Egun batean, pandemia biral bat zabaldu zen orbe osoan, ikusmen miopetik ihes egiten zuen zerbait, begiek bakarrik zirriborra zezaketena. Halabeharrez, gizarteak “tximeleta efektua” erabili zuen sortzen ari zen kaos ordenatuaren puzzle loturarik gabea eratzen ari ziren indar zentripetoen eta zentrifugoen elkarketa bizkorra azaltzen saiatzeko.

“Tximeleta efektua” deiturikoa Edward Lorenz meteorologo estatubatuarrak zirriborratu zuen 1972an, eta “itxuraz elkarren artean sortutako gertakarien sekuentzia amaigabeak, azkenean, ezin iragarrizko ondorioak dituzte”.

Horrela, aldagai oker bat bakarrik sartzeak edo ustekabeko aldagai bat bat-batean agertzeak eredu horien errore-marjina simulatutako denbora-unitate bakoitzean anplifikatzea eragiten du, ehuneko ehuneko muga estratosferikoa gainditu eta beltxarga beltz bat sortzeraino.

Horrela, aldagai oker bat bakarrik sartzeak edo ustekabeko aldagai bat bat-batean agertzeak eredu horien errore-marjina simulatutako denbora-unitate bakoitzean anplifikatzea eragiten du, ehuneko ehuneko muga estratosferikoa gainditu eta beltxarga beltz bat sortzeraino.

Beltxarga Beltzaren teoria Nicholas Taleb-ek garatu zuen bere “El Cisne Negro (2010)” liburuan, non azaltzen saiatzen den “norbanakoak eta kolektiboak ziurgabetasunera itsu eta gertakari arrotzaren rol masiboaren inkontziente egiten dituzten joera psikologikoak arazo historikoetan”. Horrela, munduan pandemia biral berri baten agerpena ez zen aldez aurretik hauteman, gure burua gai baita parametro ezagunetatik ihes egiten duten gertakarien aurrean zatiak soilik sekuentziatzeko.

Era berean, ez ginen gai izan gure ezjakintasuna ezagutzeko; izan ere, jakintsu baten eta ezjakin baten arteko ezberdintasuna zera da, lehenak jakinduria ezjakintasunaren ezagutzatik datorrela onartzeko gai dela, Sokratesi egotzitako esaldi ikonikoan islatua (“bakarrik dakit ez dakidala ezer”).

Azkenean, atzeraldi ekonomikoak eta Ukrainako gerrak katarsi eta metanoia sakona egitera behartuko dute gizartea, orain arte eusten zioten oinarriak berrikustera, eta imajinario kolektiboak pentsatzeko modu berri bat eta jarrera proaktibo bat hartu beharko du datorren egoera sozioekonomiko berriaren aurrean.

Horrek utopia berri bat bilatzea ekarriko du, globalizazio unibertsalaren dorrea hondoratu eta gizabanako berri bat sortu ondoren. Gizabanako horrek kontzientzia kritiko sendoa izango du, eta elkartasuna, garapen iraunkorra eta ingurumenarekiko errespetua bezalako balioetan oinarrituko da.

Tximeleta efektua –