Globalizazioaren krisi terminala – 

Orain dela urte batzuk esaten zitzaigun gure garaiko ezaugarri nagusia globalizazioa zela eta hau prozesu geldiezina zela. Suposatzen zuena, besteak beste, politika protekzionistak iraganeko kontuak zirela eta Munduko Merkataritza Erakundea (MME) zeruko ahotsa zela. Egun, berriz, politika protekzionistak bueltan nonahi aplikatzen dira, MMEri kasu zipitzik egin barik, de facto, erakunde horren heriotza dakarrena. Orain dela gutxi, Erresuma Batuko finantza-ministroa izango den Rachel Reeves, Bayes Business School delakoan emandako hitzaldi batean, esan zuen honakoa: “Globalizazioa, garai batean ezagutu genuen bezala, hilda dago”. Azaldu zuen ere zein zen, haren ustez, heriotza honen arrazoi nagusia:

Lehenik eta behin, dinamika geopolitikoen aldaketa, Gerra Hotzaren osteko mundu unipolar batetik, multipolaritate desorekatuko batera igarotzen garen neurrian, non Txina mundu mailan nabarmentzen den eta Errusia hiru hamarkadatan bere burua baino gehiago aldarrikatzen ari den. Ukrainako eta Ekialde Hurbileko gerrek euren mugez harago joatearekin mehatxatzen dute. Itsaso Gorrian huthien misilen erasoen eraginak erakusten du defentsa eta segurtasun kontuak, ezinbestean, ekonomiarekin nahasten direla.

Zeinari gehitu zion honakoa:

Gobernuak eta arduradun politikoak onartzen ari dira jada ez dela nahikoa, inoiz honela izan bada, estatua alde batera jartzea, merkatuak bere kabuz ibiltzen uztea eta noizbehinka kanpokotasun negatiboren bat zuzentzea. (…) Bai eta Rodrik-ek “hiperglobalizazioa” deitzen duenaren arriskuak aintzat hartzea ere, hots, gero eta integrazio ekonomiko globalagoa lortzea berezko helburutzat jotzearenak, etxeko oparotasunerako bidetzat jo beharrean, ekonomikoki inozoa eta politikoki arduragabea dena.

Eta hau guztia esaten duena Londreseko City eta, oro har, Erresuma Batuko kapital handien aspaldiko zerbitzari leiala den alderdi politiko baten bozeramaile ekonomikoa da. Alderdi bat, gainera, erabat konprometituta britainiar estatu eta Estatu Batuen arteko aliantza estrategikoarekin zein NATO erakundearekin. Pertsona bat, beraz, “elite globalistak” deitzen zaizkien horiekin, oso modu ezegokian nire ustez, erabat lotuta dagoena edo, hobe, haien kidea bat dena. Globalizazioaren amaierari buruzko bere testigantzari balio berezia du beraz. Era berean, haren diskurtsoak (gero eta integrazio ekonomiko globalagoa lortzea berezko helburutzat jotzearenak, etxeko oparotasunerako bidetzat jo beharrean, ekonomikoki inozoa eta politikoki arduragabea dela, alegia) globalista eta antiglobalista direlakoen arteko iskanbila mediatikoa erlatibizatzera eraman beharko gintuzke.

Areago, zarata ideologikoaz harago joanda, galdetu beharko genuke zer den, benetan, ditxosozko globalizazio hori. Ohiko definizioak, mundu-ekonomia bat gero eta integratuagoa, ezen hau garapen kapitalistaren aspaldiko joera baita eta, horregatik, nekez har daiteke garai historiko jakin baten definiziotzat. Izan ere, Financial Times bezalako aldizkari batek onartu zuen Marx izeneko batek antzeman zuen kapitalismoaren izaera globala. Lenin izeneko batek, bestalde, zera esan zuen:

Zentzu horretan, oso esanguratsua da adieraztea ekonomialari burgesek kapitalismo modernoa deskribatzeko erabiltzen dituzten termino ohikoenak izatea “elkarlotura”, “isolamendurik eza” eta abar. (…)

Zer esan nahi du, orduan, “elkarlotura” hitzak? Gure begien aurrean gertatzen ari den prozesuaren ezaugarririk nabarmenena adierazten du, besterik gabe; behatzaileak zuhaitzak zenbatzen dituela erakusten du, baina ez du basoa ikusten; azalekoa, ustekabea, kaotikoa dena mekanikoki erregistratzen du; datu gordinen zamaren menpe dagoen gizona da eta ez du ezer ulertzen bere zentzuaz eta balioaz.

(Lenin, Imperialism, the Highest Stage of Capitalism, X. The place of imperialism in history)

Globalizazioaren halako kontzeptu abstraktua ez digu balio beraz. Eta historikoki konkretuagoa den zerbait lortzeko badago John A. Hobson idazle ingelesaren Inperialism: a study bere liburuan nire ustez oso interesgarria den pasarte bat:

Mendebaleko nazioak esnatze gogorra izango dute orduan: irabazi-trafikatzaileen lobby jakin bati baimendu zioten haiek sartzea inperialismo mota batean, zeinak politika gorabeheratsu honen kostu eta arrisku guztiak ehun aldiz biderkatzen dituen. (…) Labur esanda, Mendebaldeko inbertsiogileek eta enpresariek, dirudienez, Afrikan eta beste leku batzuetan ekimen inperialaren zioa izan diren urre eta beste meategi batzuk baino askoz aberatsagoa den lan-indarraren meategi bat aurkitu dute Txinan; hura hain handia eta hedagarria dirudi, ezen Mendebaldeko populazio zuri osoa “jaun independente” egoeran jartzeko aukera posible ematen du, Indiako edo Hegoafrikako kokagune zuri txikietan bezala, hango/ behe-mailako langile neketsuen izerdiari esker biziz. Izan ere, halako parasito-esplotazio erraldoiagatik, euren gobernuen atzean dauden negoziogizon talde lehiakideek beraien arteko borroka bertan behera utz eta proiektu hau abiarazteko elkarlana aukera lezakete. Behin Txina trenbide- eta bapore-zerbitzuen sare batez hornituta dagoela, hain da itzela erabili beharreko lan-merkatuaren tamaina, ezen bere garapenean Europako herrialde aurreratuek eta Estatu Batuek belaunaldiz belaunaldi hornitu ditzaketen soberako kapitalak eta enpresa-ahalegin guztiak har baititzake. Esperimentu horrek Inperialismoaren metodoak errotik alda litzake; Mendebaldeko langile-mugimenduen presioari, politika zein industria arloan, aurre egiteko Txinako merkantzien uholde bat edo, oligarkia inperialistaren boterea hobe ezarrita dagoen tokietan, eskirol edo mertzenario asiarren mehatxua erabil litezke, soldatak mugatzeko eta, oro har, industria kontrolpean mantentzeko. Ekialdeko garapen handi hau aurrera eramateko lankidetza dela eta sortutako Mendebaldeko estatuetako enpresarien eta politikarien arteko ulermena nahiko estua eta indartsua izan litekeen Europan nazioarteko bakea eta militarismoaren nolabaiteko erlaxazioa ziurtatzeko.

Horrek Inperialismoaren logikaren gauzatze osoa suposatuko luke; politikan erabateko oligarkiarako eta industrian parasitismorako beharrezko barne-joerak nabarmen agertzea “inperialistak” diren nazioen bizitzan. Mendebaldeko Europaren zatirik handienak hura osatzen duten herrialdetako zenbait eskualdetako itxura eta izaera izan lezake: Ingalaterrako hegoaldearena, Rivierarena eta helmuga turistikoak edota aberatsentzako bizilekuak diren Italiako eta Suitzako hainbat tokitakoa. Hau da, leku horiek non beraietako biztanleak diren, alde batetik, Ekialde Urrunetik dibidenduak eta errentak jasotzen dituzten aristokrata aberats gutxi batzuk apur bat ugariagoak diren merkatari eta profesional batzuekin batera eta, bestetik, zerbitzari eta behargin asko, garraioan eta produkzioaren azken faseetan lanean azken hauek. Industriaren adar nagusiak desagertuko lirateke, oinarrizko elikagaiak eta manufakturak Asiatik eta Afrikatik tributu gisa etorriko lirateke. (…) Mendebaldeko estatuen aliantza zabal baten aukera aurreikus dezakegu, botere handien Europako federazio bat, zeinak, mundu zibilizazioaren kausa aurrera eraman beharrean, Mendebaldeko parasitismo baten arrisku erraldoia ekar lezaken: nazio industrial aurreratuen talde bat, zeinaren goiko klaseek Asiatik eta Afrikatik tributu handiak jasoko lituzketen, langile otzanen masa handi baten mantenurako, arituko zirenak ez nekazaritzan eta manufakturan, baizik eta zerbitzu pertsonaletan eta industria berezi batzuetan, finantza-aristokrazia berri baten kontrolpean.

(Imperialism: a study, 5. Kapitulua)

Aski ezaguna denez, Hobsonen liburuak eragin handia izan zuen Leninengan eta gorago aipatutako iraultzaile errusiarraren inperialismoari buruzko liburuan agertzen da pasarte honen aipamen laburrago bat. Edozelan ere, ez zaigu ezaguna egiten Hobsonek kontatzen duena?

Izatez, gurean Asia, Afrika era Hego Amerikan ekoitzitako produktuak, made in China batez ere, masiboki kontsumitzen ditugu eta gurean produzitzen denaren artean gutxi dira haien produkzioan herrialde urrun haietatik ekarritako lehengaiak, osagaiak edota gai laguntzaileak erabili bakoak. Ekarri duena industria, meatzaritza eta nekazaritza (aberastasunaren produkzio materiala, hitz

batean) gure egitura ekonomikoan pisua galtzea nabarmen, finantzen, merkataritzaren eta zerbitzu pertsonalen onuran, langile-mugimenduaren ahultzearekin batera.

Hori bai, aurreikuspen hau ez da mugatzen Mendebaleko Europara, Estatu Batuak ingeles hiztunak ere diren Europatik kanpoko beste herrialde batzuekin batera, Japonia eta, nola ez, Palestina okupatzen duen Entitate Sionista (“Israel”) ere barruan daude. Hau da, Hobsonen Mendebaldeko estatuen aliantza zabal, botere handien federazio, baten aurreikuspena bete bada ere, hau ez da soilik europarra.

Bestalde, Mendebal edo Iparralde Globalean eratu den egoera sozioekonomiko horren funtsa materiala parasitismoa dela argi ikusteko zantzu ugari daude. Askok hau ikusteko zailtasun handia badute ere.

Izatez, parasitismo hori kuantifikatzea bada posible. Erosahalmenaren Parekotasuna (EP) metodoaren bidez, hain zuzen ere. Zeinak, funtsean, datza herrialde ezberdinetan ekoitzitako ondasun eta zerbitzuak neurtzea moneta berdinaren bidez (ohiko US$, alegia) eta prezio berdinetan, Estatu Batuetakoak, alegia. Hau da, esaterako, Frantzian ekoitzitako tona bat altzairuri zein beste bati, Indian ekoitzia, Estatu Batuetan produzitutako baten baten batez besteko prezioa esleitzen zaie. Horrela eginez edozein herrialdetan ekoitzitako salgai guztiekin eta prezio horiek batuz, herrialde horren Barne Produktu Gordina (BPG) EP$ neurtuta. Orokorrean BPG ohiko US$etan neurtuta ezberdina dena. Izan ere, bi neurri hauek gauza ezberdinak neurtzen dituzte: BPG EP$etan neurtuak herrialdearen produkzio-ahalmena eta BPG US$etan neurtuak, berriz, haren mundu-merkatuan erosahalmena. Horiek hala, baldin eta herrialde batzuek lehenengo BPG bigarrenetik gora sistematikoki eta beste batzuek alderantziz badute, pentsatzekoa badagoela balio-transferentzia neto bat, bigarrenengandik lehenetara. Hots, parasito-harreman bat.

Eta horixe da gertatzen dena, beheko grafikoan dugu adierazita US$ eta EP$ BPGen arteko zatikia hainbat herrialde eta herrialde-multzotarako: Estatu Batuak (AEB), Europar Batasuna (EB), Japonia, India, Latino Amerika eta Karibea (LAK), Saharan Hegoaldeko Afrika (SHA) eta Txina:

Ikusten denez, herrialde aberatsek (inperialistek, nire ustez) eusten diote euren zatikia herrialde pobreen (hobe esanda, nire ustez, menperatuen edo zapalduen) gainetik. Txinak distantzia hori murrizteko joera argia badu ere, salbuespena da momentuz, geroago sakonduko gara kontu honetan. Hau ez da dena baina. Izan ere, El Sur Global ha perdido $152 billones debido al intercambio desigual desde 1960 artikuluan laburtzen zaigu hipotesi hau konfirmatzen duen azterketa akademiko bat. Ikerketa honetan Hegoalde eta Iparralde Globalen arteko merkataritza-fluxuen arteko aldeak, EAP$ erabiliz, neurtzen dira, adierazten dena honako grafiko honetan:

Non ikusten den Hegoaldetik Iparralderako balio-transferentziak joera gorakor argia duela 2005 arte, eta gorakortasunaren etete hau Txinari zor zaio soilik. Hemen dugu aurreko grafikoaren azterketan ikusitako Txinaren marraren eboluzioaren esangura: herrialde honek lortu du bere balio-galera murriztea. Hori hala, susmatzekoa da Iparralde Globaleko handi-mandi politiko eta ekonomikoek herri asiarrari dioten herraren arrazoia murrizketa hau dela eta ez beste ezer. Eta sentimendu hau eurek kontrolatutako masa-hedabideek populazio osoari zabaltzen diote. Edozelan ere, Txina kenduta, Hegoalde Globalak gero eta tributu handiagoa jarraitzen du ordaintzen. Areago, tributu honen ezean, Iparraldeko Globaleko BPG negatiboa izango litzateke 1990tik aurrera. Japoniarrekin batera hamarkadak iraungo zituen atzeraldi batean aurkituko ginateke! Zeren eta, data honez geroztik, Hegoaldeko transferentzia Iparraldeko BPGaren %5 izan baita eta eta herrialde hauen hazkunde tasa aspaldi dago ehuneko honen behetik, euren BPGaren aldaketa tasa errealak, orduan, negatiboa izan behar du.

Hemen dago Globalizazioaren koska: mundu-sistema kapitalistaren berregituraketa handi bat ekonomia inperialisten krisia saihesteko. Beste aukera bat zen bakoitzak bere ipurdia salbatzea, estatu inperialista bakoitzak bere “nazio-ekonomia” salbatzea menpeko herrien zein gainontzeko “nazio” inperialisten kontura. Gerren arteko periodoaren eskarmentuak, baina, erakutsi du bide hau arriskutsua oso dela: ekarri zuelako Errusia eta Txina “galtzea”. Ondorioz, Gobalizazioa hobetsi zuten: Hegoalde Globalaren esplotazio “solidarioa”, ideologia liberal-kosmopolitak arrazionalizatuta eta estalia.

Esango zaigu, agian, honek guztiak Hegoaldetik Iparralderako balio netoaren transferentzia izaterik ebidentzia nahikorik ez duela ematen. Zeren eta EP kontularitzak gutxiesten baitu aurrerapen teknologikoaren pisua produkzio agregatuan, neurri batean egia dena, eta, ondorioz, esango digute, “aberastasun-mota berri bat ekoizten” dela gurean. Hau da, aberastasun “ez materiala”, hots, “ezagutza”, “informazioa” etab. Ez dago, orduan, truke desberdinik, ideia eta gauza materialen arteko truke “bidezko” bat baizik. “Haiek” beharrezkoagoa dutelako erosten diguten “ezagutza” “guk” erosten dizkiegun gauzak behar ditugun baino. Kontu hau sakonean eztabaidatzeak merkatu-ekonomia baten azterketa zorrotz batera eroango gintuzkeen arren, posible dugu argudio hau gezurtatzea hain urrun joan barik.

Hasteko, Iparralde Globaleko herrialde guztiak ez dira potentzia zientifiko edota teknologikoak. Zelan azaldu euren egoera pribilegiatua orduan?

Gainera, “haiek” gu behar gaituzte “guk” haiek baino, zergatik herrialde haiek zuzena ez omen den bide ekonomikoa “gure” estatuen demasezko erreakzioak? Hots, zergatik estatu-kolpeak eragiteko konspirazioak, esku-hartze militarrak eta zigor ekonomikoak?

Estatus Quo legitimatzen duen teoria hau, bestalde, ez da inoiz esperimentuaren bidez benetan probatu. Estatu inperialistek eragotzi dutelako. Teoria nagusia jarraitzen ez zuten esperimentuak sabotatzen, emaitzak ikustea espero beharrean. Aitzitik, distortsionatutako esperimentu horiek zerbait probatzekotan, Globalizazioaren ustezko onuretatik urruntzen diren herrialde horien populazioaren gehiengoari hobe doakiela da. Txina eta Errusiarren kasuek erabat konfirmatzen dute hau guztia.

Herrialde asiarra dugu Nazioarteko Moneta Funtsaren doikuntza-programa batez “gozatu” ez duen Hegoalde Globaleko apurretako bat eta haren populazioaren bizi-mailaren hobekuntza nabarmena lortu du. Gainera, badaramatza urte batzuk nazioarteko goi mailako teknologia-txapelketan jokatzen eta ezin da esan Iparralde Globaleko agintariek kiroltasunez hartu dutela hau. Konfirmatzen duena nagusitasun teknologikoaren garrantzia, herrialdeen arteko aberastasun-ezberdintasunak azaltzeko, eta garrantzia duen neurrian haren monopolio-izaeragatik da.

Sobiet Batasuna desegin errusiar lehenengo gobernuak ekin zion kapitalismoa berrezartzeko prozesu azkar bati, Estatu Batuetako ekonomialari eta abokatu batzuek diseinatutako eta monitorizatutako plangintza baten arabera. Funtsean, Hegoalde Globaleko hainbat herrialdek jasandako shock-terapia antzekoa izan zena. Kausa hauetan bezala, emaitza izan zen izugarrizko hondamendi sozioekonomiko bat eta Errusiar Federazioaren desindustrializazioa eta lehengaien esportatzailea bilakatzea, gehiengo handiaren bizi-mailaren erortze handia ekarri zuena (Ikusi Batchikov, Serguei; Glasev, Serguei; Kara-Murza, Serguei; & Ortiz, Antonio Fernández, 2007), El libro blanco de Rusia: las reformas neoliberales: 1991-2004. Ediciones De Intervención Cultural/El Viejo Topo eta Ruslan Dzarasov, 2017, Semi-Peripheral Russia and the Ukraine Crisis). Herritarren bizitza-mailen eta herrialdearen industriaren berreskurapen partzial bat soilik etorri zen Putin boterea eskuratu ondoren. Geroago, etorri zen “operazio militar berezia Ukrainan”, Mendebal Globalak ezarritako zigor ekonomikoak eta, NATOk Kieveko erregimenari bidalitako laguntza militarra orekatzeko, gerra-ahalegina indartzeko beharra. Askok Errusiar Federazioaren kolapsoa iragarri zuten. Zer gertatu zen ordea? Beno, oro har, Errusiar Federazioaren ekonomia indartu da eta eta populazioaren gehiengoaren bizi maila hobetu da (Ikusi El conflicto ruso-ucraniano, 2. Las consecuencias económicas de la guerra, 2022, Giulio Palermo, El Viejo Topo).

Badugu, orduan, ebidentzia zabala argi ikusteko zer den globalizazioa eta zertan datzan haren krisiak. Globalizazioa da inperialismoaren forma bat zeinak potentzia inperialisten arteko lehia mugatzen dituen, menperatutako herrien esplotazioa areagotzen eta lehenen parasito-izaera muturreraino eroanez. Krisia, bere aldetik, herri zapalduen erresistentziaren ondorioa da. Tributu inperialak gutxitzen eta “inperioaren kostuak” handitzen dituena, kapital inperialisten errentagarritasuna murriztuz eta krisia ekarriz.

Krisi hau izan da ere ideologia liberal-kosmopolitaren krisia. Horregatik politikari profesionalak hasi dira hartatik urruntzen. Bertatik oso hurbil zeudenak, Chris Reeves kasu, barne. Beste batzuek, eskuin muturrekoek, betidanik ideologia honetatik urrun egon izan sinetarazi nahi gaituztea. Batzuek zein besteek, baina, toki berera eroaten gaituzte bat: “herri matxinoak”, gerraren bidez , “dagokien tokian” jartzea guk “merezi dugun bizimodua” berreskuratzeko. III Mundu-Gerra suposatzen duena. Arrazoi etikoengatik ez bada ere, biziraupen-sena hutsagatik, hobe dugu beste aukera politiko posible batzuk aztertzen hastea.

Globalizazioaren krisi terminala