Lapurtarren ezizenak
Lapurtarren ezizenak –
Euskaldunok beti izan gara ezizenak edo goitizenak jartzeko zale. Hori dela eta, zazpi herrialdeetan ohikoa izan da herri bateko zein bestekoak ezizen batez ezagutzea. Gaur egun ere horrela da. Lapurdin gauza bera gertatzen da, jakina, baina euskararen gibelatzeak horren oroitzapena ahuldu du gure artean. Beharrik bazirela zenbait bilduma eta gure aitatxi-amatxien buru onetan horietako ainitz atxiki direla. Julien Vinson euskalari frantsesa gure artean ibili zen euskara aztertzen eta 1883an plazaratu zuen Le Folk-Lore du Pays Basque izeneko liburuan hainbat zerrenda ezarri zituen. Horixe izan da gehienbat hemengo zerrenda egiteko erabili dudan iturria.
Lapurdik gaur berrogeita bat udalerri ditu: Ahetze, Ahurti, Ainhoa, Angelu, Arbona, Arrangoitze, Azkaine, Baiona, Bardoze, Basusarri, Beskoitze, Biarritz, Bidarte, Biriatu, Bokale, Donibane Lohizune, Ezpeleta, Getaria, Gixune, Haltsu, Hazparne, Hendaia, Hiriburu, Itsasu, Jatsu, Kanbo, Larresoro, Lehuntze, Lekorne, Lekuine, Luhuso, Makea, Milafranga, Mugerre, Sara, Senpere, Urketa, Urruña, Uztaritze, Ziburu eta Zudaire. Zoritxarrez, ezin izan dut herri guztietako herritarren ezizenak bildu. Dena den, izan badira, eta ni baino ikerlari hobea izanen den beste batek bilduko dituelakoan nago. Horra hor bildu dudan zerrendatxoa:
- Ainhoarrak: Saltsa jaleak.
- Akoztarrak: Idi adarrak.
- Angeluarrak: Galtza haundiak / Galtza xuriak.
- Arrangoiztarrak: Baxera egileak / Makilak.
- Arrunztarrak: Arraxina (kandela) saltzaileak / Dantzari haundiak.
- Azkaindarrak: Zoko-mokoak.
- Baionarrak: Atanturrak (=zintzilikarioak) / Gormantak.
- Biarriztarrak: Sorginak.
- Bidarraitarrak: Errekak.
- Bidartarrak: Arrain saltzaileak.
- Biriatuarrak: Ardi zahar jaleak.
- Bordagaindarrak: Ohoinak.
- Donibandarrak: Xokolat edaleak.
- Ezpeletarrak: Sisti-sastak / Piper saltzaileak / Piperdunak.
- Gerezietarrak: Lerden eta bipilak.
- Getariarrak: Moto (buruko zapi) xuriak.
- Haltsuarrak: Bele jaleak / Esne saltzaileak.
- Hazpandarrak: Tripa haundiak.
- Heletarrak: Barnez bezala mihiz azkarrak.
- Hendaiarrak: Mantxeta (beso mutur) haundiak.
- Itsasuiarrak: Pinpi-panpak / Azkor-kakorrak / Gerezi-saltzaileak.
- Jatsuarrak: Sorgin bildurrak.
- Kanboarrak: Arno edaleak / Gormant haundiak.
- Larresoroarrak: Xipa xorroak / Saski egileak.
- Lekuindarrak: Biribil bezain lagunak.
- Makearrak: Ginarriak ta gora mintzo direnak.
- Milafrangarrak: Kafe edale haundiak.
- Mugerrearrak: Astoak.
- Oletarrak: Ezkondu nahiak.
- Saratarrak: Gizon (edo emazte) ederrak / Mintzatzaile ederrak.
- Senpertarrak: Belaunburu haundiak.
- Urruñarrak: Ohore nahiak / Buru goratzaileak.
- Uztariztarrak: Auzilariak.
- Ziburutarrak: Moto zikinak / Kaskarotak.
- Zuraidarrak: Tipula-saltsa jaleak.
Oharra: Irakurle, edozein herrietako biztanleak deitzeko beste ezizen edo izengoiti bat ezagutzen baduzu, igor ezazu hona, denok ezagutu dezagun. Milesker, aitzinetik.
Lapurtarren ezizenak
Joseba zure ekarpenak gustatzen zaizkit. Horregatik batzutan oharpen edo zuzentze tipi batzu egin nahi dizkizut. Askotan arrazoi bertsuaren gatik aitortzen dut.
Lapurdiko udalerriak zenbatzen ditutzu, bainan, gaur egun, 1789 urtetik, Lapurdi ez da existitzen gure euskal tradizio propioan baizik. Faktu sinple hau ulergaitza da Hegoaldeko probintzietan edo hango erreferentziak buruan dituen batentzat.
Probintzia historikoaz ari baldinbazara udalerriak ez ziren parrokiak baizik. Eta Baiona ezin duzu Lapurdin sartu, Lapurditik kanpo zegoen eta.
Ez banaiz makur gure zaharrek ez zuten sekula « baionar » erraiten bainan « baiones » beraiek beraientzat erraiten zuten bezala euskalduna ez zirelako.
Ttipian , kolegioan nihaurk aditurik, baionesek deitzen gintuzten « bascoura » eta kolektiboki « la bascouraille ». Horiek oilotegiarekin badu zer ikus hain segur. Frantsesez oilotegia erraiten baita « basse cour »
Gainera Baionesek gutaz pentsatzen zutena aise islatzen zen zerabilten ohizko esaldi zakar honetan « tu es basque ou tu es con ? »
Erranen duzu beharbada « auzilari » izengoitia merezi dugula uztariztarrek. Ez arrazoia da beharbada uztariztarrek ez dugula gure arbasoen eta gure malurrak ahanzten beste iparraldekoek bezain fite.
Auzilari izengoitia Uztaritze biltzarraren egoitza zen garaietik datorke seguraz ere. Orduan juje, abokat eta uxer asko ziren eta.
Segi aintzina Joseba, oso inportantea baita gure tradizio etno-kultura salbatu eta transmititzea.
Arratsalde on, Beñat.
Aipatzen duzun hori guztia egia da, Baiona luzaz kanpoan izan da.
Baina zer egiten dugu orduan gaurko euskaldunok Baionarekin? Eta biharko egunari begira? Bi aukera daude: Lapurdi (Uztaritze hiriburua duela) alde batetik eta Baionako kantoia bestaldetik; edota Baiona hiriburutzat duen Lapurdi moderno bat. Ez dakit Baionari Lapurdiko hiriburua izatea ote dagokion, baina Iparraldeko hiriburua izatea, bai,ene uste apalez. Euskal Errepublika aldarrikatzen dugunerako afera hori konpondu behar dugu. Eta hori ere, etorri, etorriko da!
Besarkada bat Beñat.
« Baiona kanpoan izan » ? nik beti bai erran nezake, nahiz XI mendean Nafaroako erregeak bere familiako konde bat baionesei inposatu mende bat eta erdirako. Gero baionesek plazer askorekin suposatzen dut, bota zuten paraxutatutako konde hura Anglo-normandiarren laguntzarekin. Lapurtarrek berdin egin zuten piskat geroxago konderik behar ez zutelako
Zer egin baionesekin ? bainan , bainan, galdegiten duzu zer egin logroñotarrekin ?
Baionesek beraiek badakite ondo zer egin nahi duten, alegia, frantses egon eta segitu lasai gure kolonisatu eta frantsesten guhaurrek aniztasunaren ezpirituarekin proposatzen diegun ber. Sasi euskal elkargo horren inguruan kolaboratzen duten emigratu horiek ez dute ezer aldatuko horretan. Batez ere, ez dugu guk Baiona euskaldunduko Baionak gu frantsestuko baizik lehenagotik gaskoiak frantsestu zituen bezalaxe. Hauxe da Frantziak Baionari eman dion misioa duela berrehun ta hogei ta hamar urtetik erregeen ondotik.
Zure etorkizunerako plano optimistak harritzen naute eta ezdakit konturatzen zinez zertan garen Iparraldean.
Baiona iparraldearen hiri nausi ? ez balinba ! euskal errepublikan ere gure heriotza litzateke eta..
Alainan ez ote du prefetak berak guri proposatu delako APCB hura, guk, den mendreneko erridikultasunaren zentzurik gabe euskal elkargo bataiatu duguna euskalzaindiaren benedikazioarekin?
Uste duzu eginen zuela izan balitz arrisku bat? Ez hau egin du, Baiona buru izanki dena gakotua zelako. Politika bera eremaiten dute iraultzatik honaino.
Barkatu lerratu baldin bagara hasierako izengoitietarik politikara. Zure falta, da ez zinuen erran behar auzilari bati Baiona Lapurdiko udalerria zela.
Nik ere zuri besarkada bat.
Aupa Beñat.
Baiona Logroñorekin alderatzen duzularik, harrituta gelditzen naiz. Badakit Logroño garai batean euskalduna izan zela eta gaur euskaldun ainitz bizi direla, baina… Gauza bera dea zuretzat Baiona? hau da, garai batean, aspaldi-aspaldian, euskaldun izan zen hiria? Ez dakit zer pentsa. Baliteke. Horrela balitz, guztiz erratuta ibili gara orain artino, eta agian zuzentzeko garaia dugu. Baiona Iparralderako kaltegarria dea? Oraintxe utzi nauzu, zoritxarrez, zer pentsa ez dakidala. Egia da, erdal zama handia dakarrela, baina baita Angeluk eta Miarritzek ere. Hegoaldean ere hainbat hirirekin gauza bera gertatzen da, Tuterarekin adibidez.
Beñat, badakit nola garen Euskal Herri osoan, ez Iparraldean, bakarrik, baina sinisten dut (edo agian sinistu behar dut) aitzina eginen dugula eta gure estatua eraikiko dugula, ongi baitakit hori gabe mende honen erdirako desagertuko garela. Bestela, zer dugu? Hil behar, agian?
Baionaz egiten duzun aipamena mingarria egiten zait. Baina ez naiz ausartzen erraturik zarela erraitera ausartzen.
Auzilari ona zarenez, zalantza ainitz piztu duzu nire baitan.
Ongi izan Beñat.
Mingotsak izanagatik, zein interesgarriak diren Beñaten ekarpenak.
Sentitzen dut erremedio mingotsa edo mingarria zuei irestaraztea gatik. Bainan biak, piskat sofrituz geroz hobeki sentitu zarezte, prest base on baten gainean berritz ekiteko.
Gure historialari ospetsuek pasatu balute Nafaroako dinastiak aztertzen pasatu duten denboraren hamarrena bakarrik Lapurdiko biltzarraren eta iraultzalarien arteko konfliktoa aztertzen, gure kontrako frantziarren estrategia jarraitua aztertzen, ene diskurtsuan ez zen gaur deus mingotsik edo mingarririk izanen zuentzat.
Bi historialari serios ezagutzen dut bederen Iparraldean : Eugene Goihenetche ( Histoire du Pays basque) eta Michel Duhart ( Ustaritz au temps de la Revolution) , biak uztaritztarrak eta ezin da kasualidadea izan.
Detalle interesgarria EAJkoa izan zen Eugene Goyhenetchek ama Baionesa zuen, Farnie familiakoa. Familia horrek zaukan delako Café Farnier famatua udaletxearen batimenduan bertan. Gastaroa Baionan pasatu zuen, ikasketak ere Saint Louis de Gonzaguen. Beraz Baionako historioa, karriken historioa barne, ezagutzen zuen bere sakela ( patrika) bezala.
Bere liburuan irakurria dut XI mendetik bederen dokumentu guziek frogatzen zutela Baionesen hizkuntza gaskoiera zela. Aldiz XI mendea lehenago nehork ez daki ezer.
Egia eta errealitatea begiak idekirik begiratzea, alegia ilusioak galtzea, mingotsa izan daiteke bainan hau ez da larriena. Indar guziez borrokatuz geroz, garaitua hiltzea hau bera ere ez da larriena.
Larriena hau da: tonto edo inozo hiltzea.
Diozuna, Beñat, kontuan hartzekoa iruditzen zait. Halere, interesgarria litzateke oso besteren iritzia ere ezagutzea, hala nola Eneko Bidegain baionesarena.
Egun on Gilen
Arrazoin duzu, ene ikuspuntua ezagutzen du.
Hobe duzu berari galdegitea.
Adeitasunez
Joseba entseiatzen naiz erantzuten zure galderei:
JA: “Baiona Logroñorekin alderatzen duzularik, harrituta gelditzen naiz. Badakit Logroño garai batean euskalduna izan zela eta gaur euskaldun ainitz bizi direla, baina… Gauza bera dea zuretzat Baiona?
hau da, garai batean, aspaldi-aspaldian, euskaldun izan zen hiria?”
;Bai, biak aspalditik erabat arroztuak, Euskal herriari geografikoki pegatuak, nun euskaldun jatorrizko gutiengo emigratu bat bizi den.
Hala ere antzekotasuna hortan gelditzen da. Españak ez du lortu hemen Frantziak lortu duena, alegia, lau probintzia historikoak sunsitzea eta entitate administratibo berri bat sortzea Riojako parte bat gehituz eta Logrono buru inposatuz.
JA: “Ez dakit zer pentsa. Baliteke. Horrela balitz, guztiz erratuta ibili gara orain artino?”
Ez gara ez beti danik eta denak erratuta ibili. Hasteko 1789an iraultzaileek beren nahia inposatu zigutenean, biltzarreko eta parrokiko asanbladeetako lapurtarrek argi ta garbi bazakiten Baionaren inposaketa militarra hutsa zela.
Entseiatu ziren erresistitzen, bainan indarren arteko desoreka lehergarria zen. Hau guzia oso ongi dokumentatua dago.
Oso gogorra da aitortzea abertzaleak argi ta garbi erratuta ibiltzen direla guti gora behera XX mendearen erditik.
Exodo rurala akzeleratu denean, lana herrian sortzea ahalegindu ordez, jende apolitisatua bezala BAB ra joan dira lanketa eta gero emigrazioa justifikatu behar izan dute.“L’être determine la conscience“ zioen Marxek.
Gero sehaskaren bigarren maila, Etxepare lizeoa, herrian eraiki beharrean Baionan eraikitzea izan da erru horren konkluzio ezin barkatuzkoa.
JA: “eta agian zuzentzeko garaia dugu?”
Horrentzat, behar ginuke lehenik gure errua edo gezurra umilki aitortu, beharbada esplikatuz gure inozokeria edo iruzurra ere direla bortizkeriazko politika inperialista baten aplikazio jarraitu baten ondorio ideologikoa baizik
Horrela esplikatuz ere, umiltasun eta adore beharko da. Izanen duguia?
Kaltea itzela da eta meaculpa drastikoa egin beharko da.
Horretan da erantzunaren parte bat.
Bigarren partea Hegoaldetik etorriko da.
Ezbada nazio osoko estrategia independista bat sortzen zentro batean, guk bakarrik ezin dugu Frantziari erresistitu, ez ahantz, bat laurehun kontra ari gara eta
Bitartean, erreskateko soluzioak aurkitu beharko dira bizirauteko eta zertxobait salbatzeko arrotzen inbasioaren erdian.
JA: “baina baita Angeluk eta Miarritzek ere. Hegoaldean ere hainbat hirirekin gauza bera gertatzen da, Tuterarekin adibidez”.
Dakidanez Biarritze eta Angelu luzaz egongo ziren bi xarnegu herriska oso tiki piska bat Bardotze bezala.zenbait euskal baserri eta beste zenbait gaskoi muga linguistiko bet bereziak.
Biak Lapurdiko biltzarrera joaiten ziren.
Ez dakit mila biztanlera iritsiko ziren ere iraultza etorri zenean.
Geroztik frantzia guzitikako arrotzek erabat inbadiatuak izan dira orai bakoitza 30 000 biztanlera edo gehiagora iristeraino.
Azkenean, biak Baionarekiko desberdinak badira ere, aspaldian galduak dira betiko.
Zer nahi gisaz gure diasporaz arduratu beharko gara eta herrira itzuli nahi dutenak lagundu. herrira
Tuterari dagokionez oso guti dakit: Nafaroako lurralde historikoan dago, ez da sekulan izan Espainiolen kolonizazioaren zentro politikoa euskal herrirako.
Badakit jatorriko baionesak ez direla euskal familiakoak , zer dira tuterarrak?
JA: “Beñat, badakit nola garen Euskal Herri osoan, ez Iparraldean, bakarrik, baina sinisten dut (edo agian sinistu behar dut) aitzina eginen dugula eta gure estatua eraikiko dugula, ongi baitakit hori gabe mende honen erdirako desagertuko garela. Bestela, zer dugu? Hil behar, agian?”
Estatua eraiki beharrari dagokionez, arrazoi duzu, Joseba, erabat.
Bainan horrentzat, errealitatea mingarri egiten bazaigu ere, errealistak izan behar gara, ez eta, ametsetan edo gezurretan ibili behar, sobera frangotan egiten dugun bezala.
JA: “Baionaz egiten duzun aipamena mingarria egiten zait.”
Baiona tipitik ezagutzen dut. Den bezala, gustatzen zait.
Frantsesa dela eta beti frantsesa izanen dela jakiteak, ez du deus mingarririk enetako, beti danik baidakit ez dela gurea
Enetako zin-zinez mingarria zaidana da gure Uztaritze arrozten ikustea, eta, ene buruari galdegitea ez garen galtzen ari gure aiten herria.
JA:”Baina ez naiz ausartzen erraturik zarela erraitera ausartzen”.
Egunen batea ausartu beharko zara. Bainan aztertu eta ondo pentsatu lehenik, oso inportantea da eta.
Zer gerta, ni behintzat, ere ez nitzaitzu gaitzituko susmaten dutalako intelektualki onesta zarela, ezbaita guti kolonisaturiko herri honetan.
Adeitasunez
Egun on, Beñat.
Milesker igorri dizkidazun azalpenendako. Aztertzeko modukoak iduri zaizkit.
Eta independentziarena, argi ikusten dut estrategia bat behar dugula Euskal Herri osorako. Ez dut sinesten Euskal Herriaren independentziaranzko bidean, gaur proposatzen diguten hiru martxako prozesu horretaz. Horrela eginez gero, garbi ikusten dut Iparraldea frantsesen menpe egotera eta desagertzera kondenatua dela.
Dena den, azken urte hauetan biziki etsiturik naiz gai horrekin.
Milesker, berriz ere, Beñat, eta egun batean, kafe baten inguruan, lasaiago mintzatuko girelakoan, agurtzen zaitut.
Kontua da, posible al da egun Baionari uko egitea? Eta posible balitz, nola gelditu ahalko luke horrek Uztaritze eta gainerako herriak arroztetik?
Egun on Gilen,
Beñatekin maiz mintzatu izan naiz gai horretaz. Biziki ongi ulertzen dut erraten duena. Gaur egun nola joka, hain barneratua dugularik Baiona dela “Iparraldeko” hiriburua? Ez dut oraino aurkitu galdera horren erantzuna.
Gilen, uko beti egiten da jada gurea den zerbaiti edo eskugarri dugun zerbaiti.
Dakidanez, Baiona da ez bata ez bestea
Beraz ene ustez ez diogu Baionari uko egin beharrik.
Zerbaiti uko egitekotan, kolonizazioak, gure ahuleziaz baliatuz, buruan indarrez sartu digun ilusio edo sineskeria horri izango da.
Baionako eta BABko eldorado hoiei uko egitea beharrezkoa izanen da bainan ez eiki da nahikoa izanen.
Eneko, zuretzat jokaera kontua baldin bada bakarrik, ez duzua uste, jokaera guzietan, guretzat egia eta erealista denaren erraitetik hasi beharko ginukeela?
Beñat, Baiona ez da beharbada gurea izango, baina lotura estu-estua du eta izan du euskararekin aspaldian. Zuk aipatu Etxepare lizeoari gehitu behar zaizkio han sortuak diren hainbat euskal idazle (Lhande, Casenave, Borda, Bidegain…) eta bertsolari (Murua, Erremundegi), UEUk han egiten dituen ikastaroak, eta ezagutzen ez ditudan beste hamaika kontu.
Erlazio hori ez da egungoa soilik: XIX. mendean, Iparraldean, Baiona da euskarazko liburuak inprimatzen diren gune nagusia, “lapurterazko liburuez gainera zubererazkoak ere maiz argitaratu baitziren bertan. Hantxe argitaratu ziren, halaber, Fedearen propagazioneko urtekaria (1877tik aurrera) eta Eskualduna aldizkaria (1887tik aurrera)”.
Lotura horiek guztiak nik ez nituzke eten nahi, eta ez dakit hala egiteak nola lagunduko liokeen euskarari gainerako herrietan.
Kaixo Beñat, errespetu osoarekin ta zu bezain informatua ez dagoen baten partetik.
Baiona ez da gurea naiz ta Baiona sortu baino lehen han euskaraz egiten zen. Nahiz ta inoiz ez den euskara egiteari utzi. Ulertzen dut. Zer da Nafartarrak bota zituztela? Erran nahiko duzu Ingalaterrak edo Frantziak konkistatu zituenean ez?.Hori gertatu zelako. XI mendetik aurrera bai baino lehenago ez dakigu ezer? Nola sortu zen Gaskoia? Ba Euskaldun erromanizatuak sortua da Erromanizazioaren indarrarengatik.
Ez uko egin ziotelako ezerreri. Bainan tira gero gaskoiak agertu ziren magikoki edo , bere jabe egin, nahiz ta euskaldunak inoiz ez ziren desagertu. Ba baiona ez da euskalduna. jukutria ona. Gero Baionatar frantsesak sentitzen direla. Noski Frantziak KONKISTATU ta kolonizatu ditu, ta biztanle gehienak Frantziatik etorriak dira.
Konkistatu zituztenez NAfarroatik edo akitaniatik salbatu? Beraz ez dut ikusten zergatik egin behar diogu uko ezerri. Kolonoak gauzak aldatu zituzten moduan. Gauzak aldatu daitezke. Zaila? Asko. Uko ? Ezta pentsatu ere.
Donostia ere laga genezake, ez du izen euskaldunik, edo gaztelak konkista ta gero sortutako guztia…. https://lehoinabarra.blogspot.com/2014/07/la-conquista-de-lapurdi-el-origen-de.html
Nahiz ta Ingalaterraren eskuetan egon, baskoiak ta gaskoiak (euskaldun erromanizatuak) agintzen zuten foruen bitartez. Ta zuzenbide pirenaiko bitartez, guretarrak ez izateko guretarrak ziruditen. Gipuzkoaren jurizdizkzio eklesiastikoa, Baionako gotzainak zeraman INDARREZ aldatu zuten arte.
Beraz Frantzia ta Espainiak nahi dutena egiten dute, ta gero ondorioak esan nahi dute, beti horrela izan dela? Ez. Baionako sorreran ta lehen, euskaldunak ta gaskoiak zeuden. Lehenago Euskaldunak ziur, gaskoiak ez hainbeste. Donostian bezala. Baiona 1600, gehiengo gaskoia zen ,ez euskaldun eza. Ta hori sorreratik 400 urtera. Denek dakigu zer guda egon ziren ta nola eragin zioten euskarari.
http://nabarlur.blogspot.com/2015/01/situacion-del-euskara-en-ultrapuertos.html
Logika hori jarraituz. Erribera laga behar da. Nola euskaldunduko dugu inoiz ta kolonizazioa desegin? Jada ia den denak kolonizatuak daude ta Baionan baino gutxiago dakite euskaraz egiten…
Gauzak aldatzen dira. Baiona euskaldundu daiteke, ta gaskoiarekin ez dakit zer gertatuko da. Bainan gaskoiak badira ez dira frantziarrak. Ta frantziarrak badira, ez dira gaskoiak herri bezala. Frantses soilak baizik. Pariseko batek den moduan. Bainan Paris ez da herri bat, ez du beste hizkuntzarik…
Beraz asmatu beharko dugu gurea nola indartu.
Euskaldunak han ez egoteko, euskaldun erara ehortzketa ugari egiten ziren.
Ta antroponimio euskaldunak? Askok Baiona sortu baino lehen daudenak? https://lehoinabarra.blogspot.com/2016/01/las-primeras-palabras-en-euskera.html
Euskara KAtalunian ta guzti egiten zen. Han galdu da, Baionan ez. Beraz argi dago. Baioina ez dela laga behar. Inondik inora. Beraiek beraien kolonizazioaren indarra egitgen jarraitulo dute. Ta guk hori gailendu beharko dugu euskara ta EH salbatzeko. Agian ez dugu lortzen , bainan laga? Ezta metro bat.
Ta buruz ,Kodex kalistinoak ez zuen Baiona Euskaldunen herria bezala izendatzen? Duela 800 urte.
http://nabarralde.eus/es/el-euskera-de-burdeos/
Ta Vasconiako dukerrian, gaur egungo Baiona ez zegoen sartua? Baskoniako dukerria zen, ez Gaskoi dukerria.
Beraz Euskaldunak inor baino lehen geundela ez dut uste ezbaian jar daitekeenik. Ta gutxiago konkista ta bukatu ez duten kolonizazioa, hori lagatzeko aitzakia denik.
Nik Beñat, zuk erraiten duzun guztia ulertzen dut eta errespetatzen dut. Baina ene iduriz eta sentimenduz, Baiona Euskal Herria da. Bihotzak horrela erraiten dit. Logroñorekiko ez dit gauza bera erraiten. Baina Baiona Lapurdi ote da? Lapurdi historikoa ez, bederen. Agian, egun batean, lapurtarrek erran beharko dute Lapurdin onartzen dutenentz. Onartuko ez balitz, Baionako kantoia eratuko litzateke (agian Angelu, Miarritze eta Bokalerekin batera), baina beti, Euskal Herriaren barruan.
Milesker, Beñat, zure azalpenendako.
GILEN: Beñat, Baiona ez da beharbada gurea izango, baina lotura estu-estua du eta izan du euskararekin aspaldian.
Zuk aipatu Etxepare lizeoari gehitu behar zaizkio han sortuak diren hainbat euskal idazle (Lhande, Casenave, Borda, Bidegain…)
eta bertsolari (Murua, Erremundegi),
BC: Lehenbiziko lauetarik, hiru bederen Baionan sortu dira Baionan, bainan haien burasoak euskal herritik berriki jinak ziren.
Aldiz ez dakit zein Casenavez mintzatzen zaren, asko badira eta
Muruari eta Erremundegiri dagokienez, pertxulari badira eta dituzten abizenekin nabarmen da berdin izanen dela.
Orduan gauden serio, euskaldun hauek eta beste asko ere Baionan sortu izana ez da argudio errezebigarria. Bestenaz irlandarrek Londres erreklamatu beharko dute, espaniolek Bilbao eta Donostia, guk erreklamatzen ahal dugu Boise edo Parise erebai
GILEN: UEUk han egiten dituen ikastaroak, eta ezagutzen ez ditudan beste hamaika kontu.
BC: Bai eta geitzen ahal duzu Euskal museoa, Mattin denda, Baionako pestak, eta guziz Klinikak nun orai sortzen diren gure ume guziak…
GILEN: : Erlazio hori ez da egungoa soilik: XIX. mendean, Iparraldean, Baiona da euskarazko liburuak inprimatzen diren gune nagusia, “lapurterazko liburuez gainera zubererazkoak ere maiz argitaratu baitziren bertan. Hantxe argitaratu ziren, halaber, Fedearen propagazioneko urtekaria (1877tik aurrera) eta Eskualduna aldizkaria (1887tik aurrera)”
.
BC; Erreklamatzen ahal dugu Bordale nun “gero” inprimitua izan zen, Kaliforniako San Francisco nun Goitino batek publikatu zuen lehen hilabetekaria erabat euskarazkoa.
GILEN: Lotura horiek guztiak nik ez nituzke eten nahi, eta ez dakit hala egiteak nola lagunduko liokeen euskarari gainerako herrietan.
BC: Ulertzen ahalko zintuzket zeren eta, hala ta guziz, eni ere Baiona gustatzen baitzait.
Bainan nik badakit badela berrehun urte pasa Baionak banpirisatzen eta akulturatzen gaituela Frantziaren zerbitzuko.
Bukatzeko, Gilen, galdera bat zuretzat:
Pentsatzen dut euskara abertzaletasunaren zentroan jartzen duzula nik bezala.
Orduan zer eginen dugu, Josebak bezala opa dugun gure errepublika horretan, ehun mila pasa gaskoi frantses ( gehienak frantses ) peto-peto horiekin?
Konbentzitu polliki euskalduntzera? ezbadute nahi torturatu ikasi arte? Aturrian ito? ala gainetik bota?
Zeren eta, tetele haiek konbentzituak dira frantses direla eta Frantzian bizi direla
Adeitasunez
Erromatarren garaian euskararen muga Garona zela jakinik, bistan da euskararen herriak etengabeko kolonizazioa nozitu duela geroztik egundaino eta Baionako kasua, elaberri luze horren beste atal bat baino ez dela. Baiona Euskal Herria den edo ez den eztabaidatzea zera iduritzen zait, turkesaren kolore espektroari so eginez, berdea non amaitzen den eta urdina non hasten den eztabaidatzea bezalakoa, hots, zenbat buru, hainbat aburu egon ohi den horietako auzia. Alta, Gilenek adierazi duen zalantzari helduko nioke: zertan lagun liezaguke eta nola, Baiona galdutzat jotzeak?
Joseba,
Leherregin baietz, Joseba, elgarren pentsamoldea errespetatzen dugula !
« Baina ene iduriz eta sentimenduz, Baiona Euskal Herria da » diozu
Halarik ere badakizu 1789 an, Lapurdiko biltzarrean, gure arbasoek haiek ere « iduriz eta sendimenduz » justu kontrarioa aldarrikatzen zutela?
Erran gabe doa da ez zutela nehundik ere Baiona onartuko Lapurdin. Ezbalinba ! ene Heraitzeko amatxik erran ohi bezala !
Zer pentsatzen duzu, bada, horretaz ?
-Erabat makur zirela gaizoak ? aniztasunaren interesa ez zutela konprenitu ?
-Ala 230 urteko kolonisazioari esker, anartean mirakulu bat gertatu dela?
Baiona euskal herria bilakatu da !
Ene iduriz eta sentimenduz, ene arbasoek bezala pentsatzen dut Baiona Euskal Herria ez dela ez eta sekula ez izanen.
Animo Joseba, segi dezagun eztabaidatzen.
Gau on Juan inazio,
Denbora piskat hartuko dut zure galderari zertxobait erantzuten entseiatzeko, gaia sentsiblea da eta politikoa. ez naiz horrentzat oso aditua.
Anartean berriro ere zuzentze ttipi bat zuri Gileni bezala:
kontua ez da Baiona galdutzat jotzea eta galtzea baizik eta Baionatik libratzea
Izan ere, ez dugu sekula guk Baiona ukan, eduki bainan harek bai gaitu manatu eta banpirizatu Frantziaren izenean eta haren zerbitzuko.
Gau on langileoi
Ez dugu Baionari uko egin behar. Hau flipantea da. Baiona sortu baino lehen euskal lurraldea zen, sortu zenean euskaldunek inguratzen zituzten, leku garrantzitsua izanik, euskaldunek betidanik hor egon dira negozioak egiten, ta sortu zenetik hor egon dira bizitzen. Edo uste duzu Baiona dagoen lekuan egonda, Lapurdiko euskaldunak ez zirela horra bizitzera joaten?
Zuk diozuna. Frantzia , Espainia edo edonork kendu dizkigun lurrak, ondo edo gaizki kenduta atzeraezina omen dela, nahiz ta euskaldunak ez diren hortik inoiz desagertu.
Beraz gu konkistatuak izan gintezke, bainan nola saiatuko gara ezer errekuperatzen jada kendu ba digute.
Erriberako kasua da hau. Nafarroan euskara ez da inoiz desagertu, ezta Erreiberan ere. Nik dakidala, mendeetan zehar, Sakanako euskaldunak Erriberara joan dira bizitzera ta aldrebes, beraz ezinezkoa da Erriberan euskara galdua dela erratea Nafarroa den heinean.
Bainan Erriberakoa Sakanara badoa, eskubide osoa du gaztelaniaz bizitzeko, bainan aldrebes ez, aspaldi ia euskara akatu zutelako? Ba ez. Ez dakit lortuko den, bainan Baiona Euskal Herria da sorreratik, Baionako gaskoiek nahi edo ez, BETI egon dira hor euskaldunak bizitzen BETI. Ta hor idazle euskaldun ospetsuak ere sortuak dira. Beraz gaskoia solik dela erratea, beste datu guztiak kontuan ez izatea da. Ta euskaldunak ez badira hortik inoiz desagertu….
Gu beti pagaburuak, besteek nahi dutena kendu diezaguten, ta berreskuratzeko eskubiderik ez dugu inoiz.
Trebiño Burgos da, ez da Euskal Herria? Baiona EHn sortutako hiria da gehiengo gaskoia duena.Ta? EHn sortutakoa da. Frantziak bien aurka egiten du. Frantsesak sentitzen direnek galduko dute, Frantziak irabazi. Ea zer herri geratzen den azkenean bizirik. Bestela EH burujabe batean, gaskoien eskubideak errespetatzen dituen Euskal hiriburua izan daiteke. Bainan laga? Lagatzeko beraiek. Beti EH izan da ta momentuz da. Ta ez da berria. Konkistatzaileak banatu ginztuzten, ta Baiona konkistatzaileak berriro jarri dute Ipar EHn. Banandu zutenean bai ta orain ez? Ez. Berdin du banaketa. Baiona EH zen ta da.
” Orduan gauden serio, euskaldun hauek eta beste asko ere Baionan sortu izana ez da argudio errezebigarria. Bestenaz irlandarrek Londres erreklamatu beharko dute, espaniolek Bilbao eta Donostia, guk erreklamatzen ahal dugu Boise edo Parise erebai.”
Euskaldunak Baionan sortuak dira Baiona Baiona denetik, zientziak ta logikak diote. Ta Lapurtutako Euskal lurraldea bada, beti euskaldunez inguratuta, beti euskaldunak han egon badira bizitzen nahiz ta gutxiengoa izan . Baiona betidanik ere euskalduna izan da. Bestea tranpak egitea da. Gaskoia 1928arte egin zen Gipuzkoan, Donostia ere hiri Gaskoia izan zen, bainan betidanik, EH ta Euskalduna ere. Baionarekin berdin. Donostia bai ta Baiona ez? Ba ez, Baiona euskalduna da ere.
Beraz beti han egon badira, hango gaskoien eskubide berberak dituzte EHren parte dela errateko. Ta gaskoiek baino arrazoi gehiagorekin . Ta jada aintzinago egiten badegu atzera, bertoko bakarrak eremu franko kantabrikoan, euskaldunak gara. Beste guztiak kanpotik etorri ziren. Dio azkeneko glaziazioaren datuak, dio DNA, dio toponimiak, dio EH osoa.
Ta erdaldun kolonoei, denetarako zilegitasuna aitortzen zaie,baita esateko hau Espainia edo Frantzia dela. Beraz gu ere. Baiona beti izan da EHren parte. Logika ta frogek diote.
Bakoitzak erreklama dezala nahi duena, gero denborak ta bakoitzaren ahalmenak esango du zertan geratzen den. Bainan non esana dago kendu zigutena ezin dela berreskuratu? Gehiago inoiz ez dionean EH izateari utzi? Inoiz ez direnean euskaldunak hortik deagertu? Argudio ahulak bakarrik gaskoia dela errateko. Hizkuntzarena bezala, horri jarraituz, Erromantzeak erabiltzen zirenez, euskaldunak ez gara hemen egon.
-Ala 230 urteko kolonisazioari esker, anartean mirakulu bat gertatu dela?
Baiona euskal herria bilakatu da !
Ene iduriz eta sentimenduz, ene arbasoek bezala pentsatzen dut Baiona Euskal Herria ez dela ez eta sekula ez izanen.
500 urteko gaskoi kolonizazioaren ondoren erran nahi duzu? Baiona sortu zuten lekua, euskal lurraldea zen, kolonizatu zuten bainan ez ginen hortik inoiz guztiz desagertu….A ez, beraiek kolonizatu dezakete ta guk onartu ixil ixilik. Baionatarrak aparte joaten ziren biltzarretara? Ta Gipuzkoarrak, Arabarrak..ta herri berberaren parte ziren. Kolonizazioaren ajeak. Ta Nafarroan askok diote ez direla euskaldunak bainan Nafarroa betidanik EH da… Beraz Baiona EH zen ta da, ta etorkizunean auskalo. Bainan gaskoia soilik? Inoiz ez da izan. Ta hala ez balitz, berreskuratzeko eskubide osoa dugu.
Barkamena guztiei txapa hauengatik.
Piskat pentsatu eta, uste dut merezi duela berritz eustea Juan Inazioren komentario interesgarriari .
« Erromatarren garaian euskararen muga Garona zela jakinik, bistan da euskararen herriak etengabeko kolonizazioa nozitu duela geroztik egundaino eta Baionako kasua, elaberri luze horren beste atal bat baino ez dela ».
Era bat ados zurekin, eta ez nintzateke harrituko egunen batean norbaitek frogatuko baligu muga Garonatik haratago zela. Nihaur berrikitan harrituta egon naiz, frantzia ipar ekialdean nabilela, ikustea herri ttipi bat eta erreka biak « UR » izenekoak. Kasualidadea ala…
Bainan hau guzia jakitea on bada kuriositatearentzat, ez gaitu itsutu behar gauko politikari dagokionez. Errealismo politikari atxiki behar diogu bai printzipoetan bai ta analisi estrategikoetan, bestenaz orma kontra goaz.
« Baiona Euskal Herria den edo ez den eztabaidatzea zera iduritzen zait, turkesaren kolore espektroari so eginez, berdea non amaitzen den eta urdina non hasten den eztabaidatzea bezalakoa, »
Ez naiz ados lurralde errelatibismo honekin. Iparraldean piskabat zentzu onik daukanak daki martxa honetan laster akabo dela Iparraldea, ez bada jadanik horrela.
Beraz erabakigarraia jakitea eta aldarrikatzea mundu guziarieta agerian non den gure aberria eta nun ez, nun aldarrikatzen ahal dugun etnozidioa, nun ez.
Adibidez etnozidioaz den bezainbatean, Uztaritzen ezin argiagoa da eta dokumentagarria.
Baionan bistakoa ezetz. Alderantziz ( hipotesi erridikulua) ezinezko euskalduntze bat lortuko baginu bertan, gu gintzakete akusa etnozidoz. Badugula beste beharrik…
Ezin dugu etnozidoa kondenatu gure herrian alde batetik eta Baionesak beren herrian euskaldundu nahi izan.
« hots, zenbat buru, hainbat aburu egon ohi den horietako auzia. »
Zorigaitzez, gure auzian behintzat ez da horrela eta nik bezala pentsa lezaketeenak hilak dira edo ixiltzen dira etsituta.
Frantziak erreusitu du zinez « maestro golpe bat » ( ez dakit nola erran « coup de maître » !). izan ere, ezabatu gure lurralde historikoak, gure foruak, eta, guri sinets arazi banpirisatzen eta akulturatzen gaiten bere poderearen zentroa gure hiriburua zela. Indar politikoaren eragin izigarria…
Hein batetaraino, bainan guziz gure lurraldeetan, egia izan liteke gure alde ere.
« Alta, Gilenek adierazi duen zalantzari helduko nioke: zertan lagun liezaguke eta nola, Baiona galdutzat jotzeak? »
Errepikatzen dut kontua ez dela Baiona galtzea baizik eta Frantziarren kontrol zentrotik askatzea.
Konturatzen denean otso bat arditegian sartu dela ardien artean, galdegiten du bere buruari artzainak zertan lagun liezaiokeen hiltzailea horretatik kentzea ?
Bistakoa da, modako hitz bat hartzeko, paradigma aldaketa bat litzatekeela danontzat.
Zerbait aldatu beharra dago gure buruetan, bestenaz betiko akabo Iparraldea !
Animo lagunak
Franciac ez du behin ere permittituco Iphar Euscal Herrico ecein ere lur çathiño berce statu batean integra dadin.
Baiona ex-gascoia beçala, Ipharraldeco berce herri euscaldun guztiac behin ere ez dirade içanen berce statu batecoac.
Franciac ohico methodoac erabilico lituzque, are populatione hauec bombardatu beharco balitu ere.
Tristea beçain eguia.
Republicac daduzcan gauça charretaric bat da hau.
Kaixo Suaagar
« Ez dugu Baionari uko egin behar. Hau flipantea da. »
Egia bururaino erraiteko, Suaagar, piskabat « flipante »a da enetako ere bai. Bainan enetako bada, Baiona « galtzea » edo « uko egiteari », baino aisa « flipant »eagorik. Adibidez, debatea eten eta min egiteko, azken banderillatzat, ene kontraerraileek, argudio ezean, erran ohi didate : « debaldetan ari zira, zer nahi gisaz Uztaritze eta Lapurdi guzia Baionaren antza du gero ta gehiago »
Nabarmen da frantseste prozezua Bainatik zabaltzen dela, bere misioa da eta..
Adorea ematen didana da Biltzarreko ene arbaso lapurtarren erranetarik ari naizela eta, dudarik gabe, gu baino argiagoak eta indepentziazaleak zirela.
« Baiona sortu baino lehen euskal lurraldea zen, sortu zenean euskaldunek inguratzen zituzten, leku garrantzitsua izanik, euskaldunek betidanik hor egon dira negozioak egiten, ta sortu zenetik hor egon dira bizitzen. Edo uste duzu Baiona dagoen lekuan egonda, Lapurdiko euskaldunak ez zirela horra bizitzera joaten? »
Bai arrazoin dukezu, bainan Baiona hor egonda beti izan da Iparreko erresumen hiri militarra eta beti egongo zen euskaldun gutiengo bat muga guzietan bezala , Logroñon bezala.
« Zuk diozuna. Frantzia , Espainia edo edonork kendu dizkigun lurrak, ondo edo gaizki kenduta atzeraezina omen dela, nahiz ta euskaldunak ez diren hortik inoiz desagertu. »
Berriz ere Logroñon, euskaldunak izango ziren beti danik bainan ez diozu Espainiari kenduko. Ezda ?
« Beraz gu konkistatuak izan gintezke, bainan nola saiatuko gara ezer errekuperatzen jada kendu ba digute. »
Ez naiz segur untsa konpreniturik.
Guk gure herria bera errekuperatu behar dugu, kendua digute eta.
Probintzia historikoak ezabatu dituzte, Lapurdi, Baxenafarroa eta Xuberoa 1789 etik haientzat ez dira existitzen. Gero ta gehiago, iduritzen zait, zuek, probintzia historikoak erresistituz atxikitzea lortu dituzuen horiek, debrua ikusten duzuela faktu sinple hau ezin asimilatuz
Hegoaldean, probintzia historikoak biziraun izanak diferentzia haundia egiten du Iparraldekiko.
« Erriberako kasua da hau. Nafarroan euskara ez da inoiz desagertu, ezta Erreiberan ere. Nik dakidala, mendeetan zehar, Sakanako euskaldunak Erriberara joan dira bizitzera ta aldrebes, beraz ezinezkoa da Erriberan euskara galdua dela erratea Nafarroa den heinean. »
Dakidanez Erribera beti Nafarroan zegoen eta dago egundaino.
Baiona ez zegoen Lapurdin eta gaur Lapurdi ez da existitzen guretzat baizik.
Animo gu guziontzat Suaagar
Kaixo Josu, zure komentariak Pako Sudupen pasarte hau gogorarazten dit: « Kazetari-lan hautatuak » deituriko bere liburuan: Aipatzen du 1933an Pierre Lafitte kalonjak Aitzolekin izan zuen elkarrizketa. Aitzolek nahi zuen jar zedin EAJren alde.. Kalonjaren beldur ulertuzkoa agertzen da. L .
« Hemengo Eskual-herria Frantziari lotua dago bizipide beharreneri buruz. Gaskoinek eta biarnesek erosten dauzkute gure lurretako eta lantegietako mozkinak…(…)
Aldiz bigarren esaldi hontan, Frantziaren erreakzio bortitz baten beldur dela aitortzen du :
Eskual herria berez bere nehoren laguntzarik gabe bizitzeko on balitz ere, zuhurki behar ginuke arizan eta ezagutu ezin gitezkeela erresuma haundi baten ganik gure nahitarat aparta (…) jazar baginte, ulia bezala leher ginitzazketela.
adeitasunez
Halaxe da, Benat, eulia beçala leher çinçatequete Franciac.
Macronec berriqui errana du etsai deabrua nationalismoa dela. Patriotismo francesa, ordea, munduco gauçaric ejerrena.
Gueu euscal nationalistac içan beharrean, naffar patriotac baguina (ez garelacotz), gauçac aldatuco lirateque (baina ez dira aldatuco).
Patriotec badaquite beren odola emaiteco prest egon behar direla. Nationalistac, ordea, suffrimenfu gabeco bide lassaiaz phoçago daude eta egonen dira borroca esparru semifolkloristetan jostari.
Bessarcada handia
cinçatequete => cinçaquete
Agur adiskideak. Gutun honen bidez artikuluan egin dudan akatsa zuzendu nahiko nuke.
Ezizenen zerrendan bidarraitarrak eta heletarrak aipatu ditut, Lapurditik gertu diren arren, baxenafar herriak direnak. Barka nazatela, beraz, Bidarrain eta Heleta herri ederreetan.