Dirudienez, guztiok izan ditugu esperientzia metafisikoak, estetikoak, etikoak, erlijiosoak. Hiru dira, funtsean, Wittgensteinenak: munduaren izateaz txunditzea, guztia ikustea miragarri; edozein arriskutik erabat salbu sentitzea; eta zuzena ez den zerbait egiteagatik errudun sentitzea.

Horra Wittgensteinen esperientzia nagusiak. Ordea, segituan diosku hori guztia ulergaitza dela, zentzubakoa, kalaka hutsa. Esate baterako, harritu, espero ez bezalako zerbait aurkitzean gara benetan harritzen: bagoaz etxera eta eraitsirik da, ikasle bati lehoi-burua erne zaio, eguzkiak kantatzeari ekin dio… Wittgensteinentzat, ez du zentzurik munduaz, mundu den heinean, harritzeak.

Edozelako mehatxutik zeharo libre sentitzeari dagokionez, berdintsu: elgorria nozitu ostean, ez duzunez berriro harrapatuko, lasai egon zintezke alde horretatik. Baina gertatzen dena gertatzen dela ere, beti eta nonahi guztiz babesturik zarela esatea, hitzak txarto erabiltzea da.

Hirugarren esperientzia: erlijioari lotzen dio errua Wittgensteinek. Konparazioak darabiltza erlijioak. Esaterako, Jainkoari belauniko otoitz egiten diogunean, izaki ahalguztidun baten mesedeak edo barkamena lortzen saiatzen ari bagina bezala dihardugu.

Baina konparazio zuzen batek bi izaki deskribagarri biltzen ditu (“Ahuntz-saldoa dirudi zure adatsak”; “Itsasoa bezain traidorea da Iker”); eta izaki bat konparazio baten bitartez deskriba badezaket, gai izan beharko nuke konparazioa baztertu eta Ikerren izaera traidorea edo adatsa bitartekorik gabe deskribatzeko ere. Haatik, erlijioan, konparazioa baztertu orduko, ohartzen gara ez dagoela deskribatzeko izakirik, erreferente errealik gabeko metafora handi batean sartuta bageunde bezala.

.

Munduan gaude gu, baina bizitzaren zentzua ez dago munduan

Lehen Wittgensteinen iritziz, hizkuntzatik at daude etika, estetika eta erlijioa. Esaldi metafisiko klasikoek ez dituzte gertaerak zein egoerak aipatzen. Aitzitik, esanezina adierazi nahi dute; hau da, hizkuntzaren eta munduaren mugetatik harago dauden errealitateak adierazi nahi dituzte. Baina “esentzia”, “Jainkoa” edo “izatea” bezalako hitzek ez dute korrespondentziarik errealitatean.

Gela bat balitz hizkuntza, gelako hormen aurka burua jotzea litzateke etikaz eta metafisikaz zentzuz mintzatu nahi izatea. Halatan, inork liburu bat idatziko balu, zinez, etikaz, eztanda handi batez munduko gainerako liburuak oro suntsituko lituzke. Orobat, Unibertsoko gorabehera guzti-guztiak —xehetasun psikologikorik ezdeusenak barne— bilduko lituzkeen liburu orojakileak ez luke etikazko esaldi bakar bat ere; hilketarik doilorrenaren aurreko lekukoen erantzuna deskribatuko luke, samina, amorrua…. Dena den, Wittgensteinek dioenez, etika ez litzateke inon agertuko, ez baita mundu honetakoa.

Filosofia eta metafisika gertaeren eta munduaren osotasunari buruz mintzatu izan dira: “Izatearen esentzia denbora da”. Haatik, gertaera ororen multzoa ezin da gertaera bat izan, tabernari guztien multzoa tabernaria ez den ber. Soilik unibertsotik kanpo bageunde esan ahalko genuke zentzuzko zerbait unibertsoaren osotasunaz. Wittgensteinentzat, mundutik at legoke munduaren zentzua, halakorik balego. Baina nire hizkuntzaren mugak dira nire munduaren mugak.

.

Ezin esan daitekeenaz, hobe isilik

Filosofia klasikoa eta arazo metafisikoak hizkuntzaren logika gaizki ulertzetik datoz. Eta, Tratatuaren arabera, filosofia ez da teoria, ez da doktrina, baizik eta jarduera: hizkuntzaren kritika da, pentsamenduen argitze logikoa. Filosofiak zorrozki bereizi behar ditu, bestela lausoak diren pentsamenduak. Filosofatzeak ez dakar filosofia gehiago; ez dakar esaldien argitzea baino. Pentsa daitekeen guztia argiro pentsa baitaiteke, ahoska daitekeen guztia argiro ahoska daitekeen legez. Eta ezin esan daitekeenari dagokionez, hobe isilik.

Lehen Wittgenstein gazte suhar solipsistak metafisika ahaztu nahi du, eta eguneroko hizkuntza nahasia aldatu —gramatika eta sintaxi logikoak sortuta—, ez bakarrik mundua artez deskribatu ahal izateko; gainera, hobetze horri esker mundua ere aldatuko duelakoan dago, nire munduaren mugak nire hizkuntzaren mugak direnez gero. Tratatuak dioenez, solipsismoa, muturreraino eramanez gero, errealismo hutsarekin bat dator. “Komunista naiz ni, sakonean”, esan zion lagun bati 1934an.

Tratatu logiko-filosofikoa (eta 2)