu beçala, garaldetarra.
Horrela, indoeuropearren edo aryarren nagussigo culturalaren mythoa tchiquitu çuen. Eta gauça da ecen gaur egun indoeuropearren systemaren ustezco nagussigoa aphurcen duen eguitatea, nondic greciera çaharra elicatu baitzen, garaldeaco hizcuncen mulço anhitz horretatic gueratzen den aztarna bacarra euscara dela.
Jarraituco dut, ildoa guehiegui desbideratu gabe, nosqui.
Gara eguncarico çucendari den Iñaki Sotoc idatzi çuen behin ecen carreran Unamunoren idazlan guciac iracurri cituela. Behar bada berac iritzi interessante bat emaiten ahal deraucu.
Nere ustez borrocatu behar dena da racismoa eta euscaldunac mempeco mantenceco theoria toxicoac, direla funtsean Azurmendic magistralqui esqueincen dituenac ulerceco bere analysietan, eta ceinac Krutwigec nola ecereztatu erakusten baitraucu. Biac.
Unamunoren aurca borrocatzeac ez du cençuric.
Iepa,
Barkadazue, Patxi eta Alexandre, zuen elkarrizketaren erdian sartzen banaiz. Oraintxe ikusi dut Patxik aipatzen duen testu zatia Interneten eskuragarri dagoela, hemen hain zuzen PDF formatuan:
http://www.jakin.eus › albisteak › dossierrak › unamuno
74 orrialde dira, baina mereziko du irakurtzeko tarte on bat hartzea.
Pazientzia apur batekin, ni ere hartara jarriko naiz, eta emango dizuet, (ahal dudanean, ez dakit noiz), nire iritzia.
Mila esker gai interesgarri hau hona ekartzeagatik. Figura honek uste dut benetan merezi duela denon hausnarketa. Segi zuen eztabaidan, lagunok.
Ba nire ustez bai, Alexandre. Unamunoren barne-motibazioak zein diren argitzea ez dut uste guretzat ariketa hutsala denik.
Niretzat ez da, behintzat.
Krutwigen garrantzia eta handitasuna nik behintzat ez dut ukatuko. Euskaltzaindia eraberritzeko, Euskaltzaindian euskaltzainak euskaraz mintza zitezen (paradoxa dirudi, baina Urkixo hil ondoan, Krutwigi zor zaio Euskaltzaindia osoko batzarretan euskaraz mintzatzen hasi izana 1950ean). Vasconiaren garrantzia eta abar.
Gero, nik dakidala, ez dago Krutwigen lanaren gaineko lan dibulgatibo zabalik. Nik dakidala. Garaldea liburuko tesi nagusia edo nagusietako bat, oker ez banago, da indoeuroparrak baino lehen Europan kultura bazegoela, nekazaritza kultura. Stoneghen. Euskal Herria.., Bestalde, egia da, indoeruroparrak beren armekin eta nagusitu zirela, eta egungo Europako kultura haiek eraiki, baldintzatu eta markatu dutela onerako eta txarrerako.
Krutwigek merezi du azterketa eta dibulgazioa. Baina, jakina, horretarako ez da Azurmendi desfamatu beharrik.
1952an, hitzaldi ausarta eginez Bilbon, Euskaltzaindiaren batzar batean, frankistak han zirela, erbestera jo behar izan zuen. Eskerrak dirua bazuela eta ahaideak eta Alemaniara joateko. Familia onekoa zen noski. Eta azkarra ere bai. Elitista. Zioen 100.000 herritarreko bat sortzen dela azkarra. Bera haietarik zen, noski. Merezi luke azterketa eta dibulgazioa.
Honaco tchapattoa Belatz Gorri aldizcaritic hartua da. Horretan Krutwigen Computer Shocken laburpena dago, eta parte batec cyberneticari eta horren arauera theoriac nola ossatzen diren açalpena emaiten du. Edocein theoria eta haren claveac ulerceco osso interessante deritzot. Suprematismo aryarra theoricoqui tchiquitzeco lehendavici theoriac cer diren ulertu behar da.
Borzgarren parthea TA KYBERNETIKA deitzen du, eta cybernetica scienciaren conceptu orocorren expossaquetarequin hasten da. Sciencia honen arauera, informationea, igarri ahal dena da. Beraz, bi elemmentuz ossatua egonen litzateque : euskarria edo structura, eta semantica edo errannahia. Horrela, informatione unitateac structura eta semantica duten symboloac dira, ceinac angelerazco pattern hitzarequin adiarazten bait diren (pattern hitzac quadro edo modelo erran nahi du).
Pattern bat oinharrizcoa içan daiteque edo complexua. Lengoaiac içaquien arteco communicationea ahalbidececo pattern codifficatione formac dira, eta hizcuntzac edo hitzen bidezco lengoaiac ethnia cehatz bacoitzaren eçagutza collectivoaren gordailuac içanen lirateque.
Hemengo hau Garaldea liburutic eguin guenuen laburpenetic hartu dugu :
(…) Horregatic gauça bat ikasteco ascotan ez da nahicoa liburu batean idatzia ikustea, eta açalpena bercelaco formequin lagundua eguin behar da, transmisionea eguiten duen maisuaren keinuequin erraiteraco (bereciqui ahozco traditioneetan), mussicarequin edota irudiequin… Pattern-a adiaraci daiteque hitzarequin, keinuarequin, irudiarequin edo marrazquiarequin. Pattern-aren igorlearen eta jassocen duenaren artean ulermen berdintza bat dago, eta physical ekintzaren eraguin psyquecoa ancera igarcen dute biec. Bainan ezberdintassunac ere badira bethi, igorlearen eta jasotzailearen artean.
Badira oinharrizco pattern-ac bai eta complexuagoac ere, dialectical processuetan eraiquiac. Metatzen eta transmititzen den informationea edo eçagutza theorietan bilcen da, eta bi theoria mota daude.
Garrancitsuenac empirical theoriac dira. Hauec sorcen dira inguruco naturatic igarritaco edo behatutaco phenomenoen gainean. Conceptu simpleac erabilcen dira, eta taldecatzen dira conceptu complexuago eta abstraituagoetan : classeac aleguia. Adibideac aiphacearren : laranja, sagarra… hau da : fruta (classea). Berce adibide bat : gorri, urdin, hori… hau da : colore (classea). Hauec cultura conceptuac icendaceco hitz simpleac dira, eta conceptu complexuagoetan bildu edo classifficatu daitezque, içaqui berriac ossatuz, symbolo berriequin (mammiphero, arrain : animmalia,…; animmalia, landarea: vicidun içaqui…. erraiteraco).
Neolithos aldiaren garrancia dugu, non eta orduan nabarmen handitu baitzela guiçaquien buru-irismena conceptu edo pattern berrien sorcuntzarequin, eta hitz berriac sortu behar baitziren conceptu berriac icendatzeco. Lehenago hitzac murritzagoac içanen ciren, paleolitho eta mesolithoco realitateeei lothuac, bainan neolithoan guiçaquiec aurre-ikuspen eta irudicatze gaitassuna areagotu behar içan çuten, orain arte garatu den culturaren oinharrizco pattern-en icenac eta erranahiac sortuz.
Neolithos aldico talde guti batzuei sor çaie mundu ossoan hedatutaco culturaren sorcuntza. Gaur egundaino humano gehienec repetitu eta iraunaraci dute orduco guiçaquiec sortutacoa.
Empirical theoriequin guiçaquiaren aintzineco jakintzac ordenatuco ciren. Haien alboan aguercen dira geroago axiomatical theoriac. Azquen hauetan abstraitu objectua harcen da, bai eta erabaqui cein eçaugarri içanen dituen. Mathematicaco theoriac honelacoac dira. Guiçaquiec irudicatutaco dialectical ereduetan oinharritzen dira, eta eraiquitzen dira deductionearen bidez. Hirur characteristica aiphatu ditzaquegu axiomatical theorien inguruan :
1. Theoria axiomaticoaren subclasseac eraiquiceco conceptuac icendatzearren technologia hitza erabilcen du cyberneticac. Deductione-raçoinamendu batec ecin ditu alde batean utzi theoria beraren eraicuntzan eçaugarri technologicoac. Adibidez, mommentu batean çubi bat eraiquiceco baldintza guciac ecin dira repetitu berce mommentu batean, lurraren edo airearen baldintzac ezberdinac içan daitezqueelaco.
2. Theoria deductivoac (eta theoria scientiphicoac honelacoac dira bethi) behatutaco phenomenoac theoria beraren mesedera jarceco joera du. Theorian sarcen ez diren phenomenoei ez çaie harretaric escaincen. Behatutacoari existitzen ez diren eçaugarriac gehitzen çaizquio ere (badaudenac nahita ikussiz ez, erraiteraco), theorian sarcearren. Adibidez : Einsteinec arguiaren eçaugarriac arguitu arte Fizeauren aurquicuntzei eguinico cassu eça, orduco arguiaren uhin içaeraren theoriarequin contradictorioa baitzelaco.
Beraz, theoria behatutaco phenomenoen gaineco dialectical eraicuntza dugu, bainan ceina ez bait den nehoiz realitatearen irudi fidel bat. Theoriac guiçaqui batzuec eçarcen dituzte eta berce batzuec onhartu, euren objectivotassunaren verifficationeagatic, bai eta scolan impossatua içaiteagatic. Edonola ere, guiçarte combentioneac dira, eta eurequin akatsa daramate bethi.
3. Axiomatical theorian içaqui naturalac classeetan sailcatzen dira ere, baina classe hauec aldiz, deductione-raçoinamenduen ondorio dira, hau da : deffinitioneac (abstractionetic cehatzera nolabait erraiteco, empiricaren alderanciz). Halaco ereduetan sortutaco conceptuac sortzailearen marca arguia gordecen ohi du. Horrela sortutaco conceptuac deffinitionearen reifficatione icenaz deitzen dira.
Reifficationea eraiquicen da irudicatutaco technologiari ondorio theoricala gehituz. Bainan possible da ere içaqui hau natura physicoan ez existitzea. Existencia physicoan deffinitionearen eçaugarriac ikussi daitezque eçagutzen diren eguiztace methodoequin. Fictionnezco existencian deffinitionearen eçaugarriac ez dira contadictorioac naturaren legueekin, bainan ez dira ikusten eçagunac diren methodoequin. Reifficationea existencia fictionezcotic existencia physicora pasatzen da verifficatione experimmentalarequin..
Scienciac ascotan erabilcen ditu fictionezco existenciaco reifficationeac. Adibide batzuc : beroac temperatura aldaquetac eraguiten ditu, indarrec abiadura aldaquetac, arguiac opticac ikercen dituen phenomenoac… Ecin da abstractione hauen physical existencia eguiaztatu, bainan naturaren legueequin ez dira contradictorio eta haien inguruan eraiquia dugu cultura transmisioneaz jassoa eçagutzen dugun eta ethengabean eraldacorra den scientiphical realitate culturala.
Politican, sociologian edota philologian sciencia fictionnezco theoriequin dathozquigu sarri scienciaz jancitaco-mozorrotutaco pseudojakintsuac, eta haien jokuetan ez erorceco valiagarria da hau gucia. Adibidez, indoeuropearren edo aryarren usthezko cultural nagusitassunaren ideia aldarricatzen dutenean haimbat sciencailariec, europear Statuen eta Eliza Catholicoaren çapalcuntza ereduaren ideologiari fictionezco sciencia albardatua eman berceric ez dute eguiten.
Guiçateriaren Historian herri oso gutic aurquitu dituzte cultura objectuac, eta eguin dutenec empirical theorietaco classeetan sailcatu dituzte. Horrequin batera, axiomatical theoriac asmatu dituen herria, scientiphico eta philosophico speculationearen bitartez, Helladeco Graico Herria da. Indiako Sanskrieran aurquicen den speculatione aphurra metaphysicaren eremmura mugacen da. Aintzineco Greciarrec egun ere eçagucen dugun realitatea eraiqui çuten, lanaz eta borrocaz gain, batez ere irudicacen eta amesten. (…)
Eçagutza structuracen da theorien bitartez, ceinac bi motatacoac baitiren : empiricoac edo axiomaticoac. Theoria empiricoac natura physicoaren observationean oinharritzen dira, eta eguituratzen dira conceptu osso cehatzetatic abiatuz, ceinac taldecaten baitiren classe gueroz eta abstraituagoac eratuz. Berce alde, theoria axiomaticoac guiça gogoan sorcen dira, eta eguituratzen dira empiricoen contraco noranzcoan. Theoria axiomaticoac oinharritzen dira conceptu osso abstraituetan ceinentzaco technologia hitzarequin icendacen diren eçaugarriac desseinacen baitiren, eçaugarriac ceinac gueroz eta cehatzago baitiren eçaugarri multzo orocorraren deffinitionea çabaltzen den bitartean.
Theoria axiomatico bat scientiphicoa eta valiagarria dela onharcen da empiriatic verifficatzen denean, empirico theoriaren formari assimilaten çaioenean, alegia. Horrequin batera analogia dugu, ceinac theoria batean edo informatione structura batean, informatione esparru horretatic campoco berce informatione esparru batean semanticaren pharte batzuc ikustea ahalbidetzen baituen. Analogiac ahalbidetzen du informatione structura ezberdinetatic abiatuz structura berriac sorcea. Eta horrec theoria beretic haragoco realitateac ikustea, hau da : ikusspeguia çabalcea ahalbidetzen du.
(…)
Evidenciaz, hemen aurquezten dudan hau copia tchar bat baicic ez da. hoberena da originaletarat jotzea, ez commentaristenganat.
Joer, hi.
“tcapattoa”
KYBERNETIKAri buruzko “Pattern Noster” luze hau irakurtzeko zenbat ordu beharko direla kalkulatzen da?
Gaur gauean “bethaçalac” erre beharko ditut kandela-argi baten arrimoan!!
Ahahaha…
Bai… Bainan philosophia baithaco salsetan murguilcecoz hori aperitivoa da.
Eduqui badaezpada guertu aspirinac 🙂
Dezepzioa hartu dut. Paragrafo honi buruzko azalpena espero nuen: “Garaldean racismo suprematistaren oinharriac combatitzen dira, eta EHU-UPVco irakasleen aldetic, Garaldea eçagutzen dutenec orocorrean Garaldea combatitzen dute, osso argudio cutreequin gainerat, Lakarra beçala. Nere ustetan EHU-UPVan aguincen duten cathedraticoac direlaco erabat racista eta suprematista, bainan cassu honetan español peto. Eta nehor ez da Unamunoren mailara ere ailegatzen, ceren hura behinçat coherente içan cen eta joan cen Españaco salvajeac civiliçatzerat, eta hala bucatu ere.”
Nola combatitzen dira, bada, racismo suprematistaren oinharriac Garaldean?
Caixo Patxi,
Garaldean combatitzen dira racismo haren oinharriac modu osso simple batez. Demostratuz theoria asmatuac baicic ez direla, helburu cehatz batequin. Eta demostratuz datuequin ecen theoria racista horiec ez dutela ez hancaric ezta bururic ere, bainan indoeuropearren ustezco nagussigo culturala dogma beçala eçarcecoz erabilcen cirela, eta direla gaur egun ere.
Gauça da EHUn Europa christauaren oinharriac eta indoeuropeargoaren nagussigoa ere eçarcen dela. Ez da iritzi bat, ikusten dena eta irensten dena baicic. Nosqui, gaur egungo realitatearen berce aspectua da. EHU Españaco Universitate provincial bat da, ez Euscal Herriarena. España natione racista eta suprematista da, beraz celtac, visigothuac, reconquesta eta España da haiençaco eredua, erran beçala, españar nationea francicoaren copia tchar bat delacoz.
Horregatic ere, EHUco cathedratico baten aldetic orain dela ehun urtheco philosopho baten pensamenduaren analysia aurqueztea racista beçala, aguian atentionea desbideratzeco tactica içaten ahal dela erraitea ez dateque horren eroa. Guero gauça den beçalacoa içanen da, bainan hemen ciquinqueri asco eguiten dira, eta susmopean jarcea gure euscararen santoi batec erraiten duena ossassuntsua da, nere ustez.
Azurmendic ohorezco aiphamenac jasotzen ditu bethi. Osso ondo çaindua egon da, ez du çauri handiric. Berac erabaquitzen du nombait euscaldunoc hartuco dugun pizti belça, eta cergatic eguin behar deraucogu ba amen?
Bethi ere, bere lanaren garrancia onhartuz, bainan erran beçala, passatu gabe.
Egin dizudan galderari eman diozun erantzuna alde batera (Garaldea eduki beharko nuke eskura eta ez daukat), oso injustua eta esker txarrekoa irizten diot Azurmendiz diozunari. Itzala, prestigioa eta izen ona nola lortu ditu zegamarrak? Lana erruz eta buruz eta jakitez eginez. Etsenplu ederra jarri digu begi bistan, ikusi nahi duenarentzat.
Hala ere, ez da nire jarrera EHUren aurcaco. Gauça onac ere baditu, eta asco ikasten dut hor, non ikasle naicen. Bainan critico içaitea da bethi goraiphatzen dena, ez? Bercela hango irakasleac ankylosatzen dira ere, ikasleec amen eta amen erraiten, suspensoaren edo gainoncecoec cer erranen dutenaren beldurrez.
Beitu, honaco hau angueleraz aurqueztu guenuen Garaldearen inguruan. Behar bada lan horren inguruco ideia orocor bat eguiteco valiagarri da:
There is an old book about the Canarian Gwantches and their ethnic relation with the basques. It is called Garaldea, and it was written at the beginning of 70es deceny by the basque hellenic intellectual and member of Euskaltzaindia Federico Krutwig. The main these of this book is the existence of a cultural developed Pre-Indo-European substrate in Europe, North of Africa and Greece. That these exposed by Krutwig is a consequence of the studies about Canarian Gwantches published by the german archaeologist Dominik Woelfel.
Woelfel had found some evidences of a Canarian indigene population who lived there without metals when the Spanish conquerors were arrived in XV-th century. Those evidences connected Gwantches with western Europe, but not with the Berberians or contemporaneous populations of north of Africa, and not too with the eurasian slaves. Woelfel explained that Gwantches were a part of the neolithic civilization of the Megaliths. This civilization connected Europe, Middle East and North of Africa. And one communication nucleus was the mediterranean sea. In this civilization are mixed the neolithic revolution’s new cultural patterns with the Atlantic Paleolithic “traditions”. Different kinds of people with different languages moved into this cultural complex, where it was built in that time the empiric structure of knowledge of our actual civilization. And from there, only one hybrid language is actually alive: heuscara or basque. Linguistic evidences of that Pre-Indo-European substrate can be found in the toponimy and in the linguistic structures of all of Western Europeans Aryan languages, like German, English, Latin and greek, but not in berber or Slavic languages, which are Indo-European purer.
Krutwig was an intelectual born in Guetcho, Biscay, in 1921. He had passed learning 14 hours each day many years when he was a teener, and after had obtained the degrees of economics, laws and commerce. He spokes 23 languages and he had a very heavie classic cultural baggage by auto-formation. He was the brain of Euskaltzaindia at the beginnings of Franco’s dictatorship, and the main apologist of Basque language’s unification, but because of a speech he had taken the way of exile. When he found the Woelfel’s work in Algeria, he pursuit the research into this epistemic labyrinth around the relations between African and European peoples. He proposed an Ariadna’s wire: the basque language.
When the Spanish conquerors had found the Gwantches they sent Basque clergymen. for communicating with the indigenous, because they found that Gwantches spoke a kind of basque. There are many writings and some vocabularies done by these clerics, and some linguistic structures are the same. The writings were compilated and studied by Woelfel, and then found by Krutwig. All of that documental information is presented in Garaldea book.
Federico Krutwig proposed a complex labyrinthine theory, but based in empiric evidences. In that context of the Megalithic civilization were connected caledonians, Iberians, the Pre-Hellenic of Crete and the Cyclades, and more. In north of Africa we could find the Libu populations, who were Pre-Indo-European populations connected with Europe. Libus were culture creators and had influenced the Egyptian civilization. Gwantches were an isolated branch of Libus. There are evidences of cultural and genetical connection and exchanges between Saharan region and Europe in the neolithic, for example in the parietal art of Tassili in Algeria or in Capsa culture’s remains or in the European alpine human type. There are too in other levels of this substrate other connections with the Armenian, Mesopotamian and caucasian region. For example, the region of Urartu in Armenia is actually called Al Jazzira which means island, which in basque means uharte or ur arte.
All of languages are hybrids, mixes of different kinds of thinking or reality modeling systems by contacts between peoples. And basque language too. The Megalithic civilization created the main empiric concepts of our reality and encoded in some languages which moved into this geographical space. That formed the Pre-Indo-European cultural substrate of Garaldea. These concepts were based in the observation of nature and communicated and accumulated in a cultural memory. This process had started with the Neolithic Revolution, and it was developed before the rise of technology of metals.
Using metals for making arms against other communities for submit them, some populations had started imposing over others. The Indo-European peoples were bellicose steppe communities functioning like wolfs groups, but without any developed culture. They were imposed over the Pre-Indo-European Harappa’s and Mohenjo Daro’s civilizations in India, over the Mesopotamians and Egyptians, and over Garaldean or megalithic civilization too.
The ancestors of berbers were the Garamantes: Indo-European warriors came from Sinai to north-west Africa around 1000 BC, with domesticated horses, war chars and iron technology. They were imposed over the libus but not over the Gwantches, because they were isolated in their island. The German, the Italic, the Hellenic and the Celts are other expansion waves of those Indo-Europeans imposed over the megalithic European peoples. The origin is always the same: the eurasian steppes.
That Indo-Europeans, also called aryans, were not culture creators, but when they were imposed over other populations they had been cultured by them. For exemple, the greeks were Indo-European warriors imposed over the Pre-Hellenic Garaldeans like the Minoans, and they were cultured by them. After that, greeks were who had invented a new kind of thinking by axioms. Greeks had invented the axiomatic theories over the Pre-Hellenic empiric cultural structure, and that is the main reason of the cultural spread of Greek language around the world. In north of Africa, the Indo-European berbers were the Garamantes, imposed over the Libus with their metallic arms. Actually, the Tuareg people claim their berber origins. The Amazighs are North African Pre-Berbers assimilated by berbers and after by arabs. The Canarian Gwantches found and massacred by Spanish conquerors didn’t know metals and they spoke a kind of isolated Pan-European heuscara. That ancient Pan-European heuscara or Garaldeera can be found into all languages of west Europe and in Grece, but not in the slave lands.
With this Ariadna’s wire, Krutwig elaborated an interesting theory for understand the origins of Europe. That theory neutralizes the model of Indo-European or aryan supremacy, so this Garaldean theoretical system is censored or attacked by the Establishment, but elements of this Garaldean theory are often confirmed by different scientists around the world.
In this Garaldea book, Krutwig exposes too how theories are built according to the last advances in cybernetic sciences. Two kind of theories are used all the time for representing reality: empiric theories and axiomatic theories. Theories are always social constructions who’s future is being changed by other theories. But the importance of a theory is to be confirmed by the reality. Some notions about this are interesting for being able to find and neutralize the different ideological manipulations with form of scientific theories like the supremacy of Indo-Europeans over the other populations. These theories are today the main dogma in Spanish or French Universities, because France and Spain are supremacist imperialistic countries.
After the publication of Garaldea, some cultural or folkloric exchanges have being between Basque Country and Canarias. It is always positive to connecting peoples and persons by cultural exchanges based in respect and friendship.
Thank you very much for reading and listening this document, and we hope that it can be interesting for debating different ideas about our European history.
Honequin, uste dut Garaldeari buruzco partea itchita emaiten ahal dela, nere aldetic behinçat.
Patxi,
Ulercen dut erraiten duçuna, eta aguian çucen çara. Ez dut ecer bere aurca, bainan orain behinçat hala ikusten dut, jakinda ere trompatuta egon ahal naicela. Hala bada, comptura nadin nahi desiratzen nuque.
Unamunoc thoqui eta aldi cehatz batean erran çuen erran çuena. Gutaco bacoitzac orain berce realitate batetic beguiratzen du chronotopia hura. Alderatzen nahi dugu berce informatione-structura cehatz batequin, cassu honetan Azurmendi jaunarequin. Gauça da ere ecen ez dela egoqui comparatzea philosopho bat eta philosophia-irakasle bat, gauça ezberdinac direlaco eta haien arteco harremana berecia delacoz. Hoberena da comparatzea berce philosopho batequin, eta horthara goaz orain.
Unamunoc cer jakituri orocor ukanen çuqueen ez daquit, bainan Españara joan bacen salvaje horiec civiliçatzerat, nola ez dut uste missione jesuitico bat eguin nahi çuenic, erranen nuqueen ecen bere cosmovisionea mundu latindarraren onciaren barruan cela. Horrec açalcen luque behar baledi bere racismo (ideologuia dominantearen baithaco) latinoa. Eta bere ignoranciaz euscararen heriotza baquean certificatu nahi ukan içana.
Bainan Europa mundu latinoaz gain existitzen da ere. Orduan chronotopoa aldatuz, possible dugu Unamuno comparatzea berce europar philosopho batequin, ceinarequin orain bertan gure eztabaidatto honen baithan aphurtuco dugun euscararen aurcaco mytho racistaren sostengua, cein erranen nuque ere ecen Unamunoc maneiatzen cituzqueen datuetan ez cegoela: Leibnitz.
Leibnitz mathemmaticari beçala aguian da guehiago eçagutua. Consideratua da nola azquen philosophoa cein palo guciei eman baitzerauen. Ba, harec interes berecia çuen euscararequico. Eta ez entomologuia ethnicoa eguiteco (Bonaparte mesiasac ez beçala).
Gauça dateque ere, ea cer euscara eçagutzen çuen Leibnitzec, cer baldinçac, cer euscal herri; eta cer euscal herri eta cer euscara eçagutu çuen Unamunoc.
Batean naffar natione soveranoa existitzen cen, naffar gorteetan adiaracia, eta bercean natione bacarric ciren España eta Francia, eta euscal herriaren aurcaco genocidio bat Eliça Catholicoaren complicidadez.
Unamuno ulerceco hori comptuan ulercea ecimberceco da, eta haren aurrean berce modelo bat aurquezteco, egoquiago dateque Leibniz eta haren contextua aztercea. Cergatic ez da hori propossatzen? Ni ez naiz irakaslea, ikaslea baicic, Azurmendiren liburuac iracurcen dituen apurretacoa.
Asuntoa geopoliticoa da, Europa baithaco natione ezberdinen arteco mendeetaco gathazca luce bat. Hori da heldu beharreco dimensionea, nere ustetan. Bercea populismotic atentionea desbideratzea da.
Oker ez banaiz, prefosta.
Nik dakidanez, Leibniz-ek hizkuntza unibertsal bat eraikitzeko ahaleginak egin zituen, matematikako kalkuluetan oinarriturik.
Porrot egin zuen egitasmo horrek, hizkuntzak ezin baitira arau arrazional hutsen gainean eraiki.
Galderatxo bat daukat zuretzat, Alexandre
Lehenago igorri diguzun ingelesezko textuan, ongi ulertu badut, Espainiako koroak, apez euskaldunak erabili zituen Canarietako Guantxe-ekin komunikatzeko, nahiko pareko hizkuntza omen zerabiltela-ta..
Inoiz ez nuen halakorik irakurri. Nondik atera duzu informazio hori?
Aupa Peru,
Garaldeatic bertatic athera guenuen informatione hura, Canarietarat igorritaco aphecena.
Edocein moduan, erranen nuqueen ecen helburua Unamunoren baithan adiarazten cen racismoa combatitzea bacen helburua, bethe dugula, calte collateralac edota coerdicoac calte.
Euscaldunoc gueure burua babesteco gaitassuna badugu. Ez gaituzte horren erraz garaituren.
Mila esquer!